Holem Ol Nambawan Fasin Long Wol Ya We i Fulap Long Nogud Fasin
“Yufala i mas mekem olgeta samting, be long fasin ya we yufala i no moa tok, yufala i no tok agens long ol samting ya. Nao long fasin ya, bambae tingting blong yufala i klin gud, mo i no gat man we i gat poen long yufala. Bambae yufala i olsem ol pikinini blong God we yufala i stret gud olgeta, be yufala i stap long medel blong ol man we oli gat ol krangke fasin, mo oli agens long evri samting.”—FILIPAE 2:14, 15.
1, 2. ?From wanem God i givim oda se ol man Kenan oli mas lus olgeta?
OL ODA blong Jeova oli klia, man i no save gat tingting we i hafhaf long saed ya. Taem ol man Isrel oli rere blong go insaed long Promes Lan, profet Moses i talem long olgeta se: “Bambae yufala i mas sua blong kilim i ded ol man Hitaet mo ol man Amoraet, ol man Kenan mo ol man Perisaet, ol man Hivaet mo ol man Jebusaet, stret olsem Jeova, God blong yufala i givim oda long yufala blong mekem.”—Dutronome 7:2; 20:17.
2 Sipos Jeova God i gat sore, ?from wanem hem i givim oda blong kilim ol man Kenan i ded? (Eksodas 34:6) Wan risen se, ‘blong oli no tijim Isrel blong folem ol rabis samting we oli mekem long ol god blong olgeta, mo blong Isrel i no mekem sin agensem Jeova God.’ (Dutronome 20:18) Mo tu, Moses i talem se: “From we ol nesen ya oli rabis tumas, taswe Jeova i stap ronemaot olgeta long fes blong yufala.” (Dutronome 9:4) Ol man Kenan oli fulap long rabis fasin. Ol nogud fasin long saed blong seks mo wosip blong ol aedol, oli makemgud wosip blong olgeta. (Eksodas 23:24; 34:12, 13; Namba 33:52; Dutronome 7:5) Fasin blong slip wetem wan memba blong prapa famle blong olgeta, man i slip wetem narafala man, mo doti fasin blong mekem nogud wetem anamol, hemia ‘ol fasin we ol man Kenan oli folem.’ (Levitikas 18:3-25) Oli kilim i ded pikinini we i no gat fol blong mekem sakrifaes long ol gyaman god. (Dutronome 18:9-12) !Yumi no sapraes se Jeova i tingbaot ol nesen ya olsem wan denja long ol man blong hem, long saed blong bodi, fasin mo speret!—Eksodas 34:14-16.
3. ?Wanem i kamaot from we ol man Isrel oli no obei fulwan long oda blong God long saed blong ol man Kenan?
3 Plante man Kenan oli no ded long ol faet we ol man Isrel oli mekem agensem olgeta blong winim Promes Lan, from we ol man Isrel oli no obei fulwan long oda blong God. (Jaj 1:19-21) Biaen, ol man Kenan oli gat paoa long ol man Isrel long fasin we oli no luksave, gogo, Baebol i talem se: “[Ol man Isrel] oli gohed blong sakemaot ol loa [blong Jeova] mo kontrak we hem i mekem wetem ol bubu blong olgeta, mo ol advaes we hem i talem blong givim woning long olgeta. Mo oli stap folem ol aedol we oli nating nomo, mo olgeta tu oli kam olsem nating nomo. Oli folem ol nesen raonabaot long olgeta we Jeova i bin givim oda long olgeta se oli no mas mekem olsem olgeta ya.” (2 King 17:15) Yes, long ol yia biaen, plante man Isrel oli folem ol semfala rabis fasin we i bin pulum God blong givim oda blong kilim ol man Kenan i ded. !Hemia ol fasin olsem, wosip long ol aedol, fasin blong slip olbaot, mo kilim pikinini i ded olsem sakrifaes!—Jaj 10:6; 2 King 17:17; Jeremaea 13:27.
4, 5. (a) ?Wanem i hapen long Isrel mo Juda we oli no stap tru long God? (b) ?Filipae 2:14, 15 i givim wanem advaes, mo wanem kwestin i kamaot from?
4 Taswe profet Hosea i talem se: “Harem tok blong Jeova, ol pikinini blong Isrel. Jeova i gat wan bisnes blong stretem wetem ol man long kantri ya, from we i no gat trutok, kaen fasin mo save blong God long kantri ya. Oli stap singaot trabol i kam long narafala, oli gyaman, oli kilim man i ded, oli stil, mo oli slip wetem narafala man no woman we i no hasban no waef blong olgeta. Hemia ol fasin we oli stap kam antap. Mo ol wok blong olgeta blong mekem blad i ron oli joen wetem ol narafala wok blong olgeta blong mekem blad i ron. Hemia nao from wanem kantri ya bambae i harem nogud. Mo olgeta man long kantri ya bambae oli lus wetem ol wael anamol blong bus mo ol pijin we oli stap flae antap long skae, mo ol fis blong solwora tu bambae oli hivap blong ded.” (Hosea 4:1-3) Long 740 B.K.T.,a Asiria i winim Kingdom blong Isrel long not we i fulap long rabis fasin. Bitim wan handred yia biaen, Babilon i winim kingdom blong Juda long saot we i no moa stap tru long God.
5 Ol samting ya oli soemaot klia se i denja tumas blong letem nogud fasin i winim yumi. God i no laekem nating fasin we i no stret, mo hem i no save letem ol fasin ya oli gohed long medel blong ol man blong hem. (1 Pita 1:14-16) I tru se yumi stap long ‘wol ya we fasin blong hem i nogud olgeta,’ mo we rabis fasin i stap kam antap moa. (Galesia 1:4; 2 Timote 3:13) Nating se i olsem, Tok blong God i givim woning long yumi ol Kristin, blong mekem ol fasin we oli soem se ‘tingting blong yumi i klingud, mo i no gat man we i gat poen long yumi. Bambae yumi olsem ol pikinini blong God we oli stretgud olgeta, be yumi stap long medel blong ol man we oli gat ol krangke fasin, mo oli agens long evri samting. Long medel blong olgeta ya, bambae yumi saenaot olsem ol laet long wol.’ (Filipae 2:14, 15) ?Be olsem wanem yumi save holem ol nambawan fasin long wan wol we i fulap long nogud fasin? ?Yumi naf blong mekem samting ya?
Ol Man Rom Oli Fulap Long Nogud Fasin
6. ?From wanem i hadwok long ol Kristin blong faswan handred yia blong holem ol nambawan fasin?
6 I wan traem long ol Kristin blong faswan handred yia blong holem ol nambawan fasin, from we laef blong ol man Rom i fulap long nogud fasin. Seneca, wan man Rom we i gat bigfala waes blong wol ya, i talem long saed blong ol man long taem blong hem se: “Oli traehad blong mekem ol rabis fasin we i moa nogud i winim hemia we ol narafala oli mekem. Evri dei, fasin blong wantem mekem i nogud i kam bigwan moa, mo fraet blong mekem ol nogud fasin i godaon.” Hem i talem se ol man Rom oli olsem “wan grup blong wael anamol.” Taswe, yumi no sapraes se oli laekem blong lukluk ol nogud pleplei long ol stad, we man i faetem narafala man no anamol gogo hem i ded, mo tu, ol pleplei we oli mekem olsem sinema blong soemaot ol rabis fasin long saed blong seks.
7. ?Olsem wanem Pol i tokbaot ol nogud fasin we plante man oli folem long faswan handred yia?
7 Maet aposol Pol i stap tingbaot ol nogud fasin blong ol man long faswan handred yia, taem hem i raetem se: “God i lego finis long olgeta. Hem i letem olgeta oli gohed oli folem ol rabis tingting blong olgeta we i blong sem nomo. Ol woman, be oli stap tanem stret fasin blong woman wetem man, nao oli stap mekem ol fasin we i no stret. Mo long sem fasin, ol man tu oli lego long ol stret fasin blong man wetem woman, nao oli stap wantem tumas ol narafala man. Nao ol man oli stap mekem ol fasin ya wetem ol narafala man, we i blong sem nomo. From samting ya, oli stap kasem panis blong olgeta, we i stret nomo long ol fasin nogud ya we oli stap mekem.” (Rom 1:26, 27) Ol man Rom oli gat strong tingting blong ronem ol nogud fasin we bodi blong olgeta nomo i wantem, taswe nogud fasin i kam fulap long medel blong olgeta.
8. ?Olsem wanem ol man Gris mo ol man Rom oli bin spolem ol pikinini?
8 Ol store buk blong bifo oli no soem klia sipos fasin blong man i slip wetem narafala man i bigwan no nogat long medel blong ol man Rom. Be ol man Gris we oli rul bifo long olgeta, oli folem fasin ya blong man i slip wetem man. Taswe i sua se oli gat paoa long ol man Rom ya. Wan kastom long taem bifo ya se ol man oli spolem ol yangfala boe. Oli fren wetem olgeta olsem we man i tija mo yangfala i studen. Be plante taem, man ya i lidim yangfala blong mekem fasin we i no stret long saed blong seks. I klia se, Setan mo ol rabis enjel blong hem oli stampa blong ol nogud fasin ya mo fasin blong mekem i nogud long ol pikinini.—Joel 3:3; Jud 6, 7.
9, 10. (a) ?Olsem wanem 1 Korin 6:9, 10 i tok agensem ol defren kaen nogud fasin? (b) ?Samfala long kongregesen blong Korin oli gat wanem kaen laef bifo, mo olsem wanem olgeta ya oli jenisim laef blong olgeta?
9 God i pusum Pol blong raetem leta long ol Kristin long Korin, mo hem i talem se: ‘?Wanem? ?Yufala i no save se ol man nogud oli no save go insaed long Kingdom blong God? Yufala i no mastik long samting ya. Ol man we oli mekem nogud long saed blong seks, mo ol man we oli stap prea long ol narafala god, mo ol man we oli stilim woman blong narafala man, mo ol woman we oli stilim man blong narafala woman, mo ol man we oli mekem ol fasin blong sem, mo ol man we oli stap slip wetem man, mo ol stilman, mo olgeta we oli griri, mo ol man blong drong, mo ol man we oli stap sakem rabis tok long narafala, mo ol man we oli stap mekem kruked bisnes blong stilim mane, olgeta man ya bambae oli no save kasem Kingdom blong God. I tru, bifo, sam long yufala i olsem nomo. Be naoia God i mekem yufala i klin finis. Hem i mekem yufala i tabu. Mo hem i mekem yufala i kam olsem stret man long fes blong hem long nem blong Jisas Kraes, Masta blong yumi, mo from speret blong God blong yumi.’—1 Korin 6:9-11.
10 Olsem nao, leta ya we tabu speret i pusum Pol blong raetem, i agensem nogud fasin long saed blong seks. Hem i talem se ‘ol man we oli slip olbaot’ bambae ‘oli no kasem Kingdom blong God.’ Be, afta we Pol i tokbaot ol nogud fasin ya, hem i talem se: ‘Bifo, sam long yufala oli olsem nomo. Be nao, God i mekem yufala i klin finis.’ God i save givhan long ol sinman blong oli kam klin long fes blong hem.
11. ?Ol Kristin long faswan handred yia oli mekem wanem blong holem gudfala fasin long medel blong ol man we oli rabis?
11 Yes, ol Kristin blong faswan handred yia oli soemaot ol nambawan fasin, nating se wol i fulap long nogud fasin long taem blong olgeta. Ol man we oli bilif, oli ‘letem God i jenisim tingting blong olgeta, blong mekem tingting blong olgeta i nyufala olgeta.’ (Rom 12:2) Oli lego ol fasin blong ‘olfala laef ya blong olgeta bifo,’ mo ‘oli mekem paoa we i stap wok long tingting blong olgeta i kam nyuwan.’ Long rod ya, oli ronwe long ol nogud fasin blong wol ya, mo oli ‘kasem nyufala fasin blong laef we God i wokem blong olgeta, we i stret wetem laef blong hem. Ol fasin blong nyufala laef ya oli stret, oli gud, oli tabu, from we oli kam long trutok nomo.’—Efesas 4:22-24.
Wol Blong Naoia i Fulap Long Nogud Fasin
12. ?Wanem jenis i kamaot long wol afta 1914?
12 ?Olsem wanem long taem blong yumi? Wol we yumi laef long hem naoia i fulap moa long nogud fasin i bitim ol narafala taem bifo. Afta 1914, ol gudfala fasin oli lus bigwan long olgeta ples long wol. (2 Timote 3:1-5) Plante oli sakemaot ol tingting we oli gat longtaem finis i kam, long saed blong nambawan fasin, gudfala fasin blong laef, ol fasin we oli givim gudnem long man, mo stret fasin. Oli tingbaot olgeta nomo mo “oli no moa gat sem nating.” (Efesas 4:19) Nyuspepa ya Newsweek i talem se: “Yumi laef long wan taem we wanwan man nomo i jajem wanem fasin i gud.” Nyuspepa ya i gohed blong talem se, “tingting ya ‘i daonem’ ol gudfala fasin gogo samting we i gud mo i nogud i dipen long samting we ol wanwan man nomo oli wantem mekem, samting we filing blong olgeta i pulum olgeta blong mekem, no samting we kastom blong olgeta i agri long hem.”
13. (a) ?Olsem wanem plante pleplei tede oli leftemap ol nogud fasin? (b) ?Olsem wanem ol nogud pleplei oli save pulum man long rod we i no stret?
13 Tede, i gat plante rabis pleplei, olsem i bin gat long faswan handred yia. Ol program long televisin, radyo, sinema, mo video oli fulap long seks. Mo naoia, ol nogud fasin oli go insaed long ol netwok long kompyuta tu. Folem stadi we wan yunivesiti i mekem, “ol man oli yusum moa ol netwok long kompyuta blong lukluk ol doti pija long saed blong seks, i bitim we oli yusum blong mekem ol narafala pleplei.” ?Wanem frut i kamaot long samting ya? Wan man blong raetem nyuspepa i talem se: “Taem laef blong yumi i fulap long fasin blong kilim man i ded, raf fasin, fasin olbaot long saed blong seks, ol samting ya oli kam olsem nating nomo long yumi. I olsem se yumi kam les long ol nogud fasin ya. Nao yumi stat blong agri moa long olgeta, i no moa gat plante nogud fasin we oli mekem yumi sek.”—Lukluk 1 Timote 4:1, 2.
14, 15. ?Wanem samting we i soemaot se ol gudfala fasin long saed blong seks oli stap lus long olgeta ples long wol?
14 Lukluk ripot ya we i kamaot long The New York Times, i se: “Twante faef yia bifo, samting we ol man oli tingbaot olsem samting blong sem nomo, naoia i kam wan fasin blong laef we ol man oli agri long hem. Stat long 1980 go kasem 1991, namba blong ol man mo woman [long Yunaeted Stet] we oli jusum blong stap wanples be oli no mared, i kam antap 80 pesen.” Samting ya i no stap hapen long Not Amerika nomo. Nyuspepa ya Asiaweek i talem se: “Long olgeta kantri long [Esia], wan rao i stap gohed. Hem i long saed blong kwestin ya: ?Ol man oli fri blong folem ol fasin we oli wantem long saed blong seks no oli mas gohed blong folem ol gudfala fasin we kastom i sapotem? Sloslou, ol man we oli wantem wan jenis oli stap kam plante.” Ol stadi oli soem se long plante kantri, plante moa man oli agri long fasin blong slip wetem hasban no waef blong narafala, mo fasin blong slip olbaot bifo mared.
15 Baebol i talemaot se Setan bambae i wok strong long taem blong yumi. (Revelesen 12:12) Taswe, yumi no sapraes se nogud fasin i stap kam antap tumas. Eksampel, fasin blong yusum ol pikinini blong mekem i nogud long saed blong seks, i kasem mak we hem i kam olsem wan nogud sik we i pas i go long ol man kwiktaem nomo.b ‘United Nations Children’s Fund’ i talem se, “fasin blong yusum seks olsem wan bisnes, i stap spolem ol pikinini long kolosap evri kantri long wol.” Ol ripot oli soem se evri yia, “ol man oli fosem bitim 1 milyan pikinini blong mekem olsem woman blong rod, oli mekem bisnes blong salem mo pem olgeta blong mekem seks, mo oli yusum olgeta blong mekem ol rabis sinema long saed blong seks.” Fasin we man i slip wetem man i bigfala tu. Sam man blong politik mo lida blong skul oli faswan blong leftemap fasin ya olsem wan “narafala fasin blong laef.”
Sakemaot Ol Nogud Fasin Blong Wol
16. ?Ol Wetnes blong Jeova oli folem wanem fasin long saed blong seks?
16 Ol Wetnes blong Jeova oli no agri wetem olgeta we oli sapotem tingting ya se man i save folem ol fasin olbaot long saed blong seks. Taetas 2:11, 12 i talem se: “God i soemaot finis fasin blong hem blong givhan long ol man long gladhat blong hem. Fasin ya blong God i openem rod blong hem i sevem olgeta man. . . Gladhat ya blong God i stap soemaot long yumi we naoia nomo yumi mas livim olgeta fasin we oli no stret long fes blong God. Yumi mas no wantem tumas ol samting blong wol ya, mo yumi mas blokem ol samting we yumi nomo i wantem. Naoia yumi mas mekem ol fasin we oli stret, we God i stap harem gud long hem.” Yes, yumi wokem wan trufala fasin agens, fasin blong no laekem nating ol nogud fasin, olsem fasin blong slip olbaot bifo mared, fasin blong tekem hasban no waef blong narafala, mo fasin blong man i slip wetem man.c (Rom 12:9; Efesas 5:3-5) Pol i givim advaes ya se: ‘Olgeta man we oli stap talem se oli man blong Jeova, oli mas livim ol fasin ya we oli no stret.’—2 Timote 2:19.
17. ?Ol trufala Kristin oli folem wanem fasin long saed blong alkol?
17 Ol trufala Kristin oli sakemaot tingting blong wol, long saed blong ol nogud fasin we ol man blong wol oli luk olgeta olsem we oli smol nomo. Eksampel, naoia plante man oli ting se fasin drong i wan pleplei. Be ol man blong Jeova oli folem advaes blong Efesas 5:18 we i talem se: ‘Yufala i no go dring waen, we yufala i lusum hed. Samting ya bambae i spolem yufala nomo. Yufala i no mekem. Yufala i mas letem tabu speret i kam fulap long yufala.’ Maet wan Kristin i dring smol alkol, be hem i no dring bitim mak.—Proveb 23:29-32.
18. ?Olsem wanem ol rul blong Baebol oli givhan long ol man blong Jeova blong mekem i gud long famle blong olgeta?
18 Mo tu, yumi ol man blong Jeova, yumi sakemaot tingting blong samfala long wol se i oraet nomo blong singaot bigfala mo tok strong long hasban, waef, mo ol pikinini blong yumi, mo blong sakem ol tok long olgeta blong mekem oli harem nogud. Ol Kristin hasban mo waef oli gat strong tingting blong traem folem ol nambawan fasin. Tufala tugeta oli folem advaes blong Pol se: “Yufala i mas lego olgeta fasin blong kros. Yufala i mas no holem kros, mo yufala i mas no kros kwik. Yufala i mas no sakem tok blong yufala i go antap, mo yufala i mas no tok nogud long yufala. Mo yufala i mas finis long fasin ya we yufala i stap badfren long yufala.”—Efesas 4:31, 32.
19. ?Ol nogud fasin oli bigfala olsem wanem long ol big bisnes?
19 Tede tu, i gat plante tumas kruked fasin, fasin blong trikim man blong tekem mane blong hem, fasin blong gyaman, ol doti trik blong winim narafala long saed blong bisnes, mo fasin blong stil. Wan ripot long bisnes nyuspepa ya CFO i talem se: “Wan stadi long 4,000 man blong wok . . . i soem se 31 pesen long olgeta oli bin joen long ‘wan bigfala fasin nogud’ long yia we i pas finis.” Hemia ol gyaman tok, gyaman ripot, fasin blong traem pulum narafala long saed blong seks, mo fasin stil. Yumi mas ronwe long ol fasin olsem mo mekem i stret long saed blong bisnes, sipos yumi wantem stap klin long fes blong Jeova.—Maeka 6:10, 11.
20. ?From wanem ol Kristin oli mas stanap longwe long “fasin blong laekem mane tumas”?
20 Tingbaot wanem i bin hapen long wan man we i mekem plan se bambae hem i gat moa taem blong spenem long wok blong God, sipos hem i joen long wan bisnes we i save winim plante mane kwiktaem long hem. Hem i pulum sam narafala blong joen long bisnes ya taem hem i talem long olgeta se bambae oli winim mane bitim mak. Be i no hapen olsem. Ale, hem i wari tumas long bigfala mane we hem i lusum mo i mas pembak, mekem se hem i stilim mane we ol narafala oli putum long han blong hem blong lukaot long hem. Ale, Kristin kongregesen i putumaot hem from fasin ya we hem i mekem mo from we hem i no tanem tingting blong hem. Yes, woning we Baebol i givim i tru se: “Ol man ya we oli wantem kam rijman, be oltaem ol samting blong traem yumi oli stap mekem olgeta oli folfoldaon. Ol samting we oli wantem, we oli krangke, mo we oli stap spolem olgeta, oli olsem trap blong kasem olgeta. Nao fasin ya blong wantem evri samting, hem i save pulum olgeta oli kamdaon olgeta, we laef blong olgeta i kam nogud olgeta. Fasin blong laekem mane tumas, hem i stampa blong olgeta fasin nogud. Mo i gat sam man we oli strong blong folem fasin ya, we oli gowe finis long fasin blong bilif. Nao oli stap mekem ol samting we olgeta tu oli harem nogud tumas from.”—1 Timote 6:9, 10.
21. ?Wanem fasin we plante haeman long wol oli gat, be olgeta we oli gat bigfala wok insaed long Kristin kongregesen oli mas gat wanem fasin?
21 Plante man long wol we oli gat paoa mo haenem, oli no gat ol nambawan fasin. Oli soemaot se olfala tok ya, ‘Paoa i mekem man i kam kruked,’ i tru tumas. (Eklesiastis 8:9) Long sam kantri, fasin blong ‘pasem mane aninit long tebel’ mo ol narafala kruked fasin, oli olsem fasin blong laef blong ol jaj, polis, mo ol man blong politik. Be, olgeta we oli lidim Kristin kongregesen oli mas gat ol nambawan fasin, mo oli no mas mekem bigfala bos long ol narafala. (Luk 22:25, 26) Ol elda, mo ol man blong givhan, oli no mekem wok ya “blong kasem pei long hem.” Oli no mas letem enikaen tingting blong win long saed blong mane i spolem no i gat paoa long fasin blong olgeta blong skelemgud ol samting.—1 Pita 5:2; Eksodas 23:8; Proveb 17:23; 1 Timote 5:21.
22. ?Bambae nekis haf i tokbaot wanem samting?
22 Bighaf blong ol Kristin oli stap winim traem ya blong holem ol nambawan fasin long wol ya we i fulap long ol nogud fasin. Be, ol nambawan fasin i minim moa i bitim we yumi jes stap longwe long ol rabis fasin. Nekis haf bambae i tokbaot ol samting we yumi nidim blong wokem ol nambawan fasin.
[Ol futnot]
a B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.
b Lukluk ol haf ya “!Lukaotgud Long Pikinini Blong Yu!” long Wekap (Engglis mo Franis), blong Oktoba 8, 1993.
c Olgeta man we oli bin mekem fasin blong slip wetem narafala man, no woman i slip wetem woman, oli save jenisim fasin blong olgeta, olsem samfala oli bin mekem long faswan handred yia. (1 Korin 6:11) Wekap! blong Maj 22, 1995 (Engglis mo Franis), pej 21 kasem 23, i save givhan long saed ya.
Ol Poen Blong Tingtingbak
◻ ?From wanem Jeova i givim oda blong kilim i ded ol man Kenan?
◻ ?Wanem ol nogud fasin we plante man oli folem long faswan handred yia, mo ol Kristin oli mekem wanem fasin long medel blong ol man olsem?
◻ ?Wanem samting i pruvum se ol gudfala fasin oli bin godaon bigwan long olgeta ples blong wol afta 1914?
◻ ?Wanem ol nogud fasin we ol man blong Jeova oli mas stap longwe long olgeta?
[Tok blong pija long pej 9]
Ol Kristin long faswan handred yia oli gat nambawan fasin, nating se wol i fulap long nogud fasin
[Tok blong pija long pej 10]
Ol netwok long kompyuta oli fulap long ol nogud fasin, mekem se i isi nomo long plante yangfala mo ol narafala tu blong lukluk ol doti pija long saed blong seks
[Tok blong pija long pej 12]
Ol Kristin oli mas holem ol nambawan fasin, oli no mas folem ol gyaman fasin blong ol narafala