OKHA ỌGHE ẸDAGBỌN ỌMWA
E Jehova Keghi Họn Erhunmwu Mwẹ
VBE I rre ukpo igbe, I keghi tọn aro mu ghee odukhunmwu vbe akota ọkpa gha ghee avbe orhọnmwẹ ni rre orere iso. Avbe emwi ne I bẹghe na vbe orere iso keghi gua mwẹ kpa ya fan fi iguẹ, I na na erhunmwu. Agharhemiẹn wẹẹ te I wa da rẹn e Jehova, I keghi fannọ otọ ẹko mwẹ hia ma rẹn. Erhunmwu ne I na vbe ẹdẹrriọ ẹre ọ ya mwẹ zẹ owẹ nokaro ne I ya suẹn gha sikẹ e Jehova, nọ re “Osa nọ họn erhunmwu.” (Psm 65:2) Gu mwẹ tama uwa emwi nọ ya mwẹ na erhunmwu gie Osanobua agharhemiẹn wẹẹ, te I wa da rẹn ọnrẹn.
OTUẸ NỌ FI ẸDAGBỌN MWẸ WERRIẸ
December 22, vbe ukpo 1929, ẹre a biẹ mwẹ, vbe iguẹ nekherhe ọkpa na tie ẹre Noville nọ mwẹ ugbo ihinrin, nọ sikẹ e Bastogne vbe Belgian Ardennes. I gha ya yerre ẹghẹ ne imẹ vbe evbibiẹ mwẹ ya gha winna kugbe vbe ugbo, ọyẹnmwẹ ọyẹnmwẹ ẹre ọ sẹ mwẹ. Ẹdẹgbegbe ẹre imẹ vbe ọtẹn mwẹ nokpia nekherhe ighẹ Raymond ya gha ya obọ miẹn ewẹn avbe ẹmila ọghe ima, iyeke ọni ma ghi mu ene ima miẹn vbọ gha rrie owa. Vbe igue ọghe ima, te emwa wa gha ru emwi kugbe, erriọ ima vbe ya gha ru iyobọ ne egbe.
Mẹ vbe ẹgbẹe mwẹ vbe ima winna vbe ugbo
Te evbibiẹ mwẹ ighẹ Emile kevbe Alice, wa rhiegba ye esọsi e Catholic. A i miẹn ẹdẹ e Sọnde ne iran i yo esọsi. Vbọrhirhighayehẹ, ọ ghi rre odẹ ukpo 1939, avbe arọndẹ ni ke England rre keghi mu otuẹ gha die igue ọghe ima, iran keghi rhie ebe ne erha mwẹ nọ mieke na sẹtin gha wee Consolation magazine (na ghi tie ẹre Awake!). Erha mwẹ wa rherhe rẹn wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata na khin, ẹre ọ na ghi suẹn gha tie Baibol. Vbe erha mwẹ ghi dobọ esọsi na yo yi, emwa ne ima gba rre ẹdogbo ọkpa ni te ka re ọse ima keghi suẹn gha zẹ erha mwẹ kpokpo. Iran kegha kpikpi erha mwẹ wẹẹ nẹi ghẹ kpa hin esọsi e Catholic rre, ọna wa si imuanẹmwẹ nibun.
Ọ wa gha da mwẹ vbe I gha miẹn vbene iran ya gha kpokpo erha mwẹ hẹ. Ọna ẹre ọ ghi ya mwẹ fannọ otọ ẹko mwẹ ma e Jehova vbe erhunmwu, we nọ ru iyobọ mẹ, ọna ọre erhunmwu ni guan kaẹn vbe omuhẹn. I ma sẹtin ghọghọ vbe iran ghi zẹ erha mwẹ obọ vbe ẹkun. Ọna keghi ya mwẹ yayi wẹẹ, “Osa nọ họn erhunmwu” ẹre Jehova khin.
VBENE EMWI GHI GHA YE HẸ VBE OKUO ỌGBAGBỌN NOGIEVA
Vbe May 10, 1940 e Nazi Germany keghi mu okuo la e Belgium, rhunmwuda ọna, emwa nibun keghi kpa hin ẹvbo nii rre. Ẹgbẹe ọghe ima keghi lẹẹ gha rrie odẹ ahọ ọghe France. Ma ghi khian vbe odẹ, ma keghi dekun ivbiyokuo e German kevbe ivbiyokuo French ni gu egbe khọn.
Ẹghẹ ne ima ghi ya werriegbe sẹ ugbo ọghe ima, emwa wa dolo emwi ima viọ, emwi kherhe ma ghi do vba vbọ. Ekita ọghe ima na tie ẹre Bobbie, ẹre ima ghi do vba vbe owa. Avbe emwi nọ sunu na keghi ya mwẹ gha nọ egbe mwẹ wẹẹ, ‘Vbọzẹ ne okuo kevbe usẹ na gba ehe hia?’
Ẹghẹ ne I na gha rre igbama ẹre I ya do kakabọ sikẹ e Jehova
Vbe uwu ẹghẹ nii, Ọtẹn Nokpia Emile Schrantza nọ re arọndẹ kevbe ọdiọn keghi mu otuẹ gie ima, otuẹ nọ mu gie ima na keghi wa kakabọ ru iyobọ ne ima. Ọ keghi wa ya e Baibol rhan otọ evbọzẹe ne ima na susẹ, ọ vbe zẹ ewanniẹn ye inọta nibun ọvbehe ne I vbe ghaa mwẹ nọ dekaẹn arrọọ. I keghi kakabọ do sikẹ e Jehova sayọ, I na ghi do rẹn wẹẹ, Osa ọghe ahoẹmwọmwa ẹre gele nọ.
Uhiẹn a te miẹn wẹẹ okuo nii fo vbe otọ, ẹkpotọ wa mobọ gha kie ne ẹgbẹe mwẹ ya gha gu etẹn ọvbehe mu obọ. Vbe August 1943, Ọtẹn Nokpia José-Nicolas Minet keghi mu otuẹ gha die ugbo ọghe ima do ya ọta guan. Ọ keghi nọ wẹẹ, “De ọmwa nọ gha hoo nọ dinmwiamẹ?” Erha mwẹ keghi niẹn obọ ghee odukhunmwu, mẹ na vbe ru vberriọ. Ovbi ẹzẹ ọkpa nọ sikẹ ugbo ọghe ima ẹre ima na dinmwiamẹ.
Vbe December 1944 ivbiyokuo ọghe German keghi werriegbe mu okuo gha die odẹ orrie ọghe Europe, okuo nokiekie na khọn rẹn vbe ẹghẹ Okuo Ọgbagbọn Nogieva vbe ẹvbo na ẹre na khin, te okuo na gele wa da otọ—okuo na ẹre a tie ẹre Battle of the Bulge. Ọkpẹn eke na na gha khọn okuo nii ẹre ima ghaa ye, ma ma sẹtin kpa vbe eke ne ima lẹre yi vbe odẹ uki ọkpa. Vbe I ghi ladian ne I ya rhie evbare ne avbe aranmwẹ vbe ẹdẹ ọkpa, ugbe nọ wẹwẹ ọkpa ne iran fi keghi do de ye ugbo ọghe ima, ọ na wa ban rẹn fua, emwi ne ima ya kan owa ne ima mu aranmwẹ yi. Ovbiyokuo ọghe America ọkpa nọ ghaa rre evba, na wa datu wẹẹ, “Lovbiẹ lele otọ!” I keghi rhulẹ bu ẹre, I na lovbiẹ lele otọ vbe eke nọ ye, ọ na mu ẹrhu ivbiyokuo ọghẹe ya gue mwẹ uhunmwu.
VBENE I YA GHA MWẸ ALAGHODARO VBE ODẸ ỌGHE ORHIỌN
Vbe ẹdẹ orọnmwẹ ọghe ima
Okuo nii ghi fo nẹ, ma na ghi sẹtin gha họn ẹmwẹ etẹn ni rre iko nọ rre Liège, odẹ okuọ ọghe ẹvbo ne ima ye ẹre Liège ye, ke eke ne ima ye gha rrie evba keghi re ibiriki 56 (90 km). Vbene ẹghẹ ya khian, ma na do gha mwẹ ẹbu ọkpa nekherhe nọ koko do iko vbe Bastogne. I na do gha winna vbe eke na na miẹn igho uhunmwu, ẹkpotọ na vbe kie mẹ ya yo owebe ọghe omugui. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, I na ghi suẹn gha winna vbe ọfisi ọghe arriọba. Vbọ ghi rre ukpo 1951, ma keghi ru emwamwa asikoko nekherhe vbe Bastogne. Odẹ orhunmwu iyisẹn ẹre ọ rre, ya sẹ egbe ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Elly Reuter, nọ wa rhiegba ye iwinna arọndẹ. Ibiriki 31 (50 km) ẹre ọtẹn nokhuo na ya ikẹkẹ mu okhian la vbe ọ die asikoko na. Vbọ ma he kpẹẹ vba, ma eva keghi do hoẹmwẹ egbe, ma na vbe kue yọ wẹẹ, ima gha rọnmwẹ egbe. Na kha na, a tie Elly gha die Owebe Ọghe Gilead vbe United States nẹ. Ẹre ọ na ghi gbẹn gie igiogbẹ ọghomwa, nọ ya gi iran rẹn evbọzẹe ne irẹn i khian na sẹtin yo owebe nii. Ọtẹn Nokpia Knorr nọ ghaa mu asanikaro vbe igiogbẹ ọghomwa vbe ẹghẹ nii, keghi tama rẹn wẹẹ, egbọre irẹn vbe ọdafẹn rẹn ẹre ọ khian ghi gba yo. February 1953 ẹre ima ru orọnmwẹ.
Elly kevbe ovbi ima nokpia ighẹ Serge
Ukpo nii ẹre imẹ vbe Elly yo New World Society Assembly na do vbe Yankee Stadium, vbe New York. Vbe evba nii, I keghi miẹn ọtẹn nokpia ọkpa nọ tama mwẹ wẹẹ, ọ mwẹ iwinna ne irẹn khian mu mẹ kevbe wẹẹ, ne I si gha die United States. Ma ghi mu ẹmwẹ na ye erhunmwu nẹ, mẹ vbe Elly keghi kha wẹẹ, ma i khian miẹn iwinna nii yi, ma na ghi werriegbe gha rrie Belgium ne ima ya ru iyobọ ne ẹbu nekherhe nọ rre Bastogne, ọ rrie odẹ etẹn igbe nọ rre ẹbu na. Ukpo nọ ghi lelẹe, e Jehova keghi ya ọmọ okpia ọkpa fiangbe ima, ma na he ẹre Serge. Ọ kakabọ da ima wẹẹ, ọ ghi rre uki ihinrọn vba, e Serge na suẹn gha khuọnmwi, ọ na ghi wu. Ma keghi na erhunmwu gie Jehova, ma na tama rẹn vbe nọ da ima hẹ vbe orhiọn, arhiọkpaegbe ne ima ya aro yi ẹre ọ ghi gha fu ima ẹko rre.
IWINNA UGAMWẸ ỌGHE ẸGHẸ HIA
Vbọ ghi rre October vbe ukpo 1961, I keghi miẹn iwinna nọ gha kie ẹkpotọ mẹ ya gha yo ikporhu vbe ẹdẹ eso vbe uwu uzọla, rhunmwuda ọni, I ghi sẹtin gha ru arọndẹ. Vbe ẹdẹrriọ nii, ọtẹn nokpia ọkpa nọ siẹnro iwinna vbe abotu nọ rre Belgium na tie mwẹ. Ọ na nọ mwẹ deghẹ I gha sẹtin gha ga zẹvbe circuit servant (na ghi tie ẹre ọgbaroghe ọghe otako nian). I na ghi nọ rẹn wẹẹ, “Ma gha sẹtin ka ru iwinna arọndẹ nẹ, ma ke miẹn winna na yi ra?” Ọ na wa kue yọ. Uki erẹnrẹn ẹre ima ya ru iwinna arọndẹ ima ke suẹn iwinna ọgbaroghe ọghe otako vbe September 1962.
Ma ghi ru iwinna ọgbaroghe ọghe otako nẹ vbe ukpo eva, otu na wẹẹ ne ima do ga vbe abotu nọ rre Brussels. October 1964 ẹre ima suẹn gha ga vbe evba. Ma wa miẹn afiangbe nibun vbe iwinna na. Ọtẹn Nokpia Knorr keghi mu otuẹ gha die abotu ọghe ima vbe ukpo 1965, vbọ ma he kpẹẹ vba, a na wẹẹ ne I suẹn gha siẹnro iwinna nọ khian vbe abotu nii. Vbene ẹghẹ ya khian, a na ghi tie imẹ vbe ọvbokhan mwẹ gha die eklasi nogie 41 ọghe Owebe Gilead. Ẹmwẹ ne Ọtẹn Nokpia Knorr tae vbe ukpo 13 nọ gberra, na ghi gele sẹ! Ma ghi ladian nẹ vbe owebe nii, ma na werriegbe gha rrie abotu nọ rre Belgium.
MA KEGHI SINMWI OSEGHE NE EMWA ỌGHE OSANOBUA
Ke ukpo eso gha dee nian, ẹkpotọ keghi kie mẹ ya loo iwinna omugui ne I ruẹ re ya sinmwi oseghe ne etẹn ima ni rre Europe kevbe avbe otọ ẹvbo ọvbehe, ne iran mieke na gha mwẹ afanvbimu ne iran khian ya gha ga Osanobua. (Fil 1:7) Ọna keghi ya mwẹ rẹn avbe ukọ arriọba eso vbe ẹvbo nọ gberra 55 na na mu awua ye iwinna ima. Ne I gha te ya tama iran vbene I guẹ iwinna sẹ hẹ, I ghi gie egbe mwẹ ma iran zẹvbe ọmwa nọ ru iwinna Osanobua. Ẹghẹ hia ẹre I ya gha na erhunmwu ne Jehova dia mwẹ rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ, “vbene ẹ i lọghọ e Jehova vbe ọ gha ta ehe ne ẹzẹ gha lẹ la, erriọ ẹre ẹ i vbe lọghọe vbe ọ ghaa dia ekhọe ọba ye odẹ.”—Itan 21:1.
Emwi ọkpa ne I i khian sẹtin mianmian ọre ẹghẹ ne imẹ vbe okpia ọkpa vbe European Parliament ya guan. Ẹ i re avbiẹ inugba I te hia ne ima vbe ọre gba zẹ iro, ọ ke do kue yọ vbe okiekie. Ọ na wẹẹ, “Ifuanro isẹn ẹre ima khian ya guan, ẹ i khian gberra vberriọ.” I keghi gbe uhunmwu kotọ, I na suẹn gha na erhunmwu. Ọ keghi wa kpa ẹre odin, ọ na ghi nọ mwẹ emwi ne I ru. I ghi tọn uhunmwu mu, I na kha wẹẹ, “Te I kpọnmwẹ Osanobua, rhunmwuda ọkpa vbe usun emwa nọ ya winna ẹre u khin.” Ọ na ghi nọ mwẹ wẹẹ, “Vbua ya ọni kha?” I na ghi ma ẹre ebe Rom 13:4. Esọsi e Protestant ẹre ọ ghaa yo, rhunmwuda ọni, ako evbagbẹn nọhuanrẹn na, na wa mu ẹre ekhọe. Vbọ ghi sunu? Ọ na ghi kie ẹkpotọ yọ ne ima ya ifuanro ọgban guan, okiekie ẹre wa biẹ ọmọ esi. Ọ na vbe kha wẹẹ, irẹn wa gbọyẹmwẹ ye iwinna ne Avbe Osẹe Jehova ru.
Ke ukpo nibun gha dee, Avbe Osẹe Jehova wa gui ẹzọ nibun nẹ vbe Europe nọ dekaẹn evbọzẹe ne Avbe Osẹe Jehova i na mwẹ obọ vbe ẹmwẹ arriọba, ẹmwẹ igho uhunmwu, ọmwa nọ khẹke nọ gha gbaroghe ọmọ kevbe nibun ọvbehe. Uyi nọkhua wa nọ mẹ ne ẹkpotọ na kie mẹ ya ru iyobọ kevbe ne I na vbe bẹghe vbene Jehova ya rhie akhọnmiotọ ne ima. Ọ gberra ẹzọ 140 ne ọkpa he na gbe ifuẹn ne ima vbe European Court of Human Rights!
A KEGHI FAN OBỌ RE NE IMA, NE IMA GHA RU IWINNA UGAMWẸ IMA VBE CUBA
Vbe odẹ ukpo 1990, mẹ vbe Ọtẹn Nokpia Philip Brumley, nọ ga vbe igiogbẹ kevbe Ọtẹn Nokpia Valter Farneti, nọ ke Italy rre, keghi ku obọ gbe ne arriọba mieke na fan obọ ọre ne etẹn ni rre Cuba ne iran werriegbe suẹn iwinna ugamwẹ ọghe iran. I keghi gbẹn ebe gie embassy ọghe Cuba nọ rre Belgium, iran na ghi zẹ orhunmwu ọkpa ne ima khian gu guan vbekpa ẹmwẹ nọ rre otọ na. Vbe ẹghẹ okaro ne ima ya guan, ma ma sẹtin zẹ uze ye emwi nọ si ẹre na na mu awua ye iwinna ima.
Mẹ vbe Ọtẹn Nokpia Philip Brumley kevbe Ọtẹn Nokpia Valter Farneti vbe asẹ ọkpa ne ima ya mu otuẹ yo e Cuba vbe odẹ ukpo 1990
Ma ghi na erhunmwu gie Jehova nẹ, ma na ghi tama iran, ne iran kpasẹ yọ ne ima viọ e Baibol 5000 gie etẹn ni rre Cuba, iran na wa gele kpasẹ yọ. Avbe Baibol na wa sẹ obọ etẹn, ọ wa dewarorua wẹẹ, e Jehova wa fiangbe ẹrhiọn ne ima loo ro. Ma na werriegbe nọ deghẹ ima gha sẹtin viọ e Baibol 27,500 gie etẹn. Iran na wa vbe kpasẹ yọ. Ẹko keghi kakabọ gha rhiẹnrhiẹn mwẹ, ne I na sẹtin ru iyobọ ne avbe etẹn ya gha mwẹ e Baibol ọghe obọ iran.
Ẹ i re avbiẹ inugba ẹre I he mu otuẹ yo e Cuba, ne arriọba mieke na fan obọ re ne etẹn ya gha mwẹ obọ vbe iwinna ugamwẹ sayọ. Ọna keghi kie ẹkpotọ mẹ ya gu avbe ukọ arriọba nibun ru ọse.
MA RU IYOBỌ NE ETẸN NI RRE RWANDA
Vbe ukpo 1994, ọ gberra orhunmwu 1,000,000 na gbe rua vbe ẹghẹ ne iran na gha hoo ne iran wabọ Ivbi e Tutsi rua vbe Rwanda. Emwi nọ da ọmwa nọ wẹẹ, etẹn ima nikpia kevbe etẹn ima nikhuo eso wa vbe wu vbe okuo na. Vbọ ma he kpẹẹ vba, a keghi ru emwamwa ne etẹn eso viọ emwi gie etẹn ni rre ẹvbo na.
Vbe ima ghi sẹ e Kigali, nọ re isiẹvbo ọghe Rwanda, ma keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, iran ya osisi ya halọ uvun lele egbekẹn ọghe ugha izedu nọ rre evba kevbe eke ne ima viọ ebe yi. Ma keghi họn iyẹn ọghe vbe na ya ya ọpia gbele etẹn ima eso rua hẹ. Ma wa vbe họn vbene etẹn ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran họemwẹ egbe. Vbe igiemwi, ma miẹn ọtẹn nokpia ọkpa nọ re Ovbi Tutsi nọ lẹre ye uvun vbe uwu otọ vbe ọwara ikpẹdẹ 28, ẹgbẹe ọkpa ni re Osẹe Jehova ni re Ivbi e Hutu ẹre ọ rhie ẹre lẹre. Vbe iko ọkpa ne ima do vbe Kigali, ma keghi rhie igiọdu ne etẹn ni gberra 900.
Obiyọmwa: Ebe ọkpa na ya osisi fi, nọ ghaa rre ugha izedu
Oberhọmwa: Vbe ẹghẹ ne ima ya gha ru emwamwa na ya ru iyobọ ne etẹn
Ẹre ima na ghi gha rrie Zaire (nọ ghi re Democratic Republic of the Congo) ne ima mieke na ya gualọ etẹn ni ke Rwanda rre, ni lẹẹ gha rrie agọ na na gbaroghe emwa ni lẹẹ hin ẹvbo iran rre, agọ na sikẹ Goma. Sokpan ma ma miẹn iran, ẹre ima na ghi na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na miẹn iran. Ma na ghi bẹghe vbe orhunmwu ọkpa khian dee, ma keghi nọ rẹn deghẹ ọ rẹn Osẹe Jehova rhọkpa. Ọ na kha wẹẹ, “Ẹn, Osẹe Jehova ẹre I khin. I gha wa hoo ne I rhie uwa bu etẹn ni ru iyobọ ne ima.” Ma ghi gu etẹn ni ru iyobọ ne iran do iko nẹ, ma na ya rhie igiọdu ne etẹn ni rrie odẹ 1,600 ni lẹẹ hin ẹvbo iran rre. Ma na vbe tie elẹta ne Ẹbu Nọ Su gbẹn rre ma iran. Etẹn na wa kakabọ ghọghọ vbe iran họn ẹmwẹ igiọdu na, nọ khare wẹẹ: “Ma wa mu ẹmwẹ uwa ye erhunmwu vbe ẹghẹ hia. Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova i khian sẹ uwa rae.” Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre Ẹbu Nọ Su wa ta na. Vbe ẹdẹnẹrẹ, Avbe Osẹe Jehova ni ya ekhọe hia ga e Jehova vbe Rwanda gberra 30,000!
I KEGHI YAN WẸẸ, I I KHIAN SẸ E JEHOVA RAE
Ọvbokhan mwẹ ne uwa keghi wu vbe ukpo 2011, vbe ọ rre odẹ ukpo 58 ne ima he ya ru orọnmwẹ. E Jehova keghi rhie ifuẹko mẹ vbe I fannọ otọ ẹko mwẹ ma rẹn vbe erhunmwu. Ne I na vbe gha kporhu ma emwa ne ima gba rre ẹdogbo ọkpa wa vbe rhie igiọdu mẹ.
Agharhemiẹn wẹẹ, I gberra ukpo 90 nẹ, te I wa ye ladian vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbe uzọla uzọla. Ẹko wa sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ ne I na gu Legal Department nọ rre abotu nọ rre Belgium winna, I gu emwa ọvbehe guan vbekpa emwi ne I he miẹn vbe agbọn, erriọ I vbe ya rhie igiọdu ne avbe igbama ni ga vbe abotu.
Vbe odẹ ukpo 84 nọ gberra, I keghi na erhunmwu gie Jehova vbe ẹghẹ okaro. Ẹdẹrriọ ẹre I zẹ owẹ nokaro nọ ghi do ya mwẹ sikẹ e Jehova sayọ. Ọ wa sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ vbe I ghaa muẹn roro odẹ ne Jehova ya họn erhunmwu mwẹ.—Psm 66:19.b
a Okha ọghe Ọtẹn Nokpia Schrantz’ ladian vbe The Watchtower ọghe September 15, 1973, ipapa 570-574.
b Ẹghẹ na ya gha gbẹn okha na, ẹre Ọtẹn Nokpia Marcel Gillet vbiẹ re vbe uwu, vbe February 4, 2023.