Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
JANUARY 7-13
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | IWINNA 21-22
“Gi Ahoo Ọghe Jehova Mwẹ Amusẹ”
(Iwinna 21:8-12) Vbe ikpẹdẹ nọ lelẹe ma keghi kpa, a na do sẹ Sisaria. Ma kegha rrie owa e Filip ne ọ kporhu iyẹn nọ maan, ma na dia owa ẹre ya. Irẹn keghi re ọkpa vbe uwu iran ihinrọn ne a zẹ vbe Jerusalẹm. 9 Irẹn keghi mwẹ ivbi ẹre ne uvbi enẹ ni kporhu ẹmwẹ Osanobua. 10 Ọ ghi rre omwa ẹdẹ eso ne ima sẹ evba, akhasẹ ọkpa ne a tie eni ẹnrẹn Agabus keghi ke Judia rre. 11 Ọ keghi bu ima gha dee, ọ keghi rhie ugbẹkun e Pọl, ọ keghi yae gba egbe ẹre obọ vbe owẹ, ọ wẹẹ, “Orhiọn nọhuanrẹn wẹẹ, ‘Vbenian ọre avbe Ju khian mu ọmwa ne ọ yan ugbẹkun na gba vbe Jerusalẹm, iran ghi muẹn gie avbe emwa ne ẹi re Ju.’” 12 Ma ghi họn ẹmwẹ na, ima kevbe emwa ni rre evba keghi rinmwian e Pọl wẹẹ ne ọ ghẹ yo e Jerusalẹm.
“Gi Ahoo Ọghe Jehova Mwẹ Amusẹ”
15 Vbe ẹghẹ ne Pọl ya gha rre ọghe Filip, orhunmwuyẹn ọvbehe na wa vbe rhie ọghọ na keghi rre—eni ẹnrẹn ọre Agabus. Emwa ni ghaa rre owa e Filip rẹnrẹn wẹẹ akhasẹ ẹre Agabus khin; irẹn ẹre ọ ka tae yotọ wẹẹ te ukhunmwu khian gha rrọọ vbe ẹghẹ ne Klọdiọs khian ya gha kha. (Iwinna 11:27, 28) Iran sẹtin gha roro ẹre wẹẹ: ‘Vbọsiẹ ne Agabus na rre? De emwi ne ọ khian vbe do ta?’ Iran ghi ghee, ọ rhie ugbẹkun ọghe Pọl—te ugbẹkun nii yevbe ẹsiso na gba ye ẹkun, na viọ igho ra emwi ọvbehe yi. Ọ keghi ya ugbẹkun nii gbalọ egbe ẹre obọ vbe owẹ. Ẹre ọ na suẹn gha guan. Ẹmwẹ ne ọ tae i re nọ khẹkhẹ, ọ khare wẹẹ: “Orhiọn nọhuanrẹn wẹẹ, ‘Vbenian ọre avbe Ju khian ya mu ọmwa ne ọ yan ugbẹkun na gba vbe Jerusalẹm, iran ghi muẹn gie avbe emwa ne ẹi re Ju.’”—Iwinna 21:11.
16 Ẹmwẹ akhasẹ nii keghi suigiẹ yọ wẹẹ e Pọl gha yo e Jerusalẹm. Ọ vbe rhiema wẹẹ Ivbi e Ju gha “muẹn gie avbe emwa ne ẹi re Ju.” Ẹmwẹ akhasẹ na keghi gbe emwa ni ghaa rre evba egbe. E Luk khare wẹẹ: “Ma ghi họn ẹmwẹ na, ma kevbe emwa ni rre evba keghi rinmwian e Pọl wẹẹ ne ọ ghẹ yo e Jerusalẹm. Sokpan irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, ‘Vbe uwa ru na yi, ne uwa na viẹ ya mu mwẹ orhiọn rueghe? Mẹ mu egbe nẹ, ẹi re ọghe ne a mu mwẹ gba ọkpa, sokpan ne I wu vbe Jerusalẹm ye ẹmwẹ Nọyaẹnmwa Jesu.’”—Iwinna 21:12, 13.
(Iwinna 21:13) Sokpan irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “Vbe uwa ru na yi, ne uwa na viẹ ya mu mwẹ orhiọn rueghe? Mẹ mu egbe nẹ, ẹi re ọghe ne a mu mwẹ gba ọkpa, sokpan ne I wu vbe Jerusalẹm ye ẹmwẹ Nọyaẹnmwa Jesu.”
“Gi Ahoo Ọghe Jehova Mwẹ Amusẹ”
17 Muẹn roro vbene emwi ghaa ye hẹ vbe ẹdẹrriọ. Etẹn hia, ya sẹ egbe Luk gha rinmwian e Pọl nẹ ghẹ yo e Jerusalẹm. Eso gha viẹ. E Pọl ghi bẹghe ahoẹmwọmwa kevbe agiẹngiẹn ne iran mwẹ ne irẹn, ọ na ghi kha wẹẹ te iran mu irẹn “orhiọn rueghe,” ra zẹvbe ne Baibol ọvbehe ya zedu ẹmwẹ e Grik na, te iran “guọghọ ẹkokoudu [ọghe irẹn].” Sokpan, e Pọl ma kue ne erinmwian kevbe ameve nọ rhọọ kua vbe aro iran fi irẹn ekhọe werriẹ, erriọ ẹre ọ wa vbe ru ẹre vbe ẹghẹ ne ọ ya miẹn etẹn ni rre Taia. Nọghayayerriọ, irẹn keghi rhan otọre ma iran evbọzẹe ne irẹn gha na yo e Jerusalẹm. E Pọl keghi rhiẹre ma wẹẹ ọmwa nọ mwẹ udinmwẹ kevbe nẹi beghe ẹre irẹn khin! Te Pọl wa muegbe ne ọ gha rrie Jerusalẹm vbene Jesu vbe ru ẹre. (Hib 12:2) Ẹi re te Pọl ghaa hoo ne irẹn gha re Ovbiotu e Kristi na gbe rua ba ẹmwẹ iyayi, sokpan irẹn keghi ghee ẹre wẹẹ deghẹ ọ na sunu vberriọ, ukpamuyọmọ nọ, ne irẹn ya wu ba ẹmwẹ Jesu Kristi.
(Iwinna 21:14) Ma ma sẹtin fi ẹre ekhọe werriẹ, ọre ima na ghi kẹtin rre, ma na ghi kha wẹẹ, “Enọ yẹẹ Osanobua ọre a gha ru.”
“Gi Ahoo Ọghe Jehova Mwẹ Amusẹ”
18 De emwi ne etẹn ghi ru? Iran na fẹko rhie ọghọ ne Pọl. Iran keghi kha wẹẹ: “Ma ma sẹtin fi ẹre ekhọe werriẹ, ọre ima na ghi kẹtin rre, ma na ghi kha wẹẹ, ‘E nọ yẹẹ Osanobua ọre a gha ru.’” (Iwinna 21:14) Iran ni ghaa tama e Pọl nẹ ghẹ yo e Jerusalẹm ma kha wẹẹ te Pọl gha ru vbene iran khare. Iran keghi danmwehọ e Pọl, iran na vbe kue ye ẹmwẹ nọ khare, iran na wẹẹ ne ahoo ọghe Jehova mwẹ amusẹ agharhemiẹn wẹẹ ọ ma gha khuẹrhẹ ne iran. E Pọl i khian ghi miẹn uhunmwu ya rre vbe ọ gha kpa. Emwi nọ ghi yae lọghọ ne Pọl sẹ, ọre ne iran na gha rinmwiaẹn nẹ ghẹ yo.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Iwinna 21:23, 24) Emwi ne ima ra tama ruẹn u ghi ru ẹre o, ikpia enẹ rre emwa na, ni ye egbe ye ulamwẹ. 24 Lele iran gha khian, ne u ya deba iran yo ulamwẹ akpehuan, ne u ha osa emwi ne iran loo ro, ẹghẹ nii, iran gha sẹtin gbẹn eto mu otọ. A gha ru ẹre vberriọ, emwa hia ghi do rẹn wẹẹ ẹmwata i zẹdẹ rre ẹmwẹ ne iran họẹn vbekpa ruẹ, sokpan wẹ te uwẹ tobọ ruẹ wa ye ẹmwẹ Uhi e Mosis ru emwi.
“Wa Danmwehọ Mwẹ Ne I Zẹ Ene Unu Mwẹ”
10 Vbọrhirhighayehẹ, e Pọl keghi rhiẹre ma wẹẹ irẹn mwẹ amuroro daa emwa ni ghaa lele avbe ilele ọghe Ivbi e Ju; usun avbe ilele na ọre wẹẹ, iran i winna vbe Ẹdẹ Ikẹtin, ọ vbe mwẹ evbare eso ne iran i re. (Rom 14:1-6) E Pọl ma vbe gbe uhi ne iran vbe nọ dekaan arhuẹ. Uhiẹn e Pọl keghi tama e Timoti nọ rhuẹ, ne Ivbi e Ju ghẹ mieke na gha ya aro dan ghee ẹre, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ Ovbi e Grik ẹre erha e Timoti ghaa khin. (Iwinna 16:3) Adeghẹ ọmwa gha rhuẹ ra ẹi rhuẹ, azẹ ọghe obọ re nọ. E Pọl keghi tama Ivbi e Galatia wẹẹ: “A rhuẹ, ra a ma rhuẹ i ghi mwẹ esa ne ọ ye, emwi ne a kha ọre iyayi nọ winna vbekpa ahoẹmwọmwa.” (Gal 5:6) Adeghẹ ọmwa na rhuẹ rhunmwuda wẹẹ ọ hoo ne irẹn gha rre ototọ Uhi e Mosis, ra deghẹ ọmwa na kha wẹẹ a ma na rhuẹ, ai sẹtin ga e Jehova, ọni rhiema wẹẹ ọmwa nii i mwẹ amuẹtinyan.
11 Agharhemiẹn wẹẹ ohoghe nọkhua ẹre emwa ghaa talọ khian vbekpae Pọl, ẹmwẹ ne iran họẹn ye gha kpokpo Ivbi e Ju ni yayi vbe ekhọe. Ẹre ediọn na ghi tama e Pọl wẹẹ: “Emwi ne ima ra tama ruẹn u ghi ru ẹre o, ikpia enẹ rre emwa na ni ye egbe ye ulamwẹ. Lele iran gha khian, ne u ya deba iran yo ulamwẹ akpehuan, ne u ha osa emwi ne iran loo ro, ẹghẹ nii, iran gha sẹtin gbẹn eto mu otọ. A gha ru ẹre vberriọ, emwa hia ghi do rẹn wẹẹ ẹmwata i zẹdẹ rre ẹmwẹ ne iran họẹn vbekpa ruẹ, sokpan wẹẹ, te uwẹ tobọ ruẹ wa ye ẹmwẹ Uhi e Mosis ru emwi.”—Iwinna 21:23, 24.
12 Te Pọl gha te sẹtin gbodan ye ẹmwẹ ne ediọn tama rẹn, ọ ghi tama iran wẹẹ, ẹi re ẹmwẹ ne Ivbi e Ju ni yayi họẹn vbekpa irẹn ẹre ọ kpokpo iran, sokpan ọlọghọmwa ọghe iran ọre, ne iran na rhiegba ye Uhi e Mosis na lele. Sokpan e Pọl keghi muegbe nọ ya ru emwi ne iran rhirhi ta, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ọ ma gbodan ghee ilele ọghe Osanobua. E Pọl ka vbe gbẹn wẹẹ: “Agharhemiẹn wẹẹ mẹ i rre ototọ Uhi e Mosis, I gha miẹn iran ni rrọọ, I ghi gha ru vbe ne a miẹn wẹẹ, ototọ ẹre imẹ ye, ne I miẹn ehe na silo iran ba egbe.” (1 Kọr 9:20) Vbe ẹghẹ na nia, e Pọl keghi họn ẹmwẹ ne ediọn ni rre Jerusalẹm, ọ na ru vbene a miẹn wẹẹ “ototọ Uhi e Mosis” ẹre irẹn ye. Emwi ne Pọl ru na keghi re igiemwi esi ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ khẹke ne ima gha họn ẹmwẹ ne ediọn, ẹi re ne ima gha hoo ne emwi hia gha khian vbene ima gualọe yi.—Hib 13:17.
(Iwinna 22:16) Wanwanna nian, de emwi ne u ghi ye mudia khẹ? Kpaegbe ne a sa amẹ nuẹn [ra ne u dinmwiamẹ, NW ] ne a miẹn ehe na kpe orukhọ ruẹ kua vbekpae ne u na datie eni ẹnrẹn.’
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 22:16
kpe orukhọ ruẹ kua vbekpae ne u na datie eni ẹnrẹn: Ra “kpe orukhọ ruẹ kua kevbe ne u datie eni ẹnrẹn.” Ẹi re idinmwiamẹ ẹre ọ khian ya ọmwa kpe orukhọ ọghẹe kua, sokpan te ọmwa nii gha datie eni ọghe Jesu. Emwi ne ọna rhiema ọre wẹẹ, ọmwa nii ghi mu ẹtin yan e Jesu, ọ ghi vbe gha ru iwinna nọ khẹke Ivbiotu e Kristi, nọ ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn mwẹ amuẹtinyan dae Jesu.—Iwinna 10:43; Jems 2:14, 18.
E Baibol Na Tie
(Iwinna 21:1-19) Ma keghi gbe ọkhian ẹdẹ hia ne iran, ma na si okhian. Ma ghi gua okọ fian ẹzẹ rra nẹ, ma keghi do sẹ Kọs, vbe ikpẹdẹ nọ lelẹe, ma keghi sẹ Rods, ma na ghi ke evba kpa gha rrie Patara. 2 Evba ọre ima na miẹn okọ ne ọ rrie Fonisia, rhunmwuda ọni, ma keghi la okọ, a na gua ẹre kpa. 3 Ma keghi do sẹ ehe ne ima ke gha bẹghe Saiprọs, ma keghi gua okọ ghe efẹn ne ogienẹ vbe ọghe Siria. Ma keghi tuorre vbe Taia, ehe ne okọ na gha fannọ ihẹ ye otọ. 4 Ma keghi miẹn ivbi iyayi eso vbe evba, ma na gu iran gbe uzọla ọkpa. Iran keghi le ekpa ẹtin orhiọn tama e Pọl ne ọ ghẹ ye Jerusalẹm. 5 Sokpan ẹghẹ ne ima gu iran gbe ghi gba nẹ, ma keghi kpa, a na la odẹ. Iran hia, emọ kevbe amwẹ keghi su ima ya sẹ ehe ne ẹvbo ni sẹ. Ma hia keghi diguẹ vbe ọkpẹn ẹzẹ, ma na na erhunmwu. 6 Ma ghi gbe ọkhian ẹdẹ hia ne egbe nẹ, ma keghi la okọ, iran na werriegbe gha rrie owa. 7 Ma keghi deyan okhian ma na gua ke Taia gha rrie Pitolemais ehe ne ima na ya van tuẹ avbe etẹn, a keghi vbe gu iran gbe ikpẹdẹ ọkpa. 8 Vbe ikpẹdẹ nọ lelẹe ma keghi kpa, a na do sẹ Sisaria. Ma kegha rrie owa e Filip ne ọ kporhu iyẹn ne ọ maan, ma na di owa ẹre ya. Irẹn keghi re ọkpa vbe uwu iran ihinrọn ne a zẹ vbe Jerusalẹm. 9 Irẹn keghi mwẹ ivbi ẹre ne uvbi enẹ ni kpe orhu ẹmwẹ Osanobua. 10 Ọ ghi rre omwa ẹdẹ eso ne ima sẹ evba, akhasẹ ọkpa ne a tie eni ẹnrẹn Agabus keghi ke Judia rre. 11 Ọ keghi bu ima gha dee, ọ keghi rhie ugbẹkun e Pọl, ọ keghi yae gba egbe ẹre obọ vbe owẹ, ọ wẹẹ, “Orhiọn nọhuanrẹn wẹẹ, ‘Vbenian ọre avbe Ju khian mu ọmwa ne ọ yan ugbẹkun na gba vbe Jerusalẹm, iran ghi muẹn gie avbe emwa ne ẹi re Ju.’” 12 Ma ghi họn ẹmwẹ na, ima kevbe emwa ni rre evba keghi rinmwian e Pọl wẹẹ ne ọ ghẹ yo e Jerusalẹm. 13 Sokpan irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “Vbe uwa ru na yi, ne uwa na viẹ ya mu mwẹ orhiọn rueghe? Mẹ muegbe nẹ, ẹi re ọghe ne a mu mwẹ gba ọkpa, sokpan ne I wu vbe Jerusalẹm ye ẹmwẹ Nọyaẹnmwa Jesu.” 14 Ma ma sẹtin fi ẹre ekhọe werriẹ, ọre ima na ghi kẹtin rre, ma na ghi kha wẹẹ, “E nọ yẹẹ Osanobua ọre a gha ru.” 15 Ma ghi kpẹẹ vbe evba kherhe, ma keghi kun emwi ima, ma na kpa gha rrie Jerusalẹm. 16 Eso vbe uwu avbe erhuanegbe ni rre Sisaria keghi vbe lele ima, iran na rhie ima gha rrie ọghe okpia ne a tie eni ẹnrẹn Minasin, ọmwa ne ima ra di owa ẹre ya. Ovbi e Saiprọs nọ, irẹn keghi re usun asa nikaro vbe iran ni yayi ke omuhẹn gha dee. 17 Ma ghi sẹ Jerusalẹm, avbe etẹn keghi wa ghọghọ mu ima. 18 Ẹdẹ ghi gbe, Pọl keghi viọ ima ba egbe ya tuẹ e Jems, avbe ediọn esọsi hia kevbe gha rre evba. 19 Pọl ghi tuẹ iran nẹ, ọ keghi na iyẹn emwi hia ne Osanobua la obọ iwinna irẹn ru vbe uwu iran ne ẹi re Ju ma iran.
JANUARY 14-20
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | IWINNA 23-24
“Emwa Tie Ẹre Ọmwa Nẹi Gi Egbe Rọkhọ Emwa Kevbe Nọ Si Olighi Ye Ẹvbo”
(Iwinna 23:12) Vbe owiẹ ikpẹdẹ ne ọ lele ẹre, iran keghi si uma. Iran keghi vẹn ihẹn wẹẹ iran i ra re, iran i ra da rhinrin iran te do gbe Pọl rua.
(Iwinna 23:16) Sokpan ovbi ovbiye Pọl, ne ọre ọvbokhan okpia keghi họn uma ne iran si na, rhunmwuda ọni, rẹn keghi la uwu owa ne gbain nii, ọ na ya tama e Pọl.
“Gha Mwẹ Udinmwẹ!”
5 Te igiọdu na rhie ne Pọl na wa rre ye ẹghẹ. Vbe ẹdẹ ghi gbe, Ivbi e Ju ni gberra 40 “keghi si uma. Iran keghi vẹn ihẹn wẹẹ iran i ra re, iran i ra da rhinrin iran te do gbe Pọl rua.” Ne Ivbi e Ju na “vẹn ihẹn” vbe ẹghẹ ne iran ya “si uma” na, keghi rhiẹre ma wẹẹ te iran gele muegbe ne iran ya gbe Pọl rua. Iran yayi wẹẹ, deghẹ iran ma gbe Pọl rua, ihẹn ne iran vẹn ghi gha rre iran uhunmwu. (Iwinna 23:12-15) Iran keghi ya gu igie ohẹn kevbe avbe ọkaolotu si uma, iran na wẹẹ iran gha ba tie Pọl gha die Iko e Sahẹndrin, ne iran gualọ otọ ẹzọ ẹre ẹse. Sokpan iran keghi mwamwaẹn wẹẹ, e Pọl ghaa dee, iran ghi ya gba khẹ ọre vbe odẹ, ne iran mieke na gbe ẹre rua.
6 Ovbi ọtiẹn Pọl keghi họn vbe iran si uma na, ẹre ọ na ya tama e Pọl. Ẹre Pọl na ghi wẹẹ ne ọ ya tama ọkaokuo ọghe Rom na tie ẹre Klọdiọs Lisias. (Iwinna 23:16-22) E Jehova wa hoẹmwẹ igbama ni mwẹ udinmwẹ, ni hia ne iran mu ọghe eguọmwadia Osanobua ye okaro kevbe ni hia ne iran ru emwi ke emwi nọ gha ya iwinna Arriọba gha mwẹ alaghodaro vbene ovbi ọtiẹn Pọl vbe ru ẹre; sokpan e Baibol ma sunu yi eni ovbi ọtiẹn e Pọl na.
(Iwinna 24:2) Iran keghi tie Tetulus ladian, ọ na suẹn gha gui rhu e Pọl, ọ wẹẹ: “Dọmọ o, Evbavba! Te egbe ghi rọkhọ ima hia nian rhunmwuda ogie ẹwaẹn ne u ya gbaroghe ima, ye vbe sẹ ọni, afiwerriẹ nibun kevbe ne ọ kere hia ọre u he ru ya gha dọlọ ẹvbo ima yi.
(Iwinna 24:5, 6) Ma miẹn okpia na wẹẹ, uhunmwu esusu dan nọ. Ọ fian otighi fi avbe Ju egbe la uhunmwu otọ agbọn hia. Ọ keghi vbe re ọkaolotu otu ọkpa ne iran tie eni ẹnrẹn e Nazarin. 6 Ọ ghi vbe ra mu awua la Ọgua Osa, ọre ima ghi na muẹn.
“Gha Mwẹ Udinmwẹ!”
10 A te miẹn wẹẹ emwa ni ba e Pọl ifiẹzọ ke Jerusalẹm gha die Sisaria, iran keghi “rhie Pọl la ẹguae Hẹrọd” ne iran mieke na gha gbogba ga re nẹ ghẹ lẹẹ fua. (Iwinna 23:35) Vbe ọ ghi rre ikpẹdẹ isẹn, iran keghi rre—iran ni rre ọre Ananaias ne Ogie Ohẹn, okpia ọkpa ne ẹmwẹ maan re unu na tie ẹre Tetulus, kevbe avbe ọkaolotu eso. E Tetulus na wa ka tian e Fẹlis ye emwi nọ he ru ne Ivbi e Ju, ọ gha kẹ, te ọ ba gha tian rẹn ne ẹmwẹ ọnrẹn mieke na gha yẹẹ e Fẹlis. Vbe ẹghẹ ne Tetulus ghi ya suẹn gha gui ẹzọ e Pọl, ọ na wẹẹ, “ma miẹn okpia na wẹẹ, uhunmwu esusu dan nọ. Ọ fian otighi fi avbe Ju egbe la uhunmwu otọ agbọn hia. Ọ keghi vbe re ọkaolotu otu ọkpa ne iran tie eni ẹnrẹn e Nazarin. Ọ ghi vbe ra mu awua la Ọgua Osa, ọre ima ghi na muẹn.” Iyeke ọni, “avbe Ju hia keghi ye egbe ba ẹzọ na wẹẹ ẹmwata nọ.” (Iwinna 24:5, 6, 9) Iran wẹẹ e Pọl si olighi ye ẹvbo, irẹn ọre ọkaolotu ọghe otu dan, ọ vbe mu awua ye Ọgua Osa—a gha sẹtin bu ohiẹn uwu gbe ọmwa na ba re ifiẹzọ vbenian.
(Iwinna 24:10-21) Ne ọ khaemwisẹ keghi ya obọ gu e Pọl guan wẹẹ ne ọ guan. Pọl keghi kha wẹẹ: “Ẹko hia sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ uan vbe I ra zẹ ne unu mwẹ ma ruẹn, rhunmwuda, I rẹnrẹn ighẹ ọ kpẹre ne u kegha re ne ọbuohiẹn vbe uhunmwu otọ na. 11 Zẹ vbene uwẹ gha sẹtin tobọ gualọ otọ ẹre miẹn, ọ ma he gberra ikpẹdẹ iweva ne I kpa gha rrie Jerusalẹm ne I ya ru ugamwẹ. 12 Avbe Ju ma miẹn vbe I gu ọmwakọmwa muan ẹmwẹ vbe uwu Ọgua Osa ra ni vbe ruẹn ẹmwẹ ye ọmwa rhọkpa ẹko vbe ọgua ediọn ra ehe ke ehe vbe ẹvbo nii. 13 Vberriọ iran i sẹtin zẹ ọre ugbaro rua ma ruẹn ighẹ ifiẹzọ ne iran ba mwẹ re na. 14 Emwi ne ọ miẹn khama ruẹn ọna khin wẹẹ: Odẹ ne iran khare ighẹ ohoghe nọ, ọre I la ga Osanobua avbe erha mwa odede. Sokpan I vbe ya emwi hia ne a gbẹnnẹ ye Uhi e Mosis kevbe ebe avbe akhasẹ yi. 15 Idaehọ ne iran mwẹ vbe ehe ne Osanobua ye ọre imẹ vbe mwẹ wẹẹ emwa hia, ọ re ọmwa esi nọ ra ọmwa dan, a gha huẹn iran kpaegbe vbe orinmwi. 16 Rhunmwuda ọni ọre I na loo ẹtin mwẹ hia wẹẹ ne orhiọn mwẹ ghẹ sẹ osẹe gbe mwẹ vbe odaro Osanobua kevbe emwa ne agbọn. 17 Ọ ghi rre omwa ukpo eso ne I ghi kpa vbe Jerusalẹm rre, I keghi vbe dọlegbe gha khian ne I rhie igho eso gie emwa mwẹ, kevbe ne I vbe ya zọ ese. 18 Ẹghẹ ne I na gha ru emwi na ọre iran na miẹn mwẹ vbe uwu Ọgua Osa vbe I yo ulamwẹ akpe huan fo nẹ. Emwa ma gbe ẹbu ye ehe ne I ye, olighi rhọkpa i vbe rrọọ. 19 Sokpan avbe Ju eso ni ke ikinkin Esia rre keghi rre evba, iran ni ọre ọ te kee ne iran do tobọ iran gu mwẹ gui ma ruẹn deghẹ iran mwẹ ẹzọ ne iran gha gu mwẹ gui. 20 Ra khekherriọ wẹẹ ne iran na tama ruẹn ohiẹn ne iran miẹn bu gbe mwẹ ẹghẹ ne I na mudia vbe Iko. 21 Sokpan a ma wẹẹ emwi ọkpa ne I ya gha go vbe I mudia ye odaro iran wẹẹ, ‘Emwi ni uwa gu mwẹ gui ba ẹrena ọrọre rhunmwuda ne I na yayi ighẹ emwa ni wulo hia, a gha dọlegbe huẹn iran kpaegbe.’”
“Gha Mwẹ Udinmwẹ!”
13 Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl deghẹ emwa na mu ima gha rrie ọghe emwa ni rre ọdakha vbe arriọba ba ẹmwẹ iyayi ọghe ima, iran na vbe gha kha wẹẹ emwa ni si olighi ye ẹvbo kevbe ni ya emwa sọtẹ daa arriọba ẹre ima khin; iran sẹtin vbe kha wẹẹ ‘otu dan’ ẹre ima ye. E Pọl ma gha kpee Fẹlis ye ewọwọ vbene Tetulus ru ẹre. E Pọl keghi ya ọghọ gu e Fẹlis guan, ohan ma vbe gha muẹn. Ọ keghi ya ẹwaẹn zẹ ene unu ẹnrẹn, ọ ma vbe ta ohoghe. E Pọl keghi kha wẹẹ “avbe Ju eso ni ke ikinkin Esia rre” ni wẹẹ irẹn mu awua ye Ọgua Osa i rre evba, ọ na wẹẹ, ọ te khẹke ne iran gha rre evba, ne iran vbe do zẹ ene unu iran zẹvbe ne uhi khare.—Iwinna 24:18, 19.
14 Nọ ghi kpa ọmwa odin sẹ vbọ ọre wẹẹ, e Pọl na ye gu iran guan vbekpa emwi ne irẹn yayi vbene ohan ma na muẹn. Irẹn keghi ya udinmwẹ dọlegbe tae vbe odaro iran wẹẹ, irẹn yayi wẹẹ emwa ni wu gha rhiọkpaegbe, ẹmwẹ na ẹre ọ ka si ẹzọ nọkhua vbe ẹghẹ ne ọ ya gha rre Iko ọghe Sahẹndrin. (Iwinna 23:6-10) Vbọzẹe ne Pọl na gha niania ayayẹro ọghe arhiọkpaegbe vbe ẹghẹ ne ọ na gha zẹ ene unu ẹnrẹn? Rhunmwuda, ẹmwẹ Jesu kevbe arhiọkpaegbe ọghẹe ẹre Pọl ghaa tama emwa vbekpa re—emwa ni ghaa gbe Pọl odan ma zẹdẹ hoo ne iran ya ehọ họn ẹmwẹ na hiehie. (Iwinna 26:6-8, 22, 23) Vbene ẹmwata, emwi nọ wa mobọ si ẹzọ nọ rre otọ ọre ẹmwẹ arhiọkpaegbe—katekate ne emwa na ya e Jesu yi kevbe ne iran na yayi wẹẹ ọ rhiọkpaegbe.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Iwinna 23:6) Ugbẹnvbe Pọl ghi miẹn wẹẹ eso vbe uwu emwa ni rre evba re Sadusi, eso vbọ keghi vbe re Farisi, ọ davan vbe adesẹ iko ni wẹẹ, “Etẹn mwẹ, e Farisi ẹre imẹ khin, ovbi e Farisi ẹre I khin. Emwi ne a gu bu ohiẹn mwẹ na ọrọre wẹẹ mẹ mwẹ idaehọ [ayayẹro, NW] wẹẹ a gha huẹn avbe ni wulo kpaegbe.”
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 23:6
e Farisi ọre imẹ khin: Emwa eso ni ghaa rre uwu ẹbu rẹn e Pọl. (Iwinna 22:5) Ẹi mwẹ iran ma rẹn wẹẹ, ne Pọl na wẹẹ ovbi e Farisi ẹre irẹn khin, te irẹn ghaa hoo ne irẹn gi iran rẹn wẹẹ emwi ọkpa ẹre iran yayi. Iran rẹnrẹn wẹẹ ẹmwata ẹre Pọl ghaa ta ne ọ na wẹẹ e Farisi ẹre irẹn khin, rhunmwuda avbe Farisi ni rre Iko e Sahẹndrin rẹnrẹn wẹẹ Ovbiotu e Kristi nọ wa kporhu ẹre Pọl ghi khin. Sokpan ne Pọl na wẹẹ e Farisi ẹre irẹn khin vbe ako na, te Pọl ghaa ka egbe ẹre ba otu e Farisi, rhunmwuda avbe Farisi yayi wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ zẹvbe ne irẹn vbe ye sokpan avbe Sadusi ma yayi. Ẹmwẹ ne Pọl tae keghi kie ẹkpotọ ne avbe Farisi ni rre uwu ẹbu ya danmwehọ ẹre. Egbọre te Pọl ghaa roro ẹre wẹẹ, irẹn gha mu ẹmwẹ arhiọkpaegbe rre, emwa eso ni ghaa rre iko e Sahẹndrin gha deba irẹn; obẹlẹ na wa gele winna ne Pọl. (Iwinna 23:7-9) Ẹmwẹ ne Pọl tae vbe ebe Iwinna 23:6 vbe guaero vbene ọ ya gie egbe ẹre vbe ẹghẹ ne ọ na gha gui ẹzọ ọghẹe ma Ọba Agripa. (Iwinna 26:5) Vbe ẹghẹ ne ọ ya gbẹn elẹta vbe Rom gie Ivbiotu e Kristi ni ghaa rre Filipai, e Pọl keghi vbe gie egbe ẹre zẹvbe Farisi. (Fil 3:5) Ọ khẹke ne ima yẹrẹro vbene a ya gie Ivbiotu e Kristi ni ka gha re Farisi vbe ebe Iwinna 15:5.—Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 15:5.
(Iwinna 24:24) Ikpẹdẹ eso ghi gberra nẹ, Fẹlis kevbe Drusila ne amwẹ ọnrẹn keghi gba rre, ọ keghi gie ne a tie Pọl, ọ kegha danmwehọ ẹre vbe ọ ta ẹmwẹ iyayi Jesu Kristi.
(Iwinna 24:27) Ukpo eva ghi gberra nẹ Pọsiọs ne ovbi e Fẹstọs keghi rhie ihe Fẹlis vbe ukpo enọ khaemwisẹ. Fẹlis keghi hoo ne avbe Ju gha ta ẹmwẹ ọnrẹn ẹse, ọ na rhunmwuda ọni se Pọl rae ye ẹwẹdọ.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 24:24
Drusila: Irẹn ẹre ọ ghaa re nukpogieha kevbe nokiekie vbe emọ ikhuo ọghe Hẹrọd; Hẹrọd na ọre Hẹrọd Agripa I na guan kaẹn vbe ebe Iwinna 12:1. Odẹ ukpo 38 C.E. ẹre a biẹ e Drusila; ọtiẹn Agripa II kevbe Bẹnis ghaa nọ. (Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 25:13 kevbe Glossary, “Herod.”) E Fẹlis ne gọvina ẹre ọ ghaa re ọdafẹn ọnrẹn nukpogieva. Azizus ne Ovbi e Siria nọ ghaa re ọba ọghe Emesa ọre ọdọ nokaro ne Drusila ka rọnmwẹ. Iran ghi sọ ebe orọnmwẹ nẹ, ọ na ghi rọnmwẹ e Fẹlis vbe odẹ ukpo 54 C.E., vbe ọ rre odẹ ukpo 16. Egbọre Drusila ghaa rre evba vbe ẹghẹ ne Pọl ya gha gu e Fẹlis guan vbekpae “uyinmwẹ esi, a mu egbe ye ọghọ kevbe ẹdẹ ibuohiẹn.” (Iwinna 24:25) Vbe Fẹlis ghi la hin ukpo e gọvina rre nẹ, e Fẹstọs ẹre ọ ghi gha re gọvina. E Fẹlis keghi sẹ e Pọl rae ye ẹwẹdọ, rhunmwuda irẹn kegha “hoo ne avbe Ju gha ta ẹmwẹ ọnrẹn ẹse.” Emwa eso roro ẹre wẹẹ ne Fẹlis mieke na ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọvbokhan rẹn ighẹ e Drusila ne Ovbi e Ju, ẹre ọ yae ru egbe emwi vberriọ.—Iwinna 24:27.
E Baibol Na Tie
(Iwinna 23:1-15) Pọl keghi ziẹn aro ye emwa iko ni aro, ọ wẹẹ, “Etẹn mwẹ, orhiọn mwẹ ma bu abe gbe mwẹ hiehiere vbene uyinmwẹ mwẹ ye hẹ vbe odaro Osanobua do sẹ ẹdẹnẹrẹ na.” 2 Ananaias ne Ogie Ohẹn keghi wẹẹ ne iran ni mudia ke Pọl gbe ubi ye ọre unu. 3 E Pọl tama rẹn wẹẹ, “Osanobua ọ ra fi ruẹ emwi wẹẹ ne egbekẹn ne a gbe orhue yi. U tota ye evba gha bu ohiẹn mwẹ zẹ vbene Uhi khare, levba sevba, u na vbe gha rra uhi vbe uwu ne u na wẹ ne iran fi mwẹ emwi!” 4 Iran ni mudia ke Pọl tama rẹn wẹẹ, “Te u tie ihẹn ne Ogie Ohẹn Osanobua!” 5 Pọl wanniẹn wẹẹ, “Etẹn, I ma rẹn ighẹ Ogie Ohẹn nọ. Rhunmwuda Ebe tae nẹ wẹẹ, ‘Ohan i gie uwẹ ye unu sankan ọmwa nọ khaevbisẹ yan emwa ruẹn.’” 6 Ugbẹnvbe Pọl ghi miẹn wẹẹ eso vbe uwu emwa ni rre evba re Sadusi, eso vbọ keghi vbe re Farisi, ọ davan vbe adesẹ iko ni wẹẹ, “Etẹn mwẹ, e Farisi ẹre imẹ khin, ovbi e Farisi ẹre I khin. Emwi ne a gu bu ohiẹn mwẹ na ọrọre wẹ mẹ mwẹ idaehọ wẹ a gha huẹn avbe ni wulo kpaegbe.” 7 Ugbẹnvbe ọ ghi wa ta ẹmwẹ na nẹ, avbe Farisi kevbe avbe Sadusi keghi suẹn gha gu egbe gui, iwannegbe keghi la ẹkpo emwa nii. 8 (Rhunmwuda avbe Sadusi khare ighẹ a i ra huẹn emwa kpa vbe orinmwi kevbe wẹ avbe odibosa ra avbe orhiọn i rrọọ, sokpan avbe Farisi wa ya eha na yi.) 9 Uvannọmwẹ kegha hin odukhunmwu. Eso vbe uwu iran ni ma emwa Uhi ni vbe rre otu avbe Farisi keghi gua kpaegbe, iran tua unu muẹn wẹẹ, “Ma ma miẹn abe rhọkpa vbe obọ okpia na, ughaghe odibo Osa ra orhiọn ẹre ọ gele gu ẹre guan!” 10 Imuan ẹmwẹ na keghi wa wegbe sẹrriọ ne afianma na gha fian ọkaokuo wẹẹ iran gha yanghan e Pọl rua. Rhunmwuda ọnii, ọ na wẹẹ ne ivbiyokuo la uwu ẹbu iran ne iran rhie Pọl ladain vbe evba, ne iran rhie ẹre gha rrie owa ne gbain. 11 Vbe asọn nọ lelẹe, e Nọyaẹnmwa keghi gu e Pọl mudia, ọ tama rẹn wẹẹ, “Ghẹ fian afianma! U sẹ osẹe mẹ nẹ vbe Jerusalẹm vbe emwa na, u gha vbe ru vberriọ vbe Rom.” 12 Vbe owiẹ ikpẹdẹ nọ lelẹe, iran keghi si uma. Iran keghi vẹn ihẹn wẹẹ iran i ra re, iran i ra da rhinrin iran te do gbe Pọl rua. 13 Iran ni si uma na yan arhin iyeva. 14 Iran keghi bu avbe igie ohẹn gha khian, iran tama iran wẹẹ, “Ma vẹn ihẹn ne ọ wo vbe egbe wẹ ma i ra ye evbare kan unu, ma te gbe Pọl rua. 15 Rhunmwuda ọnii nian, wa kevbe Iko gie uhunmwu gie Ọkaokuo e Rom wẹ ne ọ rhie Pọl bu uwa gha dee, wa ghi ba kha ighẹ wa ra dọlegbe gualọ otọ ẹzọ ẹre ẹse. Sokpan ma mu egbe ne a gbe ẹre rua ọ te sẹ edinran.”
JANUARY 21-27
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | IWINNA 25-26
“E Pọl Keghi Tọn Ẹzọ Ọghẹe Mu Gha Rrie Ọghe Ọgbaisi Kevbe Wẹẹ Ọ Na Vbe Kporhu Ma Ọba E Hẹrọd Agripa”
(Iwinna 25:11) Adeghẹ I de iyi, ighẹ I ru emwikemwi ne ọ kere ne a gbe mwẹ uan baa, I ma wẹẹ ne a fan mwẹ fua. Sokpan a deghẹ ẹmwata i rre ẹzọ ne iran gu mwẹ gui, ọmwa rhọkpa i sẹtin gba mwẹ rhie fi iran obọ, I tọn ẹzọ mwẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi!”
“I Tọn Ẹzọ Mwẹ Mu Gha Rrie Ọghe Nọgbaisi”
6 E Fẹstọs kegha hoo nọ ru emwi nọ yẹẹ Ivbi e Ju. Ọna gha te mu arrọọ ọghe Pọl ye ikpadede. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na loo asẹ nọ mwẹ zẹvbe ọmọ otọ ọghe Rom. Ọ keghi tama e Fẹstọs wẹẹ: “Odaro iko ne a na bu ohiẹn ọghe Nọgbaisi tobọ ẹre ọre I mudia yi na, ehe ne ọ kere ne a na gui ẹzọ mwẹ. I ma mwẹ emwi ne I ru avbe Ju re, zẹ vbe ne uwẹ tobọ ruẹ rẹnrẹn ẹsẹse . . . I tọn ẹzọ mwẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi.” Ọmwa gha tae nẹ vbe ẹghẹ nii wẹẹ, irẹn tọn ẹzọ ọghe irẹn mu gha rrie ọghe ọgbaisi, ai ghi sẹtin fi ẹre werriẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Fẹstọs tobọre na kha wẹẹ: “U tọn ẹzọ ruẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi nẹ, u ghi do bu e Nọgbaisi o.” (Iwinna 25:10-12) Igiemwi esi ẹre Pọl rhie yotọ ne Ivbiotu e Kristi ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ, ne ọ na mu ẹzọ ọghẹe gha rrie ọghe ọmwa nọ mwẹ ọdakha nọ yo. Adeghẹ emwa ni gbe ima odan, na gha hoo ne iran la ẹmwẹ uhi la ima egbe, ma keghi loo uhi ẹvbo ne ima ye, ya sinmwi oseghe ne iyẹn nọ maan ọghe Arriọba.—Psm 94:20.
(Iwinna 26:1-3) Agripa keghi tama e Pọl wẹẹ, “A rhie ẹghẹ nuẹn nian ne u ya zẹ ne unu uẹn.” Pọl keghi niẹn obọ ladian ọ na suẹn gha zẹ ene unu ẹnrẹn, wẹẹ. 2 “Agripa ne Ọba, uhunmwu ne ọ maan ẹre I tie egbe mwẹ re ẹrẹna vbe a miẹn wẹẹ te imẹ ra zẹ ne unu mwẹ ma ruẹn vbekpa ẹzọ hia ne avbe Ju gu mwẹ gui. 3 Emwi nọ mobọ ye ọna gha re ẹmwata ọrọre wẹẹ, wẹ rẹn vbekpa uyinmwẹ kevbe ilele avbe Ju ẹsẹse. Rhunmwuda ọnii, I mobọ rinmwian ne u gbe ẹkun sẹ otọ danmwehọ mwẹ.
“I Tọn Ẹzọ Mwẹ Mu Gha Rrie Ọghe Nọgbaisi”
10 E Pọl keghi rhie ọghọ ne Ọba Agripa; ọ na vbe kpọnmwẹ ọnrẹn ne ọ na kie ẹkpotọ ne irẹn ya gui ẹzọ ma rẹn, ọ na vbe tama rẹn wẹẹ ọmwa nọ kakabọ rẹn ilele ọghe Ivbi e Ju ẹre nọ. Vbe iyeke ọni, e Pọl keghi tama rẹn aro ọmwa ne irẹn ka gha khin, vbe ne ọ na kha wẹẹ: “Otu ne ọ mu ẹmwẹ ugamwẹ mwa yan uhunmwu sẹ, ne a tie ẹre Farisi, ọre I ye.” (Iwinna 26:5) Vbe ẹghẹ ne Pọl ya gha re Farisi, ọ yayi wẹẹ e Mẹzaia gha rre. Vbe ọ ghi khian Ovbiotu e Kristi nẹ, irẹn keghi suẹn gha ya udinmwẹ tama emwa wẹẹ Jesu Kristi ẹre ọ ghaa re nene Mẹzaia na wẹẹ ọ dee. E Pọl keghi gi ẹre rẹn wẹẹ emwi ne irẹn yayi na gu tie irẹn vbe erhan ẹzọ, ẹre emwa ni ba irẹn ifiẹzọ vbe yayi—ọni ọre ayayẹro ne iran mwẹ wẹẹ Osanobua gha mu eyan nọ yan ma erhan iran odede sẹ. Ẹmwẹ ne Pọl tae keghi mu Agripa ekhọe sẹrriọ wẹẹ, ọ na gha hoo nọ danmwehọ e Pọl sayọ.
11 Vbe ẹghẹ ne Pọl na gha tama Agripa vbene irẹn ya gha ya obọ dan mu Ivbiotu e Kristi hẹ, ọ na kha wẹẹ: “Mẹ tobọ mwẹ kegha roro wẹẹ, ọ kere ne I ru emwi hia ne ẹtin mwẹ gha sẹ ya gu Jesu ne ovbi Nazarẹt gha khọn . . . ohu iran [erhuanegbe Kristi] mu mwẹ sẹrriọ wẹẹ, I na gha mu va ye isi ya gha lọghọ iran vbe odọ.” (Iwinna 26:9-11) Ẹi re te Pọl ya ọna fian ba ẹmwẹ. Emwa nibun wa rẹn vbene Pọl ya gha ya obọ atosi mu Ivbiotu e Kristi hẹ. (Gal 1:13, 23) Ẹi mwẹ Agripa ma gha roro ẹre wẹẹ ‘De emwi nọ wa sẹtin fi okpia na werriẹ vbenia?’
12 Ẹmwẹ ne Pọl ghi ta keghi rhie ewanniẹn ye inọta nii, ọ keghi kha wẹẹ: “Ọna ọre I rhunmwuda ẹre gha rrie Damaskọs vbe I ghi miẹn avbe igie ohẹn ebe asẹ nẹ. Ọ ghi rre ẹghẹ ogiavan vbe ehe ne I na khian vbe odẹ nii Umogun, I keghi bẹghe uwanmwẹ ọkpa ne awanwan rẹn wegbe sẹ ọghe owẹn, ọ keghi ke odukhunmwu lẹga mwẹ kevbe iran ne ima gba khian. Ma hia keghi dele gbe otọ, I keghi họn urhu ọkpa vbe ọ zẹ ẹvbo avbe Hibru gu mwẹ guan wẹẹ, ‘Sọl, Sọl, vbe ọ zẹ ne u na zẹ mwẹ owẹ, iwinna nọ gha hie ruẹ aro nọ ighẹ ogigban ne u so ẹre igiawẹ na.’ Mẹ keghi nọ rẹn wẹẹ, ‘Gha nọ yi Nọyaẹnmwa?’ Nọyaẹnmwa keghi wanniẹn tama mwẹ wẹẹ, ‘Mẹ ne Jesu ne u zẹ ọre owẹ nọ.’”—Iwinna 26:12-15.
13 A te miẹn wẹẹ, Jesu rhiegbe ma e Pọl vbe odẹ, te Pọl ghaa ya owẹ so “ogigban” vbe odẹ ọghe orhiọn. Vbene aranmwẹ gha sẹtin kuan egbe ẹre vbe ọ ghaa ya owẹ so ukpokpo ne ọ mwẹ ukpẹ nọ mu na ya dia re, e Pọl keghi rhie ikuaengbe ne egbe ẹre vbe odẹ ọghe orhiọn, rhunmwuda ne ọ na gha gbodan ghee ahoo ọghe Osanobua. Jesu ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ ekhọe ata ẹre Pọl khin sokpan a ma rẹn sẹ ẹre ọ ghaa lọghọ ẹre, ọ na ghi rhiegbe ma rẹn vbe ọ rrie Damaskọs, nọ mieke na ru iyobọ nẹẹn ya fi ekhọe werriẹ.—Jọn 16:1, 2.
14 Afiwerriẹ nọkhua ẹre Pọl ru vbe arrọọ ọghẹe. E Pọl keghi tama Agripa wẹẹ: “I ma fieghe uhunmwu ye ẹmwẹ umian ne ọ ke ẹrinmwi rre ne I miẹn na. I keghi suẹn gha kporhu, okaro vbe Damaskọs, vbe iyeke ọni vbe Jerusalẹm kevbe la otọ e Judia hia kevbe ma iran ne ẹi re Ju wẹẹ, ne iran fi uyinmwẹ werriẹ vbe ọghe orukhọ ne iran ru, ne iran bu Osanobua gha dee ne iran vbe gha ru emwi ne ọ gha rhie ma ighẹ iran gele fiwerriẹ.” (Iwinna 26:19, 20) Ukpo nibun ẹre Pọl wa ya winna iwinna ne Jesu Kristi waa re vbe umian nọ miẹn vbe ogiavan ogie oghogho. Rhunmwuda ọni, emwa ni họn ikporhu iyẹn nọ maan ọghe Pọl, ni vbe miẹn ọnrẹn yi keghi fi uyinmwẹ dan ọghe iran werriẹ, iran na ghi suẹn gha ga Osanobua. Iran na ghi khian emwa ni rẹn enegbe, ni vbe lele uhi ọghe ẹvbo.
15 Sokpan eghian e Pọl ma zẹdẹ ka eni hia yọ. E Pọl keghi kha wẹẹ: “Ọna ẹre ọ si ẹre ne avbe Ju na de obọ mu mwẹ vbe uwu Ọgua Osa, iran te ra gbe mwẹ uan. Sokpan Osanobua ẹre ọ mudia mẹ do sẹ ẹdẹnẹrẹ na, ne I na ye zẹ ene unu mwẹ ma emwa hia, ọkpọlọ kevbe ọkanmwa.”—Iwinna 26:21, 22.
16 Zẹvbe Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata, ọ khẹke ne ima “mu egbe vbe ẹghẹ hia ne [ima] ya rhie ewanniẹn ne ọmwa” nọ rhirhi nọ ima ọta vbekpae iyayi ọghomwa. (1 Pit 3:15) Emwi nọ gha ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa gu avbe ọbuohiẹn kevbe emwa ni khaevbisẹ guan vbekpa emwi ne ima yayi, ọre deghẹ ima na vbe loo obẹlẹ ne Pọl loo ro vbe ọ gu Agripa kevbe Fẹstọs guan. Adeghẹ ima na ya ọghọ tama iran vbene ẹmwata nọ rre Baibol he ya ru iyobọ ne ima kevbe emwa ọvbehe ni danmwehọ ima, ma gha sẹtin sẹ ekhọe ọghe iran.
(Iwinna 26:28, NW) Sokpan Agripa keghi tama e Pọl wẹẹ: “Ekherhe ẹre ọ ghi kẹ, ne u ya mwẹ khian Ovbiotu e Kristi.”
“I Tọn Ẹzọ Mwẹ Mu Gha Rrie Ọghe Nọgbaisi”
18 Sokpan e Pọl keghi wanniẹn e gọvina wẹẹ: “I i zẹdẹ mwẹmwẹ Evbavba, ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre I ta. Agripa ne Ọba, emwi ne ọ ya mwẹ gu ruẹ guan saisai na ọrọre rhunmwuda ighẹ u rẹn otọ ẹmwẹ na hia . . . Agripa ne Ọba, deghẹ uwẹ ya ẹmwẹ ne avbe akhasẹ tae yi, I rẹnrẹn ighẹ u yaeyi!” Agripa keghi wanniẹn e Pọl wẹẹ: ‘Ekherhe ẹre ọ ghi kẹ, ne u ya mwẹ khian Ovbiotu e Kristi.’ (Iwinna 26:25-28) Ima ma rẹn deghẹ ẹmwẹ ne Agripa tae na gele ke ọre ekhọe rre, sokpan ne ọ na ta ẹmwẹ vbenia rhiema wẹẹ ẹmwẹ ne Pọl tae wa kakabọ mu ẹre ekhọe.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Iwinna 26:14) Ma hia keghi dele gbe otọ, I keghi họn urhu ọkpa vbe ọ zẹ ẹvbo avbe Hibru gu mwẹ guan wẹẹ, ‘Sọl, Sọl vbe ọ zẹ ne u na zẹ mwẹ owẹ yi? Iwinna ne ọ gha hie ruẹ aro nọ ighẹ ogigban ne u so ẹre igiawẹ na.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 26:14
ogigban ne u so ẹre igiawẹ na: Ogigban na guan kaen vbe ako na, keghi re ukpokpo nọ mwẹ ukpẹ nọ mu na ya dia avbe aranmwẹ. (Giọg 3:31) Ifiẹmwẹ na nọ re “ogigban ne u so ẹre igiawẹ na,” keghi re itan nọ rre ebe ọghe Ivbi e Grik. Ẹmwẹ nọ mu ukhọmwẹ emwi na, keghi gie vbene ẹmila ne ẹi họn ẹmwẹ ya rhie ikuaengbe ne egbe ẹre hẹ, vbe ọ ghaa ya owẹ kinmwi ukpokpo nọ mwẹ ukpẹ nọ mu na ya dia re. Erriọ e Sọl ghaa ye zẹẹ, vbene ọ te khian Ovbiotu e Kristi. E Pọl ma rẹn wẹẹ te irẹn ghaa rhie ikuaengbe gie egbe ẹre vbe ẹghẹ ne ọ ya gha kpokpo erhuanegbe Jesu ne Jehova rre iran iyeke. (Yae tae Iwinna 5:38, 39; 1 Tim 1:13, 14.) Vbe ebe Asan-Ibo 12:11 ghi guan kaẹn vbene ẹmwẹ ne umẹwaẹn ta ya gu emwa kpa hẹ, ọ na yae gie “erhan ne a mu ne ọsuohuan ya su ohuan.”
nwt glossary
Ogigban. Ogigban na guan kaan vbe ebe Iwinna 26:14, keghi re ukpokpo nọ mwẹ ukpẹ ọghe ematọn nọ mu, ne emwa loo ya dia avbe aranmwẹ. E Baibol keghi ya ukpokpo na gie ẹmwẹ ọghe umẹwaẹn nọ gu emwa kpa ya lele adia. Ifiẹmwẹ na nọ re “ogigban ne u so ẹre igiawẹ na,” keghi re ẹmwẹ nọ mu ukhọmwẹ emwi, nọ gie vbene ẹmila ne ẹi họn ẹmwẹ ya rhie ikuaengbe ne egbe ẹre hẹ, vbe ọ ghaa ya owẹ kinmwi ukpokpo nọ mwẹ ukpẹ nọ mu na ya dia re.—Iwinna 26:14; Giọg 3:31.
(Iwinna 26:27) Agripa ne Ọba, deghẹ uwẹ ya ẹmwẹ ne avbe akhasẹ tae yi? I rẹnrẹn ighẹ u yaeyi!”
w03 11/15 16-17 okhuẹn 14
Ru Iyobọ Ne Emwa Ọvbehe Ne Iran Miẹn Igiuhunmwu Ọghe Arriọba Osanobua Yi
14 E Pọl rẹnrẹn wẹẹ te Agripa ghaa ka egbe ẹre ba Ivbi e Ju. Ne Pọl na rẹn wẹẹ Agripa mwẹ irẹnmwi eso vbekpa ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju, irẹn keghi tama rẹn wẹẹ, “emwi ne I tae ọrọre emwi ne avbe akhasẹ kevbe Mosis tae ighẹ ọ gha sunu” vbe nọ dekaan uwu ọghe Mẹzaia kevbe arhiọkpaegbe ọghẹe. (Iwinna 26:22, 23) E Pọl keghi nọ Agripa tobọre wẹẹ: “Uwẹ ya ẹmwẹ ne avbe akhasẹ tae yi” ra? Agripa ma ghi rẹn ewanniẹn nọ gha zẹ. Ọ gha wẹẹ irẹn ma ya avbe akhasẹ yi, ẹi ghi sẹtin ka egbe ẹre ba Ivbi e Ju. Sokpan ọ na wẹẹ irẹn ya iran yi, ọni rhiema wẹẹ te irẹn ghi vbe ya egbe ba ukọ e Pọl sirra emwa hia ni gbẹbu ye evba; ẹghẹ nii, a ghi vbe ka irẹn ba Ivbiotu e Kristi. E Pọl na ghi fẹko gu ẹre rhie ewanniẹn yọ wẹẹ: “I rẹnrẹn ighẹ u yaeyi.” De vbene Agripa ghi ya zẹ ẹmwẹ wanniẹn e Pọl? Ọ keghi tama rẹn wẹẹ: ‘Ekherhe ẹre ọ ghi kẹ, ne u ya mwẹ khian Ovbiotu e Kristi.’ (Iwinna 26:27, 28) Agharhemiẹn wẹẹ Agripa ma ghi khian Ovbiotu e Kristi, ẹmwẹ ne Pọl tae wa sẹ ọre ekhọe.—Hibru 4:12.
E Baibol Na Tie
(Iwinna 25:1-12) Ọ ghi rre ikpẹdẹ eha ne Fẹstọs sẹ otọe nii, ọ keghi ke Sisaria gha rrie Jerusalẹm. 2 Evbani ọre avbe igie ohẹn kevbe avbe olotu e Ju na vbe gui ẹzọ e Pọl ma rẹn. 3 lran rinmwian e Fẹstọs ne ọ mu ọghọ ye iran egbe ne ọ rhie Pọl gha die Jerusalẹm, rhunmwuda iran khuan khẹ ọre nẹ ne iran gbe ẹre rua vbe odẹ. 4 Fẹstọs wanniẹn wẹẹ, “A mu e Pọl khui zẹ vbe oleghan vbe Sisaria, mẹ tobọ mwẹ gha vbe yo evba ban. 5 Wa gie avbe ọkaolotu uwa lele mwẹ gha rrie Sisaria ne iran ya gu ẹre gui, a deghẹ ọ mwẹ emwi dan ne ọ ru.” 6 E Fẹstọs keghi gbe omwa ikpẹdẹ erẹnrẹn ra igbe vbe ehe ne iran ye, ọ na werriegbe gha rrie Sisaria. Vbe ikpẹdẹ nọ lelẹe, ọ keghi tota vbe iko ne ọ na bu ohiẹn, ọ na wẹ ne iran rhie Pọl la owa. 7 Ugbẹn vbe Pọl ghi rre, avbe Ju ni ke Jerusalẹm rre keghi lẹga ẹre, iran na gha gu ẹre gui okpẹzọ ni bun, sokpan, iran ma sẹtin zẹ erhọkpa ugbaro rua. 8 Sokpan, Pọl keghi vbe ze ne unu ẹnrẹn wẹ, “I ma fidọn vbe emwi rhọkpa, ọ re Uhi avbe Ju nọ ra Ọgua Osa ra e Nọgbaisi e Rom.” 9 Fẹstọs keghi ho ne avbe Ju gha ghe irẹn ẹse, ọ na rhunmwuda ọnii nọ e Pọl wẹẹ, “U ghi khianmwu vbe Jerusalẹm khekherriọ ne a ya danmwehọ ẹzọ ne iran gu ẹre gui na vbe odọ.” 10 E Pọl keghi kha wẹẹ, “Odaro iko ne a na bu ohiẹn ọghe Nọgbaisi tobọ ẹre ọre I mudia yi na, ehe ne ọ kere ne a na gui ẹzọ mwẹ. I ma mwẹ emwi ne I ru avbe Ju re, zẹ vbe ne uwẹ tobọ ruẹ rẹnrẹn ẹsẹse. 11 Adeghẹ I de iyi, ighẹ I ru emwikemwi ne ọ kere ne a gbe mwẹ uan baa, I ma wẹ ne a fan mwẹ fua. Sokpan a deghẹ ẹmwata i rre ẹzọ ne iran gu mwẹ gui, ọmwa rhọkpa i sẹtin gba mwẹ rhie fi iran obọ, I tọn ẹzọ mwẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi!” 12 Ugbẹn vbe Fẹstọs ghi gu iran ni gu ẹre zẹ iro tae nẹ, ọ wanniẹn wẹẹ, “U tọn ẹzọ ruẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi nẹ, u ghi do bu e Nọgbaisi o.”
JANUARY 28–FEBRUARY 3
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | IWINNA 27-28
“E Pọl Keghi La Okọ Nọ Rrie Rom”
(Iwinna 27:23, 24) Rhunmwuda vbe ne asọn, odibo Osanobua ne imẹ re ọghẹe kevbe ne imẹ ga keghi bu mwẹ rre, ọ wẹẹ, 24 ‘Ghẹ mu ohan Pọl, te u gha mudia vbe odaro e Nọgbaisi, deba ẹre, Osanobua ne ọ maan, vbe ya orhiọn iran ne uwa gba gua khian ru uwẹ ẹsẹ nẹ!’
“Ọkpa Ne Ọ Ra Ye Uhunmwu Yọ Ẹi Rrọọ Vbe Uwu Uwa”
15 Ọ gha kẹ, te Pọl wa gha kporhu ma emwa nibun ne iran gba rre uwu okọ vbekpa “emwi ne Osanobua ve avbe erha [iran] odede re.” (Iwinna 26:6; Kọl 1:5) Ugbẹnvbe e Pọl ghi bẹghe ẹre wẹẹ okọ ọghe iran khian ni, ẹkpotọ keghi kie nẹẹn ya rhie ayayẹro ne iran gualọ vbobọvbobọ ne iran. Ọ khama iran wẹẹ: “Vbe ne asọn, odibo Osanobua . . . , keghi bu mwẹ rre, ọ wẹẹ, ‘Ghẹ mu ohan Pọl, te u gha mudia vbe odaro e Nọgbaisi, deba ẹre, Osanobua nọ maan, vbe ya orhiọn iran ne uwa gba gua khian ru uwẹ ẹsẹ nẹ.’” E Pọl na ghi rhie igiọdu ne iran wẹẹ: “Rhunmwuda ọni, iho mwa, wa rhie orhiọn ye iwu! Rhunmwuda mẹ mu ẹtin yan Osanobua wẹẹ vbene ọ khare ẹre ọ khian gha ye. Sokpan a gha kpolo ima ku oke vbe otọ ne amẹ lẹga ọkpa.”—Iwinna 27:23-26.
(Iwinna 28:1, 2) Ma hia ghi dinna oke nẹ hẹnẹdẹn, ọ keghi vẹ ne ima rẹn ighẹ Malta ọre a tie nene ẹvbo ne ẹzẹ lẹga. 2 Emwa ni rre ẹvbo nii keghi wa ya obọ esi mu ima. Rhunmwuda ne amẹ na gha rhọọ nii, oni kegha fi, iran keghi koko erhẹn ya gbe ọbokhian ne ima.
“Ọkpa Ne Ọ Ra Ye Uhunmwu Yọ Ẹi Rrọọ Vbe Uwu Uwa”
18 Iran ghi sẹtin khuẹ ladian vbuwe ẹzẹ, iran na ya mien egbe iran vbe otọ ne amẹ gbe odin lẹga ọghe Malta, vbe odẹ ahọ ọghe Sicily. (Ya ghee ẹkpẹti nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ “Malta—Where?”) “Emwa ni rre ẹvbo nii keghi wa ya obọ esi mu” iran. (Iwinna 28:2) Iran na vbe koko erhẹn ne iran, ne iran mieke na ya egbe ghaa ẹre rhunmwuda oni nọ ghaa fi iran. Iran ghi ya egbe ghaa erhẹn, oni ma ghi gha gbe iran, agharhemiẹn wẹẹ amẹ te ye gha rhọọ. Vbe ọ ma he kpẹẹ vba, emwi ọyunnuan keghi sunu.
“Ọkpa Ne Ọ Ra Ye Uhunmwu Yọ Ẹi Rrọọ Vbe Uwu Uwa”
21 Ọ mwẹ okpia ọkpa nọ fe na tiẹre Publiọs nọ ghaa rre ẹdogbo nii. Ọ gha kẹ, irẹn ẹre ọ ghaa re ọkaokuo ọghe ivbiyokuo e Rom vbe Malta. E Luk keghi tiẹre “enogie ẹvbo nii,” a vbe miẹn eke ne a gbẹn iwaeni na yi vbe ihe eva vbe Malta. E Publiọs keghi ya obọ esi mu e Pọl kevbe emwa ni lelẹe khian, ọ na vbe viọ iran ye owa vbe ọwara ikpẹdẹ eha. Sokpan erha e Publiọs kegha khuọnmwi. Zẹvbe ọbo ebo, e Luk keghi gie emwi nọ wa ru ẹre zẹẹ. Ọ khare wẹẹ, erha e Publiọs “keghi họn ẹmwẹ evbirraro kevbe ezẹginzẹgin.” E Pọl keghi viọ obọ yan rẹn uhunmwu, ọ na na erhunmwu nẹẹn, ẹre egbe na ghi rran rẹn. Emwi ọyunnuan na ghi sunu nẹ, emwa kegha viọ avbe ọkhọnmwọn ni rre ẹvbo nii rre, ne Pọl mieke na mu iran egbe rran. Iran na vbe gha viọ ọhẹ rre, ne Pọl kevbe emwa ni lelẹe khian miẹn ya gha gaga egbe.—Iwinna 28:7-10.
(Iwinna 28:16, 17) Ma ghi sẹ Rom, iran keghi sẹ Pọl rae ne ọ tobọ ẹre tota ye ihe ọkpa, iran rhie ovbiyokuo ọkpa wẹ ne ọ gha rhie aro lele ẹre. 17 Vbe ikpẹdẹ ne ogieha, e Pọl keghi tie iko avbe olotu e Ju ni rre ẹvbo nii. Iran ghi si koko nẹ, ọ tama iran wẹẹ, “Etẹn mwẹ, Jerusalẹm ẹre a na mu mwẹ zẹ vbe oleghan, a na rhie mwẹ ne emwa e Rom, vbene I ma na ru abakuru ghe ọmwakọmwa ra iyi avbe erha mwa odede.
‘Ọ keghi Rhiegba Ye Iwinna Ikporhu’
10 Vbe iran ghi sẹ e Rom, “iran keghi sẹ Pọl rae ne ọ tobọ ẹre tota ye ihe ọkpa, iran rhie ovbiyokuo ọkpa wẹẹ ne ọ gha rhie aro lele ẹre.” (Iwinna 28:16) Ne emwa ni rre egbe ẹwẹdọ vbenia ghẹ mieke na lẹẹ, a keghi ya ọgiọrọ gbalọ iran obọ ginna ovbiyokuo nọ gbaroghe iran. Ọrheyerriọ, zẹvbe ọmwa nọ rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, e Pọl ma rhunmwuda ọgiọrọ na ya gbalọ ọre obọ da unu yi. Rhunmwuda ọni, ikpẹdẹ eha kẹkan ẹre ọ ya koko ẹtin vbe ọ sẹ e Rom; vbe iyeke ọni, ọ keghi gie na tie avbe ọkaolotu e Ju ni rre Rom, nọ mieke na tama iran aro ọmwa ne irẹn khin, ne ọ vbe kporhu ma iran.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Iwinna 27:9) Ma keghi mobọ kpẹẹ vbe evba a keghi do miẹn wẹẹ ẹbe rrọọ deghẹ a wẹẹ ne a ye gha gua okọ khian, rhunmwuda, ẹghẹ ne a kha na, Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ gberra nẹ. Pọl keghi rhunmwuda ọnii bu iran ude vbe nian wẹẹ:
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 27:9
Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ: Ra “aguẹ ọghe ẹdẹ a miẹn ayabọ,” NW. Ẹmwẹ e Grik na ke zedu “aguẹ” ladian keghi dekaan uhi ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl ne ọ na wẹẹ ne iran gha mu awẹ vbe ẹdẹ a miẹn ayabọ ne iran ru vbe ukpo ukpo; ẹdẹ a miẹn ayabọ na ẹre a vbe tiẹre Yom Kippur (Hibru, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “ẹdẹ ugue [ọghe orukhọ]”). (Lẹv 16:29-31; 23:26-32; Nọm 29:7; Ya ghee Glossary, “Day of Atonement.”) A gha wẹẹ ọmwa “yo aguẹ,” zẹvbe na ru ẹre vbe Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ, ọni rhiema wẹẹ te ọmwa nii ghi bizugbe emwi eso ni te yẹẹ ọre vbe ẹdẹrriọ, vbe igiemwi, ẹi rri evbare vbe ẹdẹrriọ. (Lẹv 16:29) Ne ebe Iwinna 27:9, NW na loo ẹmwẹ na nọ re “aguẹ,” ọni rhiema wẹẹ emwa keghi mu awẹ vbe Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ. Ufomwẹ uki e September, ra vbe a gha da wa la October ẹre Ẹdẹ A Miẹn Ayabọ mobọ de yi.
(Iwinna 28:11, NW) Vbe uki eha ghi gberra nẹ, ma keghi la okọ ọkpa nọ mwẹ amazẹ ọghe “Ivbi e Ziọs” vbe odaro ẹre, ne ọ ke Alẹkzandria rre do gbe ẹghẹ okhuakhua vbe ẹvbo ne amẹ lẹga na.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Iwinna 28:11
Ivbi e Ziọs: Vbe okha ọghe egui vbe orere ne Ivbi e Grik kevbe Ivbi e Rom ta, iran wẹẹ Castor kevbe Pollux ọre ‘Ivbi e Ziọs’ (Grik, Di·oʹskou·roi), ivin eva ẹre iran khin; iran wẹẹ, Oloi ighẹ Leda nọ ke Sparta rre ẹre ọ biẹ iran ne ẹbọ na tiẹre Ziọs (Jupiter). Emwa yayi wẹẹ Ivbi e Ziọs na ẹre ọ gbogba ga emwa ni gua okọ khian vbuwe ẹzẹ ne iran ghẹ la ẹzẹ rrie. Ne ako na, na gie amazẹ nọ rre odaro ọghe nene okọ, ọni rhiema wẹẹ ọmwa ne aro ọre sẹ emwi nọ sunu vbe ẹdẹrriọ ẹre ọ gbẹn ọnrẹn.
E Baibol Na Tie
(Iwinna 27:1-12) Ugbẹnvbe a ghi tae nẹ ne ima la okọ gha rrie Itali, iran keghi rhie Pọl deba avbe oleghan eso ne Juliọs ne ovbiyokuo e Rom ọkpa ne ọ rre asẹ vbe oka ọkpa ne a tie ẹre “Ọka e Nọgbaisi.” 2 Ma keghi la okọ vbe Adramitiọm, okọ keghi ra kpa gha rrie eghute otọ Esia ne ọ ke evba gua kpa. Aristakọs ne ovbi e Masidonia ọkpa ne ọ ke Tẹsalonaika rre, keghi deba ima. 3 Ẹdẹ nọ lele ẹre, ma keghi sẹ Saidọn. E Juliọs keghi tohan e Pọl, ọ na gie ẹre ya miẹn avbe esiọre, ne iran miẹn ehe na we ehe ye ọre ẹkpo. 4 Evba ma keghi kpa, a ghi miẹn ighẹ odẹ ehe ne ima rrie ẹre ẹhoho ke hoho rre, ma keghi gua okọ la asefẹn nọ mwẹ irhu ọghe Saiprọs ne ẹvbo ne ẹzẹ lẹga. 5 Ma keghi gberra Sisilia kevbe Pamfilia, ma keghi fian okun rra, a keghi do sẹ Maira nọ rre Lisia. 6 Evba ẹre nọ rre asẹ na miẹn okọ ne ọ khian gua gha rrie Itali, ọ na rhunmwuda ọni viọ ima laọ. 7 Ma keghi ya ikpẹdẹ nibun gua okọ vbe ne ai na tua okhian, ọ ghi ba so ima buan nẹ, ma keghi do sẹ iyeke ẹvbo Knidọs. Ẹhoho ma ghi gie ima la obọ ni gua gberra evba, ma na rhunmwuda ọnii gua okọ ghe ototọ la asefẹn ne ọ mwẹ irhu ọghe Kret ne ẹvbo ne ẹzẹ lẹga, a na ya la ọkpẹn Salmone ẹvbo ne ọ rre ehe ne otọ na biẹ la okun. 8 Ma keghi kakabọ sikẹ ọkpẹn oke, sẹ ihe ọkpa ne iran tie ẹre Eghute Ẹbefo, ne ọ ma rree gbe vbe ẹvbo ne a tie ẹre Lasea. 9 Ma keghi mobọ kpẹẹ vbe evba a keghi do miẹn wẹẹ ẹbe rrọọ deghẹ a wẹẹ ne a ye gha gua okọ khian, rhunmwuda, ẹghẹ ne a kha na, Ẹdẹ Amiẹn Ayabọ gberra nẹ. Pọl keghi rhunmwuda ọnii bu iran ude vbe nian wẹẹ: 10 “Iho mwa, mẹ miẹn ọnrẹn nẹ wẹẹ ẹzẹ ne ima ra gua ke emwa na kpa, ẹbe wa rrọọ ẹsẹse, obọ urhiamwẹ gha da emwi ni rre okọ ke okọ, emwa eso gha vbe la ẹre rrie.” 11 Sokpan, ẹmwẹ ne ọka oziguẹ kevbe ne ọ yan okọ tae ọre ọ la ọkaokuo nọ rre asẹ ehọ sẹ ne Pọl tae. 12 Eghute nii i vbe re ne ọ gia dia vbe ẹghẹ okhuakhua, rhunmwuda ọni obọ nọ bun sẹ vbe emwa ni rre okọ nii keghi hoo ne a mu okọ la ẹzẹ, adeghẹ ọ gie a ru ne a sẹ Fonis, ọ keghi re eghute ne ọ mu aro da odẹ ekẹn, iran sẹtin gbe ẹghẹ okhuakhua vbe evba.