OKHA ỌGHE ẸDAGBỌN ỌMWA
E Jehova Keghi Ru Iyobọ Ne Ima Ya Gha Mwẹ Alaghodaro Kevbe Ọyẹnmwẹ Vbe Ehe Ughughan Ne Ima Na Ga
ỌMWA gha tama ruẹ wẹẹ, “u gha sẹtin gha sọyẹnmwẹ iwinna ugamwẹ ne u rhirhi gha ru” ọ sẹtin yevbe na miẹn wẹẹ, emwi nẹi khian sẹtin sunu nọ. Ọna ẹre ọ wa re emwi nọ sunu vbe egbe ọdọ vbe amwẹ ọkpa nọ ke Sweden rre, na tie ẹre Mats kevbe Ann-Catrin, ni ru iwinna ugamwẹ ni bun. Odẹ vbo, kevbe de vbene adia nii ya ru iyobọ ne iran hẹ?
Ukpo 1979 ẹre Ọtẹn Nokpia kevbe Ọtẹn Nokhuo Kassholms yo Owebe Giliẹd, ke ẹghẹ nii gha dee a keghi gie iran ne iran ya ga vbe ẹvbo na tie ẹre Iran, Mauritius, Myanmar, Tanzania, Uganda, kevbe Zaire. Emwi nọ ru iyobọ ne iran ya gha sọyẹnmwẹ iwinna ugamwẹ ughughan ne iran ru ọre ibude ne Jack Redford nọ ghaa re ọmamwaemwi ọghe iran rhie ne iran vbe Owebe Giliẹd. Nian, iran gha ta okha ọghe iran ma ima.
Lahọ uwa ka tama ima vbene u ya miẹn odẹ ẹmwata hẹ.
E Mats: E Poland ẹre erha mwẹ ghaa ye vbe ẹghẹ na na gha khọn Okuo Ogbagbọn II, aro ọre wa vbe sẹ uyinmwẹ agabagebe ne emwa ni yo esosi e Catholic ghaa yin. Sokpan, ọ wa mobọ gha kha wẹẹ, “I rẹnrẹn wẹẹ, ẹ i mwẹ ugamwẹ ẹmwata ma gha rrọọ!” Ọ ghi sẹ ẹghẹ, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ugamwẹ ẹmwata gele rrọọ. I keghi ya dẹ ebe ni bun na ka loo nẹ. Ọkpa vbe usun ebe na ọre ebe nọ mwẹ ẹmu ọghe blu, nọ khare wẹẹ, Ne Ẹmwanta Nọn Rie Arọọ Etẹbitẹ. Uhunmwuta ọghe ebe na wa mu mwẹ ekhọe, I keghi tie ebe nii fo vbe ẹdẹ ne I dẹ ọre. Vbe ẹdẹ ghi gbe, vbe I ghi tie ebe nii fo nẹ, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre I wa miẹn na!
Ke April 1972 kpa, I keghi tie ni bun vbe uwu avbe ebe ne Avbe Osẹe Jehova gbẹnnẹ, evba ẹre I na miẹn ewanniẹn ọghe avbe ọta eso ni dekaẹn e Baibol. Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, ọduẹki ne Jesu guan kaẹn vbe erre ọghẹe ẹre I khin, nọ miẹn okuta ẹrọnmwọ ọghe ighobioye, ọ keghi ya khiẹnnẹ emwi hia nọ mwẹ nọ mieke na sẹtin dẹ ọre. I te gha hoo ne I yo owebe ne I mieke na khian ọbo ebo, sokpan, I keghi so emwamwa na gọ. Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, te I “khiẹnnẹ” emwi hia ne I mwẹ ne I mieke na sẹtin dẹ “okuta ighobioye” nọ re odẹ ẹmwata. (Mat 13:45, 46) December 10, 1972 ẹre I dinmwiamẹ.
Vbe uwu ukpo ọkpa, evbibiẹ mwẹ kevbe ọtẹn mwẹ nokpia nekherhe keghi miẹn odẹ ẹmwata yi, iran na vbe dinmwiamẹ. Vbọ ghi rre July 1973, I keghi suẹn iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Ọkpa vbe usun avbe arọndẹ nọ ghaa rre iko ne I ye ọre Ann-Catrin, ọ wa mose, erriọ ẹre ọ vbe ya mu ugamwẹ e Jehova karo. Ma keghi do hoẹmwẹ egbe, ẹre ima na ghi ru orọnmwẹ vbe ukpo 1975, Strömsund nọ rre Sweden ẹre ima ghaa ye vbe ukpo enẹ nọ ghi lelẹe, ẹvbo ne mose mose ẹre ghaa nọ, erriọ ẹre emwa vbe ya gha danmwehọ ikporhu ne ima kpee.
Ann-Catrin: Erha mwẹ keghi miẹn odẹ ẹmwata na vbọ ghi bu ẹghẹ nọ khian ya ladian vbe owebe nọ yo nọ ghaa ye vbe Stockholm. Uki eha ẹre I ghaa ye vbe ẹghẹ nii, sokpan, te ọ wa ye gha mu mwẹ lele egbe yo iko kevbe ikporhu. Ọna ma zẹdẹ gha yẹẹ iye mwẹ, ọ na gha hoo nọ ru emwi nọ gha ya erha mwẹ gha roro ẹre wẹẹ, ohoghe ẹre Avbe Osẹe Jehova ta. Sokpan, ọ ma gba ẹre nẹẹn, vbene ẹghẹ ya khian, irẹn na vbe do dinmwiamẹ. Vbe I ghi rre ukpo 13, I na dinmwiamẹ, vbe I ghi rre ukpo 16 I na suẹn iwinna arọndẹ. I vbe ga vbe eke na na gualọ iyobọ etẹn vbe ẹvbo na tie ẹre Umeå, iyeke ọni, I na khian arọndẹ ne kpataki vbe ẹvbo na.
Mẹ vbe Mats ghi ru orọnmwẹ nẹ, ma keghi ru iyobọ ne emwa ni bun ya do rẹn odẹ ẹmwata na. Usun emwa ne ima ru iyobọ na ọre ọvbokhan okhuo ọkpa na tie ẹre Maivor, te ọ te gha ku iku isasegbe ne ekhẹn ghee, sokpan, ọ keghi sẹ iwinna na rae, irẹn vbe ọtẹn mwẹ nokhuo nekherhe ẹre ọ ghi gba gha ru iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Iran eva ẹre ọ vbe gba yo Owebe Giliẹd vbe ukpo 1984, nian te iran ghi ga zẹvbe arọndẹ na gie yo isi vbe Ecuador.
Vbọ ru iyobọ ne uwa ya gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna arọndẹ na gie yo isi ne uwa ghaa ru?
E Mats: Ẹ i re avbiẹ inugba ẹre a fi iwinna ugamwẹ ọghe ima werriẹ. Sokpan, emwi nọ zẹ ne ima na ye gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna ima ọre ne ima na gha ya egbe taa Jesu, katekate odẹ nọ ya gha mu egbe rrie otọ. (Kọl 2:6, 7) Vbe igiemwi, ne ima gha te ya ya aro yọ wẹẹ, avbe etẹn ni rre eke ne ima na ga gha do gha ru emwi vbe na ghee ima, ma na hia ne ima rẹn evbọzẹe ne iran na ru emwi eso vbe odẹ eso. Ma na gha hoo ne ima rẹn vbene iran ya roro emwi hẹ kevbe vbene iran ya ru emwi hẹ. Zẹvbe ne ima ya gha ya egbe taa Jesu, ma na do yevbe na ghee “erhan nọ zọ vbe ọkpẹn ẹzẹ,” rhunmwuda te ima wa gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna ugamwẹ hia ne ima ru.—Psm 1:2, 3.
Te ima wa gha mu okhian yo iko ughughan
Ann-Catrin: A gha vu emwiokọ, a na kọe ye ihe ọvbehe, nọ mieke na waan ẹse te ọ khẹke ne ovẹn gha sẹ eke nọ ye. Te Jehova wa gele yevbe na ghee “ovẹn” nọ rrie mu ima. (Psm 84:11) Ọ keghi ya etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo ne ima gba ga, ni hoẹmwẹ ima ya fiangbe ima. Vbe igiemwi, te etẹn ni rre iko nekherhe ne ima ghaa ye vbe Tehran, vbe Iran, wa gha ya obọ esi mu ima, emwi ma zẹdẹ gha da iran, vbene ọ vbe gha ye ne emwa eso ne Baibol guan kaẹn. Te ima gha te hoo ne ima ye gha rre Iran, sokpan vbe July 1980, arriọba keghi mu awua ye iwinna Avbe Osẹe Jehova vbe ẹvbo nii, iran na rhie ikpẹdẹ eva ne ima, ne ima ya kpa hin ẹvbo nii rre. Iran keghi gie ima gha rrie Zaire (na ghi tie ẹre Congo nian) nọ rre Africa.
Emwi eso ne ima yerre nọ ya ima gha ghọghọ vbe ima rre Zaire, vbe ukpo 1982
Vbe I ghi họn wẹẹ, iran we ne ima gha rrie Africa, I na viẹ egbua. I họn wẹẹ, ẹyẹn ni bun rre Africa, erriọ ẹre emianmwẹ vbe ya kpọ vba, ọna wa gha ya mwẹ mu ohan. Sokpan, ọse ima eva ni he ga vbe Africa vbe ukpo ni bun keghi tama ima wẹẹ: “U ma he ka yo evba ẹdẹ! Wa ka sẹ evba nẹ, wa gha bẹghe ẹre wẹẹ, ẹ i re vbene uwa roro ẹre yi.” Erriọ ẹre ọ gele wa gha ye! Te etẹn ni rre evba wa mwẹ ahoẹmwọmwa, erriọ ẹre iran vbe ya sẹ oyaya mu ọmwa. Uhiẹn, ukpo ehan ghi gberra nẹ, vbe a ghi we ne ima kpa hin Zaire rre rhunmwuda ne avbe arriọba na mu awua ye iwinna ima, I na ghi mumu ogiẹ rhunmwuda mẹ nọ ma te hoo ne ima gha rrie Africa, ẹre ọ ghi gha na erhunmwu gie Jehova wẹẹ, “Lahọ, ghẹ gi ima kpa hin Africa rre.”
De afiangbe ne uwa he miẹn ke ne uwa he ya ga e Jehova?
“Ughugha” ne ima ghaa vbiẹ vbe Tanzania, vbe ukpo 1988
E Mats: Ọkpa vbe usun avbe afiangbe ne ima he miẹn ọre avbe etẹn ni re arọndẹ na gie yo isi ni ke ehe ughughan rre, ne ima gu ru ọse. Vbe deba ọni, I wa gha mwẹ emwa ni bun ne I ghaa gu ruẹ e Baibol, ugbẹnso, iran ghi wa gha rrie odẹ 20, erriọ ẹre ọghe ọvbokhan mwẹ vbe gha ye, ọna wa vbe gha ya ima sọyẹnmwẹ! Ma i sẹtin mianmian ahoẹmwọmwa ne etẹn ni rre Africa mwẹ daa ima kevbe odẹ ne iran ya mu ọghọ ye ima egbe. Vbe uwu ẹghẹ ne ima ya gha mu otuẹ gie avbe iko ni rre Tanzania, ma ghi mu imọto ima ye ọkpẹn owa ọghe etẹn ne ima khian gu dia, imọto ima kegha re Volkswagen Kombi, uwu imọto na ẹre ima ghaa vbiẹ, te etẹn ne ima ghaa gu dia kue gha ru “gberra vbene obọ iran sẹ.” (2 Kọr 8:3) Emwi ọkpa ne imẹ vbe ọvbokhan mwẹ wa mobọ gha ru, ọre ne ima na gha ta okha ọghe emwi nọ sunu vbe ẹdẹrriọ vbe ima gha sẹ owa nẹ vbe akota, ma ghi vbe kpọnmwẹ e Jehova nọ na ru iyobọ ne ima.
Ann-Catrin: Nọ ne imẹ, ne I na ghi do rẹn etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo ni bun ni ke ehe ughughan rre vbe uhunmwu otagbọn na wa sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ. Ma ruẹ urhuẹvbo ni bun vbe na ghee Farsi, French, Luganda, kevbe Swahili, erriọ ẹre ima vbe ya ruẹ vbe na ya ru emwi hẹ vbe ẹvbo ni bun. Ma ru iyobọ ne etẹn ni bun ya deziẹn vbe odẹ ọghe ẹmwata, ma gu emwa ni bun ru ọse, erriọ ẹre ima vbe etẹn vbe ya gha koko ga e Jehova kugbe.—Zẹf 3:9.
Ma vbe bẹghe emwi ughughan ne mose mose ne Jehova yi. Ẹghẹ ke ẹghẹ na ya fi iwinna ugamwẹ ọghe ima werriẹ, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, e Jehova gu ima rre evba, ọ ma ima odẹ ne ima gha la. Ọ keghi ma ima emwi ni bun ne ima i ghẹ te sẹtin tobọ ima ruẹ.
Vbe ima kporhu vbe ehe ughughan vbe Tanzania
De ọlọghọmwa eso ne uwa he werriẹ aro daa, de vbene uwa ya lae gberra hẹ?
E Mats: Ma wa khuọnmwi emianmwẹ ni bun, vbe na ghee malaria. Ọ vbe gha mwẹ ẹghẹ eso ne ọvbokhan mwẹ ya suẹn gha khuọnmwi vbe udomwurri, a na mwa ẹre egbe. Ma vbe gha si osi rhunmwuda evbibiẹ ima ni khian ọmaẹn nẹ sokpan, ma wa ghọghọ we etẹn ima ghaa gbaroghe iran vbene ẹtin iran sẹ. Ekhọe ọyẹnmwẹ ẹre iran ya gha ru iwinna na, erriọ ẹre iran vbe ya gha mwẹ izinegbe kevbe ahoẹmwọmwa. (1 Tim 5:4) Ọrheyerriọ, ugbẹnso, ọ ghi ye gha da ima wẹẹ, ma ma sẹtin gha ru emwi hia ne ima te hoo ne ima ru ne evbibiẹ ima rhunmwuda ne ima na gha rre eke nọ rree.
Ann-Catrin: Vbe ukpo 1983, vbe ima ga vbe Zaire, I kegha khuọnmwi emianmwẹ na tie ẹre cholera. Ẹre ọbo ebo na tama ọdafẹn mwẹ wẹẹ, “Muẹn kpa hin ẹvbo na rre vbobọvbobọ!” Vbe ẹdẹ ghi gbe, ma na ya la okọ ẹhoho nọ mu ihẹ, rhunmwuda, ọni ọkpa ẹre ọ ghaa rrie Sweden vbe ẹdẹrriọ.
E Mats: Ma te gha roro ẹre wẹẹ, ma i khian ghi sẹtin gha ru iwinna arọndẹ na gie yo isi, rhunmwuda ọni, ma na wa gha viẹ. Sokpan, ẹ i re vbene ọbo ebo nii tae, ẹ i re erriọ ẹre ọ ghi de yi, egbe keghi rran ọvbokhan mwẹ. Ukpo ọkpa ghi gberra nẹ, ma na werriegbe gha rrie Zaire, iko ọkpa nekherhe na na gha zẹ Swahili nọ rre Lubumbashi ẹre ima na ghi ya ga.
Ann-Catrin: Vbe uwu ẹghẹ ne ima gbe vbe Lubumbashi, I na te gha hanmwa, sokpan, egbe keghi gu mwẹ ru. Agharhemiẹn wẹẹ, ma ma te hoo ne ima biẹ, ẹmwẹ ovbi ima nọ wu nii keghi da ima sẹ ugboloko. Vbe uwu ẹghẹ ne emwi ya gha ba su ima nii, e Jehova keghi fiangbe ima vbe odẹ ne ima ma te ya aro yi. Emwa ne ima ghi gha gu ruẹ e Baibol keghi wa do gha bun, ọ ma he kue sẹ vberriọ ẹdẹ. Etẹn ni ka ya iyẹn wewe vbe iko ne ima ghaa ye nii, ni ka re 35 keghi do gha re 70, olaba ọghe emwa ni rrie iko nọ te gha re 40 keghi do gha re 220, ọ ma sẹ ukpo ọkpa ne ena hia ya sunu. Te ima wa rhiegba ye iwinna ikporhu, erriọ ẹre Jehova vbe ya gha fiangbe iwinna ne ima ru, ọna keghi fu mwẹ ẹko rre. Ọrheyerriọ, ẹghẹ hia ẹre ima ya mu ẹmwẹ ovbi ima nọ wu roro. Ma wa ya aro ye ẹghẹ ne Jehova khian ya rhie obalọ na hin fo fẹẹrẹ.
E Mats: Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne egbe ya kakabọ wọọ ọvbokhan mwẹ. Avbe ọbo ebo na vbe tama mwẹ wẹẹ, I mwẹ kansa nọ kakabọ wegbe (stage-four colon cancer) kevbe wẹẹ, te ọ khẹke na mwa mwẹ egbe. Sokpan, vbe na guan na, egbe wa rran mwẹ, ọvbokhan mwẹ wa vbe hia vbene ẹtin rẹn sẹ vbe ugamwẹ e Jehova.
Ma keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹ i re ima ọkpa ẹre ọ werriẹ aro daa edanmwẹ. Iyeke okuo na khọn rẹn vbe Rwanda vbe ukpo 1994, ne iran na te gha hoo ne iran wabọ ivbi ẹvbo ọkpa rua, ma keghi mu otuẹ gie avbe ọse ima ni rre agọ na na gbaroghe emwa ni lẹẹ hin ẹvbo iran rre. Amuẹtinyan ọghe iran, izinegbe ọghe iran, kevbe odẹ ne iran ya gha zẹ emwi obọ keghi ma ima re wẹẹ, e Jehova mwẹ ẹtin nọ gha ya sẹtin gbaroghe emwa rẹn vbe uwu ọlọghọmwa ne iran rhirhi gha ye.—Psm 55:22.
Ann-Catrin: Ọlọghọmwa ọvbehe keghi de rre vbe ẹghẹ na ya ya abotu nọ rre Uganda fiohan vbe ukpo 2007. Ma ghi zobọ nẹ, ma vbe avbe arọndẹ na gie yo isi kevbe etẹn ni winna vbe Bẹtẹl ni rrie odẹ 25 keghi koko gha rrie Nairobi, vbe Kenya. Vbene ima te sẹ uwu ọghe Kenya, e trailer ọkpa keghi do hẹ rhu ima. E draiva kevbe etẹn isẹn ni rre uwu imọto nii na wa wu vba, iran ma ya ẹmwẹ ne unu kpa hin evba nii rre, vbene ọtẹn nokhuo ọkpa na wu vbe owa isinmwiegbe. Ma wa ya aro ye ẹghẹ ne ima khian ya miẹn iran werriegbe!—Job 14:13-15.
Mẹ te wa vbe miẹn ikuanegbe, sokpan vbene ẹghẹ ya khian, egbe mwẹ na do rrie. Emwi nọ sunu na keghi si ohan ye imẹ vbe ọdafẹn mwẹ egbe, ya sẹ egbe etẹn eso ni vbe gha rre uwu imọto nii. Ugbẹnso, I ghi wa ha rhiọrre vbe asọn, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, udu mwẹ khian kpan fi ẹko, ugbẹnso, vbene egbe ya ru mwẹ, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, I mwẹ emianmwẹ ẹkokoudu na tie ẹre heart attack. Te ohan wa gele gha mu mwẹ. Sokpan, erhunmwu ne ima ghaa ya ekhọe hia na kevbe ako ebe nọhuanrẹn nọ fu ọmwa ẹko rre ne ima ghaa tie keghi ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe. Ma keghi bu ọbo ebo nọ gua gbaroghe emwa ne osi si gberra egbe, ọna wa gele ru iyobọ ne ima. Nian, ma i ghi si osi gberra egbe, erriọ ẹre ima vbe ya na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin fu iran ẹko rre ighẹ emwa ni vbe werriẹ aro daa egbe emwi vberriọ.
Vbe uwa ghaa guan kaẹn vbene uwa ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ni bun hẹ, u na kha wẹẹ, te Jehova mu uwa vbe na ghee “ekẹn ọkhọkhọ.” Vbua yae kha?
E Mats: Ivbi e Swahili ẹre ọ ya ẹmwẹ na kpitan, iran ghi wẹẹ, “Tumebebwa kama mayai mabichi,” emwi na yae kha ọre “Te a mu ima vbe na ghee ekẹn ọkhọkhọ.” Zẹvbe ne ọmwa mu ekẹn ọkhọkhọ tetete nẹ ghẹ mieke na guọghọ, erriọ ẹre Jehova fẹko ya gbaroghe ima vbe iwinna ugamwẹ hia ne ima ru. Ma ma he vbabọ emwi rhọkpa ẹdẹ, ọwọrhọwọrhọ ẹre Jehova wa ya kpemehe ne ima. Odẹ ọkpa ne Jehova he ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ima kevbe wẹẹ, ọ gbaroghe ima, ọre ẹnina ne Ẹbu Nọ Su mwẹ ne ima.
Ann-Catrin: I gha hoo ne I guan kaẹn odẹ ọkpa ne Jehova ya ru iyobọ ne ima. Ẹdẹ ọkpa, a keghi tie mwẹ vbe efoni tama mwẹ wẹẹ, obọ emianmwẹ wa da erha mwẹ vbe Sweden vbe owa isinmwiegbe. Te egbe wa vbe da rran ọdafẹn mwẹ nọ ghaa khuọnmwi malaria. Ma ma vbe gha mwẹ igho ne ima khian ya la okọ ẹhoho gha rrie owa, ẹre ima na ghi we ima gha khiẹn imọto ima. Ẹghẹ nii, orhunmwu eva na tie ima vbe efoni; ọkpa vbọ kegha re ọdọ vbe amwẹ ni họn emwi nọ sunu daa ima, iran na we iran gha rhie igho ne ima, nọ gha sẹ ọkpa vbe uwu ima ya la okọ ẹhoho gha rrie owa. Ọmwa nogieva nọ tie ima ọre ọtẹn nokhuo ọkpa nọ khian enọwanrẹn nẹ, nọ koko igho ye ẹkpẹti, emwi nọ gbẹn ye ẹkpẹti na ọre, “Ọghe ọmwa nọ gualọ iyobọ.” Vbene ima te rẹn, igho ne ima khian ya gha rrie owa gba nẹ, e Jehova ẹre ọ ru ọna ne ima!—Hib 13:6.
De emwi ne uwa miẹn ruẹ vbe ukpo 50 ne uwa he ya ru iwinna ugamwẹ ọghe uwa?
Iwinna ugamwẹ ọgbọn ne ima ghi ru vbe Myanmar
Ann-Catrin: Ma keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ma gha “hẹko mu ẹtin yan [e Jehova]. Ẹghẹ nii, [ma] gha wegbe, [ma] ghi vbe gha re ne ẹkun sẹ ọre otọ.” Ma gha mu ẹtin yan e Jehova, ọ gha gbinna ne ima. (Aiz 30:15; 2 Krọ 20:15, 17) E Jehova keghi fiangbe ima vbe odẹ ne ima ma te ya aro yi, rhunmwuda ne ima na ya ekhọe hia rhiegba ye iwinna ugamwẹ na rhirhi wa ima re.
E Mats: Emwi ne I he miẹn vbe agbọn ma mwẹ re wẹẹ, te ọ khẹke ne I mu ẹtin yan e Jehova vbe ẹghẹ hia wẹẹ, ọ gha ru iyobọ mẹ. (Psm 37:5) E Jehova ma he sẹ mwẹ rae ẹdẹ. E Jehova wa ye ru iyobọ ne ima vbe iwinna ugamwẹ ima vbe Bẹtẹl nọ rre Myanmar.
Ma wa ya aro yọ wẹẹ, e Jehova gha vbe rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi bẹghe daa avbe igbama ni hoo ne iran ru sayọ vbe ugamwẹ ọnrẹn. Ọna gha sẹtin sunu, adeghẹ iran na kue ne Jehova ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ alaghodaro vbe iwinna ugamwẹ ne iran rhirhi gha ru.