Ol Man Oli Stap Spolem Wol Blong Yumi

LONG yia 1805, tufala man ya Meriwether Lewis mo William Clark, tufala i stap wokbaot blong faenem ol niufala ples. Ale tufala i kam kasem Columbia Reva, long ples ya we naoia oli kolem Washington, Yunaeted Stet.a Nao tufala i luk wan samting we i pulum tingting blong tufala moa, i bitim reva ya. Wan kaen fis we nem blong hem saman i fulap long reva ya. Tufala i raetemdaon long buk blong tufala, se: “Mitufala i sek long ol fis long reva ya we oli plante we plante. Fulap wantaem oli flot i godaon long reva, taed i karem olgeta oli goso, nao ol Indian long ples ya oli pikimap olgeta, oli katem olgeta, mo oli hangem olgeta long san gogo oli draegud.” !Yes, ol fis ya oli fulap tumas, mekem se ol Indian oli draemap olgeta nao oli yusum olgeta olsem faeawud!

Tede, ol samting ya i jenis bigwan. Ripot long wan niuspepa (Newsweek) i talem se: “Bitim ten yia finis ol saentis oli save se ol man oli stap tekemaot plante tumas fis long solwota, mo i no gat naf niufala fis we oli bon blong tekem ples blong olgeta.” Long saed blong wan kaen fis we i stap long solwota blong Atlantik long not, nem blong hem wael saman, oli ting se bighaf blong ol fis ya (90 pesen) oli lus finis.

Be i no ol fis nomo we oli stap lus. Plante gudfala samting blong wol ya, olsem oel, gas, mo ol sas ston we oli faenem aninit long graon, wetem ol gudgudfala samting blong bus, oli stap lus hareap nomo. Wan ripot (blong World Wildlife Fund) i talem se, stat long yia 1970 go kasem yia 1995, wan haf (30 pesen) blong ol gudfala samting blong wol ya i lus. Taem ol man oli tekemaot ol gudfala samting long wol ya, oli mekem tu wok wantaem. Oli givhan long yumi be long semtaem oli spolem wol, from we plante fasin we oli yusum blong tekemaot ol samting ya oli save spolem prapa ples blong ol anamol mo tri.

Samfala oli talem se, from we ol man oli mekem trabol ya, olgeta nao oli mas winim. I tru, long ol laswan yia, ol man oli mekem sam samting blong traem stretem wan trabol long plante bigfala taon, hemia se oli blokem ol faktri blong oli no moa putum plante doti mo posen gas i go long win. ?Olsem wanem? ?Gudfala wok ya i soem se ol man oli naf blong stretem olgeta trabol olsem?

[Futnot]

[Foto Credit Line blong pija long pej 3]

© Kevin Schafer/CORBIS