March

Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ daa Osanobua ẹre ọ ya ima mudia gbain vbe etẹn ima ra avbe ọse ima ghaa kpikpi ima, ne ima gha mwẹ obọ vbe ilele nọ ma gu e Baibol ro nọ dekaẹn uwu kevbe irorinmwi. Iran sẹtin gha zaan ima wẹẹ ima ma hoẹmwẹ ọmwa ima nọ wu. Iran sẹtin vbe kha wẹẹ, uyinmwẹ ima sẹtin ya ọmwa nọ wu nẹ rhie ikuanegbe ne emwa ni rre agbọn. Vbe agbọn ẹvbo na tie ẹre Caribbean, iran nibun yayi wẹẹ, ọmwa gha wu, orhiọn rẹn ghi gha hẹ yo hẹ rre vbe asẹ nii nọ na wu, nọ mieke na rhie ikuanegbe ne emwa ni ru ẹre khọ vbe ọ rre agbọn. Ebe ọkpa khare wẹẹ, “orhiọn ọmwa nọ wu sẹtin si ọguọghua ye ẹvbo ohoho.” Ilele ọkpa nọ rre ihe eso vbe otọ Africa ọre wẹẹ, ọmwa gha wu, iran ghi ya emwi gue avbe ughegbe nii rre nene owa ne ọmwa na wu, iran ghi viọ re daa egbe ekẹn ighẹ efoto ọghe ọmwa nọ wu nii. Vbọzẹe? Iran yayi wẹẹ, ọ ma zẹdẹ khẹke ne ọmwa nọ wu nẹ bẹghe egbe ẹre. Zẹvbe eguọmwadia Osanobua, ma i mwẹ obọ vbe ilele rhọkpa nọ ginna ohoghe ne Esu ta.—1 Kọr 10:21, 22. w19.04 16 ¶11-12

Ilele nibun ne Jesu maa erhuanegbe ọghẹe re, ẹre ọ ru iyobọ ne iran ya gha ya obọ esi mu emwa hia. Vbe igiemwi, ọkpa vbe usun ilele na rre ebe Mat 7:12. Ai miẹn ọmwa ne ẹi hoo na ya obọ esi mu irẹn. Nọnaghiyerriọ, gi ima gha ya obọ esi mu emwa hia. Ma ghaa ru ọna, emwa ne ima ya obọ esi mu, sẹtin do gha ya obọ esi mu ima. Sokpan, de emwi nọ khẹke ne ima ru deghẹ emwa gbe ima ekueku? Ibude ne Jesu rhie ne ima ọre ne ima mu ẹtin yan e Jehova rhunmwuda, ọ gha “buohiẹn ne avbe emwa rẹn ni kpe tie ẹre asọn kevbe avan.” (Luk 18:6, 7) Te ọ ye vbe ne Jehova yan ma ima vbe ako na wẹẹ: I rẹn emwi ne uwa la gberra vbe ẹdẹ okiekie na, I gha rherhe do buohiẹn ata. (2 Tẹs 1:6) Ma ghaa lele ilele ne Jesu maa ima re, ma i khian gha gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa, obọ esi ẹre ima khian ya gha mu emwa hia. Deghẹ emwa ọvbehe ya obọ atosi mu ima vbe agbọn Esu ne ima ye na, gi ima gha yerre wẹẹ, e Jehova gha rherhe do buohiẹn ata. w19.05 5 ¶18-19

Deghẹ igbama nọ ma he ladian vbe owebe ẹre u khin, a sẹtin miẹn wẹẹ, ihua ne uwa gba rre klasi yaeyi wẹẹ, te emwi hia didaghohi rre. Ọ ghaa yerriọ, ọ ghi gha rre ruẹ orhiọn ne u gi iran rẹn wẹẹ, Osanobua ẹre ọ yi emwi hia. Vbọrhirhighayehẹ, u sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, ui miẹn ẹmwẹ agbọn ta nọ gha sẹ iran ekhọe. Ẹghẹ vbenian ẹre ọ khẹke ne u ya ru ezanzan. Emwi eva ẹre ọ khẹke ne u rhie aro tua vbe u ghaa ru ezanzan vbenian: (1) ne emwi ne u khian ruẹ vbọ, ya ruẹ gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova ẹre ọ gele yi emwi hia kevbe (2) ne ezanzan nii ya ruẹ fuẹro sayọ, vbe odẹ ne u ya sinmwi oseghe ne imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol. (Rom 1:20) U sẹtin nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Vbọzẹe ne emwa ne ima gba rre klasi na mobọ yayi wẹẹ, te emwi hia didaghohi rre?’ U ghaa mwẹ ọna vbe orhiọn, u ghi rẹn ayahọmwaehọ nọ gha sẹ iran ekhọe zẹvbe ne u ya ru ezanzan. U gha ghi ru ezanzan nẹ, u ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi wa re emwi nọ lọghọ na sinmwi oseghe ne iyayi ọghomwa. Emwa nibun ni yayi wẹẹ te emwi hia didaghohi rre keghi mwẹ iyayi na rhunmwuda, ọmwa ne iran ghee gidii vbe yaeyi. U gha loo obẹlẹ ọkpa ra eva ya gu ọmwa vberriọ ziro, ọ na gha re ọmwa nọ mwẹ ekhọe ata, nọ gele hoo nọ rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ na, ọ wa mu ẹre ekhọe.—Kọl 4:6. w19.05 29 ¶13

Vbe ẹghẹ ne Ẹlaija ya gha lẹẹ khian ne eghian ghẹ gbẹ rua, iro keghi han rẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ na wẹẹ irẹn wa wu ẹre ọ maan sẹ. E Jehova keghi gie odibo nọ ya rhie ifuẹko ne Ẹlaija. Odibo nii keghi ru iyobọ nọ khẹke nẹẹn. Vbe odẹ ọghe ọyunnuan, ọ na kpemehe evbare nọ mwẹ ọghae ne Ẹlaija, ọ na vbe rhie igiọdu nẹẹn nọ rri ọre. (1 Ọba 19:5-8) Emwi ne kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe okha na ọre wẹẹ, emwi ke emwi ne ima ya ru iyobọ ne etẹn ni rre ibavbaro, keghi biẹ ọmọ esi. Ma sẹtin tie etẹn vbenian gha die owa, ne iran do deba ima rri evbare, ma sẹtin dẹ emwi ya ru ẹse ne iran, ma sẹtin vbe gbẹn elẹta ya rhie igiọdu ne etẹn vberriọ. A sẹtin miẹn wẹẹ, ima ma miẹn ẹmwẹ agbọn ta ya rhie igiọdu ne ọtẹn nọ khiẹkhiẹ egbe ye emwi nọ sunu daa re, ọ ghaa yerriọ, ma gha ye sẹtin ru iyobọ ọghe uzaromiẹn. Iyobọ ọghe ọyunnuan ne Jehova ru ne Ẹlaija, ẹre ọ zẹe ighẹ ọ sẹtin sẹ Oke Horẹb, nọ wa kakabọ khian fua ne emwa ni khian te rhie ikuanegbe nẹẹn. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha na? Adeghẹ owa ẹre ima na rhie ifuẹko ne emwa na mu yagha ra Ọgua Arriọba nọ, ọ khẹke ne ima ka gbe iran ẹkun sotọ. w19.05 16 ¶11; 17 ¶13-14

Gia kha wẹẹ, u tie ebe Zẹkaraia uhunmwu ẹnrẹn 12, nọ guan kaẹn uwu e Mẹzaia. (Zẹk 12:10) U ghi tie sẹ uviẹn ọnrẹn 12, u na bẹghe ẹre wẹẹ, igiowa e Natan ẹre ọ khian wa kakabọ khiẹ ye uwu e Mẹzaia. U na ghi gbamẹ sawọn, u na nọ egbuẹ wẹẹ: ‘De vbene ẹmwẹ uwu ọghe Mẹzaia ya kaẹn igiowa e Natan hẹ?’ U na ghi ru agualọ eso ne u mieke na rẹn sayọ. Evba gbẹnnẹ ye ugbefẹn ọghe ebe Zẹkaraia 12:12 nọ re “marginal reference” na ghi rhie ruẹ gha rrie ebe 2 Samuẹl 5:13, 14. Ako na keghi ya ruẹ rẹn wẹẹ, ọkpa vbe usun emọ ikpia ne Devid biẹ ẹre Natan khin. Nogieva na dia ruẹ gha rrie ebe Luk 3:23, 31, nọ ghi ya ruẹ rẹn wẹẹ, uniẹn Natan zẹẹ ẹre Meri, nọ re iye Jesu la rre. Ẹi mwẹ ọna ma kpa ruẹ odin rhunmwuda, u ka rẹn wẹẹ, uniẹn e Devid ẹre Jesu khian la rre. (Mat 22:42) Sokpan, emọ ikpia ne Devid mwẹ gberra 20. Ẹi khabe ne Zẹkaraia na ya unu kaan rẹn tara wẹẹ, igiowa ọghe Natan ẹre ọ khian wa mobọ khiẹ ye uwu e Jesu! w19.05 30 ¶17

De emwi nọ khẹke ne ima ru? Ma ghaa tie Baibol ne egbe ima vbe ẹghẹ hia, ẹmwata ni rre Baibol ghi gbọzinian vbe ekhọe ima. Ma ghi gele do yayi wẹẹ, ilele ọghe Jehova hia keghi re nọ gbae. Ẹghẹ nii, ma ghi do “gha wegbe yọ vbe uwu iyayi” vbe na ghee erhan nọ gbọzinian vbuwe otọ. (Kọl 2:6, 7) Ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, ma tobọ ima ẹre ọ khian sẹtin ya amuẹtinyan ọghe ima khian nọ wegbe. Nọnaghiyerriọ, gha ya ekhọe ruẹ khian ọghe ọgbọn ke ẹghẹ ya fi ẹghẹ. Gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia, u ghi gha rinmwian e Jehova nọ ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ nuẹn. Gha ru erria yan emwi ne u tie, u ghi ye gha zanzan ekhọe ruẹ ghee, ne u mieke na rẹn ako eso nọ khẹke ne u winna yan. Gha zẹ avbe ọse ni maan, emwa ni gha ya ruẹ gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn ẹre ọ khẹke ne u gu gha muobọ. U ghaa ru ena hia, u gha sẹtin gbe ukhu ẹre rua ighẹ iziro ọghe agbọn Esu na ni te gbọzinian vbe ekhọe ruẹ, ẹghẹ nii, u ghi sẹtin “guọghọe sẹ otọ ighẹ emwi idobo ọghe uhiomwẹ ne emwa mu ye odẹ irẹnmwi Osanobua.”—2 Kọr 10:5. w19.06 13 ¶17-18

E Rut ma bizugbe Naomi. Ọ ma vbe khẹke ne ima bizugbe emwa ne ọmwa iran wu. Ọ khẹke ne ima ye gha ru iyobọ ne iran zẹvbe ne ẹghẹ ya khian. (Rut 1:16, 17) E Paula keghi kha wẹẹ: “I wa miẹn iyobọ vbe obọ emwa nibun vbe ọdafẹn mwẹ da wu. Sokpan vbene ẹghẹ ya gha khian, emwa ma ghi mobọ gha zẹ yọ mwẹ re, iwinna dọmwadọghẹ ẹre ọ ghi muẹn. Ẹghẹ nii, ẹre aro ghi ya ru mwẹ gboo, I na gele do rẹn wẹẹ, te arowa mwẹ wu. Emwi hia na fi werriẹ vbe arrọọ mwẹ. Ọ khẹke ne emwa rẹn wẹẹ, ọmwa ne ọmwa rẹn wu wa ye gualọ iyobọ emwa, ọ gha khọn rẹn wẹẹ, uki eso ra ukpo eso gberra nẹ. Ọ khẹke na ye gha nọ ẹmwẹ ọnrẹn.” Ẹmwata nọ wẹẹ, emwa hia i re ọkpa. A miẹn emwa eso ne ẹi khiẹ la ẹghẹ nọ taẹn. Nọ ne emwa eso, ẹghẹ ke ẹghẹ ne iran ya miẹn emwi eso, nọ ya iran yee ọmwa iran nọ wu rre, ọ ghi ye vbe na rhinọ iran ẹtẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ọkpa vbe usun iwinna ne Jehova waa ima re, ọre ne ima gha rhie ifuẹko ne emwa ne arowa iran wu ra emwa ne ọvbokhan iran wu. w19.06 24 ¶16

Arriọba gha mu awua ye iwinna ima, ọ khẹke ne ima rẹn wẹẹ, ẹghẹ rrọọ na ya “hunwan.” (Asan 3:7) Ọ mwẹ emwi eso nọ ma zẹdẹ khẹke ne ima tama emwa ọvbehe, vbe na ghee eni etẹn ne ima gba ga, ehe ne ima na do iko, vbene ima ya kporhu hẹ kevbe vbene ima ya miẹn evbare orhiọn hẹ. Ghẹ ta emwi vbenian ma avbe arriọba, avbe ọse ra etẹn vbuwe ẹgbẹe ni rre ẹvbo ne u ye ra ni rre ẹvbo ọvbehe. Adeghẹ ima na ta emwi vbenian ma iran, ma sẹtin mu arrọọ ọghe etẹn ima ye ikpadede. Ma ghẹ gi emwi nọ ma sẹ emwi si ighaegbe ye uwu ẹkpo ima. Esu rẹnrẹn wẹẹ, iwannegbe ọre udemwẹ. (Mak 3:24, 25) Rhunmwuda ọni, ẹghẹ hia ẹre ọ khian ya gha hia nọ si ighaegbe ye uwu ẹkpo ima. Ọ rẹnrẹn wẹẹ, ighaegbe ghaa rre uwu ẹkpo ima, ma ghi do gha gu egbe khọn, ne ima gha te ya gha gu irẹn khọn. Ọ vbe khẹke ne etẹn ni gbegba vbe odẹ ọghe orhiọn gha begbe ne iran ghẹ ya de ye ifi na. Ma ghaa hia ne ima gu etẹn hia gha rrọọ vbe ọfunmwegbe, emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha si ighaegbe ye ima egbe.—Kọl 3:13, 14. w19.07 11-12 ¶14-16

Emwa wa mobọ danmwehọ ima rhunmwuda vbene ima ya gua mu ẹmwẹ ye owa, ẹi wa re rhunmwuda ẹmwẹ ne ima ta. Iran keghi gbọyẹmwẹ yọ vbe ima ghaa gu iran guan vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute kevbe iran gha bẹghe ẹre wẹẹ ima gele hoẹmwẹ iran. Ma i gbagbae ye iran egbe ne iran danmwehọ ima. Nọghayayerriọ, ma keghi hia, ne ima rẹn aro ne iran ya ghee ugamwẹ kevbe evbọzẹe ne iran na ya aro vberriọ ghee ẹre, ma vbe hia ne ima vbe gha mwẹ ẹnina daa iran. Vbe igiemwi, vbe ukọ e Pọl miẹn Ivbi e Ju, ọ na ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn kporhu ma iran. Sokpan, vbe ọ dekun avbe umẹwaẹn ọghe Ivbi e Grik vbe Ariopagọs, ọ ma gi iran rẹn wẹẹ, uwu e Baibol ẹre ẹmwẹ ne irẹn ta ke rre. (Iwinna 17:2, 3, 22-31) Vbe ima khian ya sẹtin lele igiemwi ọghe Pọl hẹ? Ma gha miẹn ọmwa nọ ma ye Baibol yi vbe ikporhu, ma sẹtin ye Baibol guẹ ziro, sokpan, ma i wa mu e Baibol ladian gha tie ma rẹn. Aro ima gha dae wẹẹ ekhue gha mu ọmwa ne ima kporhu ma vbe emwa ọvbehe gha bẹghe ẹre wẹẹ ima tie Baibol ma rẹn, ma sẹtin loo efoni ya tie emwi nọ rre Baibol ma rẹn. w19.07 21 ¶5-6

Ẹkẹ vbe iwẹnwẹn ne Setan loo ro ya mu Ivbi Izrẹl rẹrẹ ẹre ọ ya iran suẹn gha ga ẹbọ. Ọ rẹnrẹn wẹẹ te Ivbi Izrẹl gha rri evbare, rhunmwuda ọni, ọ keghi loo ẹkpotọ nii ya si iran fi ẹbọ na ga. Ivbi Izrẹl ghi sẹ Otọ Na Ru Eyan Rẹn nẹ, odẹ ọvbehe ẹre iran ghi ya gha gbe ugbo. Sokpan, vbe iran rre Igipt, amẹ nọ lẹẹ ke Ẹzẹ Nail rre, ẹre ọ ya ugbo iran gha maan emwi okọ. Ọna keghi fiwerriẹ vbe iran ghi sẹ Otọ Na Ru Eyan Rẹn, rhunmwuda amẹ nọ rhọọ kevbe evbu nọ tuo ẹre Ivbi Izrẹl ghi hẹnhẹn egbe yan. (Diut 11:10-15; Aiz 18:4, 5) Ọna ẹre ọ ghi zẹ ne Ivbi Izrẹl na suẹn gha ya obẹlẹ ọvbehe gbe ugbo. Vbọ ghi zẹ ne Jehova na wẹẹ ne iran gban egbe ne ẹbọ na ga, vbe ọ guan kaẹn obẹlẹ ọgbọn ne iran khian ya gha gbe ugbo? E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi Izrẹl gha hoo ne iran gha gbe ugbo vbene emwa ni ga ẹbọ ni rre ẹvbo ni lẹga iran vbe ya gha gbe ugbo kevbe wẹẹ, vbene Ivbi e Kena ya gha gbe ugbo rhilo ginna ugamwẹ e Bel.—Nọm 25:3, 5; Giọg 2:13; 1 Ọba 18:18. w19.06 3 ¶4-6

Vbe ukọ e Pọl, Sailas, Luk kevbe Timoti sẹ Filipai, iran keghi bẹghe ẹre wẹẹ, emwa nibun vbe ẹvbo nii wa mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ ye ikporhu iyẹn nọ maan. Etẹn enẹ na, keghi mu iko gbọọ vbe Filipai. Iko nii, ẹre etẹn hia ni da khian Ivbiotu e Kristi ghi gha ye. Ọ gha kẹ, owa ọtẹn nokhuo Lidia, na wa rẹn ye ọmwa nọ zẹ emwi obọ, ẹre iran na gha do iko na. (Iwinna 16:40) Vbe a da wa mu iko nii gbọọ, etẹn na suẹn gha werriẹ aro daa ukpokpo. E Setan keghi loo ekpayẹ ọre ya gha kpokpo e Pọl kevbe etẹn nikẹre. Iran keghi ya asan bolo e Pọl vbe Sailas egbe, iran na vbe mu iran ye eghan. Iran ghi fan e Pọl vbe Sailas nẹ, iran eva na mu otuẹ gie etẹn ni da khian Ivbiotu e Kristi, ya gha rhie igiọdu ne iran. Vbe ọ ma he kpẹẹ vba, e Pọl, Sailas kevbe Timoti keghi kpa hin e Filipai rre, ọ gha kẹ, e Luk na ye gha rre evba. De emwi ne etẹn ni rre iko na da mu gbọọ na ghi ru? Iran ma si ghee iyeke. Iran na ye gha zọghae vbe iwinna ugamwẹ. Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova ya ru iyobọ ne iran. (Fil 2:12) Te ọna wa gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Pọl! w19.08 8 ¶1-2

Te u da si gha rrie ihe ọvbehe ra? Te a wa kakabọ loo igho vbe a ghaa si rrie ihe ọvbehe. Ọna sẹtin ya ọmwa de ye osa. Ne ima ghẹ mieke na de ye osa, ọ ma khẹke ne ima gha dẹ emwi kuẹn ra ne ima gha mọmọ igho vbene ima rhirhi miẹn. (Itan 22:3) Vbe igiemwi, ọmwa ima ghaa khuọnmwi, ma sẹtin ya mọmọ igho vbe emwi gha ghi zẹ ba su ima, sokpan, vbe ẹghẹ vbenian, ọ ghi gha lọghọ ne ima gele rẹn inu igho ne ima gha mọmọ. U ghaa rre ọlọghọmwa vbenian, “erhunmwu” gha ru iyobọ nuẹn ya ru azẹ nọ maan. U ghaa na erhunmwu vbe ẹghẹ hia, e Jehova ghi mu ruẹ orhiọn sotọ ne u mieke na rẹn emwi nọ khẹke ya ru. (Fil 4:6, 7; 1 Pit 5:7) Gha gu emwa esi ru ọse. Gi avbe ọse ruẹ rẹn emwi ne u la gberra, katekate iran ni ka werriẹ aro daa ọlọghọmwa ne u la gberra. Ọna gha fu ruẹ ẹko rre. (Asan 4:9, 10) U ghi ye gha nọ ẹmwẹ avbe ọse ruẹ nẹdẹ. w19.08 22 ¶9-10

Vbọzẹe ne Jehova na loo e Mẹgido vbe ọ guan kaan okuo ọghẹe nọkhua? Ẹi re avbiẹ okuo ẹre emwa khọn rẹn vbe Mẹgido kevbe iya ọghe Jezrẹl nọ sikẹ ọre. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ eso ne Jehova ya tobọre gbinna ne emwa rẹn vbe evba. Vbe igiemwi, Osanobua keghi ru iyobọ ne Barak ne ọbuohiẹn, ne ọ ya khọnmiotọ yan e Sisera kevbe ivbiyokuo ẹre “vbe ọkpẹn ẹzẹ Mẹgido.” E Barak kevbe akhasẹ e Dẹbora keghi so ihuan ya kpọnmwẹ e Jehova ye akhọnmiotọ na. Vbe nene ihuan, iran na kha wẹẹ: “Avbe orhọnmwẹ kegha gbinna ke odukhunmwu rre . . . Iran gu e Sisera gbinna. E Nọyaẹnmwa, te eghian ruẹn hia gha wulo, sokpan . . . avbe ọse ruẹ gha wan uwanmwẹ [zẹvbe] owẹn owiẹ.” (Giọg 5:19-21, 31) Erriọ eghian Osanobua khian vbe ya wulo vbe okuo Amagẹdọn, sokpan emwa ni hoẹmwẹ Osanobua gha miẹn fan. Vbọrhirhighayehẹ, alughaẹn rre okuo ne Barak khọn rẹn kevbe okuo Amagẹdọn. Emwa ọghe Osanobua i khian gbinna ne egbe iran vbe okuo Amagẹdọn. Iran i khian vbe da emwi igbinna yi hiehie! Te iran khian “hẹko mu ẹtin yan” e Jehova kevbe ivbiyokuo ọghẹe ni rre ẹrinmwi.—Aiz 30:15; Arhie 19:11-15. w19.09 9 ¶4-5

Odẹ ọkpa ne ima khian ya bu Jesu gha dee, ọre ne ima gha ruẹ vbekpa emwi ne ọ tae kevbe emwi ne ọ ru. (Luk 1:1-4) Ọmwa rhọkpa i khian sẹtin ru ọna ne ima, ma ẹre ọ khian tobọ ima ru vberriọ. Odẹ ọvbehe ne ima khian ya rhiẹre ma wẹẹ, ma hoo ne ima bu Jesu gha dee ọre, ne ima dinmwiamẹ ne ima mieke na do gha re ọkpa vbe erhuanegbe Kristi. Odẹ ọvbehe ne ima khian ya bu Jesu gha dee ọre, ne ima gha gualọ iyobọ vbe obọ ediọn ni rre uwu iko. Ediọn ni rre uwu iko keghi re ‘ikpia ne Osa ya ru ọmwa ẹse,’ ne Jesu loo ya gbaroghe avbe ohuan ọghẹe. (Ẹfis 4:7, 8, 11; Jọn 21:16; 1 Pit 5:1-3) Ọ khẹke ne ima zẹ owẹ nokaro ya gualọ iyobọ vbe obọ ediọn. Ediọn ni rre uwu iko ma rẹn emwi nọ rre ima ekhọe, rhunmwuda ọni, ọ sẹtin gha lọghọ ne iran wa rẹn emwi ne ima gualọ. Ọtẹn nokpia ọkpa na tiẹre Julian keghi kha wẹẹ: “I keghi gu ediọn guan. Ediọn eva na gele do rhie igiọdu mẹ. I i khian sẹtin mianmian otuẹ ne iran mu gu mwẹ nii.” Ediọn gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima vbe odẹ vbenia. Iran gha sẹtin ya ima rẹn “ekhọe Kristi,” ọni nọ wẹẹ, ma ghi do rẹn aro ne Kristi ya ghee emwi kevbe odẹ ne ọ ya ru emwi. (1 Kọr 2:16; 1 Pit 2:21) Ọkpa vbe usun iyobọ nọ ghi maan sẹ ne iran gha sẹtin ru ne ima ẹre na khin. w19.09 21 ¶4-5

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ emwa wa gha bun ni ghaa mwẹ amuẹtinyan, ne orhiọn nọhuanrẹn wa kakabọ gha loo, sokpan emwa vbenia i rre usun emwa ni rrie ẹrinmwi. Ọkpa vbe usun iran na ọre Jọn ne Baptist. (Mat 11:11) Erriọ e Devid vbe ye. (Iwinna 2:34) Osanobua gha huẹn iran na, kevbe ọkhọngborrie emwa ọvbehe kpaegbe gha die Paradais vbe agbọn na. Ẹghẹ nii, ẹkpotọ ghi kie ne emwa hia ni khian rhiọkpaegbe kevbe oghẹn ne gbii, ne iran ya rhiẹre ma wẹẹ iran mwẹ ẹkoata dae Jehova kevbe wẹẹ, iran miẹn ọdakha ọghẹe yi. Ke na ya bu agbọn tua agbọn gha dee, ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne emwa ni ke agbẹnvbo ughughan rre ni ga Osanobua he ya bun sẹ vbe nọ ye vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọre ẹrinmwi ẹre ima rrie ra uhunmwu otagbọn na ẹre ima khian gha ye, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ na ru iyobọ ne emwa, ne iran do gha re ọkpa vbe oghẹn ne gbii ni re “ohuan ọvbehe” ọghe Jesu. Vbene ẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha guọghọ avbe arriọba kevbe ugamwẹ ohoghe ni si obalọ ye emwa nagbọn egbe. U miẹn ukpamuyọmọ nọkhua ne oghẹn ne gbii wa mwẹ! Ẹkpotọ gha kie ne iran ya ga e Jehova vbe uhunmwu otagbọn na vbe etẹbitẹ.—Arhie 7:14. w19.09 31 ¶18-19

Zẹvbe ne ufomwẹ ọghe agbọn e Setan na ya sikẹ otọ, te ima khian gha werriẹ aro daa emwi ughughan nọ gha danmwẹ ẹkoata ne ima mwẹ dae Jehova kevbe Arriọba ọghẹe. Emwa sẹtin ye gha ya ima gbogiẹ. Emwi nọ khian ya emwa gha ru vberriọ, ọre rhunmwuda ne ima i na gu agbọn ru emwi ne iran ru. Te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ẹkoata nia, ne ima mieke na sẹtin da imudiase ọghe ima yi vbe ẹghẹ orueghe nọkhua. Vbuwe ẹghẹ orueghe nọkhua, afiwerriẹ eso gha rhiegbe ma vbe nọ dekaan emwa ni su vbe otu ọghe Jehova vbe uhunmwu otagbọn na. Ọ gha sẹ ẹghẹ, Osanobua ghi si emwa na hannọ zẹ hia koko gha rrie ẹrinmwi, ne iran mieke na ya deba e Kristi khọn okuo Amagẹdọn. (Mat 24:31; Arhie 2:26, 27) Ọna rhiema wẹẹ, Ẹbu Nọ Su i khian ghi gu ima gha rre uhunmwu otagbọn na vbe ẹghẹ nii. Sokpan, ọna ma rhiema wẹẹ, te oghẹn ne gbii khian ghi zagha. Etẹn ni gbegba ni rre usun oghẹn ne gbii, ẹre ọ khian ghi gha su ima vbe ẹghẹ nii. Osanobua gha loo etẹn na ya gha rhie adia ne ima vbe ẹghẹ nii, ọ khẹke ne ima lele adia nii, ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima mwẹ ẹkoata dae Jehova. Ma ghaa lele adia ne iran rhie ne ima, ẹre ima khian na miẹn uhunmwu! w19.10 17 ¶13-14

Okhuo nọ mwẹ ẹkoata kevbe nọ hoẹmwẹ e Jehova ẹre Naomi ghaa khin. Ọdọ re kevbe ivbi ẹre eva ghi wulo nẹ, ọ na wẹẹ ne emwa ghẹ ghi tie irẹn Naomi, sokpan ne iran gha tie irẹn “Mara.” Evba ya e Mara kha ọre “Orriara.” (Rut 1:3, 5, 20, 21) Vbuwe ena hia, e Rut ne amwẹ ovbi ẹre, ma sẹ ọre rae. E Rut keghi zẹ emwi ru ya ru iyobọ nọ khẹke ne Naomi, ọ na vbe ya ẹmwẹ igiọdu mu ẹre orhiọn sotọ. Ẹmwẹ nọ fu ọmwa ẹko rre ne Rut tama e Naomi wa gele rhiẹre ma wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ọnrẹn. Te ọ khẹke ne ima gha ru iyobọ ne ọtẹn ne ọdọ re ra amwẹ ọnrẹn wu. Te ọdọ vbe amwẹ yevbe erhan eva ni koko waan. Zẹvbe ne erhan eva na ya waan, inian ọghe iran ghi rhilo ginna egbe. A gha vu ọkpa vbe erhan eva nii, ẹi mwẹ agbọn ma lọghọ enọ kẹre. Erriọ vbe ye vbe ọmwa na gba rrọọ vbe orọnmwẹ gha wu, obalọ nọ si ye ọmwa egbe i rherhe fo vbe otọ. w19.06 23 ¶12-13

Ọ khẹke ne ima gha ya ẹwaẹn zẹ irọkhegbe, gberra ọni, ọ vbe khẹke ne ima gha begbe, ne ima ghẹ gha loo ẹghẹ nọ bun gbe yọ. Ma ghaa loo ẹghẹ nọbun ye irọkhegbe, ma i ghi miẹn ẹghẹ ya ru ọghe Jehova. Vbe okaro, ọ khẹke ne u rẹn inu ẹghẹ ne u loo ye irọkhegbe. U sẹtin gha gbẹnnẹ ọnrẹn ye otọ, inugba ne u ghee ẹkpẹti ughe vbe uzọla, inugba ne u la intanẹt kevbe ne u ya gbe gem vbe efoni ruẹ. U gha bẹghe ẹre wẹẹ u wa loo ẹghẹ nọ bun yọ, u ghi ru emwamwa nọ khẹke. U ghi ka mwamwa ẹghẹ yọ ne u khian ya gha ru avbe emwi ni ru ekpataki, u ke do mwamwa ẹghẹ ye irọkhegbe. Iyeke ọni, u ghi rinmwian e Jehova ne ọ ru iyobọ nuẹn ya sẹtin rhie owẹ lele emwamwa ne u ru. U gha ru emwamwa vbenian, u ghi miẹn ẹghẹ ya gha tie Baibol ne egbuẹ, u ghi miẹn ẹghẹ ya gha ru iruẹmwi ẹgbẹe, u ghi vbe miẹn ẹghẹ ya gha yo iko kevbe ikporhu. U ghaa ru ena hia, orhiọn ruẹ ghi vbe sotọ vbe u ghaa rọkhegbe, rhunmwuda u rẹnrẹn wẹẹ, u loo ẹghẹ nọ khẹke ya ru emwi ni ru ekpataki nẹ. w19.10 30 ¶14, 16; 31 ¶17

Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 55 C.E., etẹn ni ghaa rre Kọrinti keghi ru atamuolọyan ne kpataki. Iran ghi họn wẹẹ, etẹn ni rre Jerusalẹm kevbe Judia wa rre ivbabọ, iran keghi kha wẹẹ iran gha ru iyobọ igho ne iran. (1 Kọr 16:1; 2 Kọr 8:6) Uki eso ghi gberra, ukọ e Pọl keghi họn wẹẹ, etẹn ni rre Kọrinti ma zẹ igho nii. Rhunmwuda ọni, igho ọghe iran i khian ghi deba igho ne iko ọvbehe zẹ, na khian mu gie etẹn ni rre Jerusalẹm. (2 Kọr 9:4, 5) Atamuolọyan nọ maan ẹre etẹn ni ghaa rre Kọrinti te ru, ọni ẹre ọ zẹe ne Pọl na tian iran ye amuẹtinyan ọghe iran kevbe ekhọe na ya zẹ emwi obọ ne iran mwẹ. Sokpan ọ keghi rhie igiọdu ne iran, ne iran ru ẹre fo ighẹ emwi ne iran suẹn rẹn. (2 Kọr 8:7, 10, 11) Okha na maa ima re wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ na sẹtin zẹ emwi ru vbe a gha ru atamuolọyan nọ maan nẹ. Vbọzẹe? Zẹvbe emwa ni ma gba, ma gha ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, ma khian ru emwi, ma sẹtin do gha la ẹdẹ yọ. Ugbẹnso, evba ma roro a ma kọ sẹtin vbe sunu, nọ gha yae lọghọ ne ima sẹtin ru emwi ne ima wẹẹ ima gha ru.—Asan 9:11. w19.11 26-27 ¶3-5

Vbene ivbiyokuo loo asa ya gbogba ga egbe iran, erriọ amuẹtinyan ọghe ima vbe ya gbogba ga ima, ne uyinmwẹ esakan, uyinmwẹ ọkhọ kevbe iziro ọghe agbọn na ghẹ mu ima rhia. Ma ne Ivbiotu e Kristi keghi rre odaro okuo, e Setan vbe ikpayẹ ọre, ẹre ima gu khọn. (Ẹfis 6:10-12) De emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ai rẹn deghẹ edanmwẹ na rre? Vbe okaro, te ọ khẹke ne u nọ iyobọ vbe obọ Osanobua. Nogieva, gha ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn zanzan egbuẹ ghee, ne u mieke na rẹn aro ne Osanobua ya ghee ruẹ. (Hib 4:12) E Baibol tama ima wẹẹ: “Ya ẹtin ruẹ hia mu ẹtin yan e Nọyaẹnmwa. Ghẹ mu ẹtin yan emwi ne uwẹ roro ighẹ uwẹ rẹnrẹn.” (Itan 3:5, 6) Nia, muẹn roro atamuolọyan eso ne u he ru vbe okiekie na. Vbe igiemwi, ọ mwẹ ẹghẹ ne u ma ya miẹn igho loo somwa ra? Ẹghẹ ne u na gha gualọ vbene u gha lae hẹ, u ru erria yan eyan ọghe Jehova nọ rre ebe Hibru 13:5 ra? Ako nii khare wẹẹ: “Mẹ i ra sẹ ruẹ rae ẹdẹ, mẹ i ra he uwẹ ye otọ ẹdẹ.” Vbe u ghi mu emwi nọ rre ako evbagbẹn nọhuanrẹn nii roro, ọ rhie ilẹkẹtin nuẹn wẹẹ e Jehova gha ru iyobọ nuẹn ra? Adeghẹ erriọ nọ, ọni rhiema wẹẹ u ye mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. w19.11 14 ¶1, 4

Ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha mwẹ ẹghẹ ne dọmwadẹ ivbi iran. Adeghẹ ọdọ vbe amwẹ na gha biẹlẹ yangbe yangbe vbene iran i na zẹdẹ rhie ẹghẹ yọ, ọ do gha lọghọ ne iran gha mwẹ ẹghẹ ne dọmwadẹ emọ ne iran biẹlẹ. Ọdọ vbe amwẹ ni mwẹ emọ ne giẹrẹ nibun miẹn kue wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ hiehie. Ọna sẹtin ya egbe wọọ iye emọ eso, ugbẹnso iran ghi do sin amẹ. Iye ọmọ ne egbe wọọ re vbenian, gha ye sẹtin tie Baibol ne egbe ẹre ra, amaiwẹ te ọ khian gha na erhunmwu ra nọ gha yo ikporhu vbe ẹghẹ hia? Ọ sẹtin vbe gha lọghọ ne iye ọmọ vbenian sẹtin gha danmwehọ vbe iko, ra nọ miẹn emwi ruẹ vbe iko. Ọ khẹke ne ọdọ vbe gha gu ọvbokhan rẹn gbaroghe emọ ne iran biẹlẹ, ọre vbe owa nọ, ra vbe iran ghaa rre iko. Vbe igiemwi, ọ sẹtin gu ọvbokhan rẹn ru iwinna eso vbe owa. Ọ ghi hia vbe odẹ ke odẹ na miẹn wẹẹ, emwa hia vbe ẹgbẹe ọre miẹn ere vbe Iruẹmwi Ẹgbẹe ọghe iran. Ọ vbe khẹke nọ gha lele ẹgbẹe ọre yo ikporhu vbe ẹghẹ hia. w19.12 24 ¶8

De ere ne Ivbi Izrẹl miẹn vbe ukpo Afanvbirri. Gia kha wẹẹ, Ovbi Izrẹl ọkpa ru ọmwa osa, ọ na ghi khiẹn otọ ọghẹe ya hae osa nii. Ọ gha ghi sẹ ukpo Afanvbirri, otọ nii ghi dọlegbe khian ọghẹe. Rhunmwuda ọna, ẹkpotọ ghi kie ne ivbi ẹre ya rri otọ nii vbe ukhu. Gia vbe kha wẹẹ, okpia ọkpa nọ re ovbiogue ru ọmwa osa, ọ na ghi khiẹn egbe ẹre, ra ovbi ẹre ne ọmwa nii zẹvbe ọviẹn. Vbe ọ gha ghi sẹ ukpo Afanvbirri, nene okpia ra ovbi ẹre i khian ghi gha re ọviẹn, rhunmwuda emwamwa nọ ghaa rrọọ ọre wẹẹ, ukpo nii ẹre a ya fan emwa hia ni ghi re ọviẹn nẹ, ne iran mieke na werriegbe bu ẹgbẹe iran. (Lẹv 25:10) Vbe deba ọni, e Jehova keghi kha wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa Osanobua ruẹ gha fiangbe ruẹ vbe otọ ne ọ ra mu ne uwa, ai ra miẹn ovbiogue ọkpa vbuwe emwa ruẹn.” (Diut 15:4) Ọna wa lughaẹn ne emwi nọ sunu vbe ẹdẹnẹrẹ, rhunmwuda vbene ẹdẹ ya gbe, erriọ avbe ọdafẹn ya fe yọ, vbene ivbiogue na rri oya ne udẹn rri oya ne ẹvbi. w19.12 8-9 ¶3-4

Vbe ẹghẹ ne Jesu na gha rre uwu ibavbaro, “utumwẹ nọkhua kevbe ameve” ẹre ọ ya gha na erhunmwu gie Osanobua. (Hib 5:7) Ekhọe hia ẹre Jesu ya gha na erhunmwu gie Jehova, ọna keghi ru iyobọ nẹẹn ya da imudiase ọghẹe yi. Te erhunmwu ne Jesu ghaa na yevbe eturari nọ winhin vẹẹ vẹẹ vbe odaro e Jehova. Vbene Jesu ya loo arrọọ ọghẹe keghi rhiẹre ma wẹẹ, odẹ ne Jehova ya khaevbisẹ ẹre ọ maan sẹ. Ọna wa ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova ẹsẹsẹmwẹse. Ma gha sẹtin ya egbe tae Jesu, deghẹ ima na gha hia ne ima da imudiase ọghe ima yi, kevbe deghẹ ima na gha họn ẹmwẹ ne Jehova. Ma gha werriẹ aro daa edanmwẹ, ọ khẹke ne ima ya ekhọe hia na erhunmwu gie Jehova nọ ru iyobọ ne ima ya ru emwi nọ yẹẹ ọre. Ma rẹnrẹn wẹẹ, ma ghaa mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ sọnnọ e Jehova, e Jehova i khian họn erhunmwu ima. Sokpan ma ghaa ya avbe ilele ọghe Jehova ru emwi vbe arrọọ ọghe ima, ma ghi gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, te erhunmwu ọghe ima khian gha yevbe eturari nọ winhin vẹẹ vẹẹ. Ma vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, imudiase ọghe ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn Erha mwa nọ rre ẹrinmwi. w19.11 21-22 ¶7-8

Vbe ukpo 1919, Jesu keghi zẹ ibozẹghẹ etẹn eso na hannọ zẹ, zẹvbe “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro.” Etẹn na ẹre ọ siẹnro iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, iran ẹre ọ vbe kpemehe evbare orhiọn ne erhuanegbe Kristi “vbe ẹghẹ nọ kere.” Vbene Setan vbe ikpayẹ ọre hia sẹ ne iran mu idobo ye iwinna ọghe ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan, iran ma sẹtin rhunmwuda, e Jehova rre iran iyeke. Usun ọlọghọmwa ne etẹn na he werriẹ aro daa ọre, okuo ọgbagbọn nokaro kevbe nogieva, ukpokpo ọghe ọhanabe, ọlọghọmwa ọghe igho nọ rre ehe hia, kevbe uyinmwẹ agbọmwa ekueku. Ọrheyerriọ, te ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan ye kpemehe evbare orhiọn ne erhuanegbe Kristi ni rre ehe hia vbe agbọn na. Muẹn roro inu ebe, e vidio kevbe errẹkọd na ya ehọ viọ, ne otu ọghe Jehova he kpemehe ẹre vbe ọghe ọhẹ, vbe urhuẹvbo ni gberra 900! Vbe nai na gbawawẹ, e Jehova wa rre iran iyeke. Emwi ọvbehe nọ sosẹ yọ wẹẹ, e Jehova fiangbe otu ọghẹe, ọre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Te emwa ọghe Jehova gele kporhu “la otọ agbọn hia” vbe ẹdẹnẹrẹ.—Mat 24:14. w19.11 24 ¶15-16

Vbe Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ, te ogie ohẹn ka giẹn eturari nẹ, ọ ke zọ ese gie Jehova. Te irẹn ka giẹn eturari nii, ne Osanobua mieke na miẹn izọese ne irẹn khian ru yi. A te miẹn wẹẹ Jesu ya arrọọ ọghẹe ru izọese ne emwa nagbọn, ọ mwẹ emwi nọ ka ru, nọ ru ekpataki sẹ izọese nọ do ru. De emwi ne ọni khin? Irẹn keghi họn ẹmwẹ ne Jehova, ọ na vbe da imudiase ọghẹe yi ya sẹ ufomwẹ, ne Jehova mieke na miẹn izọese ọghe irẹn yi. Odẹ vbenian ẹre Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ, na gha ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova ẹre ọ maan sẹ. Jesu vbe rhiẹre ma wẹẹ, odẹ ne Erhae ya khaevbisẹ ẹre ọ maan sẹ. Vbe Jesu rre agbọn na, ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ya rhie owẹ gberra ilele ọghe Jehova. Agharhemiẹn wẹẹ, Jesu werriẹ aro daa edanmwẹ kevbe ukpokpo nibun, ọ ma gi emwi rhọkpa mu ẹre ekhọe rhia. Te ọ wa ye da imudiase ọghẹe yi.—Fil 2:8. w19.11 21 ¶6-7

Vbuwe ẹghẹ ne Jesu ya gha kporhu vbe uhunmwu otagbọn na, avbe ukọ ọre keghi rhiẹre ma wẹẹ, iran i re ọse ne hoghaa, ọse ọghe ẹmwata ẹre iran ghaa khin. (Itan 18:24) Aro nọ ghaan ẹre Jesu ya gha ghee avbe ukọ ọre. Vbe Jesu rre agbọn, etiọnrẹn ma yayi wẹẹ irẹn ọre Mẹzaia. (Jọn 7:3-5) Ọ mwẹ ẹghẹ ne iran ya gha roro ẹre wẹẹ te Jesu mwẹmwẹ. (Mak 3:21) Te avbe ukọ ọghe Jesu wa lughaẹn. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Jesu na ta ẹmwẹ nọ rre ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹrẹna ke ladian. Ọ mwẹ ẹghẹ eso ne avbe ukọ ọghe Jesu ya ru emwi nọ sọnnọ rẹn. Jesu keghi rhie aro gberra abakuru ọghe iran, vbe nọ na rhie aro tua amuẹtinyan ne iran mwẹ. (Mat 26:40; Mak 10:13, 14; Jọn 6:66-69) Ọ ghi wa bu ẹghẹ ne Jesu ya wu, ọ keghi tama avbe ukọ ọre wẹẹ: “Ọse mwẹ ọre I ghi tie uwa ẹre rhunmwuda emwi hia ne I họẹn vbe unu Erha mwẹ, I vbe talọ ehia ma uwa.” (Jọn 15:15) Vbene ẹmwata, avbe ukọ ọghe Jesu wa gele rhie igiọdu nẹẹn. w19.04 11 ¶11-12

De vbene ọmwa ya rẹn wẹẹ a hannọ irẹn zẹ? Ẹmwẹ ne ukọ e Pọl gbẹn gie Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ ni ghaa rre Rom, rhie ewanniẹn ye inọta na. E Pọl keghi tama iran ẹmwẹ nọ rre ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹrẹna ke ladian. Vbe deba ọni, e Pọl na vbe kha wẹẹ: “Rhunmwuda, orhiọn ne Osanobua rhie ne uwa, ma ya uwa khian ọviẹn, ne ọ gha ya uwa gha fian afianma, sokpan, te orhiọn nii ya uwa khian ivbi Osanobua, vbekpa ẹtin nene orhiọn ne a gha da tie Osanobua wẹẹ, ‘Evbavba! Erha mwẹ!’” (Rom 1:7; 8:15) Ọna rhiema wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova ya so igiẹ yọ ma etẹn na hannọ zẹ wẹẹ, irẹn gele hannọ iran zẹ. (1 Tẹs 2:12) E Jehova gha hannọ ọmwa zẹ nẹ, ọmwa nii i gbawawẹ hiehie deghẹ ẹrinmwi ẹre irẹn rrie. (1 Jọn 2:20, 27) Ẹi re ọmwa ẹre ọ khian tama emwa na hannọ zẹ wẹẹ, e Jehova hannọ iran zẹ nẹ. w20.01 22 ¶7-8

Ẹyotọ nọ ghi wegbe sẹ ẹre “uhi e Kristi mwẹ.” Ẹyotọ na ọre ahoẹmwọmwa. (Gal 6:2) Ahoẹmwọmwa ẹre ọ gua Jesu kpa ya ru emwi ke emwi nọ ru. Odẹ ọkpa na ya rhie ahoẹmwọmwa ma ọre ẹnina ra itohan na mwẹ daa emwa ọvbehe. Itohan vberriọ ẹre ọ gua Jesu kpa ya gha maa emwa emwi, ẹre ọ ya re mu emwa ni khuọnmwi egbe rran, ẹre ọ ya re rhie evbare ne emwa ne ohanmwẹ gbe, ẹre ọ vbe yae huẹn emwa ni wulo nẹ kpaegbe. (Mat 14:14; 15:32-38; Mak 6:34; Luk 7:11-15) Ẹi re ọkhọnmwẹ ẹi khọnmwẹ ẹre Jesu ya gha ru iyobọ ne emwa, ekhọe hia ẹre ọ ya gha ru ẹre. Odẹ nọ ghi huinsi sẹ ne Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ emwa nagbọn ọre nọ na wu ba ẹmwẹ iran. Ma ghaa mu ọghe emwa ọvbehe ye okaro, te ima ya egbe tae Jesu. Odẹ ọvbehe ne ima ya ya egbe tae Jesu ọre ne ima na mwẹ ẹnina daa emwa ne ima kporhu ma. Ẹnina gha gu ima kpa ya gha kporhu, te ima lele uhi e Kristi. w19.05 4 ¶8-10

Jesu keghi ru iyobọ ne emwa ya miẹn afanvbimu vbe obọ imamwaemwi ohoghe ọghe avbe ọkaolotu Ivbi e Ju. Vbe ẹghẹ Jesu, avbe ọkaolotu ugamwẹ kegha kpikpi emwa ne iran gha lele erhavbavbotọ ni ma khianrẹn. (Mat 5:31-37; 15:1-11) Avbe ọkaolotu ugamwẹ ni khare wẹẹ, iran ru iyobọ ne emwa ya ga Osanobua, kegha re emwa ni rhu aro vbe odẹ ọghe orhiọn, rhunmwuda iran tobọ iran ma gha ga Osanobua vbe odẹ nọ khẹke. Iran ma miẹn Jesu yi zẹvbe Mẹzaia, iran ma vbe miẹn imamwaemwi ọghẹe yi, rhunmwuda ọni, iran ma ghi sẹtin ladian vbuwe ebiebi ne iran ghaa ye, iran na ye gha fuẹn vbuwe orukhọ. (Jọn 9:1, 14-16, 35-41) Jesu keghi ru iyobọ ne emwa imuegberriotọ ya miẹn afanvbimu vbe obọ imamwaemwi ohoghe lekpa imamwaemwi ọghe ẹmwata kevbe igiemwi esi ọghe irẹn. (Mak 1:22; 2:23–3:5) Vbe deba ọni, Jesu keghi ru iyobọ ne emwa nagbọn ne iran ya miẹn afanvbimu vbe obọ orukhọ ne iran re vbe ukhu. Rhunmwuda ne Jesu na ya arrọọ ọghẹe dẹ ima werriegbe, te ẹkpotọ ghi kie ne emwa ni mwẹ amuẹtinyan daa izọese adẹwerriegbe ọghẹe, ne iran ya miẹn ayabọ orukhọ vbe obọ Osanobua.—Hib 10:12-18. w19.12 10 ¶8; 11 ¶10-11

Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova ya so igiẹ yọ ma etẹn hia na hannọ zẹ wẹẹ, irẹn gele hannọ iran zẹ. Nọnaghiyerriọ, ma gha sẹtin kha wẹẹ orhiọn nọhuanrẹn ọre “ama [ra osẹ]” ne emwa na hannọ zẹ mwẹ nọ ya iran mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, te iran khian gha rre ẹrinmwi vbe etẹbitẹ. (2 Kọr 1:21, 22) E Jehova gha hannọ ọmwa zẹ, ọni rhiema wẹẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ vbe ẹrinmwi gha wa sẹ ọre obọ ra? Ẹn o. Ẹmwata nọ wẹẹ, emwa na hannọ zẹ yaro yọ wẹẹ ẹrinmwi ẹre iran rrie. Sokpan te ọ khẹke ne iran kọ ẹmwẹ ibude na ye orhiọn: “Wa ne etẹn mwẹ, wa kakabọ hia ne uwa ya vbene uwa miẹn ọnrẹn hẹ ighẹ utiemwẹ ne Osanobua tie uwa, kevbe ne ọ na hannọ uwa zẹ, khian ọghe etẹbitẹ. Rhunmwuda, wa ghaa ru ẹre vberriọ, ẹi mwẹ wa ma mu sọe.” (2 Pit 1:10) Rhunmwuda ọni, emwa na hannọ zẹ ghaa hoo ne arrọọ etẹbitẹ vbe ẹrinmwi sẹ iran obọ, iran ghi da imudiase ọghe iran yi ya sẹ ufomwẹ.—Fil 3:12-14; Hib 3:1; Arhie 2:10. w20.01 21-22 ¶5-6

Emwi ọkpa nọ si ẹre ne avbe ọsie Job ma na tohan e Job ọre wẹẹ, iran ma hia ne iran rẹn vbene emwi gele gha ye Job hẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne iran na ba e Job ifiẹzọ ohoghe. Vbọ khẹke ne ima ru ne ima ghẹ ru abakuru vberriọ? Ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ gele rẹn emwi hia ne ọmwa la gberra. Nọnaghiyerriọ, ọtẹn nọ rre uwu ibavbaro ghaa fannọ otọ ẹko ẹre ma ima, gi ima gbehọ kotọ danmwehọ re. Ọ vbe khẹke ne ima hia ne ima gele rẹn vbene emwi ye ẹre hẹ. Ọna gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin gha mwẹ agiẹngiẹn daa re. Ma gha gele gha mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ima, ma i khian gha naa iran khian vbe iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Te ọmwa nọ ta ọta wẹwẹwẹ si ighaegbe ye uwu iko. (Itan 20:19; Rom 14:19) Ọmwa vbenian sẹtin ya ẹtin fu ọmwa nọ rre ibavbaro. (Ẹfis 4:31, 32) Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn ima, ma ghi vbe gualọ odẹ ne ima gha ya ru iyobọ nọ khẹke ne iran vbe ọlọghọmwa ne iran ye! w19.06 21-22 ¶8-9