Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MAY 1-7
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 17-19
“Gha Ghee Emwa Ọvbehe Vbene Jehova Ghee Iran”
w17.03 24 ¶7
U Gha Lele Avbe Ẹmwẹ Na Gbẹnnẹ Yotọ Ra?
7 E Jehosiafat ne ovbi Asa vbe vbo? Ọmwa esi wa gha nọ. Ẹi re avbiẹ emwi ẹre Jehosiafat ru, rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan Osanobua. Ọrheyerriọ, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ eso nọ ya ru emwi nọ ma gba. Vbe igiemwi, ọ keghi kue yọ ne ọmwa nọ ke ẹgbẹe ọre rre kevbe ọmwa nọ ke ẹgbẹe ọghe Ehab rre rọnmwẹ egbe. Ọba dan ẹre Ehab ghaa khin, irẹn ẹre ọ ghaa khaemwisẹ yan arriọba nọ rre odẹ okuọ. Deba ọni, agharhemiẹn wẹẹ e Mikaia ne akhasẹ ya obọ sekhae ne Jehosiafat nẹ ghẹ deba Ehab ya gu Ivbi e Siria khọn, e Jehosiafat ma họn. Emwi kherhe ẹre ọ zẹe ighẹ ọ ma wu vbe okuo nii. Ẹre ọ na ghi werriegbe gha die Jerusalẹm. (2 Krọ 18:1-32) Iyeke ọni, e Jehu ne akhasẹ keghi nọ rẹn wẹẹ: “Emwa dan ẹre ọ khẹke ne u gha ru iyobọ na ra, emwa ni khuiwu e Jehova ẹre ọ khẹke ne u hoẹmwẹ ọnrẹn ra?”—Tie 2 Krọnikol 19:1-3.
w15 8/15 11-12 ¶8-9
Gha Mu Ahoẹmwọmwa Nẹi Beghe Ọghe Jehova Roro
8 E Jehova hoo ne ima gha ghee irẹn zẹvbe ọmwa nọ hoẹmwẹ ima kevbe nẹi rhie aro tua abakuru ọghe ima. Emwi esi ne ima ru ẹre ọ rhie aro tua. (2 Krọ 16:9) Ọna wa rhiegbe ma vbe egbe Jehosiafat ne ọba ọghe Juda. Vbe asẹ ọkpa, e Jehosiafat keghi lele Ehab ne ọba ọghe Izrẹl gha rrie okuo. Iran keghi ya gu Ivbi e Siria khọn, ne Ramọt-giliad mieke na werriegbe gha re ọghe iran. Agharhemiẹn wẹẹ akhasẹ ohoghe 400 tama Ehab wẹẹ ọ gha khọnmiotọ, e Mikaia ne akhasẹ ọghe Jehova keghi tama rẹn wẹẹ, obọ gha vba re. Okuo nii ẹre Ehab wu yi, kherhe ẹre ọ te vbe kẹ na gbe Jehosiafat rua. Vbe Jehosiafat ghi werriegbe gha die Jerusalẹm, e Jehu keghi gu ẹre gui, rhunmwuda nọ na ya egbe ba Ehab. Ọrheyerriọ, e Jehu ne akhasẹ, ne ovbi e Hanani keghi tama e Jehosiafat wẹẹ: “Emwi eso rrọọ ne u na vbe maan.”—2 Krọ 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Vbe Jehosiafat da khian ọba, ọ na wẹẹ ne avbe ekhaẹmwẹ, avbe Ivbi e Livai kevbe avbe ohẹn mu okhian la otọ e Juda hia, ne iran ya ma emwa hia uhi e Jehova. Imamwaemwi na da otọ sẹrriọ wẹẹ, emwa ni rre avbe agbẹnvbo ni lẹga iran na do suẹn gha mu ohan e Jehova. (2 Krọ 17:3-10) Ẹmwata nọ wẹẹ, e Jehosiafat ru emwi ukọnmwẹ, sokpan e Jehova ma mianmian emwi esi hia nọ he ru. Okha na ya ima rẹn wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ emwa ni ma gba ẹre ima khin, te Jehova khian ye gha mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa ima, deghẹ ima na gele gha hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w17.03 20 ¶10-11
Ya Ekhọe Hia Gha Ga E Jehova!
10 E Jehosiafat ne ovbi Asa “kegha ru emwi nọ kere vbe odaro e Jehova” zẹvbe ne Asa ne erhae vbe ru ẹre. (2 Krọ 20:31, 32) Vbọ ya ru ẹre hẹ? Vbe na ghee erhae, e Jehosiafat kegha rhie igiọdu ne emwa ne iran gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Ọ keghi ru emwamwa, na loo “ebe uhi ọghe Jehova” ya ma emwa hia ni rre otọ e Juda emwi. (2 Krọ 17:7-10) Uhiẹn, ọ na kue gha rrie arriọba Izrẹl nọ rre odẹ okuọ, ọ na vbe gha rrie avbe ẹvbo oke ọghe Ifreim, nọ mieke na tie emwa ni rre evba “werriegbe bu e Jehova” gha dee. (2 Krọ 19:4) Ọba nọ wa “loo ẹtin ẹnrẹn hia ya ga e Jehova” ẹre Jehosiafat ghaa khin.—2 Krọ 22:9.
11 Ma hia gha sẹtin gha mwẹ obọ vbe iwinna imamwaemwi ne Jehova ru vbe ẹdẹnẹrẹ. Uwẹ hia vbe uki uki ne u gha loo Ẹmwẹ Osanobua ya ma emwa emwi, ne iran mieke na sẹtin do gha ga Osanobua ra? Deghẹ u na rhiegbe ladian, Osanobua gha fiangbuẹ, ẹghẹ nii, u sẹtin vbe miẹn ọmwa ne u khian gu gha ruẹ e Baibol. U sẹtin na erhunmwu gie Jehova, nọ ru iyobọ nuẹn ya sẹtin ru ọna. Uwẹ mu egbe ne u ya rhiegbe ye iwinna na ra, agharhemiẹn wẹẹ ọ gha rhie ruẹ ẹghẹ ne u te loo ya ru emwi eso ra? Zẹvbe ne Jehosiafat vbe mu okhian gha rrie ẹvbo Ifreim, nọ mieke na ru iyobọ ne emwa ya werriegbe do gha ga e Jehova, ma sẹtin vbe hia ne ima gualọ emwa nẹi ghi mobọ yo iko kevbe ikporhu, ne ima ru iyobọ ne iran. Deba ọni, ediọn vbe ru emwamwa, ne iran ya mu otuẹ gie emwa na kan fua vbe uwu iko ni fi werriẹ nẹ vbe orukhọ ne iran ru, iran ghi vbe hia ne iran ru iyobọ ne iran.
MAY 8-14
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 20-21
“Uwa Mu Ẹtin Yan E Jehova Ne Osanobua Uwa”
w14 12/15 23 ¶8
Ma Hia Gha Miẹn Fan Deghẹ Ima Na Gha Mwẹ Akugbe
8 Vbe ẹghẹ Ọba e Jehosiafat, “ivbiyokuo nibun” kevbe ni mwẹ ẹtin keghi mu okuo gie emwa ọghe Osanobua. (2 Krọ 20:1, 2) Sokpan, emwa ọghe Osanobua ma mu ẹtin yan egbe iran. Nọghayayerriọ, iran keghi mu ẹtin yan e Jehova. (Tie 2 Krọnikol 20:3, 4.) Dọmwadẹ ọghẹe ma vbe zẹ ọghe obọ re ru, sokpan iran keghi si egbe koko. E Baibol khare wẹẹ: “Ivbi e Juda hia fẹẹrẹ, kevbe avbe amwẹ iran kevbe ivbi iran keghi wa mudia ye evba vbe odaro Ọgua Osa.” (2 Krọ 20:13) Iran hia keghi mu ẹtin yan e Jehova, ke ọmaẹn ke ẹghele, iran na vbe ru vbene Jehova khare. Vbe okiekie, e Jehova keghi gbogba ga iran vbe obọ eghian ọghe iran. (2 Krọ 20:20-27) Ọna keghi re igiemwi esi ọghe vbene emwa ọghe Osanobua gha ya sẹtin la edanmwẹ gberra hẹ, vbe uwu akugbe.
Uwa Ni Da Ru Orọnmwẹ Wa Rhiegba Ye Ugamwẹ E Jehova
7 E Jehova keghi gie ovbi e Livai ọkpa na tie Jahaziẹl bu e Jehosiafat ne ọ ya tama rẹn wẹẹ: “Wa rhie ihe uwa ne uwa mudia, wa gha miẹn vbe Nọyaẹnmwa ra rhie akhọnmiotọ ne uwa.” (2 Krọ 20:13-17) Vbene ẹmwata, ai mudia na gha ghee gbọọ vbe odaro okuo! Sokpan, obọ e Jehova ẹre adia na ke rre, ẹi re obọ ọmwa nagbọn. Rhunmwuda ne Jehosiafat na mu ẹtin yan e Jehova, ọ keghi ru vbene ọ khare. Vbe Jehosiafat kevbe ivbiyokuo ẹre ghi sẹ odaro okuo, ọ na viọ avbe ọsihuan ni ma mu emwi igbinna mwẹ ke odaro. E Jehova ma ya ekhue mu e Jehosiafat; ọ keghi rhie akhọnmiotọ nẹẹn.—2 Krọ 20:18-23.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-1 1271 ¶1-2
E Jehoram
E Jehoram ma gha ru emwi esi vbe na ghee Jehosiafat ne erhae. Ọkpa vbe usun emwi nọ si ẹre, ọre okhuo dan nọ rhie re, na tie ẹre Atalaia. (2 Ọba 8:18) Gberra wẹẹ, e Jehoram gbele etiọnrẹn nikpia ehan rua kevbe avbe ekhaẹmwẹ eso ọghe Juda, ọ na vbe silo emwa nọ kha yan hin ugamwẹ e Jehova rre, ne iran ya gha ga ẹbọ. (2 Krọ 21:1-6, 11-14) Vbe uwu ẹghẹ nọ ya gha re ọba, ọ miẹn ọlọghọmwa nibun vbe obọ emwa rẹn kevbe avbe agbẹnvbo ọvbehe. Vbe okaro, Ivbi Idọm keghi sọtẹ daa ẹre, iyeke ọni, emwa ni rre Libna na vbe sọtẹ daa ẹre. (2 Ọba 8:20-22) Ẹlaija ne akhasẹ keghi gbẹn ebe gie Jehoram, ọ na ya obọ sekhae ma rẹn wẹẹ: “Osanobua gha rria emwa ruẹ ikhi nọ wegbe, ivbuẹ kevbe avbe amwọn, ọ ghi fuẹn emwi ne u mwẹ hia rua.” Deba ọni, uwẹ ne Ọba e Jehoram “gha khuọnmwi emianmwẹ ẹko nọ wegbe nọ khian gha rhia yọ vbe ẹdẹgbegbe.”—2 Krọ 21:12-15.
Erriọ gele sunu zẹẹ. E Jehova keghi kue yọ ne Ivbi Arab kevbe Ivbi e Filistia khọnmiotọ yan otọ e Juda, iran na vbe viọ avbe amwẹ ọghe Jehoram kevbe ivbi ẹre. Osanobua keghi kue yọ ne ovbi e Jehoram nọ kherhe sẹ na tie ẹre Jehoahaz (na vbe tie ẹre Ahazaia), miẹn uhunmwu vbe uwu ivbi ẹre hia, te Osanobua ru ọna, rhunmwuda ile ọghe Arriọba nọ gu e Devid ta. “Vbe iyeke ena hia, e Jehova keghi ru ẹre ne Jehoram gha khuọnmwi emianmwẹ ibiẹ nẹi mwẹ ukhunmwu.” Vbe ukpo eva nọ ghi lelẹe, “ibiẹ ọre keghi silo ladian,” ọ te sẹ inu ẹghẹ nọ khin, ọ na wu. Erriọ okpia dan na ya wu, “ọ ma zẹdẹ da ọmwa rhọkpa vbe ọ wu.” Ẹvbo e Devid ẹre a re ẹre yi, “sokpan a ma re ẹre ye idin avbe ọba.” Ahazaia ne ovbi ẹre, ẹre ọ ghi do gha re ọba.—2 Krọ 21:7, 16-20; 22:1; 1 Krọ 3:10, 11.
MAY 15-21
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 22-24
“E Jehova Fiangbe Emwa Ni Ya Udinmwẹ Ru Emwi”
w09 4/1 24 ¶1-2
E Jehoas Keghi Fi Iyeke Gbe Jehova Rhunmwuda Emwa Dan Nọ Gu Mu Obọ
TE EHE hia wa lighi vbe Jerusalẹm, nọ re ẹvbo ne Ọgua Osa ghaa ye. Te a wa da gbe Ọba Ahazaia rua. Emwi ne Atalaia ne iye Ahazaia ghi ru vbe iyeke ọna, keghi kpa emwa hia odin. Ọ keghi gbele ivbi Ahazaia nikpia hia rua, agharhemiẹn wẹẹ eyẹ ọre ẹre iran ghaa khin! Vbọzẹ nọ na do ozere na?— Te ọ ghaa hoo ne irẹn tobọ irẹn gha khaemwisẹ yan otọ e Juda.
Vbọrhirhighayehẹ, Atalaia ma rẹn wẹẹ, ọkpa vbe usun avbe eyẹ ọre na tie ẹre Jehoas miẹn uhunmwu. Ọmobọ ẹre Jehoas ghaa khin vbe ẹghẹ nii. Vbọzẹ ne obọ re ma na vba e Jehoas?— Ọtiẹn Ọba Ahazaia nokhuo na tie ẹre Jehosieba keghi ya rhie Jehoas lẹre ye uwu Ọgua Osa. Emwi nọ si ẹre nọ na sẹtin ru ọna ọre wẹẹ, e Jehoiada ne Ogie Ohẹn, ẹre ọ ghaa re ọdafẹn ọnrẹn. Rhunmwuda ọni, iran eva keghi koko gbogba ga e Jehoas, ne obọ ghẹ mieke na vba re.
w09 4/1 24 ¶3-5
E Jehoas Keghi Fi Iyeke Gbe Jehova Rhunmwuda Emwa Dan Nọ Gu Mu Obọ
Ukpo ehan gbalaka, ẹre a ya rhie Jehoas lẹre ye uwu Ọgua Osa. Vbe uwu ẹghẹ nọ ya gha rre evba, a kegha ma ẹre emwi nibun vbekpa e Jehova kevbe avbe uhi ọghẹe. Vbe Jehoas ghi gba vbe ukpo ihinrọn, e Jehoiada keghi zẹ emwi ru, ne Jehoas mieke na khian ọba. Uwa gha hoo ne uwa rẹn vbene Jehoiada ya ru ọna hẹ, kevbe emwi nọ ghi sunu daa iye Jehoas nọkhua, nọ re Atalaia ne Oloi ra?—
Ọ mwẹ ikpia eso ni gbogba ga ọba vbe Jerusalẹm vbe ẹghẹ nii. E Jehoiada keghi tie avbe ikpia na vbene emwa nikẹre ma na rẹn vbekpa re. Ọ na tama iran vbene irẹn vbe ọvbokhan irẹn ya gbogba ga ovbi Ọba Ahazaia hẹ, vbe ẹghẹ nọ na gha re ọmobọ. E Jehoiada keghi rhie Jehoas ma avbe ikpia na, iran na do bẹghe ẹre wẹẹ, irẹn ẹre ọ khẹke nọ gha re ọba. Ẹre iran na ghi si uma.
E Jehoiada keghi rhie Jehoas ladian, ọ na mu ẹrhu ẹde ye ọre uhunmwu. Ẹre emwa hia na ghi “suẹn gha kpee obọ, iran na gha kha wẹẹ: ‘Ọba gha tọ, ọ kpẹre!’” Avbe ikpia ni gbogba ga ọba keghi lẹga e Jehoas, ne emwi rhọkpa ghẹ mieke na sunu daa re. Sokpan, vbe Atalaia ghi họn vbene emwa wee hẹ, ọ na rhulẹ ladian, ọ na wẹẹ te iran hoo ne iran sọtẹ daa irẹn. Sokpan, e Jehoiada keghi tama avbe ikpia nii, ne iran gbe Atalaia rua.—2 Ọba 11:1-16.
it-1 379 ¶5
Irorinmwi, Avbe Ehe Na Re Emwa Yi
Ọmwa esi, ẹre Jehoiada ne Ogie Ohẹn ghaa khin. Ọ ghi wu, iran na re ẹre ye “idin avbe ọba vbe Ẹvbo e Devid,” irẹn ọkpa ọre ọmwa nọ ma ke ẹgbẹe ọghe avbe ọba rre na re ye idin ọghe avbe ọba.—2 Krọ 24:15, 16.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-2 1223 ¶13
E Zẹkaraia
12. Ovbi e Jehoiada ne Ogie Ohẹn. Vbe Jehoiada ghi wu, Ọba e Jehoas ma ghi gha ga e Jehova, ọ na gha rhie ude dan na bu ẹre, nọ gha te ya gha danmwehọ avbe akhasẹ ọghe Jehova. E Zẹkaraia, ne irẹn vbe Jehoas gba re eyẹ eyẹ (2 Krọ 22:11), kegha ya obọ sekhae ne emwa rhunmwuda uyinmwẹ ne iran yin, sokpan ne iran gha te ya fi werriẹ, iran na filo okuta gbe ẹre vbe ẹghodo ọghe Ọgua Osa, ọ na wu. Sokpan, ọ mwẹ emwi ne Zẹkaraia tae, vbene ọ te wu, ọ na wẹẹ: “Te Jehova gha bẹghe emwi ne uwa ru na, nọ rria uwa ikhi yọ.” E Jehova ma mianmian ẹmwẹ ne Zẹkaraia tae na. Ẹghẹ eso ghi gberra, obọ Ivbi e Siria keghi kakabọ da Ivbi e Juda. Ẹi re ọni ọkpa, eguọmwadia e Jehoas eva keghi vbe gbe Jehoas rua, “ne iran ya rria ikhi ye ivbi e Jehoiada ne ohẹn, nọ gbe rua.” E Greek Septuagint kevbe Latin Vulgate khare wẹẹ, te a gbe Jehoas rua, na ya rria ikhi ye “ovbi” e Jehoiada nọ gbe rua. Sokpan, ne Masoretic text kevbe Syriac Peshitta, gha te ya kha wẹẹ, ovbi e Jehoiada, iran na wẹẹ “ivbi” e Jehoiada. Egbọre, te iran gie ẹre vbenian ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, e Zẹkaraia ne ovbi e Jehoiada nọ ghaa re ohẹn kevbe akhasẹ, keghi re ọmọ ọkpa nọ sẹ uri.—2 Krọ 24:17-22, 25.
MAY 22-28
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 25-27
“E Jehova Gha Sẹtin Viọ Ni Bun Sẹ Ọni Nuẹn”
it-1 1266 ¶6
E Jehoas
E Jehoas keghi vbe viọ ivbiyokuo ọghẹe ni re arriaisẹn vbe ihe iyisẹn gie ọba ọghe Juda, ne iran ya deba re gu Ivbi Idọm khọn. Sokpan, rhunmwuda ẹmwẹ ne “akhasẹ” ọghe Jehova tae, a keghi tama avbe ivbiyokuo na ne iran werriegbe gha rrie owa. Agharhemiẹn wẹẹ, a ka hae etalẹnt esiliva iyisẹn ($660,600) ne avbe ivbiyokuo na nẹ, ohu keghi mu iran vbe a tama iran ne iran werriegbe gha rrie owa. Egbọre te iran ghaa mu ohu rhunmwuda, iran rẹnrẹn wẹẹ, akpawẹ te iran yo okuo, iran gha te miẹn emwi viọ vbe obọ emwa ne iran khọnmiotọ yan. Rhunmwuda ọni, vbe iran ghi werriegbe gha die odẹ okuọ, iran kegha fu emwi viọ vbe avbe agbẹnvbo ni rre arriọba nọ rre odẹ ahọ, ke Sameria ya sẹ e Bẹt Horọn, egbọre Sameria ẹre iran bu agọ ọghe iran yi.—2 Krọ 25:6-10, 13.
“Gualọ Otọ Ẹre” Ne U Miẹn Vbene Jehova Maan Hẹ
16 Mu egbe ne u ya sẹ emwi eso ni yẹẹ ruẹ rae. Na ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova ma rhie ma wẹẹ, te ima khian wa yangbe emwi hia ni yẹẹ ima. (Asan 5:19, 20) Vbọrhirhighayehẹ, deghẹ ima na gha si egbe ne ima ya rhie egbe ye ugamwẹ Osanobua sayọ, rhunmwuda emwi eso ni yẹẹ ima, ma sẹtin do gha yevbe okpia nii ne Jesu ya zẹ erre nọ wa rẹn ọghe enegbe ẹre ọkpa, sokpan ọ na mianmian Osanobua. (Tie Luk 12:16-21.) Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Christian nọ rre France khare wẹẹ, “I ma gha loo ẹghẹ nọ sọmwa ye ugamwẹ e Jehova, I ma vbe gha mwẹ ẹghẹ ne ẹgbẹe mwẹ.” Irẹn vbe ọvbọkhan rẹn keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, iran gha suẹn iwinna arọndẹ. Iran keghi sẹ iwinna ne iran te ru rae, ne iran mieke na musọe. Ẹre iran na ghi suẹn gha gu emwa khiẹn owa iran ra isiwinna iran, ne iran mieke na gha miẹn igho ya gaga egbe khian; igho kherhe ne iran ghaa miẹn vbe iwinna na, na wa vbe sẹ iran ọkẹn. Iran gbe I ma rẹn ra? E Christian khare wẹẹ, “Eban ẹre ima ghi kakabọ sọyẹnmwẹ iwinna ikporhu ọghe ima. Ma wa vbe ghọghọ wẹẹ, ma ya e Baibol maa emwa nibun emwi vbekpa e Jehova.”
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w07 12/15 10 ¶1-2
Ọ Mwẹ Ọguọmwadia E Jehova Ne U Hoo Ne U Gha Ya Egbe Taa Ra?
VBE ẹghẹ ne Uzaia na gha rre ukpo 16, ọ keghi rri ọba yan otọ arriọba e Juda. Ọ gberra ukpo 50 nọ ya gha re ọba, ọni ọre ke odẹ ukpo 829 ya sẹ 778 B.C.E. Ke egbe ọvbokhan kpa, ẹre Uzaia ke gha “ru emwi esi vbe aro e Jehova.” Vbọ ru iyobọ nẹẹn ya gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova? E Baibol tama ima wẹẹ: “[Uzaia] kegha ya ekhọe ẹmwata ga e Jehova, vbe uwu ẹghẹ ne Zẹkaraia nọ gu ẹre ziro ẹmwẹ ugamwẹ ya gha rre agbọn; Osanobua keghi vbe fiangbẹe.”—2 Krọnikol 26:1, 4, 5.
Vbọ gberra ako na ne ima tiere vbe Baibol, ma ma mobọ rẹn emwi nibun vbekpa e Zẹkaraia nọ ghaa re ọbude ọghe ọba. Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ e Zẹkaraia, nọ ghaa gu Uzaia “ziro ẹmwẹ ugamwẹ,” ra nọ ghaa bu ẹre ude nọ mieke na gha mu ohan Osanobua, gele ru iyobọ nẹẹn ya gha ru emwi nọ yẹẹ Osanobua. The Expositor’s Bible khare wẹẹ, “okpia nọ kakabọ rẹn uhi Osanobua, nọ fuẹro vbe ugamwẹ e Jehova, kevbe nọ gua ma emwa emwi,” ẹre Zẹkaraia ghaa khin. Okpia ọkpa nọ rri egie ebe vbe iruẹmwi e Baibol ghi guan kaẹn Zẹkaraia, ọ na wẹẹ: “Ọmwa nọ wa kakabọ rẹn ẹmwẹ akhasẹ kevbe . . . nọ kakabọ rẹn emwi, nọ mu ohan Osanobua kevbe nọ ru emwi esi, ẹre Zẹkaraia ghaa khin; deba ọni, ọ khọ wẹẹ ọ wa kakabọ ru iyobọ ne Uzaia.”
MAY 29–JUNE 4
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 28-29
“U Gha Ye Sẹtin Ga E Jehova Agharhemiẹn Wẹẹ Evbibiẹ Ruẹ Ma Rhie Igiemwi Esi Yotọ”
w16.02 14 ¶8
Ya Egbe Taa Avbe Ọsie Jehova
8 Te Rut wa lughaẹn ne Hẹzikaia, rhunmwuda agbẹnvbo nọ ya egbe fi ohan ne Jehova ẹre Hẹzikaia ke rre. Sokpan, ẹi re Ivbi Izrẹl hia ẹre ọ ghaa ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Ọkpa vbe usun Ivbi Izrẹl nọ ma gha họn ẹmwẹ ne Jehova ọre Ehaz ne erha e Hẹzikaia. Ọmwa dan ẹre okpia na ghaa khin, ọ keghi si Ivbi e Juda la igẹbọ, ọ na vbe gha ru emwi awua vbe Ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm. Emwi ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne Hẹzikaia vbe ọ waan dee, etiọnrẹn nikpia eso keghi wu uwu ọbaligie, a na giẹn iran ya ru izọese ne ẹbọ, vbene iran na ye rre agbọn!—2 Ọba 16:2-4, 10-17; 2 Krọ 28:1-3.
w16.02 14 ¶9-11
Ya Egbe Taa Avbe Ọsie Jehova
9 Vbe Hẹzikaia waan dee, ọ gha te sẹtin gha re ọmwa nọ khọọ kevbe ọmwa ne ohu mu. Ọ gha te vbe sẹtin fi iyeke gbe Osanobua. Emwa eso rrọọ ne ọlọghọmwa ne iran he miẹn ma he sẹ vbe ọghe Hẹzikaia, sokpan iran ghi gha “mu ohu e Jehova” kevbe otu ọghẹe. (Itan 19:3) Emwa eso vbe roro ẹre wẹẹ, agbọn i khian maan iran ra iran gha vbe ru egbe abakuru ne evbibiẹ iran ru, rhunmwuda vbene iran ya waan. (Ẹzik 18:2, 3) Iziro vbenian gbae ra?
10 Emwi nọ sunu vbe ẹdagbọn e Hẹzikaia ya ima rẹn wẹẹ, egbe iziro vbenian ma gba! Esa i rrọọ ne ima khian ya gha mu ohu e Jehova, rhunmwuda, ẹi re irẹn ẹre ọ si emwi dan nọ rruan emwa vbe agbọn dan na. (Job 34:10) Ẹmwata nọ wẹẹ, igiemwi ne evbibiẹ emọ rhie yotọ sẹtin ya ivbi iran gha ru emwi esi, ọ sẹtin vbe ya iran gha ru emwi dan. (Itan 22:6; Kọl 3:21) Sokpan, ọna ma rhie ma wẹẹ, vbene emwi ye hẹ vbe ọmwa waan dee, ẹre ọ khian ta vbene ẹdagbọn ọmwa nii khian gha ye hẹ. Ọ mwẹ ẹse ọhẹ ne Jehova rhie ne ima hia—ọni ọre asẹ ne ima khian ya ta emwi ne ima gha ru kevbe aro ọmwa ne ima hoo ne ima gha khin. (Diut 30:19) De vbene Hẹzikaia ya loo ẹse ọhẹ na hẹ?
11 Agharhemiẹn wẹẹ, ovbi ọkpa vbe usun avbe ọba ọghe Juda ni ghi khọọ sẹ ẹre Hẹzikaia ghaa khin, irẹn tobọ irẹn keghi do khian ọkpa vbe usun avbe ọba ni ghi maan sẹ ni kha yan otọ e Juda. (Tie 2 Ọba 18:5, 6.) Ẹmwata nọ wẹẹ, erhae ma rhie igiemwi esi yotọ, sokpan emwa eso vbe gha rrọọ ni ghaa mwẹ uyinmwẹ esi, nọ gha vbe sẹtin ya egbe taa. Ẹghẹ e Hẹzikaia ẹre Aizaia, Maika kevbe Hosia ya winna iwinna akhasẹ. Ẹi mwẹ e Hẹzikaia ma gha muẹn roro, emwi ne Jehova loo avbe ikpia na ya ta, nọ ghi zẹe ighẹ ẹmwẹ e Jehova mu ẹre ekhọe. Rhunmwuda ọni, e Hẹzikaia keghi ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, te irẹn khian dọlọ emwi hia ne erhae mu rhia yi. Odẹ nọ ya ru ọna, ọre nọ na kpe Ọgua Osa huan, ọ na ru izọese ne Osanobua mieke na ya orukhọ ọghe emwa nii bọ iran, ọ na vbe rhie ukugba gba nọ mieke na sẹtin guọghọ avbe ẹbọ ni rre otọ nii hia. (2 Krọ 29:1-11, 18-24; 31:1) E Hẹzikaia wa miẹn ọlọghọmwa nibun ni wegbe, vbe igiemwi, ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Senakẹrib ne ọba ọghe Asiria ya wẹẹ irẹn gha do guọghọ e Jerusalẹm, sokpan e Hẹzikaia keghi mu ẹtin yan e Jehova, ọ na vbe gha mwẹ udinmwẹ. Ọ rẹnrẹn wẹẹ Osanobua gha sẹtin miẹn irẹn fan, ọ na vbe gha rhie igiọdu ne emwa rẹn lekpa ẹmwẹ nọ ta kevbe uyinmwẹ ọnrẹn. (2 Krọ 32:7, 8) Vbe ẹghẹ na ghi ya rhie adia ne Hẹzikaia, rhunmwuda uyinmwẹ itengbemu nọ yinrin, ọ keghi mu egbe rriotọ, ọ na fi werriẹ. (2 Krọ 32:24-26) Ọ dewuarorua wẹẹ, e Hẹzikaia ma kue ne vbene emwi ghaa ye hẹ vbe ọ waan dee mu ẹre agbọn rhia. Nọghayayerriọ, ọ keghi rhie ẹre ma wẹẹ ọsie Jehova ẹre irẹn khin. Ọ khẹke ne ima gha ya egbe taa re.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w12 2/15 24-25
E Natan—Ọmwa Nọ Wa Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata
Zẹvbe ọmwa nọ ya ẹkoata ga e Jehova, e Natan keghi ya ekhọe hia kue yọ vbe Devid tae wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn bọ Ọgua Osa ne Jehova. Ọgua Osa na ẹre ọ khian gha re nokaro, na khian na gha ga e Jehova vbe uhunmwu otagbọn hia. Sokpan emwi nọ rre Natan ekhọe ẹre Natan wa ta, ẹi re ẹmwẹ ọghe Jehova. Vbe asọn nii, Osanobua na wẹẹ nọ ya tama e Devid wẹẹ, ẹi re irẹn ẹre ọ khian bọ Ọgua Osa, sokpan ọkpa vbe ivbi e Devid ẹre ọ khian bọe. Sokpan, e Natan keghi tama e Devid wẹẹ Osanobua gha gu ẹre ta ile kevbe wẹẹ, ọ gha ya arriọba re digiẹ vbe etẹbitẹ.—2 Sam 7:4-16.
Emwi ne Natan ka tama e Devid vbekpa Ọgua Osa na khian bọ, kevbe ne Jehova ghi do ta na keghi lughaẹn ne egbe. Sokpan, e Natan ma gui ẹzọ uwu unu, ọ keghi mu egbe rriotọ, ọ na kue ye emwi ne Jehova gualọ, ọ na vbe ku obọ gbe ba emwamwa ọghẹe. U miẹn igiemwi esi ne Natan rhie yotọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ! Deghẹ Osanobua na vbe dia ima ye odẹ, ọ khẹke ne ima ya egbe taa e Natan. Ne Natan na ye gha ru iwinna akhasẹ ya ima rẹn wẹẹ, ọsie Osanobua ye gha nọ. Ọ khọ wẹẹ e Natan kevbe Gad ne akhasẹ, ẹre Jehova loo ro ya ru iyobọ ne Devid nọ mieke na sẹtin mwamwa orhunmwu 4,000 ni so ihuan kevbe ni kpee ẹgiọn vbe Ọgua Osa.—1 Krọ 23:1-5; 2 Krọ 29:25.
JUNE 5-11
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 30-31
“Ma Wa Miẹn Ere Vbọ Vbe Ima Gha Si Egbe Koko”
it-1 1103 ¶2
E Hẹzikaia
Vbene Ọ Ya Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata Hẹ. Vbe Hẹzikaia la ẹkete vbe ọ rre ukpo 25, ọ keghi rhie ẹre ma wẹẹ ọmwa nọ gele rhiegba ye ugamwẹ e Jehova ẹre irẹn khin. Ọ ghi khian ọba, ọ na kie urho ọghe Ọgua Osa, ọ na vbe dọlọ nene Ọgua Osa yi, ọni ọre emwi nokaro nọ ru. Ọ keghi si avbe ohẹn kevbe Ivbi e Livai koko, ọ na tama iran wẹẹ: “Te imẹ ghi tae nian wẹẹ I ra gu e Jehova ne Osanobua ọghe Izrẹl ta ile.” Ile na keghi rhie ẹre ma wẹẹ, te iran khian gha họn ẹmwẹ ne Jehova. Ototọ Uhi e Mozis ẹre emwa ọghe Jehova ghaa ye vbe ẹghẹ nii, sokpan, iran ma gha lele uhi nii. Rhunmwuda ọni, ọ na ghi ye vbe na miẹn wẹẹ, te a werriegbe mu uhi na gbọọ. Ọ na do ru emwamwa nọ khẹke, ne Ivbi e Livai mieke na werriegbe suẹn gha ru iwinna ughughan ne iran ka ru. Ọ na vbe werriegbe mwamwa emwa ni khian gha so ihuan kevbe ni khian gha kpee ẹgiọn. Ekhọe hia ẹre ọ wa ya rhiegba ye iwinna na. A na do sẹ uki e Nisan, nọ re uki na do Ugie Alagberra, sokpan, Ọgua Osa, avbe ohẹn kevbe Ivbi e Livai kegha re ni ma huan. Vbe ikpẹdẹ nogie 16 vbe uki e Nisan, Ọgua Osa nii keghi do khian nọhuanrẹn, a na vbe viọ avbe emadogua na te ka loo vbọ werriegbe ye eke nọ khẹke nọ gha ye. Nia, ọ khẹke na ru izọese ne kpataki ne Ivbi Izrẹl hia. Vbe okaro, avbe ekhaẹmwẹ keghi viọ izọese ọghe iran rre, ọni ọre emwi na khian ya ru izọese ne emwa hia ni rre ẹgbẹe ọba, Ọgua Osa kevbe emwa hia ni rre ẹvbo nii. Iyeke ọni, Ivbi e Juda na vbe ru izọese na giẹn rua, ni gberra arriaisẹn nibun.—2 Krọ 29:1-36.
it-1 1103 ¶3
E Hẹzikaia
Rhunmwuda ne emwa nii na gha re emwa ni ma huan, iran ma sẹtin do Ugie Alagberra vbe ẹghẹ nọ khẹke. Sokpan, Uhi e Mosis khare wẹẹ, emwa ni ma huan gha sẹtin do Ugie Alagberra, vbe uki ọkpa gha ghi gberra nẹ. Ẹre Hẹzikaia na ghi wẹẹ na lele uhi na. Sokpan ẹi re emwa ni rre otọ e Juda ọkpa ẹre ọ tiere, ọ keghi vbe tie emwa ni rre otọ Izrẹl, odẹ nọ ya ru ọna ọre nọ na rhie elẹta ne emwa eso, ne iran rhie la otọ nii hia, ke Biẹsiẹba ya sẹ e Dan. Sokpan, emwa nibun ma zẹ ye iran re. Vbọrhirhighayehẹ, emwa eso vbe na ghee emwa ni rre Asia, Manasẹ kevbe Zẹbulọn keghi mu egbe rriotọ, iran na gha dee. Emwa eso ni rre Ifreim kevbe Isaka vbe rre. Gberra emwa ni rre avbe ẹwae na sunu yi na, emwa nibun nẹi re Ivbi Izrẹl ni ga e Jehova, vbe gha rre evba. Ọ ma gha khuẹrhẹ ne emwa ni rre arriọba nọ rre odẹ okuọ ni ga e Jehova, ne iran sẹtin gha die ugie na. Emwa ni rre ẹwae igbe ni rre odẹ okuọ, ma gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova, iran kegha ga ẹbọ, Ivbi Asiria na vbe gha ya obọ yẹnyẹn iran mu otọ.—2 Krọ 30:1-20; Nọm 9:10-13.
it-1 1103 ¶4-5
E Hẹzikaia
Vbe a ghi do Ugie Alagberra fo nẹ, a na vbe do Ugie Ebrẹd Nọ Ma Hue vbe ọwara ikpẹdẹ ihinrọn. Emwa hia kegha sọyẹnmwẹ sẹrriọ wẹẹ, iran na wẹẹ na loo ikpẹdẹ ihinrọn nọ ghi lelẹe, ya werriegbe do ugie na. Agharhemiẹn wẹẹ emwi ghaa lọghọ vbe ẹghẹ nii, e Jehova na ye gha fiangbe emwa rẹn, sẹrriọ wẹẹ, “emwa hia ni rre Jerusalẹm na gha sọyẹnmwẹ rhunmwuda, egbe emwi vberriọ ma he ka sunu, ke ẹghẹ e Solomọn ne ovbi e Devid gha dee.”—2 Krọ 30:21-27.
Ẹi re ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya si egbe koko ọkpa, ẹre iran ya rhie ẹre ma wẹẹ ugamwẹ e Jehova gbe iran otiti, nọghayayerriọ, te iran wa mu egbe ne iran khian ya werriegbe mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ. Emwi ne iran ru vbe iran ghi do ugie nii fo, ẹre ọ ya ima rẹn ọna. Vbene dọmwadẹ ọghẹe te gha rrie owa, iran keghi khian lele orere ẹvbo ọghe Juda kevbe Bẹnjamin, uhiẹn ya sẹ Ifreim kevbe Manasẹ, iran keghi ya guọghọ orrẹ okuta ni rrọọ kua, iran keghi dunmwu avbe ogiukpo kevbe aro ẹbọ ọghe iran ni ga ẹbọ hia rua. (2 Krọ 31:1) E Hẹzikaia keghi rhie igiemwi esi yotọ ne Ivbi Izrẹl, ọ keghi guọghọ ẹyẹn ọghe oze ne Mozis ru, rhunmwuda, Ivbi Izrẹl kegha ya uhunmwu rhanmwẹ otọ nẹẹn, iran na vbe gha zọ ese gie ẹre. (2 Ọba 18:4) Ivbi Izrẹl ghi do ugie nọkhua nii fo nẹ, e Hẹzikaia keghi ru emwamwa eso nọ gha ru iyobọ ne iran hia ya gha ga e Jehova vbe odẹ nọ khẹke. Ọ keghi mwamwa avbe ohẹn ye ẹbu ughughan, ọ na vbe ru emwamwa ọghe vbene a khian ya gha ru iwinna ughughan na ru vbe Ọgua Osa; ọ na vbe rhie igiọdu ne Ivbi Izrẹl ne iran gha lele Uhi ọghe Jehova, vbe nọ dekaẹn a ghae ye ihe igbe kevbe emwi orhọ nokaro na ya zẹ ọhẹ gie avbe ohẹn kevbe Ivbi e Livai. Ivbi Izrẹl wa gele lele ẹmwẹ nọ tama iran.—2 Krọ 31:2-12.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
“Wa Rẹn Ẹmwata Ne Ọ Rrọọ Nẹ Nian. U Miẹn Vbe Agbọn Uwa Gha Rhiẹnrhiẹn Hẹ Deghẹ Uwa Rhie Obọ Lelẹe Ya Gha Yin”
14 Odẹ ọvbehe ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima mu egbe rriotọ, ọre vbe ima ghaa rhie ehọ ne emwa ọvbehe taa yi. Ebe Jems 1:19 khare wẹẹ te ọ khẹke ne ima ‘rherhe gha danmwehọ ẹmwẹ.’ Vbe nọ dekaẹn ọna, e Jehova ẹre ọ rhie igiemwi nọ ghi maan sẹ yotọ. (Gẹn 18:32; Jọs 10:14) Ma gha miẹn emwi ruẹ vbe emwi nọ rre Ẹksodọs 32:11-14. (Tie ẹre.) Ẹi re te Jehova ghaa gualọ adia ọghe Mozis, sokpan ọ na gi ẹre taa ẹmwẹ nọ rre ọre orhiọn. Ai miẹn ọmwa nọ hoo nọ gha danmwehọ ọmwa ne iziro ọghẹe la ghee ihan vbe ẹghẹ hia. Sokpan e Jehova i yerriọ, ọ keghi danmwehọ emwa nagbọn ni ya amuẹtinyan na erhunmwu gie ẹre.
15 E Jehova keghi re Osa nọ mu egbe rriotọ, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na rhie ehọ ne eguọmwadia re taa yi vbe na ghee Ebraham, Rekiẹl, Mozis, Jọsua, Manoa, Elaija kevbe Hẹzikaia. Inọta eso nọ khẹke ne dọmwadẹ ima nọ egbe ẹre ọre wẹẹ, ‘Ẹi re te ọ khẹke ne I gha rhie ọghọ ne etẹn vbe iko, I vbe gha lele azẹvbiro ọghe iran deghẹ esa rrọọ? Ọ mwẹ ọtẹn vbuwe ẹgbẹe ra vbuwe iko nọ khẹke ne I ru iyobọ na ra? Deghẹ ọ rrọọ, de iyobọ nọ khẹke ne I ru nẹẹn?’—Gẹn 30:6; Giọg 13:9; 1 Ọba 17:22; 2 Krọ 30:20.
JUNE 12-18
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 32-33
“Gha Rhie Igiọdu Ne Emwa Ọvbehe Vbe Emwi Ghaa Lọghọ”
it-1 204 ¶5
Asiria
E Senakẹrib. E Senakẹrib ne ovbi e Sargon II, keghi mu okuo gha die otọ e Juda vbe ukpo nogie iwenẹ ne Hẹzikaia ya gha re ọba (732 B.C.E.). (2 Ọba 18:13; Aiz 36:1) Rhunmwuda ne Ehaz ne erha e Hẹzikaia na ya gualọ iyobọ vbe obọ Ivbi Asiria, Ivbi Asiria na wẹẹ ne Ivbi e Juda gha viọ ihaoko ọrhẹnrhẹn gie iran. Sokpan vbe Hẹzikaia ghi khian ọba, ọ na sọtẹ daa ọba ọghe Asiria. (2 Ọba 18:7) E Senakẹrib na wẹẹ irẹn gha rria ikhi ye emwi ne Hẹzikaia ru na. Rhunmwuda ọni, ọ na mu okuo la otọ e Juda, ọ na khọnmiotọ yan ẹvbo 46. (Yae taa Aiz 36:1, 2) Vbe uwu ẹghẹ nọ ya bu agọ ye Lakis, ọ na wẹẹ ne Hẹzikaia viọ etalẹnt igoru 30 (c. $11,560,000) kevbe etalẹnt esiliva 300 gie irẹn (c. $1,982,000). (2 Ọba 18:14-16; 2 Krọ 32:1; yae taa Aiz 8:5-8.) Agharhemiẹn wẹẹ, e Hẹzikaia viọ avbe emwi na gie Senakẹrib, ọ na ye gie ọmunu ọghẹe gha die Jerusalẹm, nọ do tama Ivbi e Jerusalẹm ne iran zẹ egbe iran obọ ne irẹn. (2 Ọba 18:17–19:34; 2 Krọ 32:2-20) Sokpan, e Jehova keghi gbele ivbiyokuo ọghe Asiria ni re 185,000 vbe asọn ọkpa kẹkan. Rhunmwuda ọni, e Senakẹrib nọ te gha yan wẹẹ irẹn gha do guọghọ e Jerusalẹm, keghi werriegbe, ọ na gha rrie Ninevi. (2 Ọba 19:35, 36) Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, ivbi ẹre eva nikpia keghi gbe ẹre rua. Ovbi ẹre nokpia ọvbehe na tie ẹre Esahadọn ẹre ọ ghi rri ọba lelẹe. (2 Ọba 19:37; 2 Krọ 32:21, 22; Aiz 37:36-38) A gbẹnnẹ avbe emwi na hia ni sunu ye emwi eso na ya obuẹ ma, na tie ẹre prism ọghe Senakẹrib kevbe prism ọghe Esahadọn, okha ọghe vbene Jehova ya guọghọ ivbiyokuo ọghe Asiria ọkpa, ẹre a ma gbẹn yọ.—PICTURES, Vol. 1, p. 957.
w13 11/15 19 ¶12
Ọsuohuan Ihinrọn, Okoro Erẹnrẹn—De Emwi Ne Iran Ma Ima Re Vbe Ẹdẹnẹrẹ?
12 E Jehova mu egbe nọ ya ru emwi ne ima i sẹtin ru ne ima, sokpan, ọ hoo ne ima ka ru vbene ẹtin ima sẹ. Ọba e Hẹzikaia keghi gu avbe “ekhaẹmwẹ ọnrẹn” ziro, iran na wẹẹ te iran khian “khiọ amẹ nọ lẹẹ ke Jerusalẹm ladian vbe iyeke ẹvbo . . . [E Hẹzikaia] na dọlegbe dọlọ emwi ikhẹgbe ọghe ẹvbo nii yi, ọ na dọlọ ekẹn na gbe lẹga ẹre yi, ọ keghi bọlọ owa ọkhẹ ne gelete lelẹe, ọ keghi vbe gbe ekẹn nọ ke orere . . . Ọ keghi vbe dunmwu asoro kevbe asa nibun.” (2 Krọ 32:3-5) Vbe ẹghẹ nii, e Jehova kegha hoo nọ gbogba ga emwa rẹn kevbe nọ vbe gha gbaroghe iran, rhunmwuda ọni, ọ keghi loo ikpia eso ni din ya ru iyobọ ne emwa rẹn, vbe na ghee Hẹzikaia, avbe ekhaẹmwẹ ọnrẹn, kevbe avbe akhasẹ ni mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe.
w13 11/15 19 ¶13
Ọsuohuan Ihinrọn, Okoro Erẹnrẹn—De Emwi Ne Iran Ma Ima Re Vbe Ẹdẹnẹrẹ?
13 Ẹmwata nọ wẹẹ, e Hẹzikaia khiọ avbe amẹ ni lẹẹ ke Jerusalẹm ladian, ọ vbe dọlọ ekẹn na gbe lẹga ẹvbo nii yi. Sokpan, ọ mwẹ emwi ọvbehe nọ ghi ru, nọ ru ekpataki sẹ ena hia. Rhunmwuda ne Hẹzikaia na gha re ọsuohuan nọ maan, nọ vbe mwẹ ẹmwẹ emwa nọ kha yan vbe orhiọn, ọ keghi si emwa rẹn koko, ọ na rhie igiọdu ne iran, ọ na wẹẹ: “Uwa ghẹ gi ohan Ọgbaisi Asiria . . . mu uwa. Ẹtin ne ima mwẹ ẹre ọ sẹ ne irẹn mwẹ. Ẹtin ọmwa nagbọn kẹkan ẹre irẹn mwẹ sokpan, ma mwẹ ẹtin ọghe Jehova ne Osanobua mwa nọ gha gu ima khọn okuo ọghe ima.” E Hẹzikaia keghi ye Ivbi e Ju re rre wẹẹ, e Jehova gha gbinna ne emwa rẹn! Ọna gha wa rhie ẹrhiọn ye iran iwu. ‘Ẹmwẹ ne Hẹzikaia tae na, keghi rhie igiọdu ne iran.’ Ma bẹghe ẹre wẹẹ, ẹmwẹ ne Hẹzikaia tae, ẹre ọ ghi ya iran gha mwẹ udinmwẹ. Irẹn vbe avbe ekhaẹmwẹ ọnrẹn, avbe ikpia ni wegbe ni rre ẹvbo ẹre kevbe Maika vbe Aizaia ni re akhasẹ, keghi rhie ẹre ma wẹẹ ọsuohuan ni maan ẹre iran gele khin, zẹvbe ne Jehova loo akhasẹ ọghẹe ya tae yotọ.—2 Krọ 32:7, 8; tie Maika 5:5, 6.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
Vba Khian Ya Rẹn Hẹ Deghẹ Ọmwa Gele Fi Werriẹ?
11 Vbene ẹghẹ ya khian, e Jehova keghi họn erhunmwu e Manasẹ. E Jehova keghi bẹghe ẹre wẹẹ, Manasẹ gele fi werriẹ nẹ, rhunmwuda erhunmwu ne ọ ghaa na. Ọ keghi yabọ e Manasẹ, ọ na werriegbe muẹn ye ukpo ọba. E Manasẹ keghi loo ẹkpotọ ne ọ kie nẹẹn, ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ. Ọ keghi ru emwi ne Ehab ma ru. Ọ na fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ. Ọ na vbe hia ne ọ wabọ ugamwẹ ẹbọ hin otọ e Juda rre, ne emwa mieke na do gha ga e Jehova. (Tie 2 Krọnikol 33:15, 16.) Udinmwẹ kevbe amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre ọ ru iyobọ ne Manasẹ ya sẹtin ru ọna. Rhunmwuda, vbe ọwara ukpo nibun, ọ ma rhie igiemwi esi ye otọ ne ẹgbẹe ọre, ekhaẹmwẹ ọnrẹn kevbe emwa ne ọ kha yan. Sokpan, ẹdẹ ghi rrie ota, e Manasẹ keghi hia ne ọ dọlọ ẹre yi, emwi eso ne irẹn te mu rhia. Egbọre uyinmwẹ esi ọghẹe, ẹre ọ ru iyobọ ne eyẹ ọre ighẹ e Josaia, ne ọ ya gha re ọba nọ rẹn enegbe.—2 Ọba 22:1, 2.
12 De emwi ne okha ọghe Manasẹ maa ima re? Ẹmwata nọ wẹẹ, ọ mu egbe rrie otọ, sokpan ẹi re ọni ọkpa. Ọ keghi na erhunmwu gie Osanobua, ọ na rinmwiaẹn ne ọ tohan rẹn. Ọ na vbe fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ. Ọ keghi hia ne ọ dọlọ ẹre yi, emwi eso ne ọ te mu rhia. Ọ na suẹn gha ga e Jehova, ọ na vbe hia ne ọ ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya ru vberriọ. Okha ọghe Manasẹ ya ima rẹn wẹẹ, ọghe emwa ni ru orukhọ nọ wegbe ma he fo, ẹkpotọ ye kie ne iran ya fi werriẹ. Okha na vbe ya ima rẹn wẹẹ, Jehova wa “maan ne ima” kevbe wẹẹ, ọ “vbe ya orukhọ bọ.” (Psm 86:5) E Jehova mu egbe ne ọ ya yabọ emwa ni gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ.
JUNE 19-25
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 KRỌNIKOL 34-36
“U Miẹn Ere Vbe Ẹmwẹ Osanobua Vbene Ọ Khẹke Ra?”
it-1 1157 ¶4
E Hulda
Vbe Josaia ghi họn vbe a tie “ebe uhi” ne Hilkaia ne ogie ohẹn miẹn vbe a dọlọ Ọgua Osa yi, ọ na gie emwa eso ne iran ya gualọ otọ ẹmwẹ na tie ma rẹn vbe obọ e Jehova. Iran keghi bu e Hulda, e Hulda keghi tama iran ẹmwẹ ne Jehova tae. Ọ na wẹẹ emwi dan hia ne “ebe uhi” nii wẹẹ ọ gha sunu daa agbẹnvbo ọghe Izrẹl, deghẹ iran ma na họn ẹmwẹ ne Jehova, gha gele sunu daa iran. Sokpan, e Hulda keghi vbe kha wẹẹ, rhunmwuda ne Josaia na mu egbe rriotọ, ọfuan i khian rruan iran vbe uwu ẹghẹ ne Josaia khian ya gha rre agbọn. E Josaia gha ghi wu, a ghi ya re ẹre vbe ọfunmwegbe.—2 Ọba 22:8-20; 2 Krọ 34:14-28.
w09 6/15 10 ¶20
Gi Owa Ọghe Jehova Gha Gbe Ruẹ Otiti!
20 Vbe uwu ẹghẹ na ya gha dọlọ Ọgua Osa yi, Ogie Ohẹn ighẹ Hilkaia keghi miẹn “ebe uhi ọghe Jehova,” ọni ọre “uhi ne Osanobua viọ ne Mozis.” Ọ na rhie nene ebe ne ọgbenbe ọghe ẹguae na tie ẹre Siafan, ẹre Siafan na ghi ya tie ẹre ma e Josaia. (Tie 2 Krọnikol 34:14-18.) De emwi ne Josaia ghi ru? Emwi na tie ma rẹn gbe ẹre egbe sẹrriọ wẹẹ, ọ na yanghan ukpọn ye egbe ẹre urhu. Ẹre ọ na gie avbe ikpia nii, ne iran ya gualọ otọ ẹmwẹ na tie ma rẹn vbe obọ e Jehova. E Jehova keghi loo akhasẹ nokhuo na tie ẹre Hulda ya tama iran wẹẹ, ẹko i zẹdẹ rhiẹnrhiẹn irẹn yọ, ne Ivbi e Juda na ga ẹbọ. Vbọrhirhighayehẹ, aro e Jehova wa sotọ vbe egbe Josaia, ọ bẹghe ẹrhiọn nọ loo ro, nọ ya wabọ igẹbọ hin otọ e Juda rre. Deba ọni, agharhemiẹn wẹẹ e Jehova tae nẹ wẹẹ te ẹbe khian rruan agbẹnvbo ọghe Juda, te ọ wa ye gha ya aro nọ maan ghee Josaia. (2 Krọ 34:19-28) De emwi ne ọna ma ima re? Egbe ekhọe ne Josaia ghaa mwẹ, ẹre ima vbe mwẹ. Ma gha bẹghe emwi ne Jehova gualọ vbe obọ ima, ọ khẹke ne ima zẹ owẹ lelẹe vbobọvbobọ. Emwi nọ sunu daa Ivbi e Juda vbe ya ima rẹn wẹẹ, deghẹ ima na kha wẹẹ ima ga e Jehova sokpan ma na gha danmwehọ emwa okeke, ma na vbe gha ru orukhọ, ma gha de fi ẹti. Zẹvbe ne Jehova ya rhie ẹre ma wẹẹ ẹko rhiẹnrhiẹn irẹn ye odẹ ne Josaia ya ru iyobọ ne emwa ya gha gae, ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, e Jehova bẹghe emwi hia ne ima ru vbe ugamwẹ ọghẹe, ẹko wa vbe rhiẹnrhiẹn ọnrẹn yọ.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w17.03 27 ¶15-17
U Gha Lele Avbe Ẹmwẹ Na Gbẹnnẹ Yotọ Ra?
15 De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa Ọba e Josaia? Gi ima guan kaẹn emwi nọ si ẹre na na khọnmiotọ yan rẹn vbe okuo kevbe emwi nọ si ẹre nọ na wu. (Tie 2 Krọnikol 35:20-22.) E Josaia keghi ya gu Ọba e Nẹko ọghe Igipt khọn, agharhemiẹn wẹẹ ọba nii te tama rẹn wẹẹ, iran i mwẹ egbe ẹzọ. E Baibol tama ima wẹẹ e Jehova ẹre ọ ghaa “la unu e Nẹko” gu e Josaia guan. Vbọzẹ ne Josaia na ye ya gu ẹre gbinna? E Baibol ma tama ima.
16 Sokpan, de vbene Josaia gha te ya rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa la unu e Nẹko gu irẹn guan? Ọ gha te sẹtin nọ e Jerimaia nọ re ọkpa vbe usun avbe akhasẹ ọghe Jehova. (2 Krọ 35:23, 25) Sokpan, e Baibol ma tama ima wẹẹ ọ ru vberriọ. Deba ọni, e Kakẹmis ẹre Nẹko mu uhunmwu daa, te ọ khian te ya gu avbe “eghian ọghẹe” khọn vbe odọ, ẹi re Jerusalẹm ẹre ọ te rrie. Yevbesọni, okuo na ma zẹdẹ kaan eni ọghe Osanobua, rhunmwuda, e Nẹko ma fi unu gie Jehova ra emwa ọghe Jehova. Rhunmwuda ọni, emwi ukọnmwẹ ẹre Josaia ru nọ na ya gu e Nẹko khọn. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha na? Ma ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ khẹke ne ima gualọ otọ emwi ne Jehova wẹẹ ne ima ru.
17 Ọlọghọmwa gha de rre, ọ khẹke ne ima mu avbe ilele ọghe Baibol ni dekaẹn ọlọghọmwa nii roro, ma ghi vbe ya ẹwaẹn zẹ owẹ lelẹe. Ọ mwẹ ẹghẹ eso nọ na khẹke ne ima ya gualọ ibude vbe obọ ediọn. A sẹtin miẹn wẹẹ, ma ziro yan ẹmwẹ na nẹ, kevbe wẹẹ, ma tie avbe ebe ọghomwa nẹ, ne ima mieke na rẹn emwi nọ khẹke ne ima ru. Vbọrhirhighayehẹ, ilele ọghe Baibol eso sẹtin ye gha rrọọ, ne ima ma he ziro yan, ne avbe ediọn sẹtin ma ima re. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo ọkpa rẹnrẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne irẹn kporhu iyẹn nọ maan. (Iwinna 4:20) Sokpan, gia kha wẹẹ, ọ te gha hoo nọ ladian vbe ikporhu vbe ẹdẹ ọkpa, ẹre ọdafẹn ọnrẹn nẹi re Osẹe Jehova na wẹẹ nọ tota ye owa. Ọ wẹẹ irẹn gha hoo ne iran gba sọyẹnmwẹ egbe vbe ẹdẹrriọ, ne iran vbe ru emwi kugbe zẹvbe ọdọ vbe amwẹ, rhunmwuda, ọ kpẹẹ re ne iran ghi vbe ru vberriọ sẹ. Ọtẹn nokhuo na sẹtin muẹn roro ako eso vbe Baibol, vbe na ghee avbe ako ni guan kaẹn na gha họn ẹmwẹ ne Osanobua kevbe na ya ya emwa khian erhuanegbe. (Mat 28:19, 20; Iwinna 5:29) Sokpan, ọ vbe khẹke nọ yerre wẹẹ, te ọ khẹke ne okhuo gha gbe uhunmwu kotọ ne ọdafẹn ọnrẹn, kevbe wẹẹ, te ọ khẹke na gha ru emwi ye oreghe. (Ẹfis 5:22-24; Fil 4:5) Te ọdafẹn ọnrẹn wẹẹ nẹ ghẹ ghi zẹdẹ ladian vbe ikporhu ra, ra ẹdẹ ọkpa kẹkan nii nọ? Deghẹ ima hoo ne ima gha ru emwi ne Osanobua gualọ, kevbe ne ima gha mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ maan, te ọ khẹke ne ima gha ru emwi ye oreghe.
JUNE 26–JULY 2
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸZRA 1-3
“Kie Ẹkpotọ Yọ Ne Jehova Mieke Na Loo Ruẹ”
Uwẹ Bẹghe Emwi Ne Zẹkaraia Bẹghe Ra?
IVBI Izrẹl ma sẹtin ghọghọ, vbe Jehova “rhie ẹre ye Sairọs ekhọe” nọ fan Ivbi Izrẹl ni gbe ukpo nibun vbe imu vbe Babilọn. Ọba ighẹ Sairọs na wẹẹ ne Ivbi e Ju werriegbe gha rrie ẹvbo iran, ne iran ya “dọlegbe bọ Ọgua Osa ọghe Nọyaẹnmwa ne Osanobua Izrẹl.” (Ẹzra 1:1, 3) Ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ eguọmwadia e Jehova i gia gie! Rhunmwuda te iran khian ghi sẹtin werriegbe do gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua ẹmwata vbe otọ nọ mu ne iran.
Ikẹkẹ Okuo Kevbe Ẹrhu Ẹde Keghi Gbogba Ga Ruẹ
2 E Zẹkaraia wa rẹn wẹẹ Ivbi e Ju ni ke Babilọn gha die Jerusalẹm kegha re emwa ni mwẹ amuẹtinyan. Iran ọre emwa ne “orhiọn nọhuanrẹn guakpa.” Iran keghi sẹ owa iran kevbe iwinna iran rae gha die Jerusalẹm. (Ẹzra 1:2, 3, 5, NW) Iran nibun keghi kpa hin ẹvbo ne iran na guẹ otọ kevbe ne a na biẹlẹ iran, gha rrie ehe ne iran ma he sẹ ẹdẹ. Akpawẹ iran ma ghee ubọmwẹ Ọgua Osa zẹvbe emwi nọ hiunsi, iran ghẹ kue gha die Jerusalẹm rhunmwuda ehe ne iran khian la sẹ ibiriki 1,000. Te iran vbe mu arrọọ ọghe iran ye ikpadede rhunmwuda ẹvbo eghian nibun ne iran la gberra.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w06 1/15 19 ¶1
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ẹzra
1:3-6. Zẹvbe nọ ghaa ye ne Ivbi Izrẹl ni ma kpa hin e Babilọn rre, Avbe Osẹe Jehova nibun i sẹtin ru iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia, ra ne iran ya ga vbe eke na na gualọ iyobọ etẹn. Ọrheyerriọ, iran keghi ru iyobọ ne emwa ni gha sẹtin ru vberriọ, erriọ iran vbe ya rhie igiọdu ne iran. Deba ọni, iran keghi rhie igho iran ladian, ne iwinna ikporhu iyẹn nọ maan mieke na gha mwẹ alaghodaro.