Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
NOVEMBER 3-9
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA IHUAN ỌGHE SỌLOMỌN 1-2
Okha Ọghe Ahoẹmwọmwa Nẹi Fafa
w15 1/15 30 ¶9-10
Ọmwa Gha Gele Sẹtin Gha Mwẹ Ahoẹmwọmwa Nẹi Fafa Ra?
9 Emwamwa orọnmwẹ i re contract kẹkan ne orhunmwu eva ni ma hoẹmwẹ egbe gba ru. Ọghe ne ẹmwata, ahoẹmwọmwa ẹre ọ khẹke nọ gha re ẹyotọ ọghe orọnmwẹ Ivbi Otu e Kristi. Sokpan, de egbe ahoẹmwọmwa na guan kaẹn na? Ahoẹmwọmwa nọ hẹnhẹn egbe yan ilele ni rre Baibol nọ ra? (1 Jọn 4:8) Ahoẹmwọmwa ne emwa vbe uwu ẹgbẹe mwẹ ne egbe nọ ra? Ahoẹmwọmwa ne avbe ọse ni guobọ egbe rhie ma, ẹre nọ ra? (Jọn 11:3) Ahoẹmwọmwa ne okpia vbe okhuo mwẹ ne egbe nọ ra? (Itan 5:15-20) Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, te ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ gha mwẹ egbe avbe ahoẹmwọmwa vbenian ne egbe. Uyinmwẹ ima ẹre emwa khian ya rẹn deghẹ ma hoẹmwẹ iran. Ọ ma khẹke ne ọdọ vbe amwẹ gi iwinna emwi ọvbehe mu iran sẹrriọ wẹẹ, iran i ghi rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe! Iran ghaa rhie ẹre ma we iran hoẹmwẹ egbe, iran ghi gha ghọghọ, ẹkun ghi vbe sẹ iran otọ. Vbe otọ ẹvbo eso, te a gu ọmwa zẹ ọmwa nọ gha rọnmwẹ, rhunmwuda ọni, ẹkpotọ i mobọ kie ne iran eva ni khian ru orọnmwẹ ya rẹn egbe sayọ, ọ te sẹ ẹdẹ orọnmwẹ. Nọnaghiyerriọ, deghẹ ọdọ vbe amwẹ vberriọ hoo ne iran musọe vbe orọnmwẹ ọghe iran, te ọ khẹke ne iran gha tama egbe vbe ẹghẹ hia wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe.
10 Ọ ye mwẹ emwi ọvbehe nọ si ẹre nọ na khẹke ne ọdọ vbe amwẹ gha tama egbe vbe ẹghẹ hia wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe. Ọba ighẹ Sọlomọn keghi tama ovbialeke ọghe Shulam wẹẹ, irẹn gha “ru emwi urhu igoru [nẹẹn] deba emwi itegbe ọghe esiliva.” Ọ na gha tian rẹn, ọ na wẹẹ “ọ mose, ọ ye wainwain, ọ fi wainwain vbe owẹn ra uki.” (Ihuan Ọghe Sọlomọn 1:9-11; 6:10) Sokpan, ovbialeke nii na ye rhikhan mu ọmokpia nii nọ su ohuan. Vbọzẹ ne ovbialeke na ma na sẹ ọmokpia nii rae, uhiẹn vbe iran eva i rre efọnkpa? Irẹn tobọre zẹ ewanniẹn ye inọta na. (Tie Ihuan Ọghe Sọlomọn 1:2, 3.) Rhunmwuda, te ọmokpia nii wa gha tama rẹn vbe ẹghẹ hia wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ọnrẹn. Vbe aro ovbialeke na, ẹmwẹ vberriọ “maan sẹ ayọn” nọ ya ọmwa sọyẹnmwẹ, deba ọni, te eni rẹn wa vbe yevbe ‘ofigbọn nọ winhin’ na sa ye uhunmwu. (Psm 23:5; 104:15) Gele gele, u ghaa muẹn roro vbene ọmwa he ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ruẹ, ahoẹmwọmwa nọ rre uwu ẹkpo uwa eva ghi gha wegbe yọ. U miẹn vbene ọ ru ekpataki hẹ, ne ọdọ vbe amwẹ gha tama egbe vbe ẹghẹ hia wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe!
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w15 1/15 31 ¶11
Ọmwa Gha Gele Sẹtin Gha Mwẹ Ahoẹmwọmwa Nẹi Fafa Ra?
11 Ivbi Otu e Kristi ni ma he ru orọnmwẹ, katekate ni gualọ okpia ra okhuo esi ne iran gha gu yin, gha wa miẹn emwi ni bun ruẹ vbe ebe Ihuan Ọghe Sọlomọn. Ẹmwẹ Sọlomọn ma gha yẹẹ ovbialeke nii. Rhunmwuda ọni, ọ na we ne ikhuo e Jerusalẹm vẹn ihẹn, ọ na tama iran wẹẹ: “Wa i khian fi ukpẹ ye ẹmwẹ ahoẹmwọmwa ima.” (Ihuan Ọghe Sọlomọn 2:7; 3:5) Vbọzẹ? Rhunmwuda, ẹ i re ọmwaikọmwa ne ima rhirhi miẹn, ẹre ẹmwẹ ọnrẹn khian wa gha yẹẹ ima sẹrriọ wẹẹ, ma ghi gha hoo ne ima wa gu ọmwa nii suẹn gha si egbe obọ. Te Ovbi Otu e Kristi nọ hoo nọ ru orọnmwẹ gha zin egbe, ọ te miẹn ọmwa nọ gele hoẹmwẹ ọnrẹn.
NOVEMBER 10-16
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA IHUAN ỌGHE SỌLOMỌN 3-5
Ekhọe Ọre Ose
w15 1/15 30 ¶8
Ọmwa Gha Gele Sẹtin Gha Mwẹ Ahoẹmwọmwa Nẹi Fafa Ra?
8 Ẹ i re ose ọghe egbe ọkpa ẹre a guan kaẹn vbe ihuan na. Ghee vbene ọsuohuan nii ya gie ẹmwẹ ne unu ọghe ovbialeke Shulam hẹ. (Tie Ihuan Ọghe Sọlomọn 4:7, 11.) Ọ khare wẹẹ, te unu ẹnrẹn yevbe ‘ipapa owọn.’ Evbọ gu kha vberriọ ọre wẹẹ, ipapa owọn wa kakabọ rhiẹnrhiẹn, ọ kue rhiẹnrhiẹn sẹ owọn na kie wa ye otọ. Ọ na vbe kha wẹẹ: “Aranmwẹ ruẹ, owọn kevbe ewẹn nọ mẹ,” ọni nọ wẹẹ, ẹmwẹ nọ maan ẹre ọ ladian vbe unu rẹn, erriọ ẹmwẹ nọ ta vbe ya rhiẹnrhiẹn vbe na ghee owọn kevbe ewẹn. Ọ dewarorua wẹẹ, vbe ọsuohuan nii tama ovbialeke nii wẹẹ, ‘A miẹn vbene u mose hẹ enida mwẹ, . . . orra rhọkpa i rrọọ ruẹ egbe,’ ẹ i re ose ọghe egbe ọkpa, ẹre ọ ghaa guan kaẹn.
w00 11/1 11 ¶17
Aro Ne Osanobua Ya Ghee Uyinmwẹ Nọhuanrẹn
17 Ọmwa nogieha nọ da imudiase ọghẹe yi, ne ima gha guan kaẹn ọre ovbialeke ọghe Shulam. Ovbialeke na wa gha mosee, erriọ ẹmwẹ ọnrẹn vbe ya gha yẹẹ ọmokpia nii nọ su ohuan, uhiẹn ya sẹ egbe ọba ighẹ Sọlomọn rhorhorho. Ebe Ihuan Ọghe Sọlomọn gi ima rẹn wẹẹ, ovbialeke na ma gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ esakan rhọkpa, rhunmwuda ọni, aro nọ ghaan ẹre emwa ni lẹga ẹre ya gha ghee ẹre. Agharhemiẹn wẹẹ, ovbialeke na ma kue ye Sọlomọn re, irẹn ẹre ọ gbẹn okha ọghe ọmokhuo na ye otọ. Te ọsuohuan nii wa hoẹmwẹ ọmokhuo na, erriọ vbe ya gha rhie ọghọ nẹẹn, rhunmwuda, ọ ma gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ ma huan. Vbe asẹ ọkpa, ọ na yae gie “ogba na gbe ekẹn ga.” (Ihuan Ọghe Sọlomọn 4:12) Vbe otọ Izrẹl nẹdẹ, ebe emwiokọ ughughan na re, avbe obobo ni winhin, kevbe okperhan, ẹre a mobọ miẹn vbe ogba ne mose. A vbe gha gbe ekẹn ga ogba vberriọ, a ghi vbe mu ẹkhu yọ na khian gha la laọ. (Aizaia 5:5) Rhunmwuda ne ovbialeke na, na gha mose, kevbe wẹẹ, ọ ma gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ usankanmwẹ, ọsuohuan nii keghi yae gie ogba ne mose mose. Ovbialeke na ma gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama oghẹ rhọkpa. Te ọ wa gha da egbe ẹre yi khẹ ọdọ nọ khian rhie ẹre.
g04 12/22 9 ¶2-5
Aro Ose Nọ Ghi Ru Ekpataki Sẹ
Uyinmwẹ esi ọghe ima gha sẹtin ya ẹmwẹ ima gha yẹẹ emwa ọvbehe ra? Ọ mwẹ okhuo ọkpa na tie ẹre Georgina, odẹ ukpo igbe ẹre ọ ghi ye na, nọ ghi ya ru orọnmwẹ, ọ khare wẹẹ: “Emwi nọ wa mobọ yẹẹ mwẹ vbe egbe arowa mwẹ ọre wẹẹ, ọmwa nọ ta ẹmwata kevbe ne ekhọe ọre ye gboo, ẹre nọ. Emwi nọ mu ye okaro vbe ẹdagbọn ọnrẹn, ọre vbene ọ khian ya ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua hẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na mwẹ amuroro kevbe ahoẹmwọmwa. Vbene ọ te ru emwi rhọkpa, ọ ghi gu mwẹ rẹn vbekpa ẹre, ọ ghi vbe gha rhie ẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre irẹn ya ghee mwẹ. I rẹnrẹn wẹẹ, ọ gele wa hoẹmwẹ mwẹ.”
Okpia ọkpa na tie ẹre Daniel, nọ ru orọnmwẹ vbe ukpo 1987, khare wẹẹ: “Olose ẹre ọvbokhan khin mẹ. Ukhuegbe ẹre wa yẹẹ mwẹ, sokpan uyinmwẹ esi ọghẹe, ẹre ọ yẹẹ mwẹ sẹ. Ọghe emwa ọvbehe ẹre ọ mu roro vbe ẹghẹ hia, ọ ghi vbe gha hia nọ ru emwi nọ gha ya emwa ọvbehe gha ghọghọ. Ọ wa vbe mwẹ avbe uyinmwẹ ni khẹke Ivbi Otu e Kristi. Okhuo esi na ya yin ẹre wa nọ.”
Ẹ i re ose ọghe egbe ọkpa, ẹre ọ khẹke ne ima wa rhie aro tua. Ọ gha lọghọ ne ọmwa do gha mose zẹvbe nọ wa gualọ ẹre yi zẹẹ, ugbẹnso vbene ọmwa gha hia sẹ, ẹ i ye sẹtin gha mose vbene ọ gualọe yi, vbe deba ọni, ose na guan kaẹn na i mobọ mwẹ esa nọ ye. Sokpan, ma gha sẹtin gha mwẹ avbe uyinmwẹ ni maan, nọ gha ya ima gha mwẹ ose ọghe ekhọe. E Baibol wẹẹ: “Te ose rẹrẹ ọmwa, te ukhuegbe vbe khian na ho bẹkun, sokpan okhuo nọ ya ọghọ ne Jehova, te ọ kere na tian rẹn.” E Baibol yevbe ya obọ sekhae ne ima wẹẹ: “Ose nọ rre egbe okhuo nẹi mwẹ uyinmwẹ, ọ yevbe oroka igoru na rhie ye ihue esiebo.”—Itan 11:22; 31:30.
E Baibol khare wẹẹ: “Te ọ khẹke ne ose ọghe uwa gha re ọghe ekhọe, wa ghi ya ufumwẹ kevbe ekhọe ọmẹhẹ gha te egbe, rhunmwuda, ọna ọre emwi nọ hin usi sẹ vbe aro Osanobua; ose vbenian i vbe fafa.” (1 Pita 3:4) Gele gele, ekhọe ọre ose. Ma hia gha sẹtin gha mwẹ ose ọghe ekhoẹ, ra uyinmwẹ nọ maan.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w06 11/15 18 ¶4
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ihuan Ọghe Sọlomọn
2:7; 3:5—Vbọzẹ na na wẹẹ ne ‘emọ ikhuo e Jerusalẹm ya ẹrhuẹ nọ vin kevbe uzo vẹn ihẹn’? Ẹrhuẹ nọ vin kevbe uzo wa kakabọ mose, erriọ iran vbe ya rhie aro re. Nọnaghiyerriọ, te ovbialeke ọghe Shulam loo emwi hia nọ ghi mose nẹ kevbe nọ rhie aro re ya gbe uhi ne ikhuo e Jerusalẹm, ne iran ghẹ fi ukpẹ ye ẹmwẹ ahoẹmwọmwa ọghe irẹn.
NOVEMBER 17-23
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA IHUAN ỌGHE SỌLOMỌN 6-8
Gha Re Egbekẹn, Ẹ I Re Ẹkhu
it “Ihuan Ọghe Sọlomọn” ¶11
Ihuan Ọghe Sọlomọn
Ọ khọ wẹẹ, vbene ẹghẹ ya khian e Sọlomọn na ghi kue ne ovbialeke ọghe Shulam gha rhie owa. Vbe etiọnrẹn nikpia ghi bẹghe ẹre vbe ọ dee, iran na nọ wẹẹ: “De ọmwa nọ ke uwu ẹgbo dee na yi, ne irẹn vbe enida ẹre gba rhie egbe obọ?” (Ihuan 8:5a) Iran ma rẹn wẹẹ, ọtẹn iran nokhuo gha sẹtin rhikhan mu ọmwa nọ hoẹmwẹ ọnrẹn vbenian. Vbe ukpo eso nọ gberra, ọ te sẹ ẹghẹ na, ọkpa vbe uwu iran keghi kha wẹẹ: “Ma mwẹ ọtẹn nokhuo nekherhe ọkpa, te ewẹn ọnrẹn he ye giẹrẹ. De emwi ne ima gha ru nẹẹn adẹghe igbama ọkpa rre do nọ ẹmwẹ ọnrẹn?” (8:8) Ọvbehe na ghi zẹ ewanniẹn wẹẹ: “Adeghẹ egbekẹn nọ, ma gha bọ owa ọkhẹ esiliva nẹẹn, sokpan, adeghẹ onurho ẹvbo nọ, ma gha ya sida na valọe gba ogba lẹga ẹre.” (8:9) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ovbialeke na sẹtin la edanmwẹ hia nọ miẹn gberra, kevbe wẹẹ, ọ ye rhikhan mu egbakhian rẹn (8:6, 7, 11, 12), ọ na ghi si agbada vbe unu kha wẹẹ: “Egbekẹn ẹre imẹ khin, avbe ewẹn mwẹ ọre owa ọkhẹ ọre. Enida mwẹ rẹnrẹn wẹẹ ehe ne irẹn ye, ẹre I na mwẹ ọyẹnmwẹ kevbe ọfunmwegbe.”—8:10.
yp 188 ¶2
Vbe Baibol A Ta Vbekpa Emwi Ọdọ Vbe Amwẹ Na Ru Vbene A Te Ru Orọnmwẹ?
Avbe igbama gha wa miẹn ere vbọ deghẹ iran na gha lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ. E Baibol guan kaẹn ovbialeke ọkpa nọ ma gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ usankanmwẹ, agharhemiẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa nọ wegbe ẹre ọ ghaa mwẹ ne egbakhian rẹn. Rhunmwuda ọni, ọ na sẹtin si agbada vbe unu kha wẹẹ: “Egbekẹn ẹre imẹ khin, avbe ewẹn mwẹ [yevbe] owa ọkhẹ.” Ovbialeke na ma yevbe ‘ẹkhu na bi yo bi rre’ na sẹtin rherhe kie, ọ ma de ye edanmwẹ nọ gha yae yin uyinmwẹ alama oghẹ. Ọ na mudia kpasi vbene a ghee egbekẹn nai sẹtin san gberra, vbene a ghee owa ọkhẹ nọ yo ghete nai sẹtin la gberra! Ẹ i khabe na na tie ẹre ‘ọmwa nọhuanrẹn.’ Ọmokhuo na vbe kha wẹẹ: “Enida mwẹ rẹnrẹn wẹẹ ehe ne irẹn ye, ẹre I na mwẹ ọyẹnmwẹ kevbe ọfunmwegbe.” Gele gele, rhunmwuda ne ekhọe ovbialeke na ma na gha bu abe gbe ẹre, rre usun emwi nọ si ẹre ne ẹkun na sẹ iran eva otọ.—Ihuan Ọghe Sọlomọn 6:9, 10; 8:9, 10.
yp2 33
Ọmwa Nọ Khẹke Na Ya Egbe Taa—Ovbialeke Ọghe Shulam
Ovbialeke ọghe Shulam rẹnrẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne irẹn loo ẹwaẹn vbe nọ dekaẹn ẹmwẹ egbakhian. Ọ keghi tama avbe ihua re wẹẹ: “Wa yan ma mwẹ, wa ne ikhuo e Jerusalẹm wẹẹ wa i khian fi ukpẹ ye ẹmwẹ ahoẹmwọmwa ima.” Ovbialeke na rẹnrẹn wẹẹ, ọmwa gha lele vbene emwi ye ẹre hẹ ya ru azẹ, ọ sẹtin ru azẹ nọ ma khẹke. Ọ vbe rẹn wẹẹ, emwa ọvbehe gha sẹtin kpikpi irẹn, ne irẹn kue ne ọmwa ne irẹn ma hoẹmwẹ ọnrẹn. Uhiẹn, ekhọe irẹn sẹtin vbe bibi irẹn odẹ. Rhunmwuda ọni, ovbialeke na keghi yevbe “egbekẹn.”—Ihuan Ọghe Sọlomọn 8:4, 10.
Aro ne ọmokhuo na ya gha ghee ẹmwẹ egbakhian, ẹre uwẹ vbe ya ghee ẹre ra? U kue ne irẹnmwi ne u mwẹ gha dia ruẹ vbe u gha khian ru azẹ ra, ra emwi nọ rre ekhọe ruẹ ọkpa ẹre u ya ru emwi? (Itan 2:10, 11) Ugbẹnso, emwa sẹtin vbe gha kpikpi ruẹ ne u zẹ egbakhian vbene u ma na he mu egbe. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, uwẹ ẹre ọ kpikpi egbuẹ. Vbe igiemwi, okpia vbe okhuo ni si egbe obọ gha khian gberra ruẹ, u vbe zẹdia roro ẹre wẹẹ akpawẹ uwẹ wa nọ nian? U gha kue yọ ne ọmwa nẹi lele ilele ni rre Baibol gha re egbakhian ruẹ ra? Ovbialeke ọghe Shulam wa loo ẹwaẹn vbe nọ dekaẹn ẹmwẹ egbakhian. Uwẹ gha vbe sẹtin!
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w15 1/15 29 ¶3
Ọmwa Gha Gele Sẹtin Gha Mwẹ Ahoẹmwọmwa Nẹi Fafa Ra?
3 Tie Ihuan Ọghe Sọlomọn 8:6. Na na gie ahoẹmwọmwa zẹvbe “erhẹn ọghe Jah” wa deyọ ẹsẹsẹmwẹse. “Erhẹn ọghe Jah” ẹre ahoẹmwọmwa ọghe ẹmwata khin, rhunmwuda, e Jehova ọre ẹzi ọghe ahoẹmwọmwa vberriọ. Te ọ yi emwa nagbọn ne iran yevbe irẹn, ne iran vbe sẹtin gha rhie ahoẹmwọmwa ma. (Gẹn 1:26, 27) Vbe Osanobua ghi rhie Ivi ne Adam, Adam na suẹn gha ta ẹmwẹ ekharha. Ẹ i mwẹ ne Ivi ghẹ kakabọ sikẹ Adam, rhunmwuda “egbe [Adam] ẹre ọ ke rrẹ.” (Gẹn 2:21-23) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, te Jehova yi ima ne ima sẹtin gha rhie ahoẹmwọmwa ma, okpia vbe okhuo gha sẹtin gha mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi fafa ne egbe.
NOVEMBER 24-30
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 1-2
Ọghe ‘Emwa Orukhọ’ Ma He Fo
ip-1 14 ¶8
Erha Ọmọ Vbe Ivbi Ẹre Ni Zẹ Utun Vbe Ehọ
8 Ẹmwẹ nọ wegbe, ẹre Aizaia tama agbẹnvbo ọghe Juda, ọ na tama iran wẹẹ: “Ọ gha baa so uwa gbe, wa ne uhunmwu ẹvbo ni ru orukhọ, wa ne emwa dan ni kẹkua! Orukhọ uwa silo uwa gbe otọ nẹ, wa fi iyeke gbe Jehova ne Osanobua Izrẹl, wa keghi he ẹre ye otọ.” (Aizaia 1:4) Emwi dan ne ọmwa ru sẹtin gha muan yọ sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi do yevbe ihẹ nọkhua nọ si ọmwa gbe otọ. Vbe ẹghẹ Ebraham, e Jehova keghi gie orukhọ ọghe Sodọm vbe Gomorra zẹvbe nọ “kpọlọ.” (Gẹnẹsis 18:20) Emwi vberriọ ẹre ọ sunu na vbe egbe Ivbi e Juda, rhunmwuda, Aizaia tama iran wẹẹ, “orukhọ uwa silo uwa gbe otọ nẹ.” Deba ọni, ọ na vbe tie iran “emwa dan ni kẹkua” ra emọ ni sọtẹ. Vbene ẹmwata, te Ivbi e Juda wa yevbe emọ ni zẹ utun vbe ehọ ni rra uhi. Te iran wa “he [erha iran] ye otọ,” ra zẹvbe na ya zedu ẹre vbe New Revised Standard Version, te iran wa “kakabọ khian rre” ne Erha iran.
ip-1 28-29 ¶15-17
“Larre Ne Ima Do Ru Adọlọ”
15 Urhu ne Jehova ya gu iran guan rhie ẹre ma wẹẹ, ọ mwẹ ẹnina kevbe amuroro daa iran, ọ khare wẹẹ. “Larre ne ima do ru adọlọ, orukhọ ruẹ gha gbiruẹn sẹrriọ wẹẹ te ọ ghi baa, I gha khuọ ruẹ ne u gha fua vbe isonorhọ. Orukhọ ruẹ gha yevbe ukpọn ododo, I gha yae khian nọ fua zẹvbe ititi oru.” (Aizaia 1:18) Emwa ma mobọ rẹn otọ ifiẹmwẹ nokaro ọghe uviẹn na. Vbe igiemwi, The New English Bible keghi zedu ẹre vbenian, “Wa larre ne ima do gba muan ẹmwẹ”—vbene a miẹn wẹẹ, te dọmwadẹ ọghẹe khian sa ye egbe unu, iran ke do kue ye egbe re. Sokpan, ẹ i re vberriọ! E Jehova ma rriabe rhọkpa, uhiẹn, ọ ma vbe ya obọ dan mu emwa rẹn, agharhemiẹn wẹẹ, iran sọtẹ daa irẹn ne Jehova. (Diuteronomi 32:4, 5) Ẹ i re te ako na guan kaẹn orhunmwu eva ni re ihegbe, ni gba muan egbe ẹmwẹ, sokpan vbene a khian ya bu ohiẹn ata ẹre a guan kaẹn vbe ako na. Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, te Jehova mu agbẹnvbo ọghe Izrẹl gha rhie owa ẹzọ.
16 Emwi nọ ya ọmwa mu ohan ẹre na khin! Sokpan, Ọbuohiẹn nọ mwẹ itohan kevbe ẹnina ẹre Jehova khin. Odẹ ne Jehova ya yabọ orukhọ, a i miẹn egbọre! (Psalm 86:5) Irẹn ọkpa ẹre ọ khian sẹtin kpẹ orukhọ ọghe Izrẹl nọ te “baa,” ọ ghi yae khian nọ ghi “fua vbe isonorhọ.” Emwi rhọkpa ra iwinna rhọkpa i rrọọ ne emwa nagbọn gha ru, ese rhọkpa i rrọọ ne iran gha zọ, erhunmwu rhọkpa i vbe rrọọ ne iran gha na, nọ gha sẹtin kpẹ orukhọ ọghe iran kua. E Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin kpẹ orukhọ ọghe ima kua, ọni ọre vbe ọ gha yabọ ima nẹ. Deghẹ ma hoo ne Jehova yabọ ima, te ọ khẹke ne ima zẹ owẹ lele emwamwa nọ ru ye otọ, ọkpa vbọ ọre ne ima roro iro fi uyinmwẹ werriẹ.
17 E Jehova keghi ru igiemwi ọvbehe ya nianian uhunmwu ẹmwẹ ne kpataki na. Ọ khare wẹẹ irẹn gha ya orukhọ nọ yevbe “ukpọn ododo” khian nọ fua zẹvbe ititi oru. E Jehova hoo ne ima rẹn wẹẹ, irẹn mu egbe nọ ya yabọ ima, ọ gha khọnrẹn ne ima ru orukhọ nọ wegbe, sokpan na miẹn wẹẹ, ma roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Deghẹ u ghee ẹre wẹẹ, ọ gha lọghọ ne Osanobua yabọ ruẹ, u sẹtin muẹn roro obọ ne Osanobua ya mu e Manasẹ. Vbe ọwara ukpo ni bun, ẹre ọ ya ru orukhọ ọghe ọhanabe. Ọrheyerriọ, vbe ọ ghi roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, e Jehova na yabọe. (2 Krọnikol 33:9-16) E Jehova hoo ne ima hia fẹẹrẹ, uhiẹn ya sẹ egbe emwa ni ru orukhọ nọ wegbe rẹn wẹẹ, ma gha sẹtin gu irẹn “ru adọlọ.”
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
ip-1 39 ¶9
A Gha Tọn Owa E Jehova Mu
9 Vbe ẹdẹnẹrẹ, uhunmwu oke rhọkpa i rrọọ na bọ ọgua Osa yan, ne eguọmwadia Osanobua na si egbe koko. Ukpo 70 C.E, ẹre ivbiyokuo e Rom guọghọ ọgua Osa nọ ghaa rre Jerusalẹm. Levba sevba, ukọ ighẹ Pọl keghi gi ima rẹn wẹẹ, te ọgua Osa kevbe ibọkpọ nọ ghaa rre Jerusalẹm mudia ye ihe emwi. Te iran mudia ye ihe “ibọkpọ ne ibọkpọ ne Jehova tobọre bọ, ẹ i re ọmwa nagbọn ẹre ọ bọe.” (Hibru 8:2) Ibọkpọ ọghe orhiọn ọre emwamwa ne Jehova ru ne ima ya gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn nẹẹn lekpa izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu. (Hibru 9:2-10, 23) Nọnaghiyerriọ, “uhunmwu oke ọghe owa e Jehova” na guan kaẹn vbe ebe Aizaia 2:2 mudia ye ihe ugamwẹ ẹmwata nọ hin usi ne ima rhie ne Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ. Ako rhọkpa i rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ne eguọmwadia Osanobua ni rre uhunmwu otagbọn hia na si egbe koko rhie ugamwẹ nẹẹn; sokpan, iran keghi ga Osanobua vbe uwu akugbe.
DECEMBER 1-7
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 3-5
E Jehova Sẹ Na Gha Họn Ẹmwẹ Na, Ọ Vbe Ya Aro Yọ We Ima Gha Ru Vberriọ
ip-1 73-74 ¶3-5
Ọ Gha Baa So Ogba Azara Nọ Ma Mọ Ọmọ Esi!
3 Ma ma wa rẹn deghẹ te Aizaia ya erre na so ihuan ma emwa ni ghaa danmwehọ ẹre, vbọrhirhighayehẹ, ma wa rẹn wẹẹ, ọ mu iran ekhọe. Iran ni bun wa fiẹnro vbene a ya mu ugbo azara hẹ, igiemwi ọghe Aizaia wa dewarorua, emwa nii vbe rẹn eke nọ guan rrie. Zẹvbe ne emwa ni mu ugbo azara vbe ẹdẹnẹrẹ vbe ru ẹre, abọ erhan ọghe “azara nọ maan sẹ” ẹre ọgbugbo na loo ro ya gbọọ. “Oke nọ maan emwiokọ ẹsẹse,” ẹre ọ vbe gbọọ iran yi.
4 Deghẹ ọgbugbo hoo ne ugbo azara ọghẹe mọ ẹsẹse, te ọ gha mu egbe nọ ya miẹn ẹsọn yọ. Aizaia khare wẹẹ, ọmwa nọ yan ugbo azara nii keghi “vulo otọe nii, ọ na rhọ avbe okuta hin”—ọna i zẹdẹ re ẹsọn nekherhe! Ọ khọ wẹẹ, ọ vbe loo avbe okuta nikhua ya “bọ owa ọkhẹ.” Vbe ẹghẹ nẹdẹ, owa ọkhẹ na, ẹre avbe ọbodẹ ni gbaroghe avbe emwiokọ mudia yi, ne iran mieke na rẹn vbe oyi ra aranmwẹ ghaa dee. Deba ọni, a na vbe loo okuta ya ru utete lẹga uviẹn na gbọọ azara na yi. (Aizaia 5:5) Evbọzẹe na na mobọ ru ọna, ọre ne amẹ ghẹ mieke na kpe ekẹn ni rre ẹzi erhan azara nii kua.
5 Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọgbugbo na miẹn ẹsọn ye ugbo azara ọghẹe na nẹ, ẹ i mwẹ nẹ ghẹ ya aro yọ wẹẹ, ọ gha mọ ọmọ esi ladian. Rhunmwuda ọni, ọ na ya fian okọ na na minnọ ọmọ azara. Sokpan, ugbo azara nii gele mọ ọmọ esi ra? Hiehie, ọmọ nọ mọ ladian ma zẹdẹ gha maan.
ip-1 76 ¶8-9
Ọ Gha Baa So Ogba Azara Nọ Ma Mọ Ọmọ Esi!
8 Aizaia keghi tie Jehova nọ re ọmwa nọ yan ugbo azara nii, “ọse mwẹ.” (Aizaia 5:1) Evbọzẹe ne Aizaia na sẹtin tie Jehova vberriọ, ọre rhunmwuda nọ na kakabọ gu obọ e Jehova. (Yae taa Job 29:4; Psalm 25:14.) Vbọrhirhighayehẹ, a i sẹtin ya ahoẹmwọmwa ne akhasẹ na mwẹ ne Jehova ya taa ne Jehova tobọre mwẹ ne “ogba azara” ọghẹe—ọni ọre agbẹnvbo ọghe Izrẹl.—Yae taa Ẹksodọs 15:17; Psalm 80:8, 9.
9 E Jehova keghi mu agbẹnvbo ọghe Izrẹl gbọọ ye otọ e Kenan, ọ na vbe gbe uhi ne iran. Te avbe uhi na yevbe ogba ekẹn nọ ghaa gbogba ga iran, nọ zẹẹ ighẹ agbẹnvbo ni lẹga iran ma mu iran rhia. (Ẹksodọs 19:5, 6; Psalm 147:19, 20; Ẹfisọs 2:14) Yevbesọni, Jehova na zẹ avbe ọbuohiẹn, ohẹn, kevbe avbe akhasẹ, ne iran gha dia iran ye odẹ. (2 Ọba 17:13; Malakai 2:7; Iwinna 13:20) Ẹghẹ ne ivbiyokuo ọghe agbẹnvbo ọvbehe na gha hoo ne iran gu Ivbi Izrẹl khọn, e Jehova na loo emwa ughughan ya miẹn iran fan. (Hibru 11:32, 33) Ẹ i khabe ne Jehova na nọ iran wẹẹ: ‘De emwi nọ khẹke ne I ru, ne I ma he ru?’
w06 6/15 18 ¶1
‘Gbaroghe Erhan Azara Na’!
Aizaia keghi ya ‘agbẹnvbo ọghe Izrẹl’ ya gie ugbo azara nọ mọ ọmọ azara ọghe oha ra nọ kẹkẹ. (Aizaia 5:2, 7) Te ọmọ azara ọghe oha nọ de zọ ye kherhe, vbe a gha yae taa na tobọ mwa kọ. A i vbe mobọ miẹn emwi vbọ, ikpẹ ikpẹ ẹre ọ vuọẹn. Ọmọ azara ọghe oha i gia ya ru ayọn, ẹ i vbe gi ọmwa re. Erriọ agbẹnvbo ọghe Izrẹl wa gha ye zẹẹ, te iran wa gha rra uhi ọghe Osanobua, emwi esi na ru ma gha yẹẹ iran. A i khian sẹtin kha wẹẹ ọmwa nọ yan ugbo azara nii, ẹre ọ si ẹre nọ ma na mọ ọmọ esi. Ẹ i avbiẹ emwi ẹre Jehova ru, nọ ya ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl. E Jehova na ghi kue nọ wẹẹ: ‘De emwi nọ khẹke ne I ru, ne I ma he ru?’—Aizaia 5:4.
w06 6/15 18 ¶2
‘Gbaroghe Erhan Azara Na’!
Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ugbo azara nọ mudia ye ihe Ivbi Izrẹl ma mọ ọmọ esi, e Jehova keghi ya obọ sekhae ne iran wẹẹ, irẹn gha guọghọ ogba ne irẹn te gba ga iran. Ọ na we irẹn i khian ghi giagia abọ ẹre nẹi maan kua kevbe wẹẹ, irẹn i khian ghi vulo otọ nii. Amẹ i khian ghi vbe rhọọ yan rẹn, deba ọni, irẹn gha kue ne irunmwu, igban kevbe ọkọsọ ma rhu ẹre.—Aizaia 5:5, 6.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
ip-1 80 ¶18-19
Ọ Gha Baa So Ogba Azara Nọ Ma Mọ Ọmọ Esi!
18 Gele gele, otọ ne Ivbi Izrẹl ghaa ye, e Jehova ẹre ọ yan rẹn. Dọmwadẹ ẹgbẹe wa gha mwẹ otọ ne Osanobua ghae sẹ ọre obọ, iran gha sẹtin mu otọ na ne ọmwa ọvbehe, sokpan, e Jehova ma kue ne iran “khiẹn otọ [iran] fua fẹẹrẹ.” (Lẹvitikọs 25:23) Uhi na ẹre ọ zẹe wẹẹ, orhunmwu ọkpa ma gha mwẹ otọ ni bun. Ẹre ọ vbe zẹẹ wẹẹ, ẹgbẹe ni bun ma khian ovbiogue sẹlẹkẹ. Vbọrhirhighayehẹ, emwa eso vbe Juda kegha rra uhi Osanobua. E Maika khare wẹẹ: “Iran gha gualọ ako oha, iran ghi ya ẹtin vbe iwegbe muẹn, iran gha gualọ owa, iran ghi muẹn. Ẹgbẹe ọmwa ra ẹfe ọmwa ne egbe rọkhọ ẹ i ghi rrọọ.” (Maika 2:2) Sokpan, ebe Itan 20:21 ya obọ sekhae ne ima wẹẹ: “Adeghẹ ọ ma lọghọ, u ke miẹn ẹfe ruẹ, ẹ i khian vbe mobọ maan nuẹn.”
19 E Jehova keghi yan wẹẹ, avbe emwa arovbẹmwẹ vberriọ ni fi ibeleku, irẹn gha rri iran oya. Avbe owa ne iran gbe emwa miẹn iran re gha “khian itowa.” Avbe otọ ne iran ya ẹkẹ vbe ero miẹn emwa re i khian vbe rhie ere nọ khẹke ne iran. A ma ya unu kaẹn vbene ẹmwẹ akhasẹ na khian ya sẹ hẹ, kevbe ẹghẹ nọ khian ya sẹ. Ọ gha kẹ, abọ eso vbọ sẹ vbe ẹghẹ ne Ivbi e Babilọn ya viọ Ivbi Izrẹl gha rhie imu.—Aizaia 27:10.
DECEMBER 8-14
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 6-8
“I Gha Yo! Gie Mwẹ!”
ip-1 93-94 ¶13-14
E Jehova Rre Ọgua Osa Ọghẹe Nọhuanrẹn
13 Aizaia khare wẹẹ: “Iyeke ọni, mẹ keghi họn vbe Jehova khare wẹẹ, ‘De ọmwa ne I gha gie? De ọmwa nọ gha yo ukọ ne ima?’ Mẹ keghi wanniẹn wẹẹ, ‘I gha yo! Gie mwẹ.’”(Aizaia 6:8) Te Jehova nọ ọta na, rhunmwuda ọ hoo ne Aizaia zẹ ewanniẹn yọ, ọmwa nagbọn rhọkpa nọ ru iwinna akhasẹ ma rhiegbe ma vbe umian na. Te Jehova tie Aizaia, rhunmwuda, ọ hoo nọ gie ẹre uhunmwu. Sokpan, vbọzẹ ne Jehova na nọ wẹẹ, “De ọmwa nọ gha yo ukọ ne ima?” Ne Jehova na wẹẹ “ima” vbe ako na, nọ gha te ya loo ifiẹmwẹ na ighẹ “mẹ,” ọ rhie ma wẹẹ, ọmwa ọvbehe ghaa rrọọ ne Jehova rhie ba egbe. De ọmwa ne ọni khin? Ovbi ẹre ne ukpọmọkpa ẹre ghaa nọ, na ghi do rẹn ye Jesu Kristi. Irẹn ẹre Osanobua vbe gha gu guan vbọ khare wẹẹ, “Gi ima do yi ọmwa nọ yevbe ima.” (Gẹnẹsis 1:26; Itan 8:30, 31) Ọghe ne ẹmwata, te Jesu wa mudia ke Jehova vbe ẹrinmwi.—Jọn 1:14.
14 Aizaia ma zẹdẹ si egbe ghee iyeke! Agharhemiẹn wẹẹ, ọ ma rẹn uhunmwu na khian gie ẹre, vbobọvbobọ nii, ọ keghi wanniẹn wẹẹ: “I gha yo! Gie mwẹ.” Ọ ma vbe nọ e Jehova, ere ne irẹn khian miẹn vbe irẹn gha yo uhunmwu na. Vbe ẹdẹnẹrẹ, te ọ vbe khẹke ne ima gha rhiegbe ladian na ya ru iwinna ọghe Jehova zẹvbe ne Aizaia vbe ru ẹre. A wa vbe mu iwinna ne ima, ne ima “kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba la uhunmwu otagbọn hia.” (Matiu 24:14) Vbe na ghee Aizaia, te ima wa rhiegba ye iwinna na, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwa ni bun i rhie ehọ ne ima ta yi. Ma wa vbe mwẹ udinmwẹ, rhunmwuda, ma rẹnrẹn wẹẹ, ọmwa nọ ghi kpọlọ sẹ vbe agbọn vbe ẹrinmwi, ẹre ọ gie ima uhunmwu.
ip-1 95 ¶15-16
E Jehova Rre Ọgua Osa Ọghẹe Nọhuanrẹn
15 E Jehova na ghi tama Aizaia ẹmwẹ nọ khian ta, kevbe vbene emwa nii khian ya miẹn ọnrẹn yi hẹ: “Ẹre ọ na we ne l ya tama emwa nii wẹẹ, ‘Vbene ọ rhirhi a khọn uwa ne uwa rhie aro ye otọ sẹ, wa i khian rẹn emwi nọ sunu.’ Irẹn keghi vbe tama mwẹ wẹẹ, ‘Gie ekhọe iran gbin, gie ehọ iran yin, ne aro iran vbe rhu. Ne iran ghẹ bẹghe, ra ne iran họn, ra ne iran rẹn emwi na yae kha. Iran i khian vbe sẹtin fiwerriẹ bu mwẹ gha dee, ne I mieke na mu iran egbe rran.’” (Aizaia 6:9, 10) Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, Aizaia i khian mu ẹmwẹ ye owa ẹse ra, ra te ọ khian gha khọọ mu emwa nii, ne iran ghẹ mieke na sẹtin gu e Jehova ru adọlọ ra? Hiehie! Ivbi ẹvbo ẹre, ẹre iran khin, ọ wa vbe hoẹmwẹ iran. Sokpan, te Jehova ghaa hoo nọ gi Aizaia rẹn wẹẹ, ẹ i mwẹ vbene ọ gha hia sẹ hẹ, emwa nii i khian miẹn ẹmwẹ ọnrẹn yi.
16 16 Obọ emwa nii ẹre ọ ghaa ye. Kugba ke ẹghẹ, ẹre Aizaia ya gha gu iran guan, ọrheyerriọ, iran ma miẹn ẹmwẹ ọnrẹn yi, ra ne iran hia ne iran rẹn otọ ẹmwẹ nọ ghaa ta. Ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te iran rhu aro, ra te iran zẹ utun vbe ehọ. Ne Aizaia na gha bu iran yo ugbugbehia rhie ma wẹẹ, “emwa nii” ma mu egbe ne iran khian ya rẹn otọ emwi nọ ghaa ta. Ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te iran viọ obọ gue ehọ, vbe Aizaia ta ẹmwẹ Osanobua ma iran. Erriọ emwa ni bun wa vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ! Iran i danmwehọ vbe Avbe Osẹe Jehova ghaa kporhu ma iran vbekpa Arriọba Osanobua nọ dee.
ip-1 99 ¶23
E Jehova Rre Ọgua Osa Ọghẹe Nọhuanrẹn
23 E Jesu ya unu kaẹn ẹmwẹ ne Aizaia gbẹn ye otọ, nọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ na vbe sẹ vbe ẹghẹ irẹn. Te ekhọe emwa nii wa vbe yevbe ekhọe Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ Aizaia. Iran ma rhie ehọ ne Jesu ta yi, rhunmwuda ọni, emwi nọ wegbe keghi rruan iran. (Matiu 23:35-38; 24:1, 2) Ọna keghi sunu vbe ẹghẹ ne Ọkakuo ighẹ Titus kevbe ivbiyokuo e Rom na guọghọ e Jerusalẹm vbe ukpo 70 C.E., iran na vbe guọghọ ọgua Osa nọ ghaa rrọọ. Vbọrhirhighayehẹ, emwa eso ghaa rrọọ ni danmwehọ e Jesu, iran na vbe do khian erhuanegbe ọghẹe. E Jesu khare wẹẹ, “oghọghọ” nọ ne egbe emwa vbenian. (Matiu 13:16-23, 51) E Jesu keghi tama iran wẹẹ, iran “gha ghi miẹn wẹẹ ivbiyokuo lẹga e Jerusalẹm,” iran ghi “lẹẹ gha rrie uhunmwu oke.” (Luk 21:20-22) Erriọ emwa ni ghaa mwẹ amuẹtinyan, na loo ro ya mu agbẹnvbo ọghe orhiọn gbọọ, nọ re “Izrẹl ọghe Osanobua” ghi ya miẹn fan.—Galetia 6:16.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w06 12/1 9 ¶4
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Aizaia
7:3, 4—Vbọzẹ ne Jehova na miẹn Ọba Ehaz ne ọmwa dan fan? Ọba ọghe Siria kevbe Ọba ọghe Izrẹl keghi so uma ne iran ya mu Ọba Ehaz hin ẹkete rre. Iran na gha hoo ne iran ya ovbi e Tabil rhie ihe ẹre, rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, iran gha sẹtin gha zẹ ye ọre obọ. Sokpan, ẹ i re uniẹn e Devid ẹre okpia na ke rre. Emwamwa dan ne iran mwamwaẹn na, gha te mu idobo ye ile ọghe Arriọba ne Osanobua gu e Devid ta. E Jehova keghi miẹn Ọba Ehaz fan, rhunmwuda, ọ hoo nọ gbogba ga uniẹn ne Jesu nọ re “Okoro Ọfunmwegbe” khian la rre.—Aizaia 9:6.
DECEMBER 15-21
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 9-10
Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ta Ye Otọ Vbekpa “Ukpa Nọ Kakabọ Baa”
ip-1 125-126 ¶16-17
Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ta Ye Otọ Vbekpa Okoro Ọfunmwegbe
16 “Ẹdẹ nakhuẹ” ne Aizaia ghaa guan kaẹn vbe ako na, ọre ẹghẹ ne Kristi ya gha kporhu vbe ọ rre agbọn. Vbe Jesu rre agbọn, e Galili ẹre ọ na gbe ẹghẹ nọ taan sẹ. Ikinkin ọghe Galili ẹre Jesu na suẹn iwinna ikporhu ọghẹe, ọ na gha yae wewe wẹẹ: “Arriọba ẹrinmwi sotọ nẹ.” (Matiu 4:17) E Galili ẹre Jesu na kporhu vbe uhunmwu oke, ẹre ọ na zẹ avbe ukọ ọghẹe, evba ẹre ọ na vbe ru emwi ọyunnuan nokaro, deba ọni, evba ẹre ọ na vbe rhiegbe ma avbe erhuanegbe ẹre ni gberra 500, vbe ọ ghi rhiọ kpaegbe nẹ. (Matiu 5:1–7:27; 28:16-20; Mak 3:13, 14; Jọn 2:8-11; 1 Kọrint 15:6) Odẹ vbenian ẹre Jesu ya muẹn sẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ khare wẹẹ, a gha rhie uyi ne “otọ e Zẹbulọn kevbe otọ e Naftalai.” Ọrheyerriọ, ẹ i re emwa ni rre Galili ọkpa, ẹre Jesu wa gha kporhu ma. Ne Jesu na kporhu la otọ Izrẹl hia, te ọ yae rhie uyi ne otọ Izrẹl hia, ya sẹ egbe otọ e Juda.
17 Ẹmwẹ akhasẹ ọghe Aizaia ẹre Matiu ghaa guan kaẹn, vbọ khare wẹẹ “ukpa nọ kakabọ baa” gha rhiegbe ma vbe Galili. Aizaia khare wẹẹ: “Iran ni te ka khian vbe uwu ebiebi keghi bẹghe ukpa nọ kakabọ baa. Nọ ne iran ni rre ikinkin ne aghọnghọn degue, ukpa keghi baa yan iran.” (Aizaia 9:2) Vbe ẹghẹ Jesu, imamwaemwi ohoghe keghi degue ukpa ọghe ẹmwata. Avbe ọkaolotu ugamwẹ Ivbi e Ju ẹre ọ wa mobọ si ẹre, rhunmwuda, te iran wa da ilele ọghe ugamwẹ iran yi gbangbangban, iran ma ghi “ka ẹmwẹ Osanobua yọ.” (Matiu 15:6) A na gha ya obọ dan mu emwa ọmẹhẹ, emwa ọmẹhẹ ma ghi rẹn emwi ne iran gha ghi ru, rhunmwuda ‘avbe arhuaro ẹre ọ ghaa ma iran odẹ.’ (Matiu 23:2-4, 16) Vbe Jesu ghi rhiegbe ẹre ma zẹvbe Mezaia, aro ọghe emwa ọmẹhẹ ni bun keghi rran vbe odẹ ọghe ọyunnuan. (Jọn 1:9, 12) Iwinna ne Jesu ru vbọ rre agbọn, kevbe avbe afiangbe ni bun ne ima khian miẹn rhunmwuda nọ na ya egbe ẹre zọ ese ne ima, ẹre Aizaia gie re zẹvbe “ukpa nọ kakabọ baa.”—Jọn 8:12.
ip-1 126-128 ¶18-19
Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ta Ye Otọ Vbekpa Okoro Ọfunmwegbe
18 Emwa ni kue yọ ne ukpa na baa yan iran ghi gha sọyẹnmwẹ. Aizaia khare wẹẹ: “Wẹ rhie oghọghọ nọkhua ne iran Nọyaẹnmwa; u ya ẹko iran gha rhiẹnrhiẹn, iran ghọghọe ye iwinna ne u winnaẹn zẹvbe ne emwa ghọghọ vbe iran ghaa rhọ emwiorhọ, ra vbe iran ghaa ghae emwi ne iran gbinnaẹn viọ vbe okuo.” (Aizaia 9:3) Rhunmwuda ne Jesu kevbe erhuanegbe ẹre na gha kporhu, emwa ni mwẹ ekhọe ata na ghi rhiegbe ladian, ne iran ya gha ga Jehova vbe orhiọn kevbe ẹmwata. (Jọn 4:24) Vbene ọ te sẹ ukpo enẹ, ọkhọngborrie ẹmwa na do khian Ivbi Otu e Kristi. Orhunmwu arriaisẹn eha na dinmwiamẹ vbe ẹdẹ Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E. Vbọ ma he kpẹẹ vba, “ikpia hia ni ghi gha re emwa iyayi kegha re odẹ arriaisẹn isẹn.” (Iwinna 2:41; 4:4) Rhunmwuda ne erhuanegbe Jesu na rhiegba ye iwinna ikporhu, “avbe erhuanegbe ni rre Jerusalẹm kegha muan yọ; uhiẹn, avbe ohẹn nibun na do khian emwa iyayi.”—Iwinna 6:7.
19 Zẹvbe ne emwa ghọghọ vbe iran ghaa rhọ emwiokọ ni bun, ra vbe iran ghaa ghae emwi ne iran gbinnaẹn viọ vbe okuo, erhuanegbe Jesu kegha ghọghọ ye amuan na. (Iwinna 2:46, 47) Vbene ẹghẹ ya khian, e Jehova na ghi gi ukpa na baa yan ivbi agbẹnvbo ọvbehe. (Iwinna 14:27) Te ivbi agbẹnvbo ọvbehe wa gha ghọghọ, rhunmwuda, odẹ na la bu e Jehova kie ne iran nẹ.—Iwinna 13:48.
ip-1 128-129 ¶20-21
Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ta Ye Otọ Vbekpa Okoro Ọfunmwegbe
20 Ẹmwẹ ne Aizaia ghi ta so igiẹ yọ wẹẹ, afiangbe etẹbitẹ ẹre ima khian miẹn vbe obọ e Mezaia. Aizaia khare wẹẹ: “Rhunmwuda, wẹ bun urọnghọn nọ te mianmwẹ iran nẹ! Kevbe ukpokpo nọ te gbe iran izabọ, wẹ khọn ẹvbo nọ te zẹ emwa ruẹ kpokpo kevbe nọ do iran ọzuọ, zẹvbe ne u ka khọn ivbiyokuo e Midian vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ fua.” (Aizaia 9:4) Ukpo arriaisẹn ni bun, ọ te sẹ ẹghẹ Aizaia, Ivbi e Midian kevbe Ivbi e Moab keghi so uma ya rẹrẹ Ivbi Izrẹl ru orukhọ. (Nọmbas 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Vbene ẹghẹ ya khian, Ivbi e Midian na gha ya obọ yẹnyẹn Ivbi Izrẹl mu otọ, iran gha lae igue ra ugbo iran, iran ghi fu iran emwi viọ, erriọ iran wa gha ru ẹre vbe ọwara ukpo ihinrọn. (Giọgis 6:1-6) Sokpan, e Jehova keghi loo ọguọmwadia ọghẹe ighẹ Gidiọn ya khọn ivbiyokuo e Midian mu otọ. Ke ẹghẹ nii kpa, osẹ rhọkpa i rrọọ nọ rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ọghe Jehova ye gha rrioya vbe obọ Ivbi e Midian. (Giọgis 6:7-16; 8:28) Vbe odaro, e Jesu Kristi nọ re Gidiọn nọ sẹre, gha guọghọ eghian ni zẹ eguọmwadia e Jehova kpokpo vbe ẹdẹnẹrẹ. (Arhie Maan 17:14; 19:11-21) Zẹvbe nọ vbe gha ye vbe ẹghẹ ọghe Midian, e Jehova gha rhie akhọnmiotọ ọghe etẹbitẹ ne ima. (Giọgis 7:2-22) A i khian ghi dọlegbe ya obọ yẹnyẹn emwa ọghe Osanobua mu otọ!
21 Ne Jesu khian na khọn okuo ma rhie ma wẹẹ, aro nọ maan ẹre ọ ya ghee okuo ne emwa nagbọn khọn. E Jesu ọre Okoro Ọfunmwegbe. E Jesu gha ghi wabọ eghian rẹn hia rua nẹ, ọ ghi viọ ima la agbọn ne ọfunmwegbe khian gha ye vbe etẹbitẹ. Aizaia gi ima rẹn wẹẹ, te a khian guọghọ avbe emadogua hia fẹẹrẹ na loo ya khọn okuo. Ọ khare wẹẹ: “Ibata avbe iyokuo ni mu okuo dee kevbe ẹwu iran ne esagiẹn gbe yi, erhẹn gha giẹn ehia.” (Aizaia 9:5) Orhirhi nọ gbe ku ọmwa vbe a ghaa họn vbe ivbiyokuo gbe igiawẹ dee gha dobọ yi. A i khian ghi dọlegbe miẹn ẹwu ne ivbiyokuo yọ ya khọn okuo ne esagiẹn gbe yi. A i khian ghi dọlegbe khọn okuo!—Psalm 46:9.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
ip-1 130 ¶23-24
Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ta Ye Otọ Vbekpa Okoro Ọfunmwegbe
23 Ọmwa nọ bu ọmwa ude, ra nọ rhie adia ne ọmwa, ẹre a tie ẹre ọbude. Vbe Jesu rre agbọn, ibude nọ maan ẹre ọ ghaa rhie ne emwa. E Baibol khare wẹẹ “emwa ni gbẹbu gha danmwehọ [e Jesu] keghi yan unu ruan, rhunmwuda vbene ọ ya gha ma emwa emwi.” (Matiu 7:28) Ọbude nọ mwẹ ẹwaẹn kevbe nọ mwẹ ẹnina ọmwa ẹre Jesu khin, ọ rẹn vbene emwi ye ima hẹ. Adia ne Jesu rhie ne ọmwa i re ọghe na ya gbe ọmwa hin ọkhọ rre ọkpa, ra na ya gu ọmwa gui. Vbe ẹghẹ ni bun, te Jesu rhie ibude ne ima rhunmwuda, ọ hoẹmwẹ ima, ọ vbe hoo nọ dia ima ye odẹ. Ọbude ọyunnuan ẹre Jesu khin, rhunmwuda, ọ mwẹ ẹwaẹn, ọmwa nọ gbae nọ, ibude ọghẹe i khian vbe fafa. Ma gha rhie ibude ọghe Jesu, arrọọ ọghe etẹbitẹ gha sẹ ima obọ.—Jọn 6:68.
24 Ibude ne Jesu rhie ne emwa ẹ i re ọghe obọ re. Irẹn tobọre khare wẹẹ: “Emwi ne I ma emwa ẹre i re ọghe obọ mwẹ, sokpan, ọghe ọmwa nọ gie mwẹ rre nọ.” (Jọn 7:16) Zẹvbe nọ vbe gha ye ne Sọlomọn, e Jehova ọre ẹzi ẹwaẹn ọghe Jesu. (1 Ọba 3:7-14; Matiu 12:42) Te ọ khẹke ne etẹn ni ma emwa emwi vbe uwu iko, kevbe etẹn ni bu emwa ude ya egbe taa e Jesu; Ẹmwẹ Osanobua ẹre ọ khẹke ne iran ya gha bu emwa ude.—Itan 21:30.
DECEMBER 22-28
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 11-13
De Aro Ọmwa Ne Mezaia Khian Gha Khin?
ip-1 159 ¶4-5
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
4 Ukpo iyisẹn ni bun, ọ te sẹ ẹghẹ Aizaia, emwa ọvbehe ni gbẹn ebe ni rre abọ ọghe Ebe Nọhuanrẹn Na Ya E Hibru Gbẹn, keghi guan kaẹn Mezaia, nọ re ọkaolotu ne Jehova khian gie bu Ivbi Izrẹl. (Gẹnẹsis 49:10; Diuteronomi 18:18; Psalm 118:22, 26) Nian, e Jehova na vbe loo Aizaia ya guan kaẹn Mezaia sayọ. Aizaia khare wẹẹ: “Te uniẹn e Jẹsi yevbe erhan na tọn gbe otọ, sokpan, ọ gha werriegbe họọn, ọ ghi vbe mọ ọmọ erhan.” (Aizaia 11:1; yae taa Psalm 132:11.) Uniẹn e Devid ne ovbi e Jẹsi ẹre Mezaia khian la rre, e Mezaia ọre erhan nọ “werriegbe họọn” na guan kaẹn vbe ako na. (1 Samuẹl 16:13; Jerimaia 23:5; Arhie Maan 22:16) Ẹghẹ gha sẹ ne Mezaia khian ya rre, zẹvbe erhan nọ dọlegbe họọn, ọ gha mọ ọmọ nọ maan.
5 E Jesu ẹre ọ wa re nene Mezaia na we ọ dee. E Matiu ya unu kaẹn emwi nọ rre ebe Aizaia 11:1, vbọ khare wẹẹ, te a ghaa tie Jesu “Ovbi e Nazarẹt,” na mieke na muẹn sẹ ẹmwẹ ne avbe akhasẹ tae ye otọ. Rhunmwuda ne Jesu na waan vbe Nazarẹt, a na ghi do gha tie ẹre Ovbi e Nazarẹt, ọ khọ wẹẹ, emwi na ya ẹmwẹ na kha, vbe khọ ẹmwẹ Hibru ne Aizaia loo ro ya zedu ifiẹmwẹ na nọ re “werriegbe họọn” vbe ebe Aizaia 11:1.—Matiu 2:23, e futnot; Luk 2:39, 40.
ip-1 159 ¶6
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
6 De aro ọba ne Mezaia khian gha khin? Te ọ khian vbe yevbe ọba ọghe Asiria ra, nọ mwẹ ekhọe atosi kevbe nọ rẹn ọghe enegbe ẹre ọkpa, nọ re ọmwa nọ guọghọ ẹwae igbe ọghe arriọba Izrẹl ra? Hiehie! Vbe Aizaia ghi guan kaẹn Mezaia, ọ na kha wẹẹ: “Orhiọn ọghe Jehova gha tuorre yan rẹn. Ọ ghi gha mwẹ ẹwaẹn, ọ ghi vbe kakabọ rẹn otọ emwi, ọ ghi gha bu emwa ude vbe odẹ nọ maan, ọ ghi wegbe, ọ ghi gha mwẹ irẹnmwi, ọ ghi vbe gha ya ọghọ ne Jehova; ọ ghi gha ya ọyẹnmwẹ lele adia ọghe Jehova.” (Aizaia 11:2, 3a) Ẹ i re ofigbọn kẹkan ẹre a ya hannọ e Mezaia zẹ, sokpan orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua ẹre a loo ro. Ọna keghi sunu vbe ẹghẹ ne Jesu na dinmwiamẹ; e Jọn ne Ọ Dinmwi Ọmwa Ye Amẹ keghi bẹghe orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua vbọ rhiegbe ma vbe na ghee idu, ọ na do rhuẹ yan e Jesu. (Luk 3:22) Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova keghi “rhuẹ yan” e Jesu, ọna ẹre ọ si ẹre ne Jesu na gha mwẹ ẹwaẹn, ọ na gha rẹn otọ emwi, ọ na gha bu emwa ude nọ maan, ọ na wegbe, ọ na vbe gha mwẹ irẹnmwi. U miẹn aro ọba ne Jesu khin!
ip-1 160 ¶8
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
8 Vbe a yae kha na na we Mezaia mwẹ imuohan ọghe Jehova? Ẹ i re ohan nọ ya ọmwa guọ zẹzẹzẹ ẹre a guan kaẹn mwa, vbene a miẹn wẹẹ, te Jesu mu ohan ne Osanobua ghẹ ya bu ohiẹn gbe ẹre. Nọghayayerriọ, ohan na guan kaẹn na, ọre ọghọ ne Jesu rhie ne erhae, rhunmwuda, ọ hoẹmwẹ ọnrẹn ẹsẹsẹmwẹse. Ọmwa nọ mwẹ imuohan ọghe Osanobua keghi hoo nọ gha “ru emwi nọ yẹẹ [Osanobua]” vbe ẹghẹ hia zẹvbe ne Jesu ru ẹre. (Jọn 8:29) Lekpa ẹmwẹ ne unu kevbe uyinmwẹ ọnrẹn ẹre Jesu ya rhie ẹre ma wẹẹ, emwi nọ ghi ya ọmwa sọyẹnmwẹ sẹ, ọre ne ọmwa gha mwẹ imuohan ọghe Jehova, ọ ghi vbe gha ru emwi nọ yẹẹ ọre vbe ẹdẹdẹgbe.
ip-1 160 ¶9
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
9 Aizaia vbe guan kaẹn aro ọmwa ne Mezaia khian gha khin, ọ khare wẹẹ: “Irẹn i ra ghee ikpanro ra erriọ I họẹn ya bu ohiẹn.” (Aizaia 11:3b) Adeghẹ ọbuohiẹn vbenian ẹre ọ khian bu ẹzọ ọghuẹ vbe ekọtu, ẹre te u khian gha ghọghọ? Zẹvbe ọbuohiẹn nọ khian bu ohiẹn emwa nagbọn hia, e Jesu i lele erriọ I họẹn ya buohiẹn, a i sẹtin rẹrẹ ọre, ẹ i vbe bu ase ne ọmwa rhunmwuda ẹfe ne ọmwa nii mwẹ. A i sẹtin ta ohoghe ma e Jesu, ẹ i re emwi nọ bẹghe vbe egbe ọmwa ẹre ọ ya bu ohiẹn, rhunmwuda, ọ bẹghe “ekhọe.” (1 Pita 3:4) Igiemwi esiesi ẹre Jesu rhie ye otọ ne emwa ni bu ohiẹn vbe uwu iko ọghe Osanobua.—1 Kọrint 6:1-4.
ip-1 161 ¶11
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
11 E Jesu gha khian rhie adia ne erhuanegbe ẹre, ọ ghi ru ẹre vbe odẹ ne iran gha na kakabọ miẹn ere vbọ—igiemwi esi nọ khẹke ne ediọn gha lele ẹre na khin. Vbọrhirhighayehẹ, e Jesu gha bu ohiẹn nọ wegbe gbe emwa ni ru emwi dan. Ọ gha sẹ ẹghẹ ibuohiẹn, e Jesu gha “khọn avbe agbẹnvbo mu otọ,” zẹvbe ọba nọ mwẹ ọdakha, ọ ghi ya urhu nọ lae ya bu ohiẹn gbe emwa dan hia. (Psalm 2:9; yae taa Arhie Maan 19:15.) Iyeke ọni, a i khian ghi miẹn emwa dan rhọkpa vbe agbọn na, ni si olighi vbe otighi ye ehe hia. (Psalm 37:10, 11) E Jesu wa mwẹ ẹtin nọ khian ya ru ọna, ọmwa ne ẹmwata kevbe ne emwi esi yẹẹ ẹre nọ.—Psalm 45:3-7.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
ip-1 165-166 ¶16-18
Imiẹnfan Gha Sẹ Ima Obọ, Ma Gha Vbe Sọyẹnmwẹ Vbe Mezaia Ghaa Khaevbisẹ
16 Ẹghẹ okaro na ya mu idobo ye ugamwẹ ẹmwata ọre ẹghẹ ne Esu na rhie Adam vbe Ivi ba egbe ya sọtẹ daa e Jehova. Do fi vbene a guan na, Esu wa ye hoo nọ ya emwa ni bun fi iyeke gbe Osanobua. Sokpan, e Jehova i khian kue ne ugamwẹ ẹmwata gbẹro vbe uhunmwu otagbọn na. Ẹmwẹ nọ rre otọ na dekaẹn eni rẹn, deba ọni, e Jehova i ya ẹmwẹ emwa ni gae rhẹghẹrẹ. Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na loo Aizaia ya tae ye otọ wẹẹ: “Ẹdẹ dee ne ọba ọgbọn nọ zọ ke uniẹn e Jẹsi ladian, khian na gha re ama ne uhunmwu ẹvbo hia. Iran ghi bu ẹre rre nọ gha rhie adia ne iran, ehe ihẹwẹ ọghẹe ghi gha re nọ kakabọ hin usi.” (Aizaia 11:10) Vbe ukpo 537 B.C.E., e Jerusalẹm nọ re ẹvbo ne Devid ya ru igiogbẹ ọghe agbẹnvbo Izrẹl, ẹre ọ ghaa re ama ne Ivbi e Ju ni mwẹ ekhọe ata ni zagha lele ẹvbo ughughan, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te a tie iran ne iran werriegbe do bọ ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm.
17 Sokpan, ẹmwẹ akhasẹ na vbe guan kaẹn ẹghẹ ne Mezaia khian ya gha re Ọkaolotu ọghe agbẹnvbo hia. Ukọ ighẹ Pọl keghi ya unu kaẹn emwi nọ rre ebe Aizaia 11:10 zẹvbe na ya zedu ẹre vbe Septuagint nọ ya so igiẹ yọ wẹẹ, vbe ẹghẹ irẹn, emwa ọghe agbẹnvbo ọvbehe suẹn gha deba iko ọghe Ivbi Otu e Kristi nẹ. Ọ khare wẹẹ: “Aizaia na vbe kha wẹẹ: ‘Inian ọkpa gha zọọ ladian vbe Jẹsi, nọ khian gha khaevbisẹ yan avbe agbẹnvbo; irẹn ẹre avbe agbẹnvbo khian ya aro kọ.’” (Rom 15:12) Ọ ma wa fo ye evba, ẹmwẹ akhasẹ na wa ye sẹ vbe ẹdẹnẹrẹ. Odẹ vbo? Emwa ọghe agbẹnvbo ọvbehe wa ye rhie ẹre ma wẹẹ iran hoẹmwẹ e Jehova, odẹ ne iran ya ru ọna ọre ne iran na ye etẹn na hannọ zẹ, ni re etẹn Kristi ike.—Aizaia 61:5-9; Matiu 25:31-40.
18 Vbe ẹghẹ ọghe ima na, “ẹdẹ” ne Aizaia guan kaẹn keghi sẹ, vbe ẹghẹ na ya ma e Jesu Ọba ọghe Arriọba Osanobua vbe ukpo 1914. (Luk 21:10; 2 Timoti 3:1-5; Arhie Maan 12:10) Ke ẹghẹ nii gha dee, e Jesu Kristi na do gha re ama ne kpataki ne Izrẹl ọghe orhiọn kevbe emwa ọghe agbẹnvbo hia ni ya aro ye ẹghẹ ne arriọba esiesi khian ya gha khaevbisẹ. E Mezaia ẹre ọ dia emwa, nọ zẹẹ wẹẹ iran sẹtin kporhu iyẹn nọ maan ọghe ne Arriọba vbe agbẹnvbo hia, zẹvbe ne irẹn tobọ irẹn tae ye otọ. (Matiu 24:14, Mak 13:10) Ikporhu iyẹn nọ maan na wa gele biẹ ọmọ esi. “Oghẹn ne gbii ne ọmwa rhọkpa ma sẹtin ka, ni ke agbẹnvbo hia [rre]” keghi deba etẹn na hannọ zẹ rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua, ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran gbe uhunmwu ke otọ ne ọdakha ọghe Mezaia. (Arhie Maan 7:9) Zẹvbe ne emwa ọgbọn ni bun ya deba etẹn na hannọ zẹ ga e Jehova, erriọ iran ya rhie uyi ne “ehe ihẹwẹ” ọghe Mezaia, ọni ọre ọgua Osa nọkhua ọghe orhiọn.—Aizaia 56:7; Hagai 2:7.
DECEMBER 29–JANUARY 4
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA AIZAIA 14-16
Obọ Gha Vba Avbe Eghian Ni Kpokpo Emwa Ọghe Osanobua
ip-1 180 ¶16
Ẹvbo Nọ Te Gha Zẹ Oghagha, E Jehova Gbe Ẹre Uhunmwu Ke Otọ
16 Ọna ma wa sunu vbobọvbobọ vbe ukpo 539 B.C.E. Sokpan, vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ vẹ na rẹn wẹẹ, emwi hia ne Aizaia tae ye otọ vbekpa Babilọn sunu nẹ. Okpia ọkpa nọ guan kaẹn ẹmwẹ ni rre Baibol khare wẹẹ: “Ke ukpo iyisẹn ni bun gha dee do fi ẹghẹ na, otọ nọ gbe ẹvbi ẹre Babilọn ghi khin.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “A i sẹtin bẹghe emwi nọ sunu na, na ghẹ ye ẹmwẹ ne Aizaia vbe Jerimaia tae ye otọ rre.” Ọghe ne ẹmwata, ọmwa ọvbehe ma gha rrọọ vbe ẹghẹ Aizaia nọ gha sẹtin ta emwi nọ gha rruan e Babilọn kevbe vbene ọ khian ya khian otọ nọ gbe ẹvbi hẹ. Levba sevba, ọ gberra ukpo 200, ne Aizaia ghi ya ta ẹmwẹ akhasẹ na ye otọ, a te miẹn wẹẹ, Ivbi e Medis kevbe Pẹsia do guọghọ e Babilọn! Ukpo iyisẹn ni bun vbe gberra, e Babilọn ke do khian otọ nọ gbe ẹvbi. Ọna i ya ima mwẹ ilẹkẹtin sayọ wẹẹ, Ẹmwẹ Osanobua ẹre Baibol khin ra? (2 Timoti 3:16) Deba ọni, ugbenvbe a miẹn wẹẹ ẹmwẹ akhasẹ ne Jehova tae ye otọ vbe ẹghẹ nọ gberra gele sunu, ọna wa ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol ni ma he sunu, gha gele sunu vbọ gha sẹ ẹghẹ ne Osa khare.
ip-1 184 ¶24
Ẹvbo Nọ Te Gha Zẹ Oghagha, E Jehova Gbe Ẹre Uhunmwu Ke Otọ
24 E Baibol keghi ya avbe ọba ni ke uniẹn e Devid rre gie orhọnmwẹ. (Nọmbas 24:17) Ke egbe Devid kpa, Uhunmwu Oke Zaiọn ẹre avbe “orhọnmwẹ” na, ra avbe ọba ke gha khaevbisẹ. Vbe iyeke Sọlomọn ghi bọ ọgua Osa ye Jerusalẹm nẹ, e Zaiọn ẹre a ghi gha tie ehe hia vbe ẹvbo nii. Vbe Ile Ọghe Uhi, a keghi tama emọ ikpia hia ni re Ivbi e Izrẹl wẹẹ, nẹ ghẹ mwẹ iran ma mu okhian yo e Zaiọn igbaha vbe ukpo. Vbene ẹghẹ ya khian, a na ghi do rẹn Zaiọn ye ‘oke na na si egbe koko.’ Ne Nebukadneza na wẹẹ te irẹn khian de yan avbe ọba ọghe Judia kevbe wẹẹ te irẹn khian mu iran hin uhunmwu oke Zaiọn rre, te ọ ghaa hoo nọ mu egbe ẹre ye ukpo nọ sẹ ọghe avbe “orhọnmwẹ” nii. Ọ ghi khọnmiotọ yan avbe ọba na nẹ, ọ ma rhie uyi gie Jehova. Ọ na gha ghagha, ọ na ghi yevbe na miẹn wẹẹ, te ọ mu egbe ẹre ye ukpo ọghe Jehova.
ip-1 189 ¶1
E Jehova Ya Obọ Sekhae Ne Avbe Agbẹnvbo
E JEHOVA gha sẹtin loo agbẹnvbo ọvbehe ya gbe emwa rẹn hin ọkhọ rre. Ọrheyerriọ, ẹ i rhie aro gberra uyinmwẹ atosi ne ivbi agbẹnvbo nii yin, itengbemu ọghe iran, kevbe ikhẹko ne iran mwẹ ne ugamwẹ ẹmwata. Rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ re, ọ na loo Aizaia ‘gie uhunmwu gie Babilọn’ nọ ya ya obọ sekhae ne iran. (Aizaia 13:1) Sokpan, e Babilọn ma he suẹn gha ya obọ dan mu Ivbi Izrẹl vbe ẹghẹ na. Vbe ẹghẹ Aizaia, Asiria ẹre ọ ghaa ya obọ dan mu emwa Osanobua. Arriọba Asiria keghi guọghọ ẹwae igbe ọghe Izrẹl, ọ na vbe guọghọ ehe ni bun vbe Juda. Sokpan, akhọnmiotọ ọghe Ivbi Asiria i khian kpẹẹ vbe otọ. Aizaia khare wẹẹ: “E Jehova ne Oghodua vẹn ihẹn nẹ wẹẹ, ‘Te emwi ne I mwamwaẹn gha sunu . . . I gha rẹnkhẹn ivbi Asiria ni rre otọ Izrẹl ne ọghomwe, l ghi ya owẹ rhilo iran ginna otọ vbe uhunmwu oke mwẹ, I gha fannọ emwa mwẹ ye otọ hin urọnghọn Asiria rre kevbe hin ihẹ na we ne iran mu.’” (Aizaia 14:24, 25) Vbọ ma he kpẹẹ gbe ne Aizaia ya ta ẹmwẹ akhasẹ na, e Jehova keghi miẹn Ivbi e Juda fan vbe obọ Ivbi Asiria.
ip-1 194 ¶12
E Jehova Ya Obọ Sekhae Ne Avbe Agbẹnvbo
12 De ẹghẹ ne ẹmwẹ akhasẹ na khian ya sẹ? Ẹ i khian ghi kpẹẹ gbe. “Ọni ọre uhunmwu ne Jehova ka vbe gie rre vbekpa e Moab. Banbanna nian, e Jehova khare wẹẹ: ‘Vbe ukpo eha nọ dee zẹẹ, ẹfe ọrhẹnrhẹn ne Moab mwẹ gha khian na ho bẹkun. Ibozẹghẹ ẹre ọ khian kẹ rre vbe ẹvbo ọrhẹnrhẹn nọ mwẹ, te iran nii khian vbe ye mitan mitan.’” (Aizaia 16:13, 14) Emwi ughughan ne emwa ni gualọ emwi arre miẹn wa so igiẹ yọ wẹẹ, vbe odẹ ukpo 800 B.C.E., e Moab wa gele rrioya ọghe ọhanabe, ehe ni bun vbe ẹvbo nii na do divbiẹ. Tiglat Pailesa III ya unu kaẹn Ọba ọghe Moab na tie ẹre Salamanu zẹvbe ọkpa vbe usun ọba nọ ghaa viọ ihako gi irẹn. Ọba ọghe Moab na tie ẹre Kammusunadbi vbe gha ha oko gie Senakẹrib. Esahadọn kevbe Asiọbanipal ni ghaa re ọba ọghe Asiria vbe kha wẹẹ, Musuri kevbe Kamashaltu ni ghaa re ọba ọghe Moab vbe gha rre ototọ ọdakha ọghe iran. Vbe ukpo iyisẹn ni bun nọ gberra, Ivbi Moab keghi gbẹro. Itowa eso rrọọ na miẹn, emwa eso roro ẹre wẹẹ, agbẹnvbo e Moab ẹre nọ. Sokpan, emwi arre na he miẹn nọ so igiẹ yọ wẹẹ, agbẹnvbo nọ te gha zẹ ẹtin nọ ghaa zẹ Ivbi Izrẹl kpokpo ka gha rrọọ, i zẹdẹ bun.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w06 12/1 10 ¶11
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Aizaia—I
14:1, 2—De vbene emwa ọghe Jehova ghi ya ‘khọnmiotọ yan emwa ni te khọn iran mu otọ’? De vbene iran ghi ya gha “kha yan iran ni te ka gha wọ iran uhunmwu”? Ẹmwẹ akhasẹ na keghi sẹ vbe egbe emwa vbe na ghee Daniẹl, Ẹsta, kevbe Modẹkai. Ukpo nọ yo ẹre Daniẹl na gha zẹ vbe Babilọn vbe ototọ Arriọba ọghe Medis kevbe Pẹsia; Ẹsta keghi do khian oloi ọghe Pẹsia; e Modẹkai na vbe gha re ọzukpogieva vbe Arriọba Ọghe Pẹsia.