Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
JANUARY 6-12
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 1-2
“E Jehova Ẹre Ọ Yi Emwi Hia Ni Rre Uhunmwu Otagbọn Na”
(Gẹnẹsis 1:3, 4) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie uwanmwẹ gha rrọọ,” uwanmwẹ keghi gele ladian. 4 Emwi ne Osanobua dẹghe keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ. Irẹn keghi wannọ uwanmwẹ hin ebiebi rre.
(Gẹnẹsis 1:6) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie ideghedeghe gha rrọọ, nọ wannọ amẹ, nọ miẹn ehe na gha rre ihe ughughan eva.” Ọ kegha yerriọ.
(Gẹnẹsis 1:9) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie amẹ ni rre ototọ iso si koko ye ihọkpa ne otọ miẹn ehe na ladian.” Ọ keghi gha yerriọ.
(Gẹnẹsis 1:11) Irẹn keghi kha wẹẹ, “Gie erhan vbe irunmwu hia zọ vbe otọ, ke ni gbe ihiagha kevbe eni mọ,” ọ kegha yerriọ.
it-1 527-528
Evbayi
Vbe Ẹdẹ Nokaro ne Osanobua suẹn gha yi emwi, ọ keghi kha wẹẹ, “Gie uwanmwẹ gha rrọọ.” Ukpa na gele ke orere iso gha baa yan uhunmwu otagbọn, sokpan, ai sẹtin ke uhunmwu otagbọn bẹghe ehe ne ukpa na ke gha baa rre. Ọ khọ wẹẹ, kherhe kherhe ẹre ukpa na ya suẹn gha baa ladian zẹ vbene okpia ọkpa na tie ẹre J. W. Watts ne ọ zedu e Baibol khare. Ọ keghi kha wẹẹ: “Kherhe kherhe, uwanmwẹ na do gha rrọọ.” (Gẹn 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Osanobua na ghi wannọ uwanmwẹ hin ebiebi rre. Ọ na gha tie uwanmwẹ nii Avan, ọ na vbe gha tie ebiebi nọ rrọọ, Asọn. Ọna rhiema wẹẹ, te uhunmwu otagbọn na ghaa lẹga ovẹn, na mieke na miẹn wẹẹ, obọ ọkpa vbe uhunmwu otagbọn gha werriẹ aro daa ovẹn, uwanmwẹ ghi gha rrọọ, sokpan ebiebi ghi gha rre obọ nọkẹre.—Gẹn 1:3, 4.
Vbe Ẹdẹ Nogieva, Osanobua keghi “wannọ amẹ, nọ miẹn ehe na gha rre ihe ughughan eva.” Amẹ eso kegha rre uhunmwu otagbọn na, sokpan amẹ nọ bun sẹ kegha rre odukhunmwu. Ideghedeghe na gha rre ẹkpo amẹ nọ rre ototọ kevbe nọ rre odukhunmwu. Osanobua keghi tie ideghedeghe na Ẹrinmwi. Sokpan, ẹrinmwi na keghi re iso ne ima ke uhunmwu otagbọn bẹghe rhunmwuda, amẹ nọ rre ideghedeghe na ma gue avbe orhọnmwẹ, ovẹn kevbe uki ni rre orere iso.—Gẹn 1:6-8; ya ghee uhunmwuta nọ khare wẹẹ, EXPANSE.
Vbe Ẹdẹ Nogieha, Osanobua keghi ya ẹtin ẹnrẹn si amẹ ni rre otagbọn koko, vbe iyeke ọni, otọ nọ kae keghi ladian. Osanobua keghi tie otọ na Uhunmwu Otagbọn. Ẹdẹ nogieha na, ẹre Osanobua vbe yi evbayi ni mwẹ arrọọ, ne ai zaro miẹn ni rre uwu otọ, nọ ghi zẹe ighẹ irunmwu kevbe erhan ughughan sẹtin zọ ladian. Ena rhọkpa ma didaghori rre, Osanobua ẹre ọ tobọre yi ehia.—Gẹn 1:9-13.
(Gẹnẹsis 1:14) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie uwanmwẹ gha rre iso, ne ọ wannọ avan hin asọn rre, kevbe ne ọ rhiema, ẹghẹ, ne ikpẹdẹ kevbe ukpo, kevbe ẹghẹ emwiukpo ya suẹn;
(Gẹnẹsis 1:20) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie amẹ vuọn ne emwi ni hiọnrọn ughughan nibun, kevbe ne ahianmwẹ vbe vuọn iso.”
(Gẹnẹsis 1:24) Osanobua na kha wẹẹ, “Gie emwi irri ughughan gha rre otọ, kevbe aranmwẹ oha ughughan nekhua kevbe negiẹrẹ.” Ọ kegha yerriọ.
(Gẹnẹsis 1:27) Ẹre Osanobua na ma emwa nagbọn, ọ na ma iran ne iran ye vbe irẹn tobọ irẹn. Ọ keghi yi iran okpia kevbe okhuo.
it-1 528 ¶5-8
Evbayi
Ọ vẹ ne ima rẹn wẹẹ, a ma loo ẹmwẹ e Hibru na, nọ re ba·raʼʹ, vbe ebe Gẹnẹsis 1:16. Emwi ne ẹmwẹ e Hibru na demu ọre “na yi emwi.” Sokpan, ẹmwẹ e Hibru na loo ro mwa ọre ʽa·sahʹ. Emwi ne ọna demu ọre “na ru emwi.” Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ovẹn, uki kevbe orhọnmwẹ rre usun emwi ne a yi ye ‘orere ẹrinmwi’ ne ebe Gẹnẹsis 1:1 guan kaẹn, ọna rhiema wẹẹ, a yi iran nẹ, ọ te sẹ Ẹdẹ Nogienẹ. Nọnaghiyerriọ, ẹdẹ nogienẹ ẹre Osanobua ‘ru ẹre’ ne ovẹn, uki kevbe orhọnmwẹ gha baa yan uhunmwu otagbọn vbene ọ gualọe yi. E Baibol keghi kha wẹẹ, ‘Osanobua keghi viọ nene avbe uwanmwẹ ye iso ne iran gha wan mu otagbọn.’ Ọna rhiema wẹẹ, te a ghi gha ke uhunmwu otagbọn bẹghe eke ne avbe ukpa na kegha baa rre. Yevbesọni, iran kegha re ama ne a khian ya gha rẹn “ikpẹdẹ kevbe ukpo.” Ke ẹghẹ gha dee do fi ebanban, avbe evbayi na ni rre orere iso wa mwẹ iyobọ ughughan ne iran ye ne emwa nagbọn.—Gẹn 1:14.
Vbe Ẹdẹ Nogisẹn, Osanobua keghi yi emwi ni mwẹ arrọọ nibun ye uhunmwu otagbọn. Osanobua ma wa yi emwi ọkpa nọ khian gha fi werriẹ khian emwi nibun ọvbehe, sokpan te ọ yi emwi ughughan ni mwẹ arrọọ. E Baibol khare wẹẹ: ‘Ẹre Osanobua na do yi avbe aranmwẹ nikhua ni rre okun ke avbe emwi ni mwẹ arrọọ ughughan ni rre amẹ kevbe ahianmwẹ ughughan hia.’ Emwi ne Osanobua bẹghe keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ, ẹre ọ na ghi fiangbe iran hia, ọ na tama iran ne iran gha “muan yọ,” rhunmwuda te Osanobua yi iran ne iran sẹtin gha biẹlẹ emọ.—Gẹn 1:20-23.
Vbe Ẹdẹ Nogiehan, Osanobua keghi yi “emwi irri ughughan . . . kevbe aranmwẹ oha ughughan nekhua kevbe negiẹrẹ” ye uhunmwu otagbọn. Osanobua ghi bẹghe ẹre, ẹko keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ.—Gẹn 1:24, 25.
Vbe ọ ghi bu ufomwẹ ikpẹdẹ nogiehan, Osanobua keghi yi emwi nọ mwẹ arrọọ ne ọ lughaẹn ne emwi ọvbehe hia ne ọ yi ye otagbọn. Evbayi na hiunsi sẹ avbe aranmwẹ, ọ vbe mwẹ ẹwaẹn sẹ iran. Sokpan, ọ ma mwẹ ẹtin sẹ vbe avbe odibosa. Vbọ re evbayi na? Ọ kegha re ọmwa nagbọn. Osanobua keghi yi ẹre ne ọ gha yevbe irẹn tobọ irẹn. Ebe Gẹnẹsis 1:27 ma wa mobọ guan kaẹn vbene Osanobua ya yi emwa nagbọn hẹ. Ako nii keghi kha wẹẹ, “[Osanobua] keghi yi iran okpia kevbe okhuo.” Sokpan, te ebe Gẹnẹsis 2:7-9 wa rhan otọ vbene Osanobua ya yi emwa nagbọn hẹ. Ako nii gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova ghi ya ekẹn ma ọmwa nagbọn nẹ, ọ na hiọnrọn uhiọnrọnmwẹ arrọọ ye ọre uvun ihue, okpia nii keghi khian ne ọ ghi rrọọ. Osanobua keghi rhiẹre ye ogba ne mose mose, ọ na vbe kpemehe evbare ughughan ne ọ gualọ nẹẹn. Ako na ẹre ọ ghi ya ima rẹn wẹẹ, ekẹn ẹre Jehova loo ro ya yi okpia, sokpan, ifẹnmwaguẹ ọkpa ne ọ rhiere vbe egbe Adam ẹre ọ ya yi okhuo. (Gẹn 2:18-25) Osanobua ghi yi okhuo nẹ, okpia vbe okhuo na sẹtin do gha biẹlẹ emọ.—Gẹn 5:1, 2.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 1:1, NW) Vbe omuhẹn, Osanobua keghi yi ẹrinmwi kevbe agbọn.
w15 6/1 5
Iyobọ Ne Imamwaemwi Ọghe Avbe Umẹwaẹn Ye Ne Ima
Inu ukpo avbe orhọnmwẹ, otagbọn na kevbe planẹt ni rre ideghedeghe ye?
Avbe umẹwaẹn khare wẹẹ, odẹ ukpo 4 billion ẹre otagbọn na ye kevbe wẹẹ, odẹ ukpo 13 ya sẹ 14 billion ẹre avbe orhọnmwẹ kevbe planẹt ni rre ideghedeghe ye. E Baibol ma guan kaẹn inu ukpo ne uhunmwu otagbọn na ye. Uviẹn nokaro vbe Baibol keghi kha wẹẹ: “Vbe omuhẹn, Osanobua keghi yi ẹrinmwi kevbe agbọn.” (Gẹnẹsis 1:1, NW ) Ẹmwẹ nọ rre ako na ẹre ọ ru iyobọ ne avbe umẹwaẹn ya sẹtin ru ezanzan vbekpae inu ukpo ne agbọn na ye.
(Gẹnẹsis 1:26) Osanobua keghi kha wẹẹ, “Banbanna nian, ma gha do ma emwa na agbọn, iran gha ye vbe ima, iran ghi khọ mwa. Iran gha mwẹ ẹtin vbe uhunmwu avbe ehẹn, ke avbe ahianmwẹ, avbe emwi irri kevbe avbe aranmwẹ oha nekhua kevbe negiẹrẹ.”
it-2 52
Jesu Kristi
E Jesu i re Ayi vbe na ghee Osanobua. Ẹi re Jesu ọre Ayi, agharhemiẹn wẹẹ ọ debae Jehova yi emwi. Obọ e Jehova ẹre ẹtin ne a ya yi emwi hia ke rre. Ẹtin na, ọre orhiọn nọhuanrẹn ne Jehova loo ya ru emwi ke emwi. (Gẹn 1:2; Psm 33:6) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, e Jehova ọre Ẹzi ọghe arrọọ hia, ọna rhiema wẹẹ, obọ e Jehova ẹre emwi hia ni mwẹ arrọọ ke rre ya sẹ egbe avbe odibosa. (Psm 36:9) Nọnaghiyerriọ, e Jesu i re Ayi, e Jehova tobọre ọre Ayi. Sokpan, e Jesu ẹre ọ ghaa re ọkae iwinna ne Jehova loo ro vbe ọ yi emwi hia. Jesu tobọre vbe kha wẹẹ, Osanobua ẹre ọ yi emwi hia, erriọ Evbagbẹn Nọhuanrẹn wa vbe tae zẹẹ.—Mat 19:4-6; ya ghee uhunmwuta nọ khare wẹẹ, CREATION.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 1:1-19) Vbe omuhẹn, vbe Osanobua yi agbọn kevbe emwi hia ni rre iso. 2 Agbọn ma zẹdẹ gha mwẹ ona, emwi i vbe rrọọ, ebiebi keghi so gbaa avbe okun nekhua ni hu yo hu rre vbọ. Ẹtin Osanobua kegha loyan yo loyan rre vbe uhunmwu amẹ. 3 Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie uwanmwẹ gha rrọọ,” uwanmwẹ keghi gele ladian. 4 Emwi ne Osanobua dẹghe keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ. Rẹn keghi wannọ uwanmwẹ hin ebiebi rre. 5 Rẹn keghi tie uwanmwẹ “Avan” kevbe ebiebi “Asọn.” Ẹdẹ keghi mu ẹdẹ keghi gbe, ọnii kegha re ikpẹdẹ nokaro. 6 Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie ideghedeghe gha rrọọ, ne ọ wannọ amẹ, ne ọ miẹn ehe na gha rre ihe ughughan eva.” Ọ kegha ye rriọ. 7 Erriọ ẹre Osanobua na ru ideghedeghe ne ọ wannọ amẹ ne ọ rre ototọ ẹre hin amẹ ne ọ rre odukhunmwu ẹnrẹn rre. 8 Ọ keghi tie ideghedeghe nii “Iso.” Ẹdẹ keghi mu ẹdẹ keghi gbe, ọnii na gha re ikpẹdẹ ne ogieva. 9 Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie amẹ ni rre ototọ iso si koko ye ihọkpa ne otọe miẹn ehe na ladian.” Ọ keghi gha ye rriọ. 10 Rẹn keghi tie otọe nii “Agbọn” ọ keghi tie amẹ ne a si koko nii “Okun.” Emwi ne Osanobua bẹghe keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ. 11 Rẹn keghi kha wẹẹ, “Gie erhan vbe irunmwu hia zọ vbe otọe, ke ni gbe ihiagha kevbe eni mọ,” ọ kegha ye rriọ. 12 Emwi hia keghi zọ ke otọe rre. Emwi ne Osanobua bẹghe, keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ. 13 Ẹdẹ keghi mu, ẹdẹ keghi gbe, ọnii na gha re ikpẹdẹ ne ogieha. 14 Osanobua keghi kha wẹẹ, “Gie uwanmwẹ gha rre iso, ne ọ wannọ avan hin asọn rre, kevbe ne ọ rhiema, ẹghẹ ne ikpẹdẹ kevbe ukpo, kevbe ẹghẹ emwi-ukpo ya suẹn; 15 iran ghi gha baa vbe iso, ne iran gha rhie uwanmwẹ ye agbọn,” ọ kegha ye rriọ. 16 Ẹre Osanobua na yi uwanmwẹ nekhua eveva, ne owẹn gha kha yan avan, ne uki vbe gha kha yan asọn; ọ keghi yi avbe orhọnmwẹ ba ẹre. 17 Rẹn keghi viọ nene avbe uwanmwẹ ye iso ne iran gha wan mu otọe. 18 Ne iran gha kha yan avan kevbe asọn kevbe ne iran wannọ uwanmwẹ hin ebiebi rre. Emwi ne Osanobua bẹghe keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ. 19 Ẹdẹ keghi mu, ẹdẹ keghi gbe, ọni na gha re ikpẹdẹ ne ogienẹ.
JANUARY 13-19
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 3-5
“Ọlọghọmwa Ne Ohoghe Nokaro Si”
(Gẹnẹsis 3:1-5) Ẹyẹn ke gha re nọ ghi ru ero sẹ vbe uwu aranmwẹ ne Nọyaẹnmwa Osanobua yi hia. Ẹyẹn keghi nọ okhuo nii wẹẹ, “Te Osanobua gele wẹẹ ne uwa ghẹ rri ọmọ erhan ni rre uwu ogba na rhọkpa ra?” 2 Okhuo nii keghi wanniẹn, “Ma sẹtin rri ọmọ erhan ikerhan vbe uwu ogba na, 3 sokpan a ma wẹẹ erhan nọ rre adesẹneva ẹre. Osanobua wẹẹ ne ima ghẹ rri ọmọ erhan nii ra ne a ye obọ kan rẹn, ọ wẹẹ ima gha ruẹ, ima gha wulo.” 4 Ẹyẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “Ọni i re ẹmwata; wa i wulo. 5 Te Osanobua tae vberriọ, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, wa gha rriọe, wa gha do gha ye vbe Osanobua wa ghi do gha rẹn emwi nọ maan ke ne ẹi maan zẹ vbene irẹn ye.”
w17.02 5 ¶9
E Jehova Gha Mu Emwamwa Rẹn Sẹ!
9 Esu keghi loo ẹyẹn ya mu e Ivi rẹrẹ. Ivi na ghi sọtẹ dae Jehova. (Tie Gẹnẹsis 3:1-5; Arhie 12:9) Esu keghi fi emwi ne Jehova tama Adam werriẹ. Ọ na wẹẹ, Osanobua wẹẹ ne iran ‘ghẹ rri ọmọ erhan rhọkpa ni rre uwu ogba’ ọghe Idẹni. Rhunmwuda ọni, ọ gha gia na kha wẹẹ te Esu ghaa nọ Ivi wẹẹ: ‘Ọni rhiema wẹẹ uwa i sẹtin ru emwi nọ yẹẹ uwa ra?’ Vbe iyeke ọni, ọ na ghi ta ohoghe nọ mu emwi hia rhia. Ọ na kha wẹẹ: “Ọni i re ẹmwata; wa i wulo.” Ọ na ghi hia ne ọ mu e Ivi rẹrẹ, ne Ivi mieke na rra uhi Osanobua. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te Osanobua tae vberriọ, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, uwa gha rriọe, [aro uwa ghi do rhan.]” Te Setan ya ọna kha wẹẹ, Osanobua ma hoo ne iran rri ọmọ erhan nii, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, iran gha rriọe iran ghi do gha mwẹ ẹwaẹn. Esu na ghi ta ohoghe ma e Ivi wẹẹ, iran gha rri ọmọ erhan nii iran ghi “do gha ye vbe Osanobua,” iran ghi vbe “do gha rẹn emwi nọ maan ke ne ẹi maan zẹ vbene irẹn ye.”
(Gẹnẹsis 3:6) Okhuo nii keghi miẹn vbene erhan nii maan egbe hẹ, kevbe vbene ọmọ rẹn vbe rhie aro re hẹ, kevbe wẹẹ, emwi esi gha nọ adeghẹ ọmwa waan. Ẹre ọ na rhie vbe ọmọ erhan nii, ọ na rriọe. Ọ keghi rhie ne ọdọ ẹre vbọ, rẹn keghi vbe rriọe.
w00 11/15 25-26
Emwi Ne Ima Miẹn Ruẹ Vbe Emwi Nọ Sunu Daa Adam Vbe Ivi
Te Ivi gha te sẹtin họn ẹmwẹ ne Osanobua rhunmwuda, emwi ne ẹyẹn nii tae lughaẹn ne emwi ne Osanobua kevbe Adam ka tama rẹn. Vbe igiemwi, deghẹ ọmwa ne u ma ka rẹn ẹdẹ na bu ruẹ rre do tama ruẹ wẹẹ, ọhọnhoghe ẹre ọmwa ne u hoẹmwẹ ọnrẹn kevbe ne u gbae ẹko ẹre khin, de emwi ne u gha ru? Ọ vẹ ne ima rẹn nia wẹẹ, ọ ma te zẹdẹ khẹke ne Ivi rhie ehọ ne ẹyẹn nii ta yi, ọ te khẹke ne ẹmwẹ ne ẹyẹn nii tae gha sọnnọ Ivi, rhunmwuda te ẹyẹn nii ghaa tie Osanobua ọmwa dan, te ọ vbe gha ta emwi nọ lughaẹn ne emwi ne ọdafẹn ọnrẹn ka tama rẹn. Zẹvbe okhuo ne ọ rhie ọghọ nọ khẹke ne arowa re, ọ te khẹke ne Ivi ka nọ arowa re nẹ, ọ te ru emwi ke emwi. Ọ khẹke ne ima ya ọna waan ne egbe. Ma gha họn emwi rhọkpa nọ lughaẹn ne adia nọ ke obọ Osanobua rre, ọ ma khẹke ne ima yaeyi. Ne Ivi gha te ya ru vberriọ, ọ keghi zẹ owẹ ihan, ọ na lele emwi ne ẹyẹn nii tae, rhunmwuda, ọ kegha hoo ne ọ gha kha yan egbe ẹre kevbe ne ọ gha mwẹ asẹ ne ọ ya ru emwi ke emwi nọ rre ọre ekhọe. Akpawẹ e Ivi ma zẹdẹ mu ẹmwẹ ne ẹyẹn nii ta roro, ẹi ghẹ te de ye edanmwẹ nii. Sokpan, ọ keghi re emwi da ọmwa wẹẹ, Ivi gi iziro dan nii gbọzinian ye ọre ekhọe. U miẹn emwi ne ọ mu fua rhunmwuda ne ọ ma na gban egbe ne iziro dan kevbe ne ọ ma na ka gu arowa re guan vbekpa re!—1 Kọrinti 11:3; Jems 1:14, 15.
Adam Keghi Danmwehọ Ọvbokhan Rẹn
Adam keghi debae Ivi ru orukhọ. Vbọ mobọ ya Adam debae Ivi ru orukhọ vbe ne ọ ma na ka zẹdẹ roro ẹre nẹ? (Gẹnẹsis 3:6, 17) Ada keghi khian eva vbe Ivi tama Adam ne ọ deba irẹn re vbe ọmọ erhan nii. Ọ gha họn ẹmwẹ ne Osanobua ne ọ yi ẹre kevbe ne ọ viọ emwi hia nẹẹn, ya sẹ egbe ọvbokhan rẹn ne ọ hoẹmwẹ ọnrẹn ra? Ọ gha vbe nọ Osanobua emwi nọ khẹke ne irẹn ru ra? Ra, ọ gha deba ọvbokhan rẹn ru orukhọ? Adam wa rẹn wẹẹ, emwi ne Ivi te ya aro yi wẹẹ ọ gha sẹ irẹn obọ vbe irẹn gha rri ọmọ erhan nii i khian sẹtin sẹ ọre obọ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na kha wẹẹ: “Ẹi vbe re Adam ẹre a mu rẹrẹ, sokpan okhuo ne ọ rrọọ ẹre a mu rẹrẹ, ọ na vbe rra iyi Osanobua.” (1 Timoti 2:14) Ọna ya ima rẹn wẹẹ, te Adam mema sọtẹ daa Osanobua. Ohan nọ ghaa muẹn wẹẹ, ọvbokhan irẹn gha wii irẹn, ẹre ọ si ẹre ne ọ ma na sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha sẹtin sọfurre ye emwi nọ sunu nii.
(Gẹnẹsis 3:15-19) I gha ru ẹre ne uwẹ kevbe okhuo nii gha ya eghian so egbe, eghian egbe ẹdẹdẹmwẹdẹ ọre ivbi ẹre ke ivbi uwẹ ra gba gha khin; ivbi ẹre gha lọkọ uhunmwu uwẹ, wẹ ghi vbe gha sa iran ighinghianwẹ.” 16 Irẹn keghi vbe tama okhuo nii wẹẹ, “I gha rhie ba ọlọghọmwa ruẹn vbe u a gha hanmwa, kevbe obalọ ruẹ vbe ẹghẹ ubiẹmwẹ. Sevba, te u gha ye gha rhikhan lele ọdafọn, ọdafọn ẹre ọ gha kha yan ruẹn.” 17 Irẹn keghi tama okpia nii wẹẹ, “Wẹ keghi danmwehọ ọvbokhan, u na rri ọmọ erhan ne I wẹẹ ne u ghẹ re. Rhunmwuda emwi ne u ru na, otọ gha khian ne a fi ẹre unu. Ẹsọn u gha ya ẹdagbọn ruẹn hia miẹn, ne ọ miẹn ehe na mọ ọmọ ne ọ gha suẹ re. 18 Ogigban kevbe irunmwu ọre ọ gha zọ ladian nuẹn, u ghi vbe gha rri erhan noha. 19 Te ọfọ gha fọọ, ne u ya miẹn ẹsọn ne otọ miẹn ehe na mọ ọmọ ladian, u te dọlegbe khian ekẹn ne a ya maan, ekẹn nii u gha vbe dọlegbe khian.”
w12 9/1 4 ¶2
Osanobua Hoẹmwẹ Ikhuo Ra?
Te Osanobua fi ikhuo unu ra?
Ẹo. “Ẹyẹn nẹdẹ nii, ne a tie ẹre Setan,” ẹre Osanobua fi ẹre unu. (Arhie Maan 12:9; Gẹnẹsis 3:14) Vbe Osanobua khare wẹẹ, Adam ẹre ọ khian gha “kha yan” ọvbokhan rẹn, ọ ma rhiema wẹẹ, irẹn kpasẹ yọ ne okpia gha ya obọ yẹnyẹn ọvbokhan rẹn mu otọ. (Gẹnẹsis 3:16) Emwi nọ khian kẹrikian ighẹ orukhọ ne iran ru, ẹre Osanobua ghaa guan kaẹn.
w04 1/1 29 ¶2
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Gẹnẹsis—I
3:17—De emwi na ya re kha ne a na wẹẹ a fi otọ unu, kevbe wẹẹ inu ẹghẹ ọ ya vbe otọ a te miẹn wẹẹ a sẹrhiẹn ọnrẹn? Emwi ne a yae kha ne a na wẹẹ a fi otọ unu ọre wẹẹ, te ọmwa khian gha winna wiẹn egbe rua, ne otọ mieke na gha maan emwiokọ. Rhunmwuda ne a na fi otọ unu, ogigban ẹre ọ ghi gha zọ ladian vbọ, ọna ẹre ọ si ẹre ne ivbi Adam na kakabọ gha miẹn ẹsọn otọ ke maan emwiokọ, ẹi khabe ne Lamẹk na guan kaẹn ‘ẹsọn ne iran ghaa miẹn vbe otọe nii ne Nọyaẹnmwa fi ẹre unu.’ (Gẹnẹsis 5:29) Vbe iyeke Uromwẹ Amẹ, e Jehova keghi fiangbe Noa kevbe ẹgbẹe ọre, ọ na vbe tama iran ne iran biẹlẹ, ne uniẹn iran mieke na gbae otagbọn hia. (Gẹnẹsis 9:1) Ọ gha kẹ, ẹghẹ na ẹre Osanobua ya sẹrhiẹn ihẹn ne ọ tie ne otọ.—Gẹnẹsis 13:10.
it-2 186
Emwi Ubiẹmwẹ
Emwi ubiẹmwẹ nọ ru okhuo vbe ọ gha khian biẹ. Ivi ghi sọtẹ daa Osanobua nẹ, Osanobua keghi gi ẹre rẹn obalọ ne ọ khian gha miẹn vbe ọ gha khian biẹ. Akpawẹ ọ họn ẹmwẹ ne Osanobua, te afiangbe ọghe Osanobua gha te ye gha gu ẹre kevbe wẹẹ, ẹi ghẹ te miẹn obalọ rhọkpa vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne ọ khian ya biẹ rhunmwuda, e Baibol keghi kha wẹẹ: ‘Afiangbe Nọyaẹnmwa ẹre ọ zẹ ẹfe ku ọmwa. Ẹi vbe rhie obalọ ba emwi ne ọmwa mwẹ.’ (Itan 10:22) Sokpan rhunmwuda ne ima na re emwa ni ma gba, egbe ima i ghi ye vbene ọghe Adam ghaa ye vbe Osanobua yi ẹre, rhunmwuda ọni, ma keghi miẹn obalọ. Osanobua keghi kha wẹẹ: “I gha rhie ba ọlọghọmwa ruẹn vbe u a gha hanmwa kevbe obalọ ruẹ vbe ẹghẹ ubiẹmwẹ.” Ugbẹnso, e Baibol ghaa guan kaẹn emwi ne Osanobua kue yi nọ sunu, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, irẹn ẹre ọ wa ru ẹre.—Gẹn 3:16.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 4:23, 24) E Lamẹk keghi tama avbe amwẹ ọnrẹn wẹẹ, “Ada kevbe Zila, wa danmwehọ mwẹ, I gbe igbama ọkpa rua rhunmwuda ighẹ ọ fi mwẹ emwi. 24 Adeghẹ uhunmwu arhin ihinrọn ẹre a khian ya ha osa vbe ọmwaikọmwa gha gbe Keni rua, uhunmwu arhin ehairrọvbiyenẹ ọre a gha ya ha osa adeghẹ ọmwaikọmwa gbe mwẹ uan.”
it-2 192 ¶5
Lamẹk
Ekharha ne Lamẹk gbẹn ne avbe amwẹ ọnrẹn (Gẹn 4:23, 24) ya ima rẹn wẹẹ te uyinmwẹ igbinna oguo wa gu emwa obọ ro vbe ẹghẹ nii. Ọna ọre ekharha ne Lamẹk gbẹn: “Wa danmwehọ mwẹ, I gbe igbama ọkpa rua rhunmwuda ighẹ ọ fi mwẹ emwi. Adeghẹ uhunmwu arhin ihinrọn ẹre a khian ya ha osa vbe ọmwaikọmwa gha gbe Keni rua, uhunmwu arhin ehairrọvbiyenẹ ọre a gha ya ha osa adeghẹ ọmwaikọmwa gbe mwẹ uan.” Ekharha na ya ima rẹn wẹẹ, te Lamẹk ghaa sinmwi oseghe ne egbe ẹre, te ọ ghaa rinmwian wẹẹ, ẹi re te irẹn mema do izigha vbene Keni ru ẹre. E Lamẹk vbe kha wẹẹ, te ọmwa ne irẹn gbe rua fi irẹn emwi, ọ na vbe rhie ikuanegbe ne irẹn. Nọnaghiyerriọ, te ọ gbẹn ekharha na, ya rinmwian ọmwa ke ọmwa ne ọ hoo ne ọ rria ikhi ye izigha ne irẹn do nii.
(Gẹnẹsis 4:26, NW) E Sẹt keghi biẹ ọmọ okpia ọkpa, ọ na he ẹre Enọs. Ẹghẹ nii ẹre emwa ke gha so eni e Jehova.
it-1 338 ¶2
Te Iran Rhoro
Ọ khọ wẹẹ, odẹ ihan ẹre emwa ya gha “so eni e Jehova” vbe ẹghẹ Enọs, rhunmwuda, ẹi mwẹ Ebẹl ma gha so eni e Jehova vbe ọ ghaa na erhunmwu gie ẹre. (Gẹn 4:26; Hib 11:4) Emwa eso ni rri egie ebe keghi kha wẹẹ, te emwa ghaa loo eni Osanobua vbe odẹ nọ ma khẹke, iran na vbe gha so eni e Jehova ginna emwa ra amazẹ ọghe ẹbọ ne emwa ghoo. Ọ ghaa yerriọ, ọni rhiema wẹẹ te iran rhoro.—Ya Ghee Uhunmwuta Nọ Khare wẹẹ, ENOSH, ENOS.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 4:17–5:8) E Keni kevbe amwẹ ọnrẹn keghi biẹ ọmokpia ọkpa, iran na he ẹre Inọk. E Keni keghi bu ẹvbo ọkpa, ọ na gha tie ẹre Inọk zẹvbe eni ovbi ẹre. 18 Inọk kevbe biẹ ọmokpia ọkpa ne a vbe he ẹre Irad ne ọre erha Mehujael, ne ọ ghaa re erha Metusial ne erha Lamẹk. 19 E Lamẹk keghi viọ ikhuo eva, a kegha tie ọkpa Ada kevbe ne ọkpa Zila. 20 Ada keghi biẹ Jubal ne erha odede ọghe iran ni hẹ emwirri khian ke ni vbe gbe agọ dia. 21 A kegha tie eni ọtiọnrẹn Jubal ne ọre erha odede ọghe avbe iran ne ikpezikẹn hia ni kpe akpata ke ẹrere. 22 Ẹre Zila na biẹ ne a tie ẹre Tubalken ne ọre erha odede ọghe avbe igunẹrọnmwọ hia ni ye oze ke ematọn dunmwu emwi. Ọtiẹn Tubalken nokhuo kegha re Naama. 23 E Lamẹk ke tama avbe amwẹ ọnrẹn wẹẹ, “Ada ke Zila, wa danmwehọ mwẹ, I gbe igbama ọkpa rua rhunmwuda ighẹ ọ fi mwẹ emwi. 24 Adeghẹ uhunmwu arhin ihinrọn ọre a ya ha osa vbe ọmwaikọmwa gha gbe Keni uan uhunmwu arhin ehairrọvbiyenẹ ọre a gha ya ha osa adeghẹ ọmwaikọmwa gbe mwẹ uan.” 25 Adam kevbe amwẹ ọnrẹn keghi dọlegbe biẹ ọmọ okpia ọkpa, okhuo nii keghi kha wẹẹ, “Osanobua vbe rhie ọmọ okpia ọvbehe yọ mwẹ ihe Ebẹl ne Keni gbe ua.” Irẹn keghi he ẹre Sẹt. 26 E Sẹt keghi biẹ ọmọ okpia ọkpa ne ọ he ẹre Enọs. Ẹghẹ nii ọre emwa ke gha so eni Nọyaẹnmwa iran ghi vbe gha gae.
5 Eni uniẹn Adam ọre ena khin. (Ẹghẹ ne Osanobua na yi emwa nagbọn, ọ keghi yi iran zẹ vbe ama egbe irẹn. 2 Ọ keghi yi iran okpia kevbe okhuo. Rẹn keghi fiangbe iran, ọ keghi tie iran “Emwa.”) 3 Ugbẹnvbe Adam ghi rre ukpo igbe yan-iyehan (130), ọ keghi biẹ ọmọ okpia ọkpa ne ọ ye vbe irẹn, ọ keghi he ẹre Sẹt. 4 Vbe iyeke ọnii Adam gbe ukpo arria enẹ (800) vbe agbọn, ọ keghi biẹlẹ emọ ọvbehe. 5 Ọ keghi wu vbe ọmọ ukpo igbe yan-iyehan yan-arriaenẹ (930). 6 Ugbẹnvbe Sẹt ghi rre ọmọ ukpo isẹn-yan iyisẹn (105) ọ keghi biẹ ọmọ okpia ọkpa ne a tie ẹre Enọs. 7 Ọ keghi yevbe ya ukpo ihinrọn yan-arriaenẹ (807) vbe agbọn, ọ keghi biẹlẹ emọ ọvbehe, 8 ọ keghi wu vbe ọ rre ukpo iweva yan-iyisẹn yan-arriaenẹ (912).
JANUARY 20-26
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 6-8
“Irẹn Keghi Ru Vberriọ Zẹẹ”
(Gẹnẹsis 6:9) Okha ọghe Noa ọre na khin. Emọ eha ọre ọ biẹlẹ, Siẹm, Ham kevbe Jafẹt.
(Gẹnẹsis 6:13) Osanobua keghi tama e Noa wẹẹ, “I tae nẹ ighẹ I ra fuẹn emwa fo. I ra wa fuẹn ehia a fẹfẹẹfẹ, rhunmwuda, agbọn vuọn ne uyinmwẹ ika ne iran yin.
Ya Egbe Tae Noa, Daniẹl Kevbe Job Vbe Odẹ Ne Iran Ya Mu Ẹtin Yan E Jehova Kevbe Odẹ Ne Iran Ya Họn Ẹmwẹ Nẹẹn
4 De isievẹn ne Noa werriẹ aro daa? Te emwa dan wa gba ehe hia vbe ẹghẹ Enọk, nọ re erha odede ọghe Noa. Te iran kue gha ta “ẹmwẹ ihin” ra ẹmwẹ ekpọ vbekpae Jehova. (Jud 14, 15) Uyinmwẹ ika kevbe igbinnoguo na gha muan yọ muan yọ. Te “ọkhọ . . . vẹ gbaa ehe hia” vbe ẹghẹ Noa. Avbe odibo dan keghi fi egbe werriẹ mu akpa ọghe emwa nagbọn yọ, iran na gha viọ ikhuo rọnmwẹ, iran keghi biẹlẹ arhuanran ni ghaa ya obọ yẹnyẹn emwa mu otọ. (Gẹn 6:2-4, 11, 12) Sokpan te Noa wa lughaẹn. E Baibol keghi kha wẹẹ: ‘Ẹmwẹ e Noa kegha yẹẹ Nọyaẹnmwa’ rhunmwuda, e Noa ọkpa ẹre ọ ghaa re ọmwa esi vbe uwu ẹbu emwa ni ghaa rre agbọn vbe ẹghẹ nii. Te Noa wa gha “gu Osanobua mu obọ.”—Gẹn 6:8, 9.
(Gẹnẹsis 6:14-16) Ye erhan nọ wegbe ka okọ obọ ruẹ, u ghi giagia ughugha yọ, u ghi ya ọdan nekhui siẹn ẹre aro kevbe iyeke gbua. 15 Gie utanmwẹ ọnrẹn gha re akhuẹn obọ ekigbe siyeha yan-uri eva (450), uvbẹmwẹ ọnrẹn ghi gha rẹ akhuẹn obọ isẹn yan-ekigbesiyenẹ (75), uyomwẹ ọnrẹn ghi gha re akhuẹn isẹn yan iyeva (45). 16 U ghi bọ owa ye okọ nii uhunmwu, u ghi sẹ ẹkpotọ omwa akhuẹn obọ evairrọvbugie rae ye ẹkpo okpo kevbe okhiẹ emwiokọ. U ghi kan ẹnrẹn omuyan eha ne u vbe fian urho ye efẹn ọnrẹn.
w13 4/1 14 ¶1
Irẹn Kegha “Gu Osanobua Muobọ”
Odẹ ukpo 40 ya sẹ 50 ẹre a ya bọ nene okọ. Iran keghi tọn erhan nibun gbe otọ, iran na vbe giagiae, iyeke ọni, iran na mwamwa edọmwadẹ erhan ye eke nọ khẹke. Te okọ ne iran khian bọ khian yevbe egedege nọ mwẹ omuyan eha, ughugha eso ghi gha rrọọ kevbe wẹẹ, ugbefẹn ọnrẹn, ẹre onurho ẹre khian gha ye. Iran keghi fian ewindo ye odukhunmwu enene okọ, iran khian ghi vbe kan ihie ọghe okọ nii, iran na ru ẹre ne adesẹneva ẹre yo sẹ abọ nikẹre, odẹ vberriọ, deghẹ amẹ na gha rhọọ, ẹi hẹnhẹn yọ, sokpan ọ ghi siẹn kua.—Gẹnẹsis 6:14-16.
(Gẹnẹsis 6:22) E Noa keghi ru emwi hia ne Osanobua tama rẹn.
w11 9/15 18 ¶13
Gha Ya Izinegbe Rhulẹ
13 De emwi nọ ru iyobọ ne avbe eguọmwadia e Jehova na, nọ zẹe ighẹ iran sẹtin ya izinegbe rhulẹ sẹ ufomwẹ? Gia ziro yan emwi ne Pọl gbẹn vbekpae Noa. (Tie Hibru 11:7.) ‘Uromwẹ amẹ nọ khian fuẹn emwi hia nọ ghi mwẹ arrọọ vbe uhunmwu otagbọn na’ kegha re emwi ne Noa “ma he dẹghe” ẹdẹ. (Gẹn 6:17) Ọ kegha re emwi nọ ma he ka sunu vbe agbọn na, a ma vbe rẹn wẹẹ egbe emwi vberriọ gha sẹtin sunu. Ọrheyerriọ, e Noa ma ya aro tilae rua, ọ ma vbe kha wẹẹ ẹi khian sẹtin sunu. Vbọzẹe? Rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ Jehova gha ta ẹmwẹ, te ọ muẹn sẹ. E Noa ma vbe kha wẹẹ iwinna ne Jehova mu nẹẹn lọghọ gbe. Nọghayayerriọ, ọ keghi ru vberriọ zẹẹ. (Gẹn 6:22) Muẹn roro, iwinna ughughan ne Noa ru, ọ kan okọ, ọ viọ avbe aranmwẹ la uwu ẹre, ọ si evbare koko ne ẹgbẹe ọre kevbe avbe aranmwẹ khian gha re, ọ kegha ya obọ sekhae ne emwa, ọ na vbe ru iyobọ ne ẹgbẹe ọre ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn—ena i re iwinna nekherhe, sokpan e Noa na ye ru vbene Osanobua khare. E Noa vbe ẹgbẹe ọre keghi miẹn afiangbe nibun, iran na vbe miẹn uhunmwu vbe okpamẹ nọ dae, rhunmwuda amuẹtinyan kevbe izinegbe ne Noa ghaa mwẹ.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 7:2) U ghi viọ ọdọ vbe amwẹ ukhukhu ihinrọn ọghe aranmwẹ ne ẹi mwẹ awua, sokpan avbe aranmwẹ ni mwẹ awua, u ghi viọ iran ọdọ vbe amwẹ kẹkan.
w04 1/1 29 ¶7
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Gẹnẹsis—I
7:2—Vbọzẹe ne a na kha wẹẹ aranmwẹ eso mwẹ awua kevbe wẹẹ, eso i mwẹ awua? Emwi nọ ya aranmwẹ eso gha re nọ mwẹ awua ọre wẹẹ ai sẹtin loo ẹre ya ru izọese, ọni ma rhiema wẹẹ ai sẹtin rriọe. Emwa nagbọn ma gha rri aranmwẹ vbene ọ te sẹ ẹghẹ ne okpamẹ ya da vbe ẹghẹ e Noa. Vbe ototọ Uhi e Mosis, avbe “aranmwẹ ni mwẹ awua” kegha re aranmwẹ nọ ma khẹke ne a re. Vbọrhirhighayehẹ, Uhi e Mosis ghi sẹ ufomwẹ nẹ, a ma ghi gha lele. (Iwinna 10:9-16; Ẹfisọs 2:15) Ọ vẹ na rẹn wẹẹ, e Noa rẹn aro aranmwẹ ne ọ gha sẹtin loo ya ru izọese gie Jehova. Vbe Noa ghi ladian vbuwe okọ, ọ “keghi gba aka ne Nọyaẹnmwa. Ọ keghi rhie ọkpọkpa vbuwe aranmwẹ kevbe ahianmwẹ ne ẹi mwẹ awua, ọ keghi ya iran zọ ese ne a giẹnrẹn vbe uhunmwu aka nii.”—Gẹnẹsis 8:20.
(Gẹnẹsis 7:11, NW) Ẹghẹ ne Noa na gha rre ukpo arria eha (600), vbe ikpẹdẹ ehairrọvbugie ọghe uki nogieva, uvun ni rre iso hia keghi kie rua, amẹ hia nọ rre orere iso keghi vẹẹ kua.
w04 1/1 30 ¶1
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Gẹnẹsis—I
7:11—De ehe ne amẹ nọ ro gba ehe hia vbe ẹghẹ e Noa ke rre? Vbe ikpẹdẹ nogieva, ọni ọre ẹghẹ ne Osanobua ya yi ideghedeghe, amẹ eso kegha rre “ototọ ẹre,” eso na vbe gha rre “odukhunmwu ẹnrẹn.” (Gẹnẹsis 1:6, 7) Amẹ nọ rre “ototọ ẹre” kegha re amẹ nọ ka gha rre uhunmwu otagbọn na. Amẹ nọ rre “odukhunmwu ẹnrẹn” kegha re avbe amẹ ni ya si koko vbe ideghedeghe vbe orere iso. Avbe amẹ na ẹre ọ rhọọ re vbe ẹghẹ e Noa.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 6:1-16) Vbe ẹghẹ ne emwa na vẹ gbaa uhunmwu otọe agbọn hia, iran kegha biẹlẹ emikhuo. 2 Eso vbe avbe iran ni rre ẹrinmwi, keghi miẹn wẹẹ avbe ikhuo na wa mose ẹsẹse, ẹre iran na viọ ni yẹẹ iran vbọ rọnmwẹ. 3 Ẹre Nọyaẹnmwa na kha wẹẹ, “Ii ghi kue ne emwa wa gha rre agbọn ẹdẹdẹmwẹdẹ rhunmwuda emwi ne ọ sẹtin wu ọre iran khin. Ke eban kpao iran i ghi ra gha ya gberra ukpo iyehan (120) vbe agbọn.” 4 Vbe ẹghẹ ne a kha na kevbe iyeke ẹghẹ nii, avbe arhuanran ne ikhuo nii kevbe avbe ẹrinmwi nii biẹlẹe, kegha rre agbọn. Iran nii ọre ọ gha re avbe ọkhae ni hin usi ọghe ẹkpo nẹdẹ. 5 Ugbẹnvbe Nọyaẹnmwa ghi miẹn wẹẹ emwi dan wa gbaa emwa hia obọ vbe ehe hia kevbe wẹẹ iro dan ọkpa ọre ọ wa rre iran ekhọe vbe ẹghẹ hia, 6 ọ keghi dae ne ọ na yi ọmwa ye agbọn, ọ keghi gbe I ma rẹn ẹsẹse, 7 Ẹre ọ ghi na kha wẹẹ, “I gha fuẹn iran an ighẹ emwa ne I yi, I gha fuẹn iran an ighẹ avbe aranmwẹ kevbe ahianmwẹ rhunmwuda I kpa rẹn I ghẹ yi iran.” 8 Sokpan ẹmwẹ Noa keghi yẹẹ Nọyaẹnmwa. 9-10 Okha ọghe Noa ọre ena khin. Emọ eha ọre ọ biẹlẹe, Siẹm, Ham kevbe Jafẹt. E Noa kegha re ọmwa esi ne ọre ọmwa ọkpa kẹkan ne Osanobua ta ẹmwẹ ọnrẹn ẹse ẹghẹ nii, rẹn kegha gu Osanobua mu obọ. 11 Sokpan, emwa nekpa hia keghi gha re emwa dan vbe odaro Osanobua, ọkhọ ne iran ru keghi vẹ gbaa ehe hia. 12 Osanobua ghi tọn aro mu ghe agbọn, ọ keghi miẹn wẹẹ ọghe ọkhọ nọ, rhunmwuda emwa ke wa gha re emwa dan fẹfẹẹfẹ. 13 Osanobua keghi tama e Noa wẹẹ, “I tae nẹ ighẹ I ra fuẹn emwa fo. I ra wa fuẹn ehia a fẹfẹẹfẹ, rhunmwuda, agbọn vuọn ne uyinmwẹ ika ne iran yin. 14 Ye erhan nọ wegbe ka okọ obọ ruẹ, u ghi giagia ughugha yọ, u ghi ya ọdan nekhui siẹn ẹre aro kevbe iyeke gbua. 15 Gie utanmwẹ ọnrẹn gha re akhuẹn obọ ekigbe siyeha yan-uri eva (450), uvbẹmwẹ ọnrẹn ghi gha re akhuẹn obọ isẹn yan-ekigbesiyenẹ (75), uyomwẹ ọnrẹn ghi gha re akhuẹn isẹn yan iyeva (45). 16 U ghi bọ owa ye okọ nii uhunmwu, u ghi sẹ ẹkpotọ omwa akhuẹn obọ evairrọvbugie rae ye ẹkpo okpo ke okhiẹ emwiokọ. U ghi kan ẹnrẹn omuyan eha ne u vbe fian urho ye efẹn ọnrẹn.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 9-11
“Emwa Ni Rre Otagbọn Hia Kegha Zẹ Urhuẹvbo Ọkpa”
(Gẹnẹsis 11:1-4) Vbe ẹghẹ okaro, emwa ni rre otọ agbọn na hia, ẹvbo ọkpa iran zẹ, urhu ọkpa iran vbe ya guan. 2 Ugbẹn vbe iran ghi si laghe odẹ ọlarre ovẹn, iran keghi do sẹ ehe ne ọ rriẹẹ ọkpa vbe otọ e Babilọn, iran keghi yakọ vbe evba, iran na yin ẹnrẹn. 3 Ẹghẹ nii ọre iran na tama egbe wẹẹ, “Wa larre! wa gie ima do manọ ibiriki, ne a ye erhẹn kaa ẹre.” Iran keghi manọ ibiriki ne iran gha ya bọ owa, kevbe ọdan ne iran gha ya sikaẹn mu egbe. 4 Ẹghẹ nii, iran ghi na kha wẹẹ, “Wa gie ima do bọ owa ima, ne ogogoro ne ọ rrọọ wa yo sẹ iso, ma ghi ru ọkhae ne egbe mwa, ne a ghẹ ya tagha ima lele otọ agbọn hia.”
it-1 239
E Babilọn Ne Okpẹvbo
Vbene Babilọn Ghaa Ye Hẹ Vbe Ẹghẹ Nẹdẹ. E Babẹl ne emwa khian te bọ owa nọkhua yi, ẹre a ghi do gha tie ẹre Babilọn. (Gẹn 11:2-9) Ẹi re te iran ghaa bọ owa na, ne a mieke na gha rhie uyi gie Jehova sokpan te iran ghaa bọe ne emwa mieke na gha họn usi iran rre. Itowa ọghe owa nọkhua na, ne a miẹn vbe Babilọn nọ ghi do khian otọ nọ gbẹvbi kevbe Mẹsopotamia ya ima rẹn wẹẹ, te emwa ghaa bọ owa na, ne a mieke na gha kpe ga iran. Ne Jehova ma na gie iran bọ owa nii fo vbe rhiẹre ma wẹẹ, rhunmwuda ugamwẹ ohoghe ẹre iran na gha bọ owa na. Emwi na tie ẹvbo na vbe Hibru ọre Babẹl, emwi ne a ya re kha ọre “Ezagha.” Eni ne a tie ẹvbo na vbe urhuẹvbo e Sumerian ọre Ka-dingir-ra. Vbe urhuẹvbo e Akkadian, a tie ẹre Bab-ilu. Emwi ne a ye avbe eni na kha ọre “Onurho Osanobua.” Ọna rhiema wẹẹ emwa ni ghi kẹ vbe ẹvbo nii ma ghi gha tiẹre Babẹl rhunmwuda emwi dan ne a yae kha, vbọrhirhighayehẹ, eni ne iran ghi gha tiẹre ye dekaẹn ugamwẹ.
it-2 202 ¶2
Urhuẹvbo
Ebe Gẹnẹsis gi ima rẹn wẹẹ, vbe iyeke uromwẹ amẹ, emwa eso keghi suẹn gha bu ẹvbo ọkpa, ne iran ghẹ mieke na zagha gba ehe hia vbe uhunmwu otagbọn, sokpan ọna ma gu emwamwa ọghe Osanobua ro. (Gẹn 9:1) Osanobua keghi tama e Noa vbe ivbi ẹre ne iran biẹlẹ, ne ivbi iran mieke na gba uhunmwu otagbọn hia, sokpan, avbe emwa dan na kegha hoo ne emwa hia gha rre ihe ọkpa, evba nii ẹre a ghi do gha tie ẹre Sina vbe Mẹsopotamia. Iran kegha hoo ne ẹvbo na gha re ehe ugamwẹ, iran ghi vbe bọ owa ugamwẹ nọkhua ye evba.—Gẹn 11:2-4.
(Gẹnẹsis 11:6-8) Ọ na wẹẹ, “Eban nian, iran na hia, ọkpa iran khin, ẹvbo ọkpa iran zẹ. Te iran he da suẹn emwi ne iran gha ru na. Ẹi ghi rre nian, emwi ne iran wẹẹ, iran gha ru, iran ghi gele sẹtin ru ẹre. 7 Wa gie ima tuorre gha khian ne a ya gua ẹvbo ne iran zẹ, ne iran ghẹ ghi gha họn ẹvbo egbe.” 8 Ẹre Nọyaẹnmwa na zagha iran gba uhunmwu otọ agbọn hia. Iran na ghi dobọ ẹvbo ne iran te bọ yi.
it-2 202 ¶3
Urhuẹvbo
Ne Osanobua ne Udazi na fi urhuẹvbo ne iran zẹ werriẹ, ezagha na ghi la iran egbe, rhunmwuda ọni, emwamwa ọghe iran na ghi de ihoi rua. Ọna ẹre ọ ghi si ẹre ne iran na ghi zagha gba uhunmwu otagbọn hia. Ne Osanobua na fi urhuẹvbo ọghe iran werriẹ, ọ gha vbe mu idobo ye emwamwa dan ne emwa nagbọn gha mwamwa vbe odaro nọ gbodan ghee ahoo ọghe Osanobua rhunmwuda, ọ ghi do gha lọghọ, emwa nagbọn ke sẹtin ku obọ gbe ya ru emwi dan nọ rhirhi la iran ekhọe. (Yae taa Asan 7:29; Diut 32:5.) Ẹmwata nọ wẹẹ, ne emwa nagbọn na do gha zẹ urhuẹvbo ughughan si ighaegbe ye uwu ẹkpo iran, sokpan akpawẹ ẹi re urhuẹvbo ughughan ne iran zẹ, emwi dan ne iran ru gha te khọ sẹ ọna. (Gẹn 11:5-9; yae taa Aiz 8:9, 10.) Agharhemiẹn wẹẹ, Osanobua fi urhuẹvbo ne emwa nagbọn zẹ werriẹ, te iran ye ya irẹnmwi ọghe iran ru emwi dan. Ọna ẹre Osanobua bẹghe, ne ọ yae fi urhuẹvbo ọghe iran werriẹ vbe Babẹl.
(Gẹnẹsis 11:9) A keghi gha tie ẹvbo nii Babilọn, rhunmwuda, evba nii ọre Nọyaẹnmwa na gua ẹvbo ne iran ne emwa nii hia te zẹ, evba ẹre ọ ke ghi zagha iran gba otọ agbọn hia.
it-2 472
Agbẹnvbo
Rhunmwuda ne iran na ghi gha zẹ urhuẹvbo ughughan, iran ma ghi gha si irri ọkpa, ilele kevbe erre avbavbotọ ne iran lele na ghi do lughaẹn, odẹ ughughan ẹre iran ghi vbe ya gha ru emwi. (Lẹv 18:3) Emwa nibun keghi khian rree ne Osanobua, dọmwadẹ ẹvbo na ghi gha manọ amazẹ ọghe ẹbọ, iran na vbe gha gae.—Diut 12:30; 2 Ọba 17:29, 33.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 9:20-22) E Noa keghi re ọgbugbo, irẹn ọre ọmwa ne ọ ka gha kọ ogba azara. 21 Ọ ghi da vbe ayọn rẹn nẹ, ayọn kegha gbe ẹre, ọ keghi bannọ ukpọn ẹnrẹn kua, ọ keghi ya irhunmwirhun lovbiẹ ye uwu owa ukpọn ọghẹe. 22 Ugbẹnvbe Ham ne ọre erha e Kenan ghi miẹn wẹẹ erhae bannuan, ọ keghi ya tama etiọnrẹn.
(Gẹnẹsis 9:24, 25, NW) Aro ghi gbannọ e Noa nẹ, ọ keghi họn emwi ne ovbiẹre ne ọ kherhe sẹ ru ẹre, 25 irẹn keghi kha wẹẹ, “Ihẹn ọre ọghe Kenan! Ọviẹn ẹre ọ khian gha khin ne etiọnrẹn.
it-1 1023 ¶4
Ham
A sẹtin miẹn wẹẹ, e Kenan vbe gha mwẹ obọ vbe emwi nọ sunu nii, sokpan erhae ma gu ẹre gui yọ. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, te Noa ghaa ta ẹmwẹ akhasẹ, rhunmwuda, ọ bẹghe ẹre wẹẹ, uyinmwẹ dan nọ gua e Ham obọ ro ẹre Kenan ne ovbi ẹre vbe gha ya egbe taa, kevbe wẹẹ ivbi e Kenan gha lele uviẹn ọghe erha iran. Ihẹn na keghi sẹ vbe egbe Ivbi e Kenan vbe ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya khọnmiotọ yan iran, sokpan, ni ma wulo vbọ vbe na ghee Ivbi e Gibiọn (Jọs 9) keghi do gha rre ototọ Ivbi Izrẹl. Ukpo iyisẹn nibun ghi gberra nẹ, ihẹn na keghi vbe sẹ vbe egbe Ivbi e Kenan. Iran na ghi do gha rre ototọ arriọba ọghe Ivbi uniẹn Jafẹt, nọ re arriọba e Medis kevbe Pẹsia, Gris, kevbe Rom.
(Gẹnẹsis 10:9, 10, NW) Ọ keghi do gha re ohuẹ nọkhua ne ọ gbodan ghee Jehova, ọna ẹre ọ si ẹre ne emwa na yae kpitan wẹẹ: “Vbe na ghee Nimrọd ne ọ ghaa re ohuẹ nọkhua ne ọ gbodan ghee Jehova.” 10 Usun ẹvbo ne ọ ka gha khaevbisẹ yan kegha re Babilọn, Erẹk, Akad kevbe Kalnẹ, iran kegha rre otọe Sina.
it-2 503
Nimrọd
Usun ẹvbo ne Nimrọd ka wa gha khaevbisẹ yan kegha re Babilọn, Erẹk, Akad kevbe Kalnẹ, ẹvbo enẹ na kegha rre otọe Sina. (Gẹn 10:10) Nọnaghiyerriọ, ọ khọ wẹẹ, e Nimrọd ẹre ọ ru emwamwa na ya bu e Babẹl kevbe na ya bọ owa nọkhua yọ. Ọna wa guae ro ighẹ emwi ne Ivbi e Ju yayi. Ọgbenbe ọkpa na tie ẹre Josephus keghi kha wẹẹ: “Kherhe kherhe [Nimrọd] na suẹn gha ya ẹtin vbe iwegbe khaevbisẹ, ọ na vbe gha kha wẹẹ, emwa ghaa rre ototọ arriọba irẹn, esa i rrọọ ne iran khian ya gha mu ohan Osanobua. Ọ na vbe gha yan wẹẹ, Osanobua ghaa hoo ne ọ dọlegbe ya amẹ fuẹn uhunmwu otagbọn, irẹn ghi bọ owa nọkhua ne amẹ i sẹtin ro gue, irẹn ghi vbe rria ikhi ne erha iran odede ne Osanobua ka ya amẹ fuẹn rua. Emwa na gele ye Nimrọd ike, iran kegha roro ẹre wẹẹ, iran ghaa họn ẹmwẹ ne Osanobua, te iran ya egbe iran khian eviẹn. Rhunmwuda ọni, iran na gele suẹn gha bọ owa nọkhua, . . . vbe na te rẹn, iran khian buan nẹ vbọ.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 10:6-32) Ivbi e Ham kegha re Kus, Igipt, Libya kevbe Kenan, iran ọrọre erha odede avbe iran ne a he ẹre eni gie iran. 7 Ivbi e Kus kegha re Sẹba, Havila, Sabta, Raama kevbe Sabtẹka. Ivbi e Raama kegha re ivbi e Sẹba kevbe Dedan. 8 E Kus kegha mwẹ ọmọ okpia ne a tie ẹre Nimrọd ne ọ do gha re ọmwa ne ọ ka gha re ọkaokuo nọkhua vbe agbọn. 9 Vbekpa iyobọ e Nọyaẹnmwa, ọ vbe gha re ohuẹ ne ọ sẹrẹ vbe agbọn, ọna ọ si ẹre ne emwa na yae kpitan wẹẹ, “Te Nọyaẹnmwa gha guẹ gha re ohuẹ nọkhua ne ọ ye vbe Nimrọd.” 10 Usun ẹvbo nẹ ọ kagha khaẹvbisẹ yan kegha re Babilọn, Frẹk kevbe Akad, iran eheha kegha rre otọe Sina. 11 Otọe nii ọre ọ ke kpa ya bu avbe ẹvbo Ninevi, Rẹhobọt-Iri, Kala, 12 kevbe Resẹn ne ọ rre ẹkpo Ninẹvi kevbe Kala ne okpẹvbo. 13 Igipt keghi gha re erha emwa Lidia, Anam, Lehab, Naftu, 14 Patrus, Kaslu kevbe Kret ne ọ ghi do gha re emwa Filistin. 15 Kenan kegha re erha Saidọn ne ovbi ẹre nokpia nọdiọn, kevbe ọghe iran, Hẹt ọrọre erha odede iran ne a he ẹre eni gie iran. 16 Ke Jebus, Amọri kevbe Gegasa, 17 Hiva, Aka, Saina. 18 Avbe Avad, Zemara kevbe Hamat, vbe iyeke ọna, emwa ughughan kegha vẹ yọ gbaa ehe hia, yasẹ uwu ọghe Kenan, kevbe yasẹ Saidọn. 19 Odẹ Gera ya sẹ Gaza gha rrie odẹ Sọdom, Gomorra, Adma kevbe Zẹboim ya sẹ Lasa. 20 Ena kegha re uniẹn ọghe Ham, emwa ni rre dọmwade ẹwae iran kevbe ẹvbo iran, dọmwadẹ ọghẹe kevbe zẹ ẹvbo obọ ẹre. 21 E Siẹm ne ọtẹn Jafẹt nọdiọn, ọre ọ vbe gha re erha odede avbe ivbi e Hibru hia. 22 Ivbi e Siẹm ighẹ Elam, Asiọ, Apaksiad, e Lud kevbe Aram, ọre ọ vbe gha re erha odede avbe emwa ne a he ẹnrẹn eni ginna iran vberriọ. 23 Ivbi uniẹn Aram kegha re ivbi avbe ẹvbo ne a tie ẹre Uz, e Hul, e Gẹta kevbe Mẹsiẹk. 24 Apaksiad ẹre ọ ghaa re erha e Siẹla ne ọ biẹ Ebẹl. 25 Ebẹl kegha mwẹ emọ ikpia eva, a kegha tie ọkpa vbọ e Pẹlẹg, rhunmwuda, te agbọn wannọ egbe vbe ẹghẹ ọre, a keghi gha tie nọkpa e Joktan. 26 Ivbi uniẹn e Joktan keghi gha re ivbi ẹvbo ne a tie ẹre Almọdad, e Siẹlẹf, e Hazamavet, e Jeva. 27 E Hadoram, Uzal, e Dikla, 28 Obal, Adimeẹl, e Siẹba, 29 Ọfẹẹ, e Havila, kevbe Jobab. Ivbi uniẹn e Joktan ọre iran hia ghaa khin. 30 Ẹvbo ne iran yinrin keghi ke Mesia ya sẹ Sefa ne ẹvbo ni rre odẹ ahọ ne uhunmwu oke. 31 Ena keghi gha re ivbi uniẹn e Siẹm, iran keghi vbe gha rre dọmwade ẹwae kevbe ẹvbo obọ iran. Iran na vbe gha zẹ ẹvbo obọ edọmwade ọghọe. 32 Iran na hia keghi gha re ivbi uniẹn e Noa, iran keghi vbe gha re dọmwade ẹvbo, zẹ vbe obọ ne igiogbẹ edọmwadẹ ọghọe la ghee. Ẹghẹ ne amẹ ya ro gue agbọn ghi gberra nẹ, ivbi uniẹn ivbi e Noa ọre emwa ni rre agbọn hia ghi gha khin.