U Ka Rẹn Ra?

De vbene avbe ohẹn ya gha hihiẹ esagiẹn aranmwẹ ne iran ya gha zọ ese kua vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ?

VBE ukpo ukpo, aranmwẹ arriaisẹn ni bun ẹre avbe ohẹn ya gha zọ ese vbe ogiukpo nọ rre ọgua Osa vbe otọ Izrẹl. Okpia ọkpa na tie ẹre Josephus nọ ghaa re ọtokha ọghe Ivbi e Ju khare wẹẹ, vbe ẹdẹ na do Ugie Alagberra, ọ gberra ogho 250,000 na ya zọ ese, rhunmwuda ọni, esagiẹn na da kua vbe ẹdẹrriọ i re nekherhe. (Lẹv 1:​10, 11; Nọm 28:​16, 19) De vbene a ru avbe esagiẹn na hẹ?

Emwa ni gualọ otọ emwi arre keghi gualọ otọ re miẹn wẹẹ, uvun ọkpa ghaa rre ọgua Osa ne Hẹrọd bọ, na ghaa loo ọ te sẹ ẹghẹ na ya guọghọ ọgua Osa rua vbe ukpo 70 C.E. Uvun na ẹre esagiẹn aranmwẹ na ya zọ ese ghaa lẹẹ la.

Gi ima guan emwi eva nọ zẹe ne ogiukpo na ma na gha re ehe nọ gbiruẹn:

• Uvun ọkpa ghaa rre ototọ ogiukpo na: Ebe ọkpa na tie ẹre Mishnah nọ guan kaẹn ilele kevbe uhi ọghe avbe Ivbi e Ju, na gbẹn vbe iyeke ukpo 200 C.E. keghi gie vbene uvun na ye hẹ. Ọ khare wẹẹ, uvun eva ghaa rre okhiẹ ọghe ogiukpo nii. Esagiẹn ọghe avbe aranmwẹ na ya zọ ese kevbe amẹ na ya kpe ogiukpo nii, kegha lẹẹ la uvun eva na, ọ ghi ya lẹẹ sẹ iya ọghe Kidrọn.

  Emwa ni gualọ otọ emwi arre wa kue yọ wẹẹ, avbe “uvun” na miẹn vbe ototọ ogiukpo wa gele gha rrọọ. Ebe ọkpa na tie ẹre The Cambridge History of Judaism khare wẹẹ, “uvun ọkpa” gele ghaa rrọọ nọ sikẹ ọgua Osa. Ọ khare wẹẹ: “Ọ gha kẹ, uvun na ẹre esagiẹn aranmwẹ na ya zọ ese kevbe amẹ na loo vbe ogiukpo ghaa lẹẹ la.”

• Amẹ wa gha rre evba: Te avbe ohẹn wa gha gualọ amẹ nọ bun ne iran mieke na sẹtin kpe ogiukpo nii kevbe uvun ne esagiẹn lẹẹ la huan. Orere ẹvbo ẹre avbe ohẹn na gha miẹn amẹ ne iran ya gha ru ọnọna. Uro amẹ nọ kpọlọ ẹre amẹ kegha lẹẹ sẹ ọgua Osa. Iran vbe gha mwẹ uhae kevbe odighi ne amẹ ghaa ye. Okpia ọkpa na tie ẹre Joseph Patrich nọ gualọ otọ emwi arre khare wẹẹ: “Ọgua Osa ọvbehe ma gha rrọọ vbe ẹghẹ nii nọ mwẹ egbe emwamwa ọghe akpehuan vbenian.”