?Wanem i Hapen Long Ol Witnes Blong Jehova Taem Ol Nasi Oli Kilim Ded Plante Man?
Long ol 35,000 Witnes blong Jehova we oli laef long Jemani mo ol nara kantri we Nasi i rul long olgeta, i gat samwe long 1,500 long olgeta we oli ded long taem we ol Nasi oli kilim i ded plante man wantem. Yumi no save gud se evriwan i ded olsem wanem. I gat risej i stap gohed long saed ya, taswe maet oli talemaot namba mo olsem wanem oli ded long ol taem we i kam.
?Oli ded olsem wanem?
Hemia naef (guillotine) we ol Nasi oli stap yusum
Oli kilim ded olgeta: I gat klosap 400 Witnes we oli kilim ded olgeta long Jemani mo ol nara kantri we Nasi i rul long olgeta. Oli tekem plante i go long kot mo jajem olgeta se oli mas ded, nao oli katemaot hed blong olgeta. Sam narafala oli tekem olgeta i go long kot, oli sutum olgeta mo oli hangem olgeta.
Insaed long ol nogud kalabus: I gat moa long 1,000 Witnes we oli ded insaed long ol rabis kalabus mo ol prison blong ol Nasi. Ol Nasi oli fosem nogud ol Witnes blong oli wok strong mo tu oli kilim nogud olgeta, nao oli ded from, sam oli ded from we oli no kakae, oli kolkol afsaed, sik, mo from we oli no gat gudfala meresin. From we oli tritim nogud olgeta olsem, samfala oli ded i no longtaem afta we oli kamaot long kalabus long en blong Wol Wo Tu.
Sam narafala samting we oli ded from: Sam narafala Witnes oli ded from posen gas, sam narafala oli ded from ol dokta oli putum ol niufala meresin long olgeta blong traem luk sipos i wok, o oli stikim olgeta blong oli ded.
?From wanem ol Nasi oli kilim olgeta?
Oli kilim ol Witnes blong Jehova from ol Witnes oli folem ol tijing blong Baebol. Taem ol Nasi oli askem ol Witnes blong mekem samting we Baebol i agensem, ol Witnes oli no wantem mekem. Oli jusum blong ‘obei long God we i rula, i bitim we oli obei long ol man.’ (Ol Wok 5:29) Traem luk tu risen from wanem oli mekem olsem.
Oli no wantem joen long politik. Olsem evri Witnes long wol tede, ol Witnes blong Jehova we oli laef aninit long rul blong ol Nasi oli no wantem joen long politik long taem blong olgeta. (Jon 18:36) Taswe, oli no save
Joen long ami o sapotem ol faet.—Aesea 2:4; Matiu 26:52.
Vot long eleksen o joenem ol ogenaesesen blong Nasi.—Jon 17:16.
Salut long swastika o talem “!Heil Hitler!”—Matiu 23:10; 1 Korin 10:14.
Oli wantem mekem samting we i soemaot bilif blong olgeta. Nating se oli kilim olgeta from bilif blong olgeta, ol Witnes oli gohed blong
Joen blong prea tugeta mo mekem wosip.—Hibrus 10:24, 25.
Talemaot mesej blong Baebol mo givimaot ol buk we oli tokbaot Baebol.—Matiu 28:19, 20.
Kaen long ol neba blong olgeta, hemia minim ol man Jiu tu.—Mak 12:31.
Holemstrong long bilif blong olgeta, mo oli no wantem saen long ol pepa we i talem se oli no moa wan Witnes.—Mak 12:30.
Wan haeman we nem blong hem Rober Gerwarth i tokbaot ol Witnes blong Jehova se “olgeta nomo we ol Nasi oli spolem olgeta from bilif blong olgeta.”a Ol narafala we oli kalabus wetem olgeta oli laekem ol Witnes from fasin blong olgeta blong stanap strong. Wan man Ostria we i kalabus wetem ol Witnes i talem se: “Oli no joen long faet. Oli rere blong ded i bitim we oli kilim wan narafala man i ded.”
?Oli ded long wea?
Ol nogud kalabus: Bighaf blong ol Witnes blong Jehova oli ded long ol nogud kalabus. Oli kipim olgeta long ol kalabus olsem Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, mo Sachsenhausen. Oli faenemaot se long kalabus ya Sachsenhausen nomo, klosap 200 Witnes oli ded long hem.
Ol kalabus: Ol kilim nogud sam Witnes nao oli ded long ol kalabus. Sam narafala oli ded from ol kil we oli kasem taem ol Nasi oli stap kwestinem olgeta.
Ol ples we oli kilim man long hem: Oli kilim ol Witnes blong Jehova oli ded long ol ples olsem Berlin-Plötzensee Brandenburg, mo long ol kalabus olsem Halle/Saale. Antap long hemia, ol man blong stadi oli faenemaot se i gat 70 narafala ples we oli kilim ol Witnes long hem.
Samfala we ol Nasi oli kilim ded
Nem: Helene Gotthold
Ples we oli kilim hem: Plötzensee (Berlin)
Helene, i mared mo i gat tu pikinini. Oli arestem hem plante taem. Long 1937, oli tritim nogud hem taem oli stap askem kwestin long hem nao hem i lusum bebi we i stap long bel. Long 8 Disemba 1944, oli yusum wan tul olsem naef (guillotine) blong katemaot hed blong hem long kalabus blong Plötzensee, Berlin.
Nem: Gerhard Liebold
Ples we oli kilim hem: Brandenburg
Yangfala Gerhard i gat 20 yia blong hem taem oli kilim hem i ded long 6 Mei 1943, hemia 2 yia afta we oli katemaot hed blong papa blong hem long sem kalabus. Hem i raetem wan leta long ol famle blong hem mo gelfren blong hem se: “Sipos i no paoa blong God, mi no naf blong wokbaot long wan rod olsem.”
Nem: Rudolf Auschner
Ples we oli kilim hem: Halle/Saale
Rudolf i gat 17 yia nomo taem oli katemaot hed blong hem long 22 Septemba 1944. Long leta we hem i raetem long mama blong hem bifo we hem i ded, hem i se: “Plante brata mo sista oli wokbaot long rod ya, so bambae mi wokbaot long hem tu.”
a Buk ya Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, pej 105.