Vbọ Sunu Daa Avbe Osẹe Jehova Vba Gbele Ivbi E Ju Ni Bun Rua Vbe Ẹghẹ Okuo Ọgbagbọn Nogieva?
Vbe uwu Avbe Osẹe Jehova ni rrie 35,000 ni ghaa rre Germany kevbe avbe ẹvbo ne arriọba e Nazi gha khaevbisẹ yan, odẹ orhunmwu 1,500 ẹre ọ wulo, vbe ẹghẹ na na gbele ivbi e Ju ni bun rua vbe ẹghẹ okuo ọgbagbọn nogieva (Holocaust). Ma ma wa rẹn vbene iran hia kue ya wulo hẹ. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, te a ye gualọ otọ re do fi vbene a guan na, olaba ra emwi eso na guan kaẹn sẹtin fiwerriẹ vbene ẹghẹ ya khian.
Vbe iran a ya wulo hẹ?
E masini na tie ẹre Guillotine ne arriọba e Nazi ya gha gbele emwa rua
Vbene a ya gbele iran hẹ: Avbe Osẹe Jehova na gbele rua vbe Germany kevbe avbe ẹvbo ọvbehe ne arriọba e Nazi ghaa khaevbisẹ yan gha sẹ odẹ 400. A bu ohiẹn uwu gbe ni bun vbe owa ẹzọ, a na fian ni bun uhunmwu fua. A ya osisi gbele eso, a na vbe si eso rrọ vbene a ma na kie ẹkpotọ ne iran ya zẹ enunu iran vbe owa ẹzọ.
Oya ọghe ọhanabe ne iran re vbe eghan: Avbe Osẹe Jehova ni gberra 1,000 ẹre ọ wulo vbe eghan kevbe agọ irrioya ọghe arriọba e Nazi. A kegha ya iran winna iwinna nọ wegbe, sẹrriọ wẹẹ, iran na ghi gha wulo. Evbọzẹe ọre wẹẹ, ugbemwẹ ugbemwẹ ẹre a ghaa gbe iran re, iran i rri evbare esi, uwu oni ẹre a viọ iran yi, obọ emianmwẹ na gha da iran, a ma vbe gha viọ ukhunmwu agbọn ne iran. Rhunmwuda obọ atosi na ya gha mu iran, ni bun ma ghi miẹn uhunmwu, vbe a ghi fan iran fua, vbe iyeke okuo ọgbagbọn nogieva ghi fo nẹ.
Emwi ọvbehe ne iran vbe loo ya gbele iran rua: A vbe loo e chemical dan (gas chamber) ya gbele Avbe Osẹe Jehova eso rua, eso vbe gha rrọọ ne avbe ọbo ebo loo ro ya danmwẹ ukhunmwu ghee, a vbe rhie olodẹ ne eso ne iran mieke na wu.
Vbọzẹ na na gha zẹ iran kpokpo
Te iran ghaa kpokpo Avbe Osẹe Jehova rhunmwuda ne iran na gha ye imamwaemwi ni rre Baibol ru emwi. Vbe ẹghẹ ne avbe ẹvbo ne arriọba e Nazi kha yan ya we ne Avbe Osẹe Jehova ru emwi ne Baibol gbodan yi, iran ma kue. Iran keghi họn ẹmwẹ ne “Osanobua nọ khaevbisẹ . . . ẹ i re emwa nagbọn.” (Iwinna 5:29) Gia guan kaẹn odẹ eva ne iran ya ru ọna.
Iran ma gha mwẹ obọ vbe otu azẹ. Zẹvbe nọ ye vbe ẹdẹnẹrẹ, Avbe Osẹe Jehova ni ghaa rre ẹvbo ne arriọba e Nazi ghaa kha yan, ma gha mwẹ obọ vbe ẹmwẹ otu azẹ. (Jọn 18:36) Iran ma rhiegbe ye avbe emwi na sunu yi vbe ototọ:
Iran ma gha mwẹ obọ vbe okuo ra iwinna ke iwinna na na ye okuo ike.—Aizaia 2:4; Matiu 26:52.
Iran ma rhie obọ ye emwa ẹkpẹti vbe ẹghẹ azẹ, ra ne iran deba avbe otu ne arriọba e Nazi mu gbọọ.—Jọn 17:16.
Iran ma vbe tuẹ afiala na tie ẹre swastika ra ne iran gha kha wẹẹ “Heil Hitler!”—Matiu 23:10; 1 Kọrint 10:14.
Iran ma bizugbe ugamwẹ iran. Agharhemiẹn wẹẹ a mu awua ye ugamwẹ iran, te Avbe Osẹe Jehova ye gha
Si egbe koko do iko, iran ghi vbe na erhunmwu kugbe.—Hibru 10:24, 25.
Kporhu iyẹn nọ maan, iran na vbe gha viọ ebe ni rhan otọ e Baibol ne emwa.—Matiu 28:19, 20.
Ya obọ esi mu ogieva iran, ya sẹ egbe Ivbi e Ju.—Mak 12:31.
Ya udinmwẹ sinmwi oseghe ne emwi ne iran yayi, vbene a kpokpo iran sẹ, iran ma rhie obọ ye ebe wẹẹ, iran i ghi re Osẹe Jehova.—Mak 12:30.
Okpia ọkpa nọ rri egie ebe na tiẹre Robert Gerwarth khare wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova ọkpa ẹre ọ gha re “otu ugamwẹ na ghaa zẹ kpokpo rhunmwuda emwi ne iran yayi.”a Te ẹmwẹ Avbe Osẹe Jehova wa gha yẹẹ emwa ọvbehe ne iran gba gha rre eghan vbe agọ irrioya, rhunmwuda udinmwẹ ne iran ghaa mwẹ. Oleghan ọkpa ne ovbi e Austria khare wẹẹ: “Iran i yo okuo. Ne iran gha te ya gbe ọmwa ọvbehe rua, iran mu egbe ne iran khian ya wu.”
De eke ne iran na wulo?
Agọ irrioya: Ni bun sẹ vbe Avbe Osẹe Jehova keghi wulo vbe agọ irrioya. Usun agọ na viọ iran yi ọre Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, kevbe Sachsenhausen. Vbe Sachsenhausen ọkpa, Avbe Osẹe Jehova na he gualọ otọ re wẹẹ ọ wulo gha sẹ odẹ 200.
Eghan: Avbe Osẹe Jehova eso rri oya vbe eghan sẹrriọ wẹẹ, iran na ghi gha wulo. Eso vbe wulo rhunmwuda ugbemwẹ na gbe iran re vbe a zọlọ iran ọta.
Eke na na gbele iran: Eke na na wa mobọ gbele Avbe Osẹe Jehova ọre eghan nọ rre Berlin-Plötzensee, Brandenburg, kevbe Halle/Saale. Yevbesọni, ehe na he gualọ otọ re miẹn na na gha gbele Avbe Osẹe Jehova rua, gha sẹ 70.
Usun emwa na gbele rua
Eni: Helene Gotthold
Eke na na gbẹ rua: Plötzensee (Berlin)
Ọ mwẹ okhuo ọkpa na tie ẹre Helene, emọ eva ẹre ọ ghaa mwẹ, ẹ i re avbiẹ inugba ẹre avbe olakpa muẹn. Vbe ukpo 1937, rhunmwuda obọ atosi na ya gha muẹn, ọmọ nọ rre ọre ẹko na wu. Vbe December 8, 1944, iran na ya e masini na tie ẹre guillotine fian rẹn uhunmwu fua.
Eni: Gerhard Liebold
Eke na na gbẹ rua: Brandenburg
Ọ ghaa mwẹ igbama ọkpa nọ rre ukpo 20 na tie ẹre Gerhard na fiaẹn uhunmwu fua vbe eghan vbe May 6, 1943. Eghan na, ẹre a na ka vbe fian erhae uhunmwu fua ukpo eva ọ te sẹ ẹghẹ na kha na. Vbene ọ te wu, ọ na gbẹn ebe gie ẹgbẹe ọre kevbe okhuo nọ khian te rhie wẹẹ: “Akpawẹ ẹ i re ne Osanobua na ru iyobọ mẹ, I ghẹ te sẹtin musọe.”
Eni: Rudolf Auschner
Eke na na gbẹ rua: Halle/Saale
Ukpo 17 ẹre Rudolf ghaa ye vbe a fiaẹn uhunmwu fua vbe September 22, 1944. Vbe ebe nọ gbẹn gie iyẹe, ọ na wẹẹ: “Etẹn ni bun ka rri egbe oya vbenian nẹ, mẹ gha vbe sẹtin.”
a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, ipapa 105.