Bilif Mo Fyuja Blong Yu

“Fasin ya we yumi bilif long God, hem i soemaot long yumi we olgeta samting ya we yumi stap putum tingting blong yumi i strong long hem, be oli tru.”—HIBRUS 11:1.

1. ?Bighaf blong ol man oli wantem wanem kaen fyuja?

?YU YU intres long fyuja? Bighaf blong ol man oli intres long samting ya. Oli hop se long fyuja i gat pis, yumi no moa fraet, ol man oli stap long wan gudfala haos we i klin mo i sef, yumi save mekem plante wok mo haremgud long hem, yumi gat strong bodi mo longfala laef. I sua se olgeta man we oli laef bifo long yumi, oli wantem ol samting ya tu. Mo tede, long wol ya we i fulap tumas long trabol, yumi wantem ol gudfala samting ya moa.

2. ?Wan haeman blong gavman i talem wanem long saed blong fyuja?

² Naoia we yumi stap go from yia 2000, ?i gat wan rod blong faenemaot se fyuja bambae i olsem wanem? Bitim 200 yia bifo, wan haeman blong gavman blong Amerika, Patrick Henry, i talem wan rod. Hem i se: “Yumi mas faenemaot fyuja from ol samting we oli hapen bifo finis. Mi mi no save wan narafala rod.” Plante man oli agri long tingting ya se, sipos yumi lukluk ol samting we ol man bifo oli mekem, bambae yumi save faenemaot plante samting long saed blong fyuja.

?Ol Yia Bifo Oli Olsem Wanem?

3. ?Ol samting we oli hapen long ol yia we oli pas finis, oli soemaot wanem long saed blong hop blong ol man blong gat wan gudfala fyuja?

³ ?Yu yu haremgud long tingting ya se, ol samting we oli hapen bifo oli save soemaot samting we bambae i hapen long fyuja? Ol man we oli laef bifo, ?fyuja blong olgeta i kamgud moa taem ol yia oli stap pas? No gat. Blong plante taosen yia, ol man oli bin hop se ol samting bambae oli kamgud moa, mo i tru se, plante ples oli kam antap bigwan long saed blong mane mo ol samting blong laef. Be, nating se i olsem, ol yia we oli pas finis oli fulap long fasin blong mekem i strong tumas long narafala man, fasin blong brekem loa, raf fasin, faet, mo fasin pua. Plante bigfala trabol oli bin kamaot long wol ya, mo bigfala risen blong samting ya, hemia se rul blong man i nogud. Baebol i talem tru nomo, i se: “Man i rulum ol man blong spolem olgeta nomo.”​—Eklesiastis 8:9.

4, 5. (a) ?From wanem ol man afta long yia 1900 oli ting se fyuja bambae i gud? (b) ?Wanem i hapen long hop blong olgeta long saed blong fyuja?

⁴ Samting we i tru, hemia se ol nogud samting we oli kamaot long ol yia bifo, oli stap kamaot bakegen mo bakegen, long fasin we i bigwan moa mo i spolem moa man. Laswan handred yia i pruvum samting ya. ?Ol man oli lanem sam samting from ol mastik we oli mekem bifo finis, mekem se long laswan handred yia, oli no moa folem ol fasin ya? Tingbaot, jes afta long yia 1900, plante man oli bilif strong se fyuja bambae i gud. Hemia from we, plante yia oli bin pas we i no gat faet, ol man oli wokem plante nyufala samting, mo tu, ol save long saed blong sayens mo edukesen i kam antap bigwan. Wan tija long yunivesiti i talem se, long ol yia jes afta 1900, ol man oli bilif se i no moa save gat wan bigfala faet i kamaot, from we “i gat plante tumas save mo waes long wol.” Wan praem minista blong Briten bifo, i tokbaot tingting blong ol man afta long yia 1900, i se: “Long taem ya we mi mi bon long hem, ol man oli bilif se evri samting bambae i gohed blong kamgud nomo.” Be, biaen, hem i talem se: “Wantaem nomo, long wan moning long 1914, wan samting i hapen we ol man oli no bin tingbaot. Yes, hop blong olgeta se wol bambae i kamgud moa, i finis.”

⁵ Nating se ol man ya oli gat strong bilif se fyuja bambae i gud, be i no longtaem afta 1900, wan trabol i kasem wol ya, we i bigwan moa i bitim ol narafala trabol we man i bin mekem bifo​—⁠hemia Faswan Bigfala Faet Blong Wol. Blong soemaot wanem i hapen long faet ya, tingbaot samting we i kamaot long yia 1916, taem ol soldia blong Briten oli agensem ami blong Jemani kolosap long Reva Som long Franis. Long sam haoa nomo, 20,000 soldia blong Briten mo plante soldia blong Jemani tu, oli ded. Long ol fofala yia blong bigfala faet ya, kolosap ten milyan soldia mo plante man we oli no joen long ami, oli ded. Blong smoltaem, fulnamba blong ol man long Franis i godaon, from we plante tumas man blong kantri ya oli ded long faet ya. Ol kantri oli no moa gat mane, taswe, afta long yia 1930, long fulwol, i gat wan Bigfala Hadtaem Long Saed Blong Mane. !Yumi no sapraes we samfala oli talem se dei we Faswan Bigfala Faet Blong Wol i faerap, hemia dei we wol ya i go krangke!

6. ?Laef i kamgud moa afta long Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol?

⁶ ?Hemia fyuja we ol man long taem ya oli bin hop blong kasem? No gat, hemia i longwe tumas long samting we oli bin wantem. Hop blong ol man ya i lus olgeta. Mo bigfala faet ya i no mekem ol samting i kamgud moa. Long 1939, jes 21 yia nomo afta Faswan Bigfala Faet ya Blong Wol, man i mekem wan narafala trabol we i moa nogud olgeta i bitim faswan​—⁠hemia Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol. Samwe long 50 milyan man, woman, mo pikinini, oli ded long faet ya. Ol ami oli sakem fulap bom we oli spolem plante taon. Long Faswan Bigfala Faet Blong Wol, plante taosen soldia oli ded long sam haoa, be long Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol, tu nyuklia bom oli kilim i ded bitim 100,000 man long sam seken nomo. Samting we samfala oli ting se i moa nogud, hemia wok blong ol Nasi blong kilim i ded plante milyan man long ol rabis kalabus blong olgeta.

7. ?Wanem ol samting we oli kamaot long laswan handred yia?

⁷ Sam buk oli talem se sipos yumi joenem namba blong ol man we oli ded long olgeta faet we ol kantri oli mekem long ol narafala kantri, ol faet insaed long ol kantri wanwan, mo ol man we gavman blong kantri blong olgeta nomo i kilim i ded, ale long laswan handred yia, samwe 200 milyan man oli ded. Wan buk i talem se namba we i moa stret, hemia 360 milyan. !Tingbaot ol nogud samting we oli joen wetem bisnes ya​—⁠soa, krae, wari, mo ol laef we trabol ya i spolem! Antap long hemia, samwe long 40,000 man, we bighaf blong olgeta oli pikinini, oli ded evri dei from we oli pua tumas, mekem se oli no save kasem ol samting we oli nidim blong laef. Namba blong ol pikinini we ol mama oli spolem olgeta long bel blong olgeta, i samwe long 120,000 evri dei. Mo tu, raonabaot wan bilyan man oli pua tumas we oli no save kasem naf kakae blong givim paoa long bodi blong olgeta blong wok blong fuldei. Olgeta samting ya oli pruvum profet tok ya blong Baebol se yumi stap long ‘ol las dei’ blong rabis fasin blong wol ya.​—2 Timote 3:​1-5, 13; Matyu 24:​3-​12; Luk 21:10, 11; Revelesen 6:​3-8.

Ol Man Oli No Save Stretem

8. ?From wanem ol man oli no save stretem ol problem blong wol?

⁸ Naoia we yumi stap kolosap long yia 2000, yumi save ademap ol samting we oli hapen long laswan handred yia, wetem ol samting we oli hapen long ol handred yia bifo. ?Mo olgeta yia ya oli soemaot wanem? Oli soemaot se ol lida blong wol oli neva bin faenem wan rod blong stretem ol bigfala problem blong wol, oli no save stretem olgeta naoia, mo bambae oli no stretem olgeta long fyuja. Nating se sam long olgeta oli traehad, oli no naf blong givim fyuja ya we yumi evriwan i wantem. Mo tu, sam lida blong wol oli no stap traehad tumas. Oli stap lukaot paoa mo haenem nomo, from we oli tingbaot olgeta nomo mo oli wantem mane, i no from we oli wantem givhan long ol narafala man.

9. ?From wanem yumi no save bilif se sayens bambae i stretem olgeta problem blong man?

⁹ ?Sayens i save stretem ol trabol ya? Sipos yumi lukluk ol samting we oli kamaot finis long ol yia we oli pas, yumi mas talem no gat. Ol sayentis blong gavman oli spenem plante mane, taem, mo paoa, blong wokem ol rabis bom we oli sakem ol kemikola mo jem blong kilim ol man i ded, wetem olkaen narafala tul blong faet. !Evri yia, ol kantri, wetem ol pua kantri tu, oli westem 70,000 bilyan vatu long ol tul blong faet! Mo tu, ‘ol nyufala save blong sayens’ i givhan blong wokem ol kemikol we oli stap spolem win, graon, wora, mo kakae blong yumi.

10. ?From wanem edukesen i no save givim wan fyuja we i moagud?

¹⁰ ?Olsem wanem? ?Yumi save putum tingting blong yumi i stap strong long ol yunivesiti mo kolej blong wol, blong bambae oli wokem wan gudfala fyuja? ?Bambae oli tijim ol pikinini long ol gudfala fasin, fasin blong tingbaot narafala, mo fasin blong laekem ol man raonabaot long olgeta? No gat. Defren olgeta, oli stap pulum ol yangfala blong kasem wan gudfala wok mo plante mane. Oli pulum olgeta blong traem winim ol narafala, i no blong traem wokgud tugeta. Mo ol kolej oli no tijim ol gudfala fasin. Plante blong olgeta oli agri nomo long fasin blong slip olbaot, we i mekem se ol sik long saed blong seks oli kam antap bitim mak, mo namba blong ol yangfala we oli gat bel be oli no mared i kam antap tumas tu.

11. ?From wanem ol bigfala bisnes oli no save givim wan gudfala fyuja?

¹¹ ?Olsem wanem? ?Bambae wan tingting i kasem ol bigfala bisnesman, se oli mas lukaotgud long wol mo soem lav long ol narafala man? ?Tingting ya bambae i pulum olgeta blong wokem ol samting, i no jes blong winim mane, be blong rili givhan long ol man? Ating samting ya i no save hapen. ?Bambae oli stop blong mekem ol store long televisen we oli fulap long raf fasin mo rabis fasin blong seks, ol store we oli stap mekem tingting blong ol man mo ol yangfala tu, i doti? Ol yia we oli pas i no longtaem, oli no pulum yumi blong bilif olsem, from we bighaf blong ol store long televisen, oli fulap long rabis fasin blong seks mo raf fasin.

12. ?Wanem i stap kamaot long ol man long saed blong sik mo ded?

¹² I gat plante dokta we oli rili traehad tu. Nating se i olsem, oli no save winim sik mo ded. Eksampel, long en blong Faswan Bigfala Faet Blong Wol, oli no save winim kof blong Spen. Samwe long 20 milyan man long wol oli ded from sik ya. Tede, sik blong hat, kansa, mo ol narafala sik we man i save ded from, oli stap kam antap bitim mak. Mo tu, ol dokta oli no faenem wan meresin blong winim nogud sik ya AIDS we i kamaot long taem blong yumi. Defren olgeta, wan ripot blong Yunaeted Nesen long Novemba 1997 i talem se, jem blong AIDS i stap kasem ol man tu taem moa kwik i bitim wanem we oli tingting fastaem. Plante milyan man oli ded finis from sik ya. Long wan yia we i pas finis, tri milyan man oli kasem jem ya.

Tingting Blong Ol Wetnes Blong Jeova Long Fyuja

13, 14. (a) ?Wanem tingting blong ol Wetnes blong Jeova long saed blong fyuja? (b) ?From wanem ol man oli no naf blong mekem fyuja i kamgud moa?

¹³ !Ol Wetnes blong Jeova oli bilif se bambae yumi save gat wan hapi fyuja, yes wan nambawan fyuja! Be, oli no ting se gudfala fyuja ya bambae i kamaot from ol traehad blong man. No gat. Oli putum tingting blong olgeta i stap strong long Man we i Wokem yumi, Jeova God. !Hem i save se fyuja bambae i olsem wanem, yes, hem i save se bambae i nambawan! Hem i save tu se ol man oli no naf blong wokem wan fyuja olsem. From we God i wokem ol man, hem i savegud ol samting we oli no naf blong mekem. Long Baebol, hem i talem klia se hem i no wokem ol man blong olgeta nomo oli rul, we God i no lidim olgeta. No gat. Long plante yia we oli pas finis, God i letem ol man oli rul we oli no dipen long hem. Ol samting we oli kamaot long ol yia ya, oli soemaot klia se ol man ya oli no naf blong rul olsem. Wan man blong raetem ol buk i luksave samting ya, i se: “Ol man oli bin traem evri defren kaen fasin blong rul, be i blong nating nomo.”

¹⁴ Long Jeremaea 10:23, yumi ridim tok we God i givim long profet Jeremaea, i se: “O Jeova, mi mi savegud we man blong graon i no masta blong rod blong hem. Man i no naf blong jusum wanem rod hem i mas wokbaot long hem.” Mo tu, Ol Sam 146:3 i talem se: “Yufala i no mas trastem ol lida blong wol ya. Ol man ya oli no save sevem yufala.” Mo tu, from we yumi sinman taem yumi bon, olsem Rom 5:​12 i soem, Baebol i givim woning long yumi, blong no trastem yumi wan. Jeremaea 17:9 i talem se: “Hat i fulap long gyaman, i bitim ol narafala samting.” Taswe, Proveb 28:26 i talem se: “Man we i trastem hat blong hem wan, hem i krangke, be man we i wokbaot long waes fasin, bambae hem i ronwe long trabol.”

15. ?Olsem wanem blong kasem waes we i save lidim yumi?

¹⁵ ?Olsem wanem yumi save kam waes? “Sipos yu wantem kam waes, oraet, fastaem yu yu mas fraetgud long Jeova. Mo sipos yu kasem save long God we i Tabu Tumas, hemia nao yu gat dip save.” (Proveb 9:​10) Jeova nomo i gat waes we i save lidim yumi long taem ya we i fulap long fraet. Mo hem i pusum ol man blong raetemdaon ol waes ya long Tabu Baebol, blong i save lidim yumi.​—Proveb 2:​1-9; 3:​1-6; 2 Timote 3:​16, 17.

Fyuja Blong Rul Blong Man

16. ?Hu i mekem disisen finis long saed blong fyuja?

¹⁶ ?Ale, Tok blong God i talem wanem long saed blong fyuja? Hem i talem se, fyuja bambae i no sem mak long ol samting we ol man oli bin mekem long ol yia we oli pas. Taswe, tingting blong Patrick Henry i no stret. I no ol man we bambae oli tekem disisen long saed blong fyuja blong wol ya mo ol man blong hem, be Jeova God nomo bambae i tekem disisen ya. Bambae ol samting we hem i wantem oli kamaot long wol ya, i no ol samting we ol man mo ol kantri blong wol ya oli wantem. “I gat fulap plan long hat blong ol man, be advaes blong Jeova, hemia nao samting we bambae i stanap strong.”​—Proveb 19:21.

17, 18. ?God i wantem se wanem samting i kamaot long taem blong yumi?

¹⁷ ?Wanem samting we God i wantem long taem blong yumi? Stampa tingting blong hem i blong finisim ol rabis mo raf fasin blong wol ya. Nogud rul blong ol man we i bin gohed blong plante handred yia, bambae i finis mo fasin blong rul we God i wokem bambae i tekem ples blong hem. Profet tok blong Daniel 2:44 i talem se: “Long taem blong ol king ya [we oli stap rul tede], God blong heven bambae i stanemap wan kingdom [long heven] we neva i save brokdaon. Mo bambae kingdom ya i no save go long han blong narafala nesen. Bambae hem i smasem mo i finisim olgeta kingdom ya, mo hem nomo bambae i stanap olwe.” Kingdom ya bambae i tekemaot paoa blong rabis man ya Setan tu, hemia samting we ol man oli neva save mekem. Rul blong Setan antap long wol ya bambae i finis blong olwe.​—Rom 16:20; 2 Korin 4:4; 1 Jon 5:​19.

¹⁸ Makem se gavman ya long heven bambae i smasem olgeta fasin blong man blong rul. I no ol man we bambae oli rulum wol ya. Grup ya long heven we oli olsem Kingdom blong God, bambae oli lidim evri samting we i kamaot long wol ya, blong mekem i gud long olgeta man. (Revelesen 5:​10; 20:​4-6) Long wol, ol man we oli gat bilif bambae oli folem ol rod we Kingdom ya blong God i lidim olgeta long hem. Hemia fasin blong rul we Jisas i tijim yumi blong prea from, taem hem i talem se: ‘Letem kingdom blong yu i kam. Letem olgeta samting we yu yu wantem oli kamaot long wol ya, olsem we oli kamaot finis long heven.’​—Matyu 6:​10.

19, 20. (a) ?Baebol i talem wanem long saed blong Kingdom? (b) ?Rul blong Kingdom ya bambae i mekem wanem long ol man?

¹⁹ Ol Wetnes blong Jeova oli bilif strong long Kingdom blong God. Hemia nao “nyufala skae” we aposol Pita i tokbaot long buk blong hem, i se: “God i promes finis blong putum nyufala skae mo nyufala wol, we stret fasin nomo bambae i stap long hem. Mo yumi stap wet blong ol nyufala samting ya.” (2 Pita 3:​13) “Nyufala wol,” hemia nyufala grup blong man long wol ya, we nyufala heven no Kingdom blong God bambae i rul long olgeta. God i soemaot plan ya long aposol Jon long wan drim. Jon i raetem se: “Nao mi luk nyufala heven wetem nyufala wol, tufala i stap. Heven mo wol we tufala i stap fastaem, tufala i lus finis, . . . [God] bambae i ravemaot wora blong ae blong olgeta. Nao bambae i no moa gat man i ded mo man we i krae from ded. Bambae i no moa gat man i krae, mo man i harem nogud long bodi blong hem. Ol samting ya blong bifo oli lus olgeta.”​—Revelesen 21:​1, 4.

²⁰ Makem se nyufala wol ya bambae i fulap long stret fasin. Ol nogud samting mo fasin bambae oli finis taem God i mekem wan bigfala wok blong hem, long faet blong Amageden. (Revelesen 16:14, 16) Profet tok blong Proveb 2:​21, 22 i talem se: “Ol stret man bambae oli stap long wol, mo ol man we i no gat poen long olgeta, bambae oli stap. Long saed blong ol rabis man, bambae oli lus, oli no moa stap long wol ya.” Mo Ol Sam 37:9 i mekem promes ya se: “Olgeta we oli trastem Hae God bambae oli tekem graon ya i blong olgeta, be ol man nogud, Hae God bambae i ronemaot olgeta.” ?Bambae yu yu glad blong stap long wan nyufala wol olsemia?

Bilif Long Ol Promes Blong Jeova

21. ?From wanem yumi save bilif long ol promes blong Jeova?

²¹ ?Yumi save bilif long ol promes blong Jeova? Lesin long tok we hem i talemaot tru long profet Aesea, se: “Tingbaot ol faswan samting we oli kamaot longtaem bifo. Rimemba se mi mi God mo i no gat wan narafala God, no wan narafala man we i olsem mi. Mi ya mi stap talemaot en blong wan bisnes long stat blong hem, mo mi talemaot longtaem finis ol samting we oli no kamaot yet. Mi ya mi stap talem se ‘Advaes blong mi bambae i stanap, mo evri samting we mi glad long hem bambae mi mas mekem.’ ” Lashaf blong vas 11 i talem se: “Mi mi talemaot finis, bambae mi mekem i kamtru. Mi mi mekemrere finis, bambae mi wokem.” (Aesea 46:​9-​11) Yes, yumi save bilif long Jeova mo ol promes blong hem, yumi save luk ol promes ya olsem we oli sua, olsem samting we i kamtru finis. Baebol i talem olsemia, i se: “Fasin ya we yumi bilif long God, hem i soemaot long yumi we olgeta samting ya we yumi stap putum tingting blong yumi i strong long hem, be oli tru.”​—Hibrus 11:1.

22. ?From wanem yumi save sua se Jeova bambae i mekem ol promes blong hem oli kamtru?

²² Ol man we oli gat tingting daon, oli soemaot bilif ya from we oli save se God bambae i mekem promes blong hem i kamtru. Tingbaot Ol Sam 37:29, we yumi ridim se: “Ol stret man ya bambae oli tekem graon ya i blong olgeta, mo bambae oli stap long hem gogo i no save finis.” ?Yumi rili save bilif long tok ya? Yes, from we Hibrus 6:​18 i talem se: “God i no save gyaman.” ?Yumi save talem se wol ya i rili blong God, blong hem i save givim i go long ol man we oli gat tingting daon? Revelesen 4:​11 i talem se: “Yu yu mekem olgeta samting blong wol fastaem, mo from we yu yu wantem olsem, yu holem olgeta samting ya oli stap, mo yu givim laef long olgeta.” Taswe, Ol Sam 24:1 i talem se: “Wol ya wetem olgeta gudgudfala samting blong hem oli blong Hae God.” Yes, Jeova i wokem wol ya, wol ya i blong hem nomo, mo hem bambae i givim wol ya i go long ol man we oli bilif long hem. Blong givhan long yumi blong trastem promes ya, stadi we i kam biaen bambae i soemaot olsem wanem Jeova i holem ol promes we hem i bin mekem long ol man blong hem long ol yia bifo, mo long taem blong yumi tu, mo from wanem yumi save bilif fulwan se bambae hem i mekem i sem mak bakegen long fyuja.

[Futnot]

Tingtingbak Long Ol Poen Ya

◻ Long ol yia we oli pas finis, ?wanem i bin hapen long hop we ol man oli holem?

◻ ?From wanem yumi no save trastem ol man blong oli givim wan gudfala fyuja long yumi?

◻ ?Wanem samting we God i wantem long saed blong fyuja?

◻ ?From wanem yumi gat strong tingting se God bambae i mekem ol promes blong hem oli kamtru?

[Tok Blong Pija Long Pej 10]

Tok blong Baebol i tru nomo, i se: “Man i no naf blong jusum wanem rod hem i mas wokbaot long hem.”​—Jeremaea 10:23

[Credit Line]

Bomb: U.S. National Archives photo; famished children: WHO/OXFAM; refugees: UN PHOTO 186763/J. Isaac; Mussolini and Hitler: U.S. National Archives photo