Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
FEBRUARY 3-9
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 12-14
“Ile Nọ Dekaẹn Ima Hia”
(Gẹnẹsis 12:1, 2) E Nọyaẹnmwa keghi tama Ebram wẹẹ, “Kpa vbe ẹvbo ruẹ rre, sẹ avbe etuẹn rae kevbe owa erha rae, ne u gha rrie ẹvbo ne I gha rhie ma ruẹ. 2 I gha viọ uniẹn nibun nuẹ, ni gha do khian avbe okpẹvbo. I gha fiangbuẹ, I ghi do ya eni ruẹ khian ne ọ hin usi sẹrriọ wẹẹ a ghi gha yae na erhunmwu ne ọmwa.
it-1 522 ¶4
Ile
Ile Ne Jehova Gu Ebraham Ta. Ẹghẹ ne Ebraham ya fian ẹzẹ e Yufretes rraa vbọ rhie otọ e Kenan, ẹre ile ne Jehova gu ẹre ta ya suẹn gha mwẹ amusẹ. Ukpo 430 nọ ghi lelẹe ẹre Jehova ghi mu Uhi e Mosis gbọọ. (Gal 3:17) E Jehova ka gu Ebraham guan vbe ẹghẹ nọ na gha rre Mẹsopotamia, vbe Ur nọ re ẹvbo ọghe Ivbi e Babilọn, ọ na wẹẹ nọ mu okhian gha rrie ẹvbo ne irẹn gha gie ma rẹn. (Iwinna 7:2, 3; Gẹn 11:31; 12:1-3) Ebe Ẹksodọs 12:40, 41 (LXX) tama ima wẹẹ, ẹdẹ nọ wa gba vbe ukpo 430 ne Ivbi Izrẹl gbe vbe Igipt kevbe otọ e Kenan, ẹre a fan Ivbi Izrẹl vbe imu vbe ọviẹn ne iran te ka gha ye. Nisan 14, vbe ukpo 1513 B.C.E., ẹre Osanobua fan Ivbi Izrẹl vbe otọ Igipt, ọna ọre ẹdẹ ne a do Ugie Alagberra. (Ẹks 12:2, 6, 7) Ọna rhiema wẹẹ, egbọre, Nisan 14, vbe ukpo 1943 B.C.E., ẹre Ebraham fian ẹzẹ e Yufretes gberra vbọ rhie otọ e Kenan, kevbe wẹẹ, ẹghẹ na ẹre eyan nọ dekaẹn ile ne Jehova gu Ebraham ta ya suẹn gha mwẹ amusẹ. Osanobua keghi rhiegbe ma Ebraham, vbe ọ ghi mu okhian la e Siẹkẹm nọ rre Kenan, evba nii ẹre Osanobua na werriegbe gu Ebraham guan vbekpae eyan nọ ka yan ma rẹn. Osanobua keghi tama Ebraham wẹẹ, “I yan rẹn ighẹ I gha mu otọ na hia ne uniẹn ruẹ,” ẹmwẹ ne Osanobua tae na rhiẹre ma wẹẹ, ile ne Osanobua gu Ebraham ta vbe kaẹn eyan nọ yan rẹn vbe ogba ọghe Idẹni, ọna vbe rhiema wẹẹ, uniẹn emwa nagbọn ẹre ‘ọmọ’ na guan kaẹn vbe ebe Gẹnẹsis 3:15 khian la rre. (Gẹn 12:4-7) Osanobua na ye rhan otọre ma Ebraham sayọ, vbene avbe eyan na khian ya mwẹ amusẹ hẹ, zẹ vbene ọ rre ebe Gẹnẹsis 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Gẹnẹsis 12:3) I gha fiangbe iran ni fiangbuẹ, sokpan, I ghi tie ihẹn ne ne ọ tie ihẹn nuẹ. Vbekpa ruẹ, ọre I gha na fiangbe uhunmwu otọ agbọn hia.”
w89 7/1 3 ¶4
Evbọzẹe Nọ Na Khẹke Ne Ima Rẹn Ọmwa Ne Ebraham Gele Khin
Te eyan na wa kpa Ebraham odin, igba eva ẹre Osanobua werriegbe ta ẹmwẹ na ma Ebraham. (Gẹnẹsis 18:18; 22:18) Ne Osanobua mieke na mu eyan na sẹ, te ọ khian huẹn emwa ni ke uniẹn ughughan rre kpaegbe vbe uwu. Iran na gha miẹn afiangbe nọkhua vbe iran gha rhiọkpaegbe, rhunmwuda, te iran nibun khian rhiọkpaegbe gha die agbọn ọghe Paradais, egbe ne Osanobua te viọ Adam vbe Ivi yi. Iyeke ọni, a ghi suẹn gha maa iran emwi ne iran gha ru, ne iran mieke na sẹtin gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ.—Gẹnẹsis 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Gẹnẹsis 13:14-17) Ugbẹn vbe Lọt ghi kpa nẹ, e Nọyaẹnmwa keghi tama Ebram wẹẹ, “Wa hẹko ke ehe ne u ye nii ghee lẹga egbe. 15 I gha mu otọ ne u bẹghe hia ne uwẹ vbe uniẹn ruẹ, ọ ghi vbe gha re ọghuẹ ẹdẹdẹmwẹdẹ. 16 I gha viọ uniẹn nibun nuẹ, iran gha bun sẹrriọ wẹẹ, ai miẹn ọmwa ne ọ gha sẹtin ka iran zẹ vbene ai miẹn ọmwa ne ọ gha sẹtin ka ikpẹ ekhae ne otọ! 17 Wanwanna nian, mu egbe ne u khian lẹga otọ nii, rhunmwuda, te I ra mu ehia nuẹ.”
it-2 213 ¶3
Uhi
Rhunmwuda emwi eso ne emwa gualọ otọre miẹn, emwa eso ni rri egie ebe yayi wẹẹ, a gha khian khiẹn otọ, a ghi wẹẹ ne ọmwa nọ khian dẹ otọ nii mudia ye eke nọ gha na sẹtin bẹghe otọ nii ẹse, ọ ghi vbe bẹghe eke ne uwu ọghe nene otọ lae. Ọmwa nọ khian dẹ nene otọ gha kha wẹẹ, “I bẹghe ẹre,” ọ rhiema wẹẹ ọ gele kue yọ. Ẹghẹ ne Jehova na yan ma Ebraham wẹẹ irẹn gha mu otọ e Kenan nẹẹn, e Jehova na wẹẹ nọ ghee otọ nii hia lẹga. Ebraham ma kha wẹẹ, “I bẹghe ẹre,” rhunmwuda, ọ gha kẹ, Ebraham rẹnrẹn wẹẹ uniẹn ọghe irẹn ẹre Osanobua wẹẹ irẹn khian mu otọ nii na vbe ọ gha sẹ ẹghẹ. (Gẹn 13:14, 15) E Mosis ẹre ọ ghaa re ọmwa ne Ivbi Izrẹl ya zihe egbe, e Jehova keghi tama e Mosis nọ “ghee” otọ nii. Deghẹ emwi ne a ka ta vbe odukunmwu nọ dekaẹn vbene a ya gha mu otọ ne ọmwa gele gba, ọ rhiema wẹẹ, Osanobua gele mu otọ nii ne Ivbi Izrẹl nẹ, ne iran mieke na sẹtin yin ẹnrẹn vbe Jọsua gha suẹn gha su iran. (Diut 3:27, 28; 34:4; vbe ya ghee emwi ne Setan wẹẹ irẹn gha mu ne Jesu vbe ebe Mat 4:8.) Emwi ọvbehe na vbe gha ru ne a ya rhiẹre ma wẹẹ a gele mu otọ ne ọmwa ọre wẹẹ: ọmwa ne a khian mu otọ nii na ghi khian lẹga otọ nii, ra ọ ghi la otọ nii, nọ mieke na sẹtin yin ẹnrẹn. (Gẹn 13:17; 28:13) Vbe ẹghẹ nẹdẹ, a gha khian khiẹn otọ ne ọmwa ugbẹnso, a ghi ka inu erhan ni rre nene otọ, iyeke ọni, a ghi gbẹnnẹ ọnrẹn ye ebe.—Yae taa Gẹn 23:17, 18.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 13:8, 9) Ẹre Ebram na khama e Lọt wẹẹ, “Etẹn ma khin, ọ ma ke ne emwa mwẹ kevbe emwa ruẹ gba gha gui. 9 Gie ima wannegbe. Lahọ zẹ obọ nọ yẹ ruẹ sẹ vbe otọ na, ne u sẹ mwẹ rae, wẹ ghi laghe obọ ọkpa ne imẹ laghe obọ nọkpa.”
w16.05 5 ¶12
Gha Rhie Ahoẹmwọmwa Ma Vbe U Ghaa Sọfurre Ye Ọlọghọmwa
12 Ọ mwẹ okha ọkpa vbe Baibol, nọ dekaẹn vbene eguọmwadia Osanobua ya sọfurre ye ẹmwẹ nọ gha te sẹtin si ọlọghọmwa nọkhua. Ọna keghi re okha ọghe Ebraham kevbe ovbi ọtiọnrẹn ighẹ e Lọt ne ima ka guan kaẹn ban. Te Ebraham vbe Lọt wa gha mwẹ emwirri nibun, ọ gha kẹ, te avbe ọsuohuan ọghe iran ghi gha gu egbe gui rhunmwuda, otọ ma ghi sẹ ne avbe aranmwẹ ọghe iran khian na gha rri evbare. Rhunmwuda ne Ebraham na hoo nọ sọfurre ye ẹmwẹ nọ rre otọ na, ọ na wẹẹ ne irẹn vbe Lọt ghae egbe, sokpan, ọ na kie ẹkpotọ ne Lọt nọ ya zẹ ẹdogbọ nọ yẹẹ ọre sẹ. (Gẹn 13:1, 2, 5-9) Igiemwi esi, ẹre ọna wa khin! Ebraham ma gha gualọ ọghe enegbe ẹre, ọfunmwegbe ẹre ọ ghaa gualọ. Emwi rhọkpa wii Ebraham rhunmwuda emwi esi nọ ru na ra? Ẹo. E Lọt vbe Ebraham ghi ghae egbe nẹ, e Jehova keghi yan wẹẹ irẹn gha fiangbe Ebraham. (Gẹn 13:14-17) Ma ghaa ya ilele ọghe Osanobua ru emwi, ma na vbe gha ya ekhọe ọmẹhẹ sọfurre ye ọlọghọmwa nọ rhirhi rhiegbe ma, Osanobua i khian kue ne emwi rhọkpa da ima obọ yi, ne ima ghẹ gha mwẹ arrọọ etẹbitẹ.
(Gẹnẹsis 14:18-20) E Mẹlkizẹdẹk ne ọba Salẹm kevbe ne ọ vbe re ohẹn ọghe Osanobua Nọ Yo Sẹ keghi viọ ebrẹd kevbe ayọn gie Ebram, 19 ọ keghi fiangbẹe vbenian wẹẹ, “Te Osanobua Nọ Yo Sẹ, ne ọ yi ẹrinmwi kevbe agbọn, gha fiangbe Ebram! 20 Te Osanobua Nọ Yo Sẹ, ne ọ rhie akhọnmiotọ nuẹ vbe uhunmwu avbe eghian ruẹ gha re ne a rho!” Ebram keghi wa emwi ne ọ viọ rre ye ihe igbe, ọ na viọ obọ ọkpa vbọ ne Mẹlkizẹdẹk.
(Hibru 7:4-10) U gha lekpa ọna rẹn vbene ọ kpọlọ sẹ hẹ. Ebraham ne erha odede keghi wa emwi ne ọ viọ rre vbe okuo ye ihe igbe, ọ na viọ obọ ọkpa nẹẹn vbọ. 5 Ivbi uniẹn Livai ni re ohẹn, te nene Uhi yi ẹre iyi ne iran wẹẹ, ne iran gha miẹn emwa Izrẹl obọ ọkpa vbe uwu igbe, ọni nọ wẹẹ, obọ ivbi ẹvbo iran ọre iran na miẹn rẹn, agharhemiẹn wẹẹ ivbi uniẹn Ebraham iran vbe khin. 6 Mẹlkizẹdẹk i re ovbi uniẹn Livai, se evba, ọ keghi miẹn Ebraham obọ ọkpa vbe uwu igbe, ọ na fiangbẹe ighẹ ọmwa ne Osanobua ve ẹre emwi. 7 Agbọn hia rẹnrẹn ighẹ ọmwa ne ọ fiangbe ọmwa ẹre ọ kpọlọ sẹ ọmwa ne ọ fiangbe. 8 Zẹ vbe ọghe avbe ohẹn nii, emwa ni wulo ẹre ọ viọ a wa ye ihe igbe nii, sokpan zẹ vbe ọghe Mẹlkizẹdẹk, ọmwa ne ọ rre agbọn ẹre ọ viọ a wa ye ihe igbe nii, zẹ vbene ebe khare. 9 A sẹtin tae nian wẹẹ, ẹghẹ ne Ebraham na hae a wa ye ihe igbe nii, e Livai (ne uniẹn ọnrẹn ghi do gha miẹn iran nene a wa ye ihe igbe) vbe zọe. 10 Rhunmwuda, a ma he biẹ Livai ẹghẹ nii, sokpan a sẹtin kha wẹẹ uwu egbe Ebraham ne erhae odede ẹre ọ ye vbe ẹghẹ ne Mẹlkizẹdẹk na miẹn ọnrẹn.
it-2 683 ¶1
Ohẹn
E Mẹlkizẹdẹk nọ re Ọba e Salẹm kegha re ohẹn (ko·henʹ) ne kpataki. E Baibol ma guan kaẹn uniẹn nọ ke rre, vbene a ya biẹ ọre hẹ, ra vbene ọ ya wu hẹ. Ọ ma rri ukpo ohẹn vbe ukhu, ọmwa rhọkpa ma ka aro nẹẹn, ọmwa rhọkpa ma vbe rhihe ẹre. Ọba kevbe ohẹn ẹre Mẹlkizẹdẹk ghaa khin. Ukpo nọ ye zẹvbe ohẹn sẹ ọghe avbe ohẹn ni ke uniẹn e Livai rre. Ebraham keghi ghae emwi hia nọ mwẹ ye ihe igbe, ọ na viọ obọ ọkpa ne Mẹlkizẹdẹk, ẹre Mẹlkizẹdẹk na fiangbe ẹre, nọnaghiyerriọ, ọ gha gia na kha wẹẹ te Livai vbe hae a ghae ye ihe igbe ne Mẹlkizẹdẹk rhunmwuda, uniẹn ọghe Ebraham ẹre ọ khian ke ladian. (Gẹn 14:18-20; Hib 7:4-10) Ena hia rhiẹre ma wẹẹ, Mẹlkizẹdẹk ẹre ọ mudia ye ihe Jesu Kristi, nọ re “ohẹn ẹdẹdẹmwẹdẹ vbe uviẹn e Mẹlkizẹdẹk.”—Hib 7:17.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 12:1-20) E Nọyaẹnmwa keghi tama Ebram wẹẹ, “Kpaọ vbe ẹvbo ruẹ rre, sẹ avbe etuẹn rae kevbe owa erha rae, ne u gha rrie ẹvbo ne I gha rhie ma ruẹn. 2 I gha viọ uniẹn nibun nuẹn, ni gha do khian avbe okpẹvbo. I gha fiangbuẹ, I ghi do ya eni ruẹn khian ne ọ hin usi sẹrriọ wẹẹ, a ghi gha yae na erhunmwu ne ọmwa. 3 I gha fiangbe iran ni fiangbuẹ, sokpan I ghi tie ihẹn ne ne ọ tie ihẹn nuẹn. Vbekpa ruẹ, ọre I gha na fiangbe uhunmwu otọ agbọn hia.” 4 Ebram ghi rre ukpo isẹnirrọvbe iyenẹ, ọ keghi si kpaọ hin Haran rre zẹ vbe ne Nọyaẹnmwa wẹ nẹ ọ ru, e Lọt kevbe lelẹe gha khian. 5 Ebram keghi rhie Serai ne amwẹ ọnrẹn, e Lọt ne ovbi ọtiọnrẹn, ẹfe ne irẹn mwẹ hia, ne iran khuaẹn vbe Haran, kevbe eviẹn ọnrẹn hia iran keghi si okhian gha rrie Kenan. 6 Ebram kegha lele otọe nii khian rhinrin ọ te do sẹ erhan iruemwi ọghe Morẹ vbe ẹvbo nọhuanrẹn ọghẹ Siẹkẹm (vbe ẹghẹ ne a kha na, te ivbi e Kenan he ye rre otọe nii). 7 E Nọyaẹnmwa keghi rhie egbe ma Ebram, ọ na tama rẹn wẹẹ, “Ẹvbo ne I khian mu ne uniẹn ruẹn ọre ọna khin.” Ebram keghi bọ aka ye evba ne Nọyaẹnmwa ne ọ rhie egbe ma rẹn. 8 Vbe iyeke ọni, ọ keghi la ghe odẹ ekẹn ọghe oke ne ọ rre odẹ ahọ ọghe Bẹtẹl, ọ na bu agọ ye ẹkpo e Bẹtẹl vbe orrie kevbe Ai, vbe ahọ. Ọ kevbe bọ aka ye evba, ọ na ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Nọyaẹnmwa. 9 Ebram keghi la ghe odẹ ekẹn, ọ keghi khian ke agọ ọkpa dinna ọvbehe vbe odẹ ne ọ la ghe otọe Kenan. 10 Sokpan ukhunmwu kegha fi vbe Kenan, ọ keghi tua sẹrriọ wẹẹ, Ebram keghi ye khian sikẹ odẹ okuọ, ya sẹ Igipt ne ọ ya yin evba vbe omwa ẹghẹ eso. 11 Ugbẹn vbe ọ ghi khian fian uwu gberra la Igipt, ọ keghi tama e Serai ne amwẹ ọnrẹn wẹẹ, “Damwehọ, okhuo nọ mose ẹre u khin. 12 Avbe emwa Igipt gha miọn, iran gha kha wẹẹ, ‘Ọvbokhan mwẹ ọre u khin rhunmwuda ọni,’ iran ghi gbe mwuan, iran ghi sẹ uwẹ rae ye agbọn. 13 Tama iran ighẹ ọtẹn mwẹ nokhuo ẹre u khin, ẹghẹ nii, iran ghi rhunmwuda ruẹ sẹ mwẹ rae ye agbọn, iran ghi gha ya obọ esi mu mwẹ.” 14 Ugbẹn vbe ọ ghi fian uwu rra la Igipt, avbe emwa Igipt, keghi miẹn wẹẹ amwẹ ọnrẹn wa mose. 15 Avbe ewọe eso keghi ya tama ọba vbene ọ mose hẹ. Iran keghi rhie ẹre gha rrie ẹguae. 16 Ọba keghi rhunmwuda ẹre gha ya obọ esi mu Ebram, ọ keghi viọ oghẹn ohuan kevbe ọghẹn ẹwe nẹẹn kevbe avbe ẹmila kevbe ẹsin kevbe eviẹn kevbe ekẹtẹkẹtẹ. 17 Sokpan, rhunmwuda ighẹ Fero rhie Serai, Nọyaẹnmwa keghi gie avbe emianmwẹ dan bu ẹre kevbe emwa ẹguae ẹre hia. 18 Ẹghẹ nii, ọba keghi gie ne a tie Ebram, ọ nọ rẹn wẹẹ, “U miẹn emwi ne u si yọ mwẹ egbe, vbọzẹe ne u ma na tama mwẹ wẹẹ amwọn nọ? 19 Vbọzẹe ne u na kha wẹẹ ọtuẹn nokhuo nọ ne u na gu mwẹ rhie ẹre zẹ vbe ọvbokhan mwẹ? Ghee amwọn vba, rhie ẹre ne u ladian.” 20 Ọba e Fero keghi tama avbe emwa rẹn, iran na mu Ebram, iran keghi rhie ẹre hin ẹvbo rre kẹ kevbe amwẹ ọnrẹn kevbe emwi ne ọ mwẹ hia.
FEBRUARY 10-16
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 15-17
“Vbọzẹe Ne Jehova Na Fi Eni Ebram Kevbe Serai Werriẹ?”
(Gẹnẹsis 17:1) Ugbẹn vbe Ebram ghi rre ukpo ọkpairrọvbiyisẹn, e Nọyaẹnmwa keghi rhiegbe ma rẹn, ọ wẹẹ, “Mẹ ọrọre Osanobua Ne Oghodua. U ghi gha họn ẹmwẹ [mẹ] vbe ẹghẹ hia ne u gha ya vbe agbọn, ne u vbe gha ru emwi nọ gbae vbe ẹghẹ hia,
it-1 817
Abakuru, Ne A Gha Gualọ Abakuru
Sokpan, ẹghẹ nibun ẹre a ya miẹn abakuru vbe odẹ ne emwa nagbọn ya ru emwi kevbe emwi ughughan ne iran ru. Orukhọ kevbe amagba, ọre emwi ne emwa nagbọn re vbe ukhu vbe obọ Adam. (Rom 5:12; Psm 51:5) Sokpan, e Jehova nẹi mwẹ abakuru “rẹn emwi ne a ya yi mwa, ọ yerre wẹẹ, ekẹn ma khin,” irẹn vbe mwẹ itohan. (Psm 103:13, 14) Ọmwa esi ẹre Noa ghaa khin, Osanobua na vbe gha ghee ẹre zẹvbe ‘ọmwa nẹi mwẹ abakuru vbuwe ẹbu emwa ni ghaa rre agbọn vbe ẹghẹ nii.’ (Gẹn 6:9) Osanobua na vbe tama Ebraham nọ gha, “ru emwi nọ gbae [ra nọ gha re ọmwa nẹi mwẹ abakuru, NW] vbe ẹghẹ hia.” (Gẹn 17:1) Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ikpia eva na ghaa khin kevbe wẹẹ iran vbe wu, e Jehova ‘nọ ghee ekhọe’ kegha ghee iran zẹvbe emwa nẹi mwẹ abakuru. (1 Sam 16:7; yae taa 2 Ọba 20:3; 2 Krọ 16:9.) E Jehova vbe tama Ivbi Izrẹl ne iran gha re “emwa ne Nọyaẹnmwa gba ẹko ẹre [ra emwa nẹi mwẹ abakuru, NW].” (Diut 18:13; 2 Sam 22:24) E Jehova keghi vbe ya Ovbi ẹre nẹi mwẹ abakuru (Hib 7:26) ru izọese adẹwerriegbe ne ima, rhunmwuda izọese na, deghẹ ọmwa na gha mwẹ amuẹtinyan, ọ na vbe gha họn ẹmwẹ ne Osanobua, Osanobua gha sẹtin tie ọmwa na “ọmwata” ra ọmwa nẹi mwẹ abakuru, ọrheyerriọ, irẹn ẹre ọ ye re ọbuohiẹn nọ gbae kevbe nẹi mwẹ abakuru.—Rom 3:25, 26; ya ghee uhunmwuta nọ khare wẹẹ, INTEGRITY; PERFECTION.
(Gẹnẹsis 17:3-5) Ebram keghi diguẹ mu aro rhu otọ, ẹre Osanobua na kha wẹẹ, 4 ile ne I ra guẹ ta ọna khin: I yan rẹn wẹẹ, erha odede ọghe okpẹvbo nibun ọre uwẹ khian gha khin. 5 Ai ghi ra gha tie ruẹ Ebram ọvbehe sokpan Ebraham. Ọna ẹre ọ ghi re eni ruẹ rhunmwuda, I ra ya a ru erha odede ọghe okpẹvbo nibun.
it-1 31 ¶1
Ebraham
Ẹghẹ eso keghi gberra. Odẹ ukpo igbe ẹre iran he gbe vbe otọ e Kenan, e Sera ma he ye biẹ. Ẹre Sera na tama Ebraham nọ rhie Hega rọnmwẹ, nọ mieke na biẹ nẹẹn, e Hega kegha re ọguọmwadia ọghe Sera nọ re ovbi Igipt. Ebraham keghi kue yọ. Vbọ ghi rre ukpo 1932 B.C.E., Ebraham kegha rre ukpo 86, ẹghẹ na ẹre ọ ya biẹ Ismẹl. (Gẹn 16:3, 15, 16) Ẹghẹ eso keghi vbe gberra. Vbe ukpo 1919 B.C.E., Ebraham kegha rre ukpo 99, e Jehova keghi tama Ebraham ne ikpia hia ni rre igiowa ọghẹe rhuẹ, ọna keghi re ama nọ khian sosẹ yọ wẹẹ, e Jehova gele gu Ebraham ta ile ne kpataki. Uwu ẹghẹ na, ẹre Jehova ya fi eni Ebram werriẹ khian Ebraham, ọ na vbe tama rẹn wẹẹ “I ra ya a ru erha odede ọghe okpẹvbo nibun.” (Gẹn 17:5, 9-27; Rom 4:11) Ẹghẹ eso ghi gberra, Ebraham keghi mu ọghọ ye ikpia eha egbe, iran na kegha re odibosa ni mu akpa ọghe ọmwa nagbọn yọ, e Jehova keghi gie ikpia eha na ne iran ya tama Ebraham wẹẹ, e Sera gha biẹ ọmọ okpia vbe ukpo nọ dee!—Gẹn 18:1-15.
(Gẹnẹsis 17:15, 16) Osanobua keghi tama Ebraham wẹẹ, “Ghẹ ghi tie amwọn Serai ọvbehe, Sera ẹre a ghi tie ẹre. 16 I gha fiangbẹe, I gha gi ẹre biẹ ọmọ okpia nuẹ. I gha fiangbẹe, irẹn gha khian iye okpẹvbo nibun. A gha vbe miẹn avbe ọba vbe uniẹn ọnrẹn.”
w09 2/1 13
De Emwi Ne Eni Emwa Ughughan Demu?
Osanobua keghi tobọre fi eni emwa eso werriẹ rhunmwuda emwamwa ne irẹn mwẹ ne iran, agharhemiẹn wẹẹ iran khian eniwanrẹn nẹ. Vbe igiemwi, emwi ne a ya Ebram kha ọre “Erha Mwa Khian Ne A Rhie Uyi Na,” Osanobua keghi fi eni na werriẹ khian Ebraham, evba ya Ebraham kha ọre “Erha Ọghe Ọkhọngborrie Emwa.” Erriọ gele gha ye, Ebraham keghi do khian erha ọghe agbẹnvbo nibun. (Gẹnẹsis 17:5, 6) Erriọ Osanobua vbe fi eni e Serai werriẹ, ọ gha kẹ, emwi na ya e Serai kha ọre “Ọmwa nọ si imuaẹmwẹ.” Ẹi mwẹ irẹn ma gha ghọghọ vbe Osanobua ghi fi eni ẹnrẹn werriẹ khian e Sera, emwi na ya e Sera kha ọre, Ovbi Ọba Nokhuo ra Uvbi, eni na keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọba nibun gha kẹ uniẹn ọghe Sera ladian.—Gẹnẹsis 17:15, 16.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 15:13, 14) Nọyaẹnmwa keghi tama rẹn wẹẹ, “Uniẹn ruẹ gha khian ọrriọvbe vbe ẹvbo ẹrrẹe, iran gha khian eviẹn vbe evba, a ghi vbe ye ukpo uri eva sẹ iran usẹ. 14 Sokpan mẹ gha rri ẹvbo nọ ru iran emwi na oya, iran ghi miẹn iran emwi ẹfe nọ kpọlọ vbe iran a khian kpaọ vbe ọfunmwegbe.
it-1 460-461
Ẹghẹ Ne Emwi Ughughan Ya Sunu Vbe Ẹghẹ Nẹdẹ
E Jehova keghi tama Ebram (Ebraham) wẹẹ: “Uniẹn ruẹ gha khian ọrriọvbe vbe ẹvbo ẹrrẹe, iran gha khian eviẹn vbe evba, a ghi vbe ye ukpo uri eva sẹ iran usẹ [ra rri iran oya].” (Gẹn 15:13; vbe ya ghee Iwinna 7:6, 7.) Osanobua keghi ta ẹmwẹ na ma Ebraham a te miẹn wẹẹ, ọ biẹ Aizik nọ re ‘ọmọ’ ne a ru eyan rẹn. Ukpo 1932 B.C.E., ẹre ọguọmwadia nokhuo nọ re ovbi Igipt na tiẹre Hega ya biẹ Ismẹl ne Ebram, sokpan Ebraham keghi biẹ Aizik vbe ukpo 1918 B.C.E. (Gẹn 16:16; 21:5) Ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya kpa hin Igipt rre, ẹre oya ne iran ghaa re ya sẹ ufomwẹ (Gẹn 15:14). A gha ke ẹghẹ nii ka ukpo 400 ghee iyeke, ọ ghi rhie ima gha rhie ukpo 1913 B.C.E. Ọmọ ukpo isẹn ẹre Aizik ghaa khin vbe ukpo 1913 B.C.E. Ọ khọ wẹẹ Aizik fian ewẹn nẹ vbe ẹghẹ na, kevbe wẹẹ, ọ vbe khian “ọrriọvbe” nẹ vbe ẹvbo nẹi re ọghẹe. Ẹghẹ na kha na odẹ ukpo 19 ẹre Ismẹl ghaa ye, oya na ta yotọ wẹẹ Ivbi Ebraham gha re, keghi suẹn gha mwẹ amusẹ vbe egbe Aizik, rhunmwuda ne Ismẹl na gha yae ‘gbogiẹ.’ (Gẹn 21:8, 9) Agharhemiẹn wẹẹ Aizik ẹre ọ khian rri ukhu Ebraham, Ismẹl kegha yae gbogiẹ, emwa i ghi ghee egbe uyinmwẹ vbenian sẹ emwi vbe ẹghẹ na, sokpan ẹi re erriọ ẹre ọ ghaa ye vbe ẹghẹ nẹdẹ. Odẹ ne Sera ya yin kevbe ne Osanobua na kue ne iran khu e Hega kevbe ovbi ẹre ighẹ Ismẹl kpa, rhiẹre ma wẹẹ, uyinmwẹ nọ ma khẹke ẹre Ismẹl yinrin. (Gẹn 21:10-13) Ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn na kakabọ rhan otọ okha na vbe rhiẹre ma wẹẹ, ẹghẹ na ẹre ukpo 400 ne Ivbi Ebraham khian ya rri oya gele ya suẹn, ọ ghi vbe ya sẹ ufomwẹ vbe ẹghẹ ne iran khian ya kpa vbe Igipt rre.—Gal 4:29.
(Gẹnẹsis 15:16) Ọ gha sẹ orre enẹ, uniẹn ruẹ ke dọlegbe gha die emwa; rhunmwuda mẹ i ra khulo emwa Amori ladian, a te do miẹn wẹẹ, iran ru emwi dan ne ọ na kei ne a rri iran oya.”
it-1 778 ¶4
Ẹksodọs
‘Orre Nogie Enẹ.’ Ma ghi yerre wẹẹ, e Jehova tama Ebraham wẹẹ, vbe ọ ghaa rre orre nogie ene, ivbi ẹre gha werriegbe gha rrie otọ e Kenan. (Gẹn 15:16) Ke ẹghẹ ne eyan ne Osanobua yan ma Ebraham ya suẹn gha mwẹ amusẹ, ya sẹ ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya kpa hin Igipt rre keghi re ukpo 430, orre ughughan ni ghaa rrọọ vbuwe ẹghẹ na gberra enẹ, Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe rhiẹre ma wẹẹ, emwa wa gha tọ vbe ẹghẹ nii. Sokpan ukpo 215 kẹkan ẹre Ivbi Izrẹl gele gbe vbe otọ Igipt. Ne ima mieke na rẹn “orre enẹ” ni ghaa rrọọ iyeke vbe Ivbi Izrẹl ghi lae Igipt nẹ, ma gha ya ẹgbẹe ọghe Livai ya ru igiemwi: (1) Livai, (2) Kohat, (3) Amram, kevbe (4) Mosis.—Ẹks 6:16, 18, 20.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 15:1-21) Vbe iyeke ọnọna, Ebram keghi miẹn umian, ọ na họn vbe Nọyaẹnmwa gu ẹre guan wẹẹ, “Ghẹ mu ohan Ebram, Mẹ ọre asa ne ọ gha degue ruẹ, I gha ru ruẹ ẹse nọkpọlọ ẹsẹse.” 2 Sokpan Ebram keghi kha wẹẹ, “Nọyaẹnmwa ne Udazi, Ii mwẹ emọ, de esa ne ẹse ne u ra ru mẹ khin? Ọmwa ne I mwẹ ne ọ gha rri ukhu, ọrọre Eliẹzẹ ne ovbi e Damaskọs. 3 U ma viọ emọ mẹ, ọkpa vbe uwu avbe eviẹn mwẹ ẹre ọ ra rri ukhu mwẹ!” 4 Ọ keghi vbe họn vbe Nọyaẹnmwa vbe dọlegbe gu ẹre guan wẹẹ: “Ọviẹn na i ra rri ukhu ruẹ, Eliẹzẹ, ovbuẹ nokpia vbe ẹko ẹre ọ ra rri ukhu ruẹ.” 5 Nọyaẹnmwa keghi rhie ẹre ladian ore, ọ wẹẹ, “Tọn aro mu ghe iso ne u ka inu orhọnmwẹ ni rrọọ, adeghẹ u gha sẹtin; uniẹn ruẹn gha bun vberriọ zẹẹ.” 6 Ebram keghi ya ẹko e Nọyaẹnmwa rhiẹnrhiẹn ghe ẹre, rhunmwuda ọni, e Nọyaẹnmwa keghi rhan obọ miẹn ẹnrẹn. 7 Ẹre Nọyaẹnmwa na tama rẹn wẹẹ, “Mẹ ọrọre Nọyaẹnmwa ne ọ wẹẹ ne u kpaọ vbe Babilonia rre, ne a miẹn ehe na mu otọe na nuẹn zẹvbe ọghuẹ.” 8 Sokpan Ebram wanniẹn wẹẹ, “Nọyaẹnmwẹ ne Udazi, vbia gha ya rẹn hẹ wẹẹ ọghomwẹ nọ?” 9 Irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “Mu ovbi ẹmila ne sọguọsọguọ ọghe ikpia gu mwẹ, ẹwe ikpia, ogho ikpia, idu kevbe elikhukhu.” 10 Ebram keghi viọ avbe aranmwẹ na hia gie Osanobua, ọ keghi giagia iran ye ihe eveva, ọ keghi viọ avbe ukhiọnmwẹ nii aro daa egbe vbe uniẹn eva; sokpan ọ ma giagia avbe ahianmwẹ. 11 Avbe ugu kegha gho rri ehe ne avbe aranmwẹ na ye sokpan irẹn kegha ya iran kua. 12 Ugbẹnvbe owẹn ghi ra defua, ovbe nọkhua keghi rhie Ebram, ohan nọkhua na gha muẹn. 13 Nọyaẹnmwa keghi tama rẹn wẹẹ, “Uniẹn ruẹn gha khian ọrriọvbe vbe ẹvbo ẹrrẹe, iran gha khian eviẹn vbe evba, a ghi vbe ye ukpo uri eva sẹ iran usẹ. 14 Sokpan mẹ gha rri ẹvbo ne ọ ru iran emwi na oya, iran ghi miẹn iran emwi ẹfe nọ kpọlọ vbe iran a khian kpaọ vbe ọfunmwegbe. 15 A gha re ruẹ vbe u gha ghi tọ sẹ nẹ ẹsẹse. 16 Ọ gha sẹ orre enẹ, uniẹn ruẹn ke dọlegbe gha die emwa; rhunmwuda mẹ i ra khulo emwa Amori ladian, a te do miẹn wẹẹ, iran ru emwi dan nọ na kei ne a rri iran oya.” 17 Ovẹn ghi dero nẹ vbe ebiebi ghi so, vbe udemwurri, akhe erhẹn nọ gbe ighogho kevbe ukpekhọe nọ baa keghi rre do la adesẹneva avbe aranmwẹ nii gberra. 18 Ẹdẹ ne ẹdẹrriọ, Nọyaẹnmwa keghi gu Ebram ta ile wẹẹ, “I yan rẹn ighẹ I gha mu otọ na hia ne uniẹn ruẹn, ke ẹzẹ nọ rre ehe ne Igipt lae ya sẹ Yufretes ne okpẹzẹ. 19 Deba otọe avbe Ken, Keniz, Kadomi, 20 emwa Hiti, Pẹriz, Refeim, 21 emwa Amọri, Kenan, Gigasi kevbe Jebus.”
FEBRUARY 17-23
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 18-19
“‘Ọbuohiẹn Ọghe Uhunmwu Otagbọn Hia’ Guọghọ E Sodọm Kevbe Gomorra”
(Gẹnẹsis 18:23-25) Ebraham keghi sikẹ Nọyaẹnmwa, ọ nọ rẹn wẹẹ, “Te u ra gele fuẹn nọ ma ru khọ ba eni ru khọ ra? 24 Adeghẹ a miẹn arhunmwu ekigbesiyeha nọ ma ru khọ vbe evba nii, u gha ye fuẹn ẹvbo nii hia ra? Ui sọrae ra, ne u miẹn ehe na sinmwi arhunmwu ekigbesiyeha nii? 25 Vbe na i na gbe awawẹ ui ra gbe ni ma ru khọ ba eni ru khọ. Ọni i gia ru, wẹ i sẹtin ru vberriọ. Ẹghẹ nii, a ghi rri eni ma ru khọ oya zẹ vbe eni ru khọ. Ọni i gia ru, enọ bu ohiẹn otọ agbọn hia, te ọ gha ru emwi nọ kere.”
w17.04 18 ¶1
‘Ọbuohiẹn Ọghe Uhunmwu Otagbọn Hia’ Keghi Ru Emwi Nọ Gbae Vbe Ẹghẹ Hia
“ENỌ bu ohiẹn otọ agbọn hia, te ọ gha ru emwi nọ kere.” (Gẹn 18:25) Ẹmwẹ ne Ebraham tae na rhiẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ e Jehova gha bu ohiẹn e Sodọm vbe Gomorra vbe odẹ nọ khẹke. Te Ebraham wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i khian ru emwi nọ ma gba, ẹi khian ‘gbele emwa ni ma ru khọ ba emwa ni ru khọ.’ Ọ rẹnrẹn wẹẹ e Jehova i sẹtin ru emwi vberriọ. Vbe Jehova ghi gie aro ọmwa ne irẹn khin vbe odẹ ukpo 400 nọ ghi lelẹe, ọ na wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa ọrọre ne ọ khọn nuẹ nọ wegbe, nọ gbae kevbe ẹmwata vbe odẹ ọre hia; ọmwata kevbe ne ọ ta uhunmwu ẹmwẹ ẹre Osanobua rua khin; emwi nọ kere ke nọ maan ẹre ọ ru.”—Diut 31:19; 32:4.
(Gẹnẹsis 18:32) Ebraham keghi kha wẹẹ, “Lahọ ghẹ mu ohu Nọyaẹnmwa, I gha ye guan uhukpa na kẹkan. Adeghẹ igbe kẹkan ọre a miẹn vbọ vbo?” Irẹn keghi kha wẹẹ, “Ii ra fuọn rẹn rua adeghẹ a miẹn igbe vbọ.”
Izinegbe—Ẹtin I Fo Ọmwa Ne Ọ Mwẹ Ẹbo Izinegbe
E Jehova ẹre ọ ghi rhie igiemwi nọ maan sẹ yotọ vbene ọ dekaẹn odẹ ne a ya rhie izinegbe ma. Nọnaghiyerriọ, te ọ wa khẹke ne ima gha ya egbe ta re. (2 Pit 3:15) Ako nibun vbuwe Baibol guan kaẹn odẹ nibun ne Jehova ya rhie ẹbo izinegbe ma. (Neh 9:30; Aiz 30:18) Vbe igiemwi, vbe Jehova ghi ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, te irẹn ra guọghọ e Sodọm, Ebraham kegha nọ rẹn ọta eso vbekpae Sodọm ne ọ khian guọghua. De emwi ne Jehova ghi ru? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova ma gbe eta ye ọre unu, sokpan, ọ keghi mwẹ izinegbe, ọ na rhie ehọ nẹẹn ta yi. Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, e Jehova gele danmwehọ Ebraham? Ẹmwẹ eso ne Ebraham loo ro ya nọ e Jehova ọta, ẹre Jehova vbe loo ya zẹ ẹmwẹ wanniẹn ọnrẹn. Ọna keghi rhie ilẹkẹtin ne Ebraham wẹẹ, e Jehova i khian dunmwu Sodọm rua adeghẹ arhunmwu igbe kẹkan ni mwẹ ekhọe esi ẹre a miẹn vbọ. (Gẹn 18:22-33) Vbene ẹmwata, Osa nọ mwẹ izinegbe ne ẹi balọ egbe ẹre Jehova khin!
(Gẹnẹsis 19:24, 25) E Nọyaẹnmwa keghi gie ugbofi ne ọ giẹn ke odukhunmwu rhọọ yan e Sọdom kevbe Gomorra vbe udemwurri. 25 Erriọ, e Nọyaẹnmwa keghi fuẹn okpẹvbo na eveva kevbe iya nii hia kevbe emwi hia ni zọ vbe otọe nii.
w10 11/15 26 ¶12
E Jehova Ọre Nọyaẹnmwa Ne Udazi!
12 Te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha rherhe rhiẹre ma wẹẹ irẹn ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya kha yan agbọn na. Irẹn i khian kue ne emwi dan wa gha sunu khian, ma vbe rẹn wẹẹ okiekie ẹdẹ ma ye na. E Jehova keghi ya okpamẹ guọghọ emwa dan ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ e Noa. Ọ guọghọ e Sodọm vbe Gomorra, ọ na vbe guọghọ e Fero kevbe ivbiyokuo ẹre. Emwi ne Jehova ru e Sisera kevbe ivbiyokuo ẹre, kẹ kevbe Senakẹrib kevbe ivbiyokuo ẹre rhiẹre ma wẹẹ, ẹtin e Jehova ne Udazi gele sẹ ọghe iran. (Gẹn 7:1, 23; 19:24, 25; Ẹks 14:30, 31; Giọg 4:15, 16; 2 Ọba 19:35, 36) Nọnaghiyerriọ, gi ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i khian kue ne emwa wa gha zaan eni irẹn khian, kevbe ne a gha ya obọ atosi mu eguọmwadia ọghe irẹn. Deba ọni, ma vbe bẹghe ama urremwẹ ọghe Jesu kevbe ama nọ rhiẹre ma wẹẹ, okiekie ẹdẹ ọghe agbọn dan na ẹre ima ye.—Mat 24:3.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 18:1) E Nọyaẹnmwa keghi rhiegbe ma Ebraham vbe ọkpẹn avbe erhan iruemwi ọghe Mamrẹ, Ebraham keghi tota ye onurho owa ukpọn rẹn vbe ogiavan ogioghogho,
(Gẹnẹsis 18:22) Avbe ikpia eva nii keghi kpaọ, iran keghi mu aro daa Sodọm sokpan Nọyaẹnmwa keghi mudia ke Ebraham.
w88 5/15 23 ¶4-5
Ọmwa Rhọkpa Rrọọ Nọ He Bẹghe Osanobua Ra?
Nia, ma rẹn emwi nọ si ẹre ne Ebraham na gha gu odibosa nii nọ re ọmunu ọghe Osanobua guan vbene a miẹn wẹẹ, e Jehova tobọre ẹre irẹn ghaa gu guan. Ne a na miẹn wẹẹ, te odibosa na tama Ebraham emwi ne Osanobua tobọre hoo nọ tama rẹn, kevbe wẹẹ nene odibosa vbe mudia ye ihe Osanobua, ẹre ọ zẹe ne Baibol na kha wẹẹ, te Jehova “rhiegbe ma Ebraham.”—Gẹnẹsis 18:1.
Yerre wẹẹ, odibosa ne Osanobua gie ẹre uhunmwu gha sẹtin ta ẹmwẹ ne Osanobua gie ẹre vbe nẹi na ba emwi rhọkpa ku, vbene ima gha vbe ya sẹtin họn ẹmwẹ ne ọmwa ta vbe efoni ra e rredio. Ọna ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene Ebraham, Mosis, Manoa, kevbe eguọmwadia Osanobua ọvbehe ya gha gu avbe odibosa guan ni mu akpa ọghe emwa nagbọn yọ, vbene a miẹn wẹẹ, Osanobua tobọre ẹre iran gu guan. Ẹmwata nọ wẹẹ, iran na gele bẹghe avbe odibosa kevbe uyi e Jehova nọ ghaa rhiegbe ma vbe egbe iran, sokpan iran ma sẹtin bẹghe Osanobua. Ọna rhiema wẹẹ, ẹmwata ẹre ukọ e Jọn taẹ nọ na wẹẹ: “Ọmwa ọkpa i rrọọ ne ọ he bẹghe Osanobua.” (Jọn 1:18) Avbe odibosa ni mudia ye ihe Osanobua ẹre avbe ikpia na bẹghe, ẹi re Osanobua tobọre.
(Gẹnẹsis 19:26) Sokpan amwẹ Lọt keghi ghee odieke, a na fiẹe werriẹ yae khian orrẹ umwẹ.
Gha Ru Iyobọ Ne Emwa Ọvbehe Ni Rre Uwu Ibavbaro
3 Atamuolọyan nọ ma gbe ye uviẹn ẹre Lọt ru vbe ọ si gha rrie Sodọm, nọ re ẹvbo ne emwa na wa gha fuẹn vbe uyinmwẹ esakan. (Tie 2 Pita 2:7, 8.) Otọ e Sodọm te wa gha maan emwi okọ, sokpan e Lọt wa werriẹ aro daa isievẹn nibun vbe ẹvbo nii. (Gẹn 13:8-13; 14:12) Ọ gha kẹ, emwi nọ ya amwẹ e Lọt sọtẹ dae Jehova ọre nọ na hoẹmwẹ Sodọm kevbe Ivbi e Sodọm. Ẹghẹ ne Osanobua ghi ya guọghọ ẹvbo nii, ọvbokhan e Lọt ma miẹn uhunmwu. Ivbi e Lọt nikhuo eva vbe vbo? Te ikpia ne iran khian te rọnmwẹ vbe wulo. E Lọt ma ghi gha mwẹ owa mwẹ odẹ, emwi ewe hia nọ mwẹ keghi wii ẹre. Nọ ghi wa dae sẹ ehia ọre ne ọvbokhan rẹn ma na miẹn uhunmwu. (Gẹn 19:12-14, 17, 26) Vbuwe ẹghẹ nọ wegbe na, egbe Lọt wọọ e Jehova ra? Hiehie.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 18:1-19) E Nọyaẹnmwa keghi rhiegbe ma Ebraham vbe ọkpẹn avbe erhan iruemwi ọghe Mamrẹ, Ebraham keghi tota ye onurho owa ukpọn rẹn vbe ogiavan ogioghogho, 2 ọ ghi tọn aro mu vbe ọwarọkpa, ọ keghi ya dẹghe ikpia eha vbe iran mudia vbe evba. Ọwarọkpani vbe ọ ghi wa bẹghe iran, ọ keghi rhulẹ ke onurho owa ukpọn rẹn kpa ya vba iran. Ugbẹnvbe ọ ghi diguẹ mu aro rhu otọ nẹ, ọ wẹẹ, 3 “Wa Dọmọ o, ugamwẹ uwa ọre I rre ba, lahọ wa ghẹ rhie gberra owa mwẹ vbe na i na yakọ hiehie. Ọguọmwadia ruẹ ọre I khin. 4 Gu mwẹ wẹẹ ne iran sa amẹ ya kpe uwa owẹ, wa sẹtin hẹwẹ vbe emwa na, vbe ototọ erhan na. 5 I gha mu evbare eso rre. Ọna gha rhie ẹtin ne uwa ya deyan okhian uwa. Owa mwẹ ọre uwa rre, mẹ vbe mu egbe ne I ya mu ọghọ ye uwa egbe.” Iran wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “Ọ maan, ya ru vbene u khare.” 6 Ebraham keghi rhulẹ la uwu owa ukpọn, ọ keghi tama Sera wẹẹ, “Mu ẹkpo ọghe irhuarhua ruẹ nọ maan sẹ, dọlọẹ yi ne u ya le ebrẹd.” 7 Iyeke ọni, ọ keghi rhulẹ la ẹbu emwirri ẹnrẹn, ọ keghi dobọ mu ekhuia ẹmila ne sọguọsọguọ nọ vbe mwẹ egbe, ọ keghi mu ne ọguọmwadia ọkpa ne ọ zẹgiẹ mwamwaẹn. 8 Ọ keghi rhie ewẹn ẹmila ọgbọn kevbe emiowo nii, ọ keghi viọ ẹre yotọ vbe odaro emwa nii. Iran ghi rri evbare nẹ, ọ keghi mudia ke iran vbe ototọ erhan nii. 9 Iran keghi nọ rẹn wẹẹ, “E Sera ne amwọn vbo yi?” Irẹn wanniẹn tama iran wẹẹ, “Ọ rre uwu owa ukpọn vbe evba.” 10 Ọkpa vbe uwu iran keghi wẹẹ, “I tama ruẹn nian, vbe uki ihinrin ne ọ dee mẹ gha dọlegbe rre, e Sera ne amwọn gha biẹ ọmọ okpia.” Sera kegha danmwehọ vbe odieke iran vbe onurho owa ukpọn. 11 Ebraham vbe Sera wa khian ọmaẹn ẹsẹse. Sera i ghi vbe mu obọ mwẹ. 12 Rhunmwuda ọni, e Sera keghi hẹko gha giẹ, ọ wẹẹ, “Eban I khian ọmaẹn gbe ne ọ ghi biẹ, ẹghẹ na ọre I gha na ye gha miẹn okpia ra? Yevbe sẹ ọni, ọdafẹn mwẹ khian ọmaẹn nẹ.” 13 Ẹghẹ nii ọre Nọyaẹnmwa na nọ Ebraham wẹẹ, “Vbọzẹe ne Sera na giẹ yi, ne ọ na kha wẹẹ, ‘Mẹ gha ye sẹtin biẹ vbe I khian ọmaẹn nẹ ra?’ 14 Emwi ọkpa rrọọ nọ lọghọ ne Nọyaẹnmwa ra? Vbe ẹghẹ ne ọ ke yi, vbe uki ihinrin nọ dee, I gha dọlegbe bu ruẹ rre, e Sera gha biẹ ọmọ okpia.” 15 Rhunmwuda ne ohan na mu e Sera, ọ keghi siẹn wẹẹ, “I ma giẹ,” irẹn wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “U giẹ vbe ne ẹmwata, u giẹ.” 16 Ẹre emwa nii na kpaọ, iran na gha rrie ehe ne iran gha ke sẹtin dẹghe Sodọm. Ebraham keghi lele iran ne ọ su iran sẹ odẹ. 17 E Nọyaẹnmwa keghi tae vbe ekhọe ẹre wẹẹ, “Ii sẹtin rhie emwi ne I ra ru lẹre ne Ebraham. 18 Uniẹn ọnrẹn gha do khian agbọn ẹvbo nọkhua ne ọ mwẹ ẹtin, avbe uhunmwu otọ agbọn na hia, obọ ẹre ọre I ra la fiangbe iran. 19 I hannọ rẹn zẹ nẹ ne ọ miẹn ehe na gha yi iyi ne ivbi ẹre kevbe emọ ne ọ gha la uniẹn ọnrẹn rre, ne iran gha họn ẹmwẹ mẹ, ne iran vbe gha ru emwi ne ọ ọhẹnhẹn. Ẹghẹ nii, I ghi do ru nẹ zẹ vbe ne I ve ẹre re hia.”
FEBRUARY 24–MARCH 1
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | GẸNẸSIS 20-21
“E Jehova Keghi Mu Eyan Rẹn Sẹ Vbe Ẹghẹ Hia”
(Gẹnẹsis 21:1-3) E Nọyaẹnmwa keghi fiangbe Sera zẹ vbene ọ khare. 2 Irẹn keghi do hanmwa, ọ na biẹ ọmọ okpia ne Ebraham vbe ọ khian ọmaẹn nẹ. A keghi biẹ ọmọ nii vbe ẹghẹ ne Osanobua khare wẹẹ a gha ya biọẹ. 3 Ebraham keghi he ovbi ẹre Aizik.
Osanobua Keghi Tiẹre Ovbi Ọba Nokhuo Ra Uvbi
Ogiẹ ne Sera giẹ rhiẹre ma wẹẹ, irẹn i mwẹ amuẹtinyan ra? Ẹo. E Baibol wẹẹ: “Iyayi ẹre ọ do ya Ebraham khian ebaba, egbe ne a rhe ya miẹn wẹẹ, ọ khian ọmaẹn gbe nẹ, kevbe wẹẹ, Sera ne amwẹ ọnrẹn keghi vbe gha re agan. Ọ keghi mu ẹtin yan Osanobua wẹẹ, ọ gha ru vbene ọ khare.” (Hibru 11:11) E Sera rẹn aro ọmwa ne Jehova khin; ọ rẹnrẹn wẹẹ e Jehova gha sẹtin mu ẹmwẹ nọ rhirhi ta sẹ. Ai miẹn ọmwa nẹi hoo nọ gha mwẹ egbe amuẹtinyan vberriọ. Te ọ khẹke ne ima hia ne ima rẹn Osanobua nọ yan ẹmwẹ nọ rre uwu e Baibol sayọ. Ma gha ru vberriọ, ma gha do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ mwẹ evbọzẹe ne Sera na gha mwẹ egbe amuẹtinyan vberriọ. E Jehova gha yan, te ọ muẹn sẹ, ugbẹnso, ọ gha khian mu eyan rẹn sẹ, ọ ghi ru ẹre vbe odẹ nọ gha kpa ima odin, sẹrriọ wẹẹ, ma i ghi rẹn ẹghẹ ne ogiẹ khian ya fẹ ima!
“RU EMWI NE SERA RHIRHI TAMA RUẸ”
Emwi ne Sera gualọ ke ẹghẹ gha dee keghi do sẹ ọre obọ vbe ọ rre ukpo 90. E Sera keghi biẹ ọmọ ọkpia ọkpa ne ọdafẹn ọnrẹn ighẹ Ebraham, ne a kha na, ukpo iyisẹn ẹre Ebraham ghaa ye! Ebraham keghi he ọmọ na Aizik ra “Ogiẹ,” zẹ vbene Osanobua wẹẹ ne ọ ru. Ya aro ekhọe ruẹ bẹghe emwi nọ sunu vbe Sera ghi biẹ nẹ, agharhemiẹn wẹẹ egbe wọọ re nẹ, ọ na ye gha muẹnmuẹn ogiẹ, ọ na wẹẹ: “Osanobua rhie oghọghọ mẹ, ọ vbe zẹ mwẹ ogiẹ. Ọmwaikọmwa ne ọ họn rẹn gha gu mwẹ giẹ.” (Gẹnẹsis 21:6) Te Sera wa gha sọyẹnmwẹ ya sẹ ẹdẹ nọ wu, rhunmwuda ẹse ne Jehova ru nẹ vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Vbọrhirhighayehẹ, iwinna nibun vbe gha lelẹe khian.
Ẹdẹ ne a fian Aizik ewẹn, Ebraham vbe ẹgbẹe ọre keghi do ugie, ukpo isẹn ẹre Aizik ghaa ye vbe ẹghẹ nii. Sokpan, ọlọghọmwa eso ghaa rre otọ. E Baibol gie ẹre wẹẹ, e Sera kegha bẹghe uyinmwẹ eso nọ ma khẹke ne Ismẹl ghaa yin. Ukpo 19 ẹre Ismẹl ne ovbi e Hega ghaa ye, ọ na gha ya Aizik gbogiẹ. Sokpan, ẹi re te Ismẹl wa gha yae gbogiẹ kẹkan. Ukọ e Pọl keghi gie uyinmwẹ ne Ismẹl ghaa yin zẹvbe ukpokpo. E Sera bẹghe ẹre wẹẹ te Ismẹl ghaa zẹ ovbi irẹn kpokpo: uyinmwẹ ne Ismẹl ghaa yin keghi mu arrọọ ọghe Aizik ye ikpadede. E Sera rẹnrẹn wẹẹ, Aizik i wa re ovbi irẹn kẹkan, sokpan, e Jehova mwẹ emwamwa ne kpataki ne Aizik. Rhunmwuda ọni, e Sera keghi ya udinmwẹ tama Ebraham nọ khu e Hega kevbe Ismẹl kpa.—Gẹnẹsis 21:8-10; Galatia 4:22, 23, 29.
De emwi ne Ebraham ghi ru? Ẹmwẹ Osanobua khare wẹẹ: “Ẹmwẹ na keghi rhia Ebraham ẹko rua ẹsẹse.” Te Ebraham wa hoẹmwẹ Ismẹl, ahoẹmwọmwa nọ mwẹ nẹẹn, ma gi ẹre bẹghe ọlọghọmwa nọ ghaa rre otọ. Sokpan, e Jehova bẹghe emwi nọ ghaa sunu, ọ na ghi zẹ emwi ru. E Baibol khare wẹẹ: “Ghẹ mu ẹmwẹ ọmọ okpia nii roro kevbe ọviẹn ighẹ Hega. Ru emwi ne Sera rhirhi tama ruẹ, rhunmwuda, urho Aizik ẹre uniẹn ne I ve nuẹ ra la rre.” E Jehova keghi tama Ebraham wẹẹ, irẹn gha gbaroghe Hega vbe ovbi ẹre. Ebraham keghi kue ye ẹmwẹ ne Osanobua tae.—Gẹnẹsis 21:11-14.
(Gẹnẹsis 21:5-7) Ukpo iyisẹn ẹre ọ ghaa ye vbe a biẹ Aizik. 6 Sera keghi kha wẹẹ, “Osanobua rhie oghọghọ mẹ, ọ vbe zẹ mwẹ ogiẹ. Ọmwaikọmwa ne ọ họẹn gha gu mwẹ giẹ.” 7 Ọ keghi rhie tẹe wẹẹ, “De ọmwa ne ọ gha te sẹtin tae ma Ebraham ighẹ Sera gha koko emọ, sevba, ghee vbe I biẹ ọmọ okpia nẹẹn vbe I khian ọmaẹn nẹ.”
(Gẹnẹsis 21:10-12) E Sera ghi miẹn ọnrẹn, ọ na tama Ebraham wẹẹ, “Khu okhuo ọviẹn na vbe ovbiẹre ladian. Ọ ma kei ne ovbi okhuo ọviẹn na ghae vbe ukhu ruẹ ne Aizik ne ovbi mwẹ gha re.” 11 Ẹmwẹ na keghi rhia Ebraham ẹko rua ẹsẹse, rhunmwuda, ovbi ẹre nokpia ọre Ismẹl vbe khin. 12 Sokpan, Osanobua ke tama Ebraham wẹẹ, “Ghẹ mu ẹmwẹ ọmọ okpia nii roro kevbe ọviẹn ighẹ Hega. Ru emwi ne Sera rhirhi tama ruẹ, rhunmwuda, urho Aizik ẹre uniẹn ne I ve nuẹn ra la rre.
(Gẹnẹsis 21:14, NW) Ebraham ghi rhiọrre vbe owiẹ, ọ na viọ ebrẹd kevbe ọgọ ohian ne amẹ ye, ọ na mu ne Hega. Ebraham keghi muẹn yan Hega izabọ, ẹre ọ na wẹẹ ne Hega vbe ovbi ẹre nokpia kpa. Ẹre ọ na ghi kpa, ọ na gha zozo khian vbuwe atọ ọghe Biẹsiẹba.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Gẹnẹsis 20:12) Vbe ẹmwata, ọtẹnmwẹ nokhuo gele nọ. Erha ọkpa ẹre ọ biẹlẹ ima, sokpan ẹi re iye ọkpa, ọre I na rhie ẹre rọnmwẹ.
wp17.3 12, evba gbẹn ye ototọ kuẹi
“Okhuo Nọ Mose Ẹrẹ U Khin”
Ọtiẹn Ebraham nokhuo ẹre Sera ghaa khin. E Tẹra ẹre ọ biẹlẹ iran eva, sokpan, ẹi re iye ọkpa ẹre ọ biẹ iran. (Gẹnẹsis 20:12) Ẹmwata nọ wẹẹ, emwi awua ẹre nọ ne etẹn etẹn gha rọnmwẹ egbe vbe ẹdẹnẹrẹ, sokpan ma ghi yerre wẹẹ, vbene emwi ghaa ye vbe ẹghẹ Ebraham lughaẹn ne vbene ọ ghi ye vbe ẹghẹ na. Ẹghẹ na kha na wa ye sikẹ ẹghẹ ne Adam vbe Ivi ma na he ru orhukhọ. Rhunmwuda ne egbe na gele rhan emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ Ebraham, etẹn etẹn sẹtin rọnmwẹ egbe vbene ivbi iran i na vbe mu emianmwẹ rhọkpa. Sokpan, vbe ukpo 400 nọ ghi lelẹe, emwa ma ghi gha tọ vbene ọ ghaa ye vbe ẹghẹ Ebraham. Ẹghẹ nii, ẹre Osanobua na ghi gbe uhi ne Ivbi Izrẹl wẹẹ, ọ ma khẹke ne etẹn etẹn ni kakabọ sikẹ egbe gha rọnmwẹ egbe.—Levitikọs 18:6.
(Gẹnẹsis 21:33, NW) Ebraham keghi gbọ erhan ikhinmwi ye Biẹsiẹba, evba nii ẹre ọ na ghi so eni e Jehova nọ re Osanobua Etẹbitẹ.
w89 7/1 20 ¶9
Igiemwi Esi Ẹre Ebraham Rhie Yotọ Ne Emwa Hia Ni Hoo Ne Iran Gha Re Ọsie Osanobua
9 Ebram keghi ru emwi ọvbehe nọ ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn gele mwẹ amuẹtinyan. Evbagbẹn Nọhuanrẹn khare wẹẹ: “Ebram keghi bọ aka ye evba ne Nọyaẹnmwa.” (Gẹnẹsis 12:7) Ọ gha kẹ, Ebraham vbe ya aranmwẹ ru izọese, rhunmwuda, emwi ne a ya “aka” kha vbe urhuẹvbo e Hibru, ọre “ehe ne a na ru izọese.” Ẹghẹ eso ghi gberra, Ebram keghi ye gha bọ aka ye ehe ughughan nọ ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn gele mwẹ amuẹtinyan. Deba ọni, irẹn keghi “so eni e Jehova.” (Gẹnẹsis 12:8; 13:18; 21:33) Evba yae kha ighẹ na “so eni” ọmwa vbe urhuẹvbo e Hibru ọre “na ya eni nii wewe (kporhu ẹre ma emwa).” Ẹi mwẹ Ivbi e Kenan kevbe emwa ni rre igiowa ọghe Ebraham ma họn vbe Ebraham ya eni e Jehova nọ re Osanobua ọghẹe wewe. (Gẹnẹsis 14:22-24) Erriọ vbe khẹke ne emwa hia ni hoo ne iran do gha re ọsie Osanobua gha so eni ẹnrẹn vbuwe amuẹtinyan. Odẹ ọkpa ne a khian ya ru ọna, ọre ne a gha kporhu ma emwa, ma ghi “gha rhie urhomwẹ ne Osanobua vbe ẹghẹ hia, zẹ vbe ese ne a zọ la obọ Jesu, ọni nọ wẹẹ, . . . [ma ghi] gha ya urhu mwa rhie ekpọnmwẹ ne eni ẹnrẹn.”—Hibru 13:15; Rom 10:10.
E Baibol Na Tie
(Gẹnẹsis 20:1-18) Ebraham keghi si kpaọ vbe Mamrẹ gha rrie isoko Kenan, ọ na bu agọ ye ẹkpo Kedẹs kevbe Siuọ, ẹghẹ ne ọ na gha rre Gera. 2 Ọ keghi kha wẹẹ, ọtẹn irẹn nokhuo ọre Sera ne amwẹ irẹn khin. Abimẹlẹk ne ọba Gera na rhunmwuda ọni ya rhie Sera la owa. 3 Vbe asọn ọkpa, Osanobua keghi rhie egbe ma rẹn vbe imina, ọ wẹẹ, “Odẹ uwu ọre u gbẹn na, rhunmwuda okhuo ne u rhie re, owa ọdọ ọre ọ ye.” 4 Sokpan Abimẹlẹk ma he sikẹ ọre, ọ keghi kha wẹẹ, “Nọyaẹnmwa, I ma rri abe! U gha gbele imẹ kevbe emwa mwẹ ra? 5 Ebraham khare wẹẹ, ‘Ọtẹn mwẹ nokhuo nọ,’ irẹn tobọ ẹre kevbe kha wẹẹ, ‘Ọtẹn mwẹ nokpia nọ.’ Ẹko ẹmwata ọre I ya ru emwi na, I ma ru khọ.” 6 Osanobua keghi wanniẹn vbe nene imina wẹẹ, “Ẹn, I rẹnrẹn wẹẹ ẹkoata u ya ru emwi na, rhunmwuda ọni ọre I ma na guẹ ru khọ ghe mwẹ, vbene I ma na guẹ yobọ kan rẹn. 7 Sokpan, banbanna nian, rhie okhuo nii werriegbe gie ọdọ ẹre. Akhasẹ irẹn khin, ọ gha na erhunmwu nuẹn ne u ghẹ wu. Sokpan, adeghẹ u ma rhie ẹre nẹẹn, I tama ruẹn yotọ nian wẹẹ te u wu, ke uwẹ kevbe ẹgbẹe ruẹ hia.” 8 Vbe owiẹ vbe ẹdẹ ghi gbe, Abimẹlẹk keghi tie eguọmwadia ẹre hia, ọ na na iyẹn na hia ma iran, ohan keghi mu iran ẹsẹse. 9 Abimẹlẹk ke tie Ebraham, ọ nọ rẹn wẹẹ, “Vbua na ru ima vbenian hẹ yi? De emwi dan ne I ruẹ re ne u na si emwi dan nọkhua na ye imẹ vbe otọe arriọba mwẹ egbe? Ai ghẹ ru ọre u ru mwẹ re na. 10 Vbua na ru emwi na hẹ?” 11 Ebraham keghi wanniẹn wẹẹ, “Te I te gha roro wẹẹ ọmwa nọ mu ohan Osanobua i rre edinran kevbe wẹẹ iran gha gbe mwẹ ruan ne iran miẹn ehe na rhie ọvbokhan mwẹ. 12 Vbe ẹmwata, ọtẹnmwẹ nokhuo gele nọ. Erha ọkpa ọre ọ biẹlẹ ima, sokpan ẹi re iye ọkpa, ọre I na rhie ẹre rọnmwẹ. 13 Ugbẹnvbe Osanobua ghi rhie mwẹ ladian hin owa erha mwẹ rre gha rrie isi, I keghi tama rẹn wẹẹ, ‘U ghi rhie ma wẹẹ u rhiegbe mu mwẹ vbe ne u gha na kha vbe eheikehe ne ima rhirhi yo wẹẹ, ọtẹn mwẹ nokpia nọ.’” 14 Ẹre Abimẹlẹk ghi na rhie Sera dọlegbe ne Ebraham, ọ keghi viọ avbe ohuan, ẹmila kevbe eviẹn ba ẹre re. 15 Ọ keghi tama Ebraham wẹẹ, “Otọe mwẹ ena hia khin, ehe ne ọ khọn ruẹn vbọ, dia.” 16 Ọ keghi tama e Sera wẹẹ, “I ra rhie agiẹghẹ esiliva arriaigbe ne ọtuẹn nokpia ne a ya rhie ma iran hia ne uwa gba khian wẹẹ, u ma ru awua. Emwa hia gha rẹn wẹẹ, u ma ba emwi ku ru.” 17 Nọyaẹnmwa keghi ru ẹre ne okhuoikokhuo ghẹ miẹn ọmọ biẹ vbe owa Abimẹlẹk rhunmwuda emwi ne ọ sunu vbe egbe Sera ne amwẹ Ebraham. 18 Ebraham keghi na ẹrhunmwu ne Abimẹlẹk, Osanobua keghi mu ẹre egbe rran. Ọ kevbe mu amwẹ ọnrẹn ke avbe eviẹn ọnrẹn nikhuo ne iran sẹtin gha biẹlẹ.