Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
SEPTEMBER 1-7
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ITAN 29
Gha Lẹẹ Ne Avbe Imamwaemwi Kevbe Ilele Ni Ma Gua E Baibol Ro
wp16.06 6, ẹkpẹti
Umian Ọghe Emwa Ni Rre Ẹrinmwi Nai Bẹghe
Ẹbo emwa ni bun keghi mu idandan, erriọ iran vbe ya mu ohan avbe orhiọn dan, te emwa vbenian yevbe oleghan na ya ọgiọrọ rrọ. Emwa vbenian ghi ya gha ru ẹbo kevbe ukhunmwu imamase, iran ghi vbe gha gbalọ akpalode ye egbe, ne iran yae gbogba ga egbe iran. Esa i rrọọ ne u khian ya ru ena. E Baibol rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ: “Te Jehova wa rhie aro sẹ otọ vbe agbọn na hia, nọ miẹn ehe na rhie ẹtin ne iran ne ekhọe ọre mudia ẹse vbe ehe nọ ye.” (2 Krọnikol 16:9) A i sẹtin ya ẹtin ọghe Jehova ne Osa ọghe ẹmwata gie ọghe Esu, ọ gha gbogba ga ruẹ deghẹ u na mu ẹtin yan rẹn.
Ne Jehova mieke na gbogba ga ruẹ, te ọ khẹke ne u rẹn emwi ni yẹẹ ọre, u ghi vbe gha ru ẹre. Vbe igiemwi, Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rre Ẹfisọs vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, keghi si ebe ne iran ya gha ru imamase koko, iran na giẹn ehia rua. (Iwinna 19:19, 20) Erriọ vbe ye, ne Osanobua mieke na gbogba ga ruẹ, te ọ khẹke ne u viọ ọre kua ighẹ avbe ẹbo, akpalode, ebe imamase, ra emwi ke emwi nọ ghi dekaẹn orhiọn dan na gu mu obọ.
Ẹmwata Nọ Dekaẹn Emwa Ni Wulo Nẹ
13 A sẹtin miẹn wẹẹ ima ma wa rẹn deghẹ ilele eso gu ọghe Baibol ro, o ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima nọ e Jehova vbe erhunmwu nọ rhie ẹwaẹn ne ima. (Tie Jems 1:5.) Ọ ma fo ye evba. Ọ vbe khẹke ne ima ru ezanzan. Ma sẹtin gu ediọn guan vbe iko. Iran i khian ru azẹ ne ima, sokpan, iran sẹtin rhie ima ekhọe ghee ilele eso ni rre Baibol, vbe na ghee ni dekaẹn na ta dee sin. U gha lele avbe obẹlẹ na, u ghi do gha mwẹ ẹwaẹn na ya “rẹn alughaẹn nọ rre ẹkpo emwi nọ maan kevbe ne ẹi maan.”—Hib 5:14.
“I Gha Lele Odẹ Ọghe Ẹmwata Ruẹ”
12 Ilele kevbe idugie ọghe erre avbavbotọ. Emwa vbuwe ẹgbẹe, emwa ne ima gba winna kevbe ne ima gba yo owebe sẹtin gha kpikpi ima ne ima deba iran vbe idugie ne Jehova ma kpasẹ yi. De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya gban egbe ne avbe idugie na? Ọ khẹke ne ima gha yerre emwi nọ si ẹre ne Jehova ma na kpasẹ yọ, ma vbe gha tie avbe ebe ọghomwa ni guan kaẹn vbene avbe ugie na ya suẹn hẹ. Ma ghaa rhie owẹ lele adia na, ma ghi gele gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ emwi “ne ọ yẹẹ Nọyaẹnmwa” ẹre ima ru. (Ẹfis 5:10) Ma gha mu ẹtin yan e Jehova, ima na vbe gha lele adia ni rre Ẹmwẹ ọnrẹn, ohan ọghe ọmwa rhọkpa i khian gha mu ima.—Itan 29:25.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it “Na Gha Kpe Ọmwa Ye Ewọwọ” ¶1
Na Gha Kpe Ọmwa Ye Ewọwọ
A gha we a kpe ọmwa ye ewọwọ, evba yae kha ọre na ba gha tian ọmwa na ya muẹn rẹrẹ, ra na gha tian ọmwa gberra egbe, sokpan etian vberriọ ma gele sẹ otọ ẹko. Evbọ mobọ ya emwa kpe ọmwa ye ewọwọ ọre ne ọmwa nii gha ghee ẹre wẹẹ, a i ta ne irẹn ye, ọna gha sẹtin si ọmwa nii fi ẹbe. Emwa vbe yin uyinmwẹ na, rhunmwuda ere ne iran khian miẹn vbe obọ ọmwa nii, ne ọmwa ne iran kpe ye ewọwọ mieke na gualọ odẹ ke odẹ ya ru iyobọ ne iran, ra nọ mu uyi ye iran egbe. Vbe ẹghẹ ni bun, te iran yae rhuẹ ifi khẹ ọmwa nii. (Itan 29:5) Ẹwaẹn ne emwa loo ya kpe emwa ye ewọwọ, ẹ i re ẹwaẹn nọ ke odukhunmwu rre, ọghe agbọn na ẹre nọ; emwa okeke, emwa ni gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa kevbe emwa ni rẹn ọghe enegbe iran ọkpa, ẹre ọ yin uyinmwẹ na. (Jems 3:17) Na gha ru ero, na gha ta ohoghe, na gha kpe ga ọmwa, kevbe na gha mu ọmwa ye ẹko wan, wa sọnnọ Osanobua.—2 Kọr 1:12; Gal 1:10; Ẹfis 4:25; Kọl 3:9; Arhie 21:8.
SEPTEMBER 8-14
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ITAN 30
“Ghẹ Gu Mwẹ Gha Mwẹ Ẹfe, Ghẹ Gu Mwẹ Khian Ovbiogue”
De Egbe Ahoẹmwọmwa Nọ Ya Ọmwa Mwẹ Oghọghọ Ọghe Ẹmwata?
10 Vbene ẹmwata, igho mwẹ iyobọ kpataki nọ ye ne ima hia. (Asan 7:12) Ọmwa gha gele sẹtin gha sọyẹnmwẹ deghẹ igho ọghe evba gha re kevbe evba gha da ẹre ọ mwẹ ra? Ẹn! (Tie Asan Ibo 5:12.) Agọr ne ovbi Jakẹ keghi kha wẹẹ: “Ghẹ gu mwẹ gha mwẹ ẹfe, ghẹ gu mwẹ khian ovbiogue. Rhunmwuda ọni, ye evbare ne ọ gha vuọn mwẹ ẹko, koko mwẹ.” Vbọzẹe nọ ma na hoo nọ gha re ovbiogue? Ọ ma hoo ne ohanmwẹ ya irẹn khian ọmwa nọ rha rhunmwuda uyinmwẹ vberriọ i ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua. Vbọzẹe nọ ma na rinmwian Osanobua nọ ya irẹn khian ọmwa nọ fe? Rhunmwuda, ọ ma hoo nọ do gha kha vbekpae Osanobua wẹẹ: “U i mwẹ emwi ne u ye mẹ.” (Itan 30:8, 9) Ẹi mwẹ u ma rẹn emwa eso ni mu ẹtin yan ẹfe ọghe iran sokpan iran ma ka Osanobua yọ.
11 Emwa ni hoẹmwẹ igho i sẹtin ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua. Jesu khare wẹẹ: “Wa ghẹ si ẹfe koko ye agbọn na, ehe ne ọkhọe kevbe ọtọn na sẹtin rhia re rua, ehe ne avbe oyi na gbe urho ya gha rhaa. Sokpan wa si efe koko ye ẹrinmwi, ehe ne ọkhọe kevbe ọtọn i na sẹtin muẹn rhia, ehe ne avbe oyi i na gbe urho ya gha rhaa.” Jesu na yevbe kha wẹẹ: “Orhunmwu ọkpa ne ọ gha sẹtin ga arowa eva ẹi rrọọ. Ọ gha hoẹmwẹ ọkpa, ọ ghi gha khuiwu enogieva, ọ gha hoẹmwẹ nọkpa, ọ ghi gha yan enọkpa zẹ, wẹ i sẹtin ga Osanobua ga igho.”—Mat 6:19, 20, 24.
12 Etẹn nibun keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ne iran na ya arrọọ ọghe iran khian ne khuẹrhẹ, te iran ghi sọyẹnmwẹ, te iran ghi vbe miẹn ẹghẹ nọ somwa ya gha ga e Jehova sayọ. E Jack nọ rre United States keghi khiẹn owa re ne gẹdẹgbẹẹ kevbe isiwinna ọghẹe rhunmwuda ọ rẹn wẹẹ, ọ gha kie ẹkpotọ ne irẹn ya deba ọvbokhan rẹn vbe iwinna arọndẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: Ọ lọghọ I ke sẹtin khiẹn emwi mwẹ kevbe owa mwẹ ne mosemose nọ ghaa rre United States. Vbene I te ru azẹ na, ẹghẹ hia ẹre iro ya gha han mwẹ rhunmwuda oyanghan ọghe isiwinna. Sokpan te ọvbokhan mwẹ nọ ghaa ru iwinna arọndẹ wa gha sọyẹnmwẹ vbe ẹghẹ hia. Ẹghẹ hia ẹre ọ ya kha wẹẹ, ‘Ai miẹn ọmwa ne a ya gie enọ yan isiwinna ne I na winna!’ Ne I na ghi rhie obọ ye iwinna arọndẹ nia, orhunmwu ọkpa ẹre ima ghi winna lele, ọni ọre Jehova.”
w87 5/15 30 ¶8
Gha Mu Ohan E Jehova, Ne U Mieke Na Gha Ghọghọ
◆ 30:15, 16—Vbe a ya avbe igiemwi na kha?
Avbe igiemwi na ya ima rẹn wẹẹ, ẹko i vuọn ọmwa arovbẹmwẹ. Zẹvbe ne avbe alualua (leeches) ya gualọ esagiẹn ne iran khian si vuọẹn ẹko, erriọ ọmwa arovbẹmwẹ vbe ya gualọ igho kevbe ukpo nọ yo vbe ẹghẹ hia. Erriọ idin vbe ya din avbe orinmwi, ẹko i vuọẹn. Ako ọmọ ọghe agan keghi viẹ ‘eve ọmọ.’ (Gẹnẹsis 30:1) Otọ nọ kae gha wọn amẹ, banbanna ọ vbe ka nẹ. Erhẹn nọ giẹn emwi ni bun nẹ, ghi ye gha gualọ emwi ọvbehe nọ khian ye giẹn. Erriọ emwa arovbẹmwẹ wa ye zẹẹ. Sokpan emwa ni kue ne ẹwaẹn ọghe Osanobua gha dia iran i mwẹ egbe ekhọe vberriọ.
w11 6/1 10 ¶4
Vbua Khian Ya Sẹtin Gha Loo Igho Hẹ Zẹvbe Ne Obọ Ruẹ Sẹ
Vbene u te ya dẹ emwi, ka koko igho ye otọ nẹ. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ghee ẹre wẹẹ, esa i ghi rrọọ na khian ya ru vberriọ, ẹwaẹn wa rrọọ vbe u gha koko igho ye otọ, u te ya dẹ emwi, rhunmwuda, ọ gha ru iyobọ nuẹn ne u ghẹ de fi osa. Ọ gha vbe ru iyobọ nuẹn ne u ghẹ gha hae igho isu ye emwi ke emwi ne u dẹ. E Baibol khare wẹẹ, avbe iranmwẹ wa mwẹ “ẹwaẹn” rhunmwuda, iran keghi si “evbare iran koko vbe ẹghẹ uyunmwu” ne iran miẹn re vbe odaro.—Itan 6:6-8; 30:24, 25.
Ye Gha Rre Ibọkpọ Ọghe Jehova Vbe Etẹbitẹ!
18 Ọ khẹke ne ima gha ghee ekhọe ima ghee, ne ima mieke na rẹn aro ne ima ya ghee igho. Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘De emwi ne I mu roro vbe ẹghẹ hia, ẹmwẹ igho kevbe emwi ne I gha sẹtin ya igho ru nọ ra? I gha mọmọ igho, I rherhe ha ẹre ra, ra te I roro ẹre wẹẹ, ọmwa nọ rhie igho mẹ mọmọ ma he mu egbe nọ khian ya loo ẹre? Te I ghi ghee egbe mwẹ wẹẹ, I maan sẹ emwa ọvbehe rhunmwuda ne I na mwẹ igho ra? Ọ lọghọ mwẹ ne I sẹtin gha zẹ emwi obọ ra? Te I ghee etẹn ni fe zẹvbe emwa ni mu ẹmwẹ igho yan uhunmwu ra? I lẹẹ ne etẹn ne obọ ma sẹ ọre, ne I gha gu etẹn ni fe mu obọ ra?’ Uyi nọkhua ẹre Jehova mu ye ima egbe ne ima na rre ibọkpọ ọghẹe. Ma gha sẹtin ye gha rre ibọkpọ na, deghẹ ima ma hoẹmwẹ igho. Ma gha ru vberriọ, e Jehova i khian sẹ ima rae ẹdẹ!—Tie Hibru 13:5.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w09 4/15 17 ¶11-13
Emwi Ne Jehova Yi Ya Ima Rẹn Wẹẹ, Osa Nọ Mwẹ Ẹwaẹn Ẹre Nọ
11 Te ofẹn okuta (rock badger) ye kherhe, sokpan emwi kpataki rrọọ ne ima gha miẹn ruẹ vbe obọ ẹre. (Tie Itan 30:26.) Te aranmwẹ na yevbe ọfiọntọ, sokpan ehọ ẹre keghi lẹga, owẹ ọre na vbe ye tẹkpu tẹkpu. Eke ne okuta vuọẹn, ẹre a na mobọ miẹn aranmwẹ na. Aro ẹre wa kakabọ mu, ọna wa ru iyobọ nẹẹn. Avbe aranmwẹ ọvbehe ghaa de do muẹn, ọ ghi ya lẹre ye uwu uvun okuta. Iran bun nọ dia efọnkpa ya, ọna ru iyobọ ne iran ya gha gbogba ga egbe, ọna ẹre ọ vbe zẹẹ ighẹ oni i fi iran gbe vbe ẹghẹ ne oni oguozizi ya fi.
12 De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe obọ ofẹn okuta? Vbe okaro, yẹrẹro wẹẹ, aranmwẹ na i ye egbe fialasẹ, ne aranmwẹ ni khọọ ghẹ mieke na muẹn. Nọghayayerriọ, aro ọre nọ kakabọ mu, ẹre ọ ya ghee urria nọ mieke na rẹn vbe aranmwẹ ni khọọ ghaa de; eke ne uvun okuta ye ẹre ọ mobọ dia, nọ mieke na miẹn ehe rhie uhunmwu lere yi vbe ẹbe ghaa dee. Erriọ vbe ye, te ọ khẹke ne aro ima kakabọ gha mu vbe odẹ ọghe orhiọn, ne ima sẹtin gha bẹghe emwi ughughan ni gha sẹtin si ima fi ẹbe vbe agbọn Esu na. Ukọ ighẹ Pita keghi rhie adia ne Ivbi Otu e Kristi wẹẹ: “Wa rhie ẹwaẹn ye uhunmwu, ne uwa gha begbe! Rhunmwuda, oghian uwa nọ re Esu khian yo khian rre vbe na ghee oduma nọ davan, nọ gualọ ọmwa nọ khian gbe re.” (1 Pit 5:8) Vbe Jesu rre agbọn na, te ọ wa gha begbe, ọ ma kue ne Esu ye irẹn he ẹmwẹ ye Osanobua obọ. (Mat 4:1-11) Igiemwi esi ẹre Jesu wa rhie ye otọ ne avbe erhuanegbe ẹre!
13 Odẹ ọkpa ne ima gha ya sẹtin gha begbe, ọre ne ima loo emwi hia ne Jehova kpemehe ẹre, ya gha gbogba ga egbe ima. Ọ ma khẹke ne ima ya e Baibol na tie ra iko na yo rhẹghẹrẹ. (Luk 4:4; Hib 10:24, 25) Yevbesọni, zẹvbe ne avbe ofẹn okuta vbe ya gu obọ egbe, erriọ vbe khẹke ne ima sikẹ etẹn ne ima gba ga Osanobua, ne ima mieke na sẹtin gha “rhie igiọdu ne egbe.” (Rom 1:12) Ma ghaa loo emwi ughughan ne Jehova kpemehe ẹre ya gbogba ga egbe ima, te ima rhie ẹre ima wẹẹ, ma kue ye ẹmwẹ ne ọsian ighẹ Devid tae, vbọ khare wẹẹ: “E Jehova ọre nọ degue mwẹ, irẹn ọre owa ọkhẹ mwẹ nọ wegbe, irẹn ẹre ọ rhie mwẹ lẹre. Osanobua mwẹ ọre okuta mwẹ, irẹn ẹre I lẹẹ gbinna.”—Psm 18:2.
SEPTEMBER 15-21
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ITAN 31
Emwi Ne Ima Gha Miẹn Ruẹ Vbe Ibude Ne Iye Ọmọ Ọkpa Rhie Ne Ovbi Ẹre
w11 2/1 19 ¶7-8
Ma Ivbuẹ Emwi Ne Iran Mieke Na Gha Mwẹ Uyinmwẹ Esi
Ru iyobọ ne ivbuẹ ya rẹn ẹmwata nọ dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ. Te ọ wa khẹke ne u ya obọ sekhae ne iran. (1 Kọrint 6:18; Jems 1:14, 15) Vbọrhirhighayehẹ, e Baibol wa mobọ gie emwi ọdọ vbe amwẹ zẹvbe ẹse ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre, ẹ i re zẹvbe ifi ọghe Esu. (Itan 5:18, 19; Ihuan Ọghe Sọlomọn 1:2) U ghaa tama ivbuẹ ẹbe nọ rrọọ ọkpa, iran i khian gha ghee emwi ọdọ vbe amwẹ zẹvbe ne Baibol ya gie ẹre. Ọmokhuo ọkpa nọ rre France na tie ẹre Corrina khare wẹẹ: “Ẹghẹ hia ẹre evbibiẹ mwẹ ya gha gu mwẹ guan vbekpa alama oghẹ, ọna keghi ya mwẹ gha ya aro dan ghee emwi ọdọ vbe amwẹ.”
Gia miẹn wẹẹ, ivbuẹ rẹn ẹmwata nọ dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ. Iye ọmọ ọkpa nọ rre Mexico na tie ẹre Nadia khare wẹẹ: “Emwi ne I mobọ hia ne I gi ivbi mwẹ rẹn ọre wẹẹ, emwi ọdọ vbe amwẹ keghi re ẹse ọhẹ ne Jehova ya we emwa nagbọn, ne ọdọ vbe amwẹ ya gha sọyẹnmwẹ egbe. Ma gha sẹtin yae gha sọyẹnmwẹ egbe, ma gha vbe sẹtin yae si ọlọghọmwa gi egbe ima, obọ ima ẹre ọ ye.”
ijwhf uhunmwuta 4 ¶11-13
Gha Gu Ivbuẹ Guan Vbekpa Ayọn Nọ Wegbe Na Da
Zẹ owẹ nokaro ne u ya guan kaẹn uhunmwuta na. Erha ọmọ ọkpa na tie ẹre Mark, nọ rre Britain khare wẹẹ: “Iziro ughughan ẹre igbama ni bun mwẹ vbekpa ayọn nọ wegbe na da. I keghi nọ ovbi mwẹ nokpia nọ rre ukpo erẹnrẹn deghẹ ọ khẹke na gha da ayọn nọ wegbe. I na gu ẹre guan vbe odẹ ne orhiọn rẹn gha na sẹ otọ, ọna keghi ru iyobọ nẹẹn ya ta emwi nọ rre ọre ekhọe.”
U ghaa guan kaẹn ẹmwẹ ayọn nọ wegbe na da vbe ẹghẹ ughughan, ẹre u khian na sẹtin ta ẹmwẹ nọ gha sẹ ivbuẹ ekhọe. Zẹvbe ne ivbuẹ he vbe waan sẹ, gha gu iran guan vbekpa ayọn nọ wegbe na da, vbe u ghaa guan kaẹn emwi ọvbehe ni ru ekpataki, vbe na ghee emwi ne iran gha ru ne iran ghẹ miẹn ikuanegbe vbe odẹ, kevbe emwi ọdọ vbe amwẹ.
Gha rhie igiemwi esi ye otọ. Te emọ yevbe na ghee ihiọn nọ rhọọ amẹ. Aro iran wa sẹ otọ vbe emwi ni sunu vbe ọlẹga ọghe iran, erriọ iran vbe ya ya egbe taa emwi ne iran miẹn. A gualọ otọ re miẹn nẹ wẹẹ, emwa ne emọ ghi ya egbe taa sẹ, ọre evbibiẹ iran. Ọna rhie ma wẹẹ, u ghaa da ayọn nọ wegbe ne u ya mu orhiọn ruẹ sẹ otọ, ivbuẹ ghi vbe gha roro ẹre wẹẹ, te ọ khẹke na gha da ayọn vbe a ghaa rre uwu orhikhan. Nọnaghiyerriọ, gha rhie igiemwi esi ye otọ. Ghẹ gha da ayọn vbene u rhirhi miẹn.
g17.6 9 ¶5
Gha Ma Ivbuẹ Re Wẹẹ, Ọ Khẹke Ne Iran Gha Mu Egbe Rrie Otọ
Rhie igiọdu ne iran, ne iran gha zẹ emwi obọ. Gha ru emwi nọ gha ya ivbuẹ rẹn wẹẹ, “na gha rhie ne emwa ọvbehe ẹre oghọghọ ye sẹ, na gha miẹn emwa re.” (Iwinna 20:35) Odẹ vbo? Wa sẹtin koko gbẹnnẹ eni emwa ne uwa gha gu dẹ emwi vbe ẹki, ne uwa gha sẹtin ya imọto mu, ra ne uwa gha gu dọlọ emwi eso yi vbe owa iran. U ghi rhie ovbuẹ lele egbe, vbe u gha khian ya ru iyobọ ne emwa vbenian. Gi ivbuẹ bẹghe ẹre wẹẹ, ọyẹnmwẹ sẹ ruẹ kevbe wẹẹ, ekhọe hia ẹre u ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Odẹ vbenian, te u ya igiemwi ne u rhie ye otọ, ya ma ivbuẹ re wẹẹ, ọ khẹke ne iran gha mu egbe rrie otọ.—Ilele nọ rre Baibol: Luk 6:38.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w92 11/1 11 ¶7-8
Vbene A Ya Gha Ma Emwa Emwi Vbe Ẹghẹ Nẹdẹ
7 Vbe otọ Izrẹl nẹdẹ, ke egbe ọmobọ kpa, ẹre evbibiẹ emọ ke ma ivbi iran emwi. (Diuteronomi 11:18, 19; Itan 1:8; 31:26) Vbe ebe na tie ẹre French Dictionnaire de la Bible, okpia ọkpa nọ rri egie ebe na tie ẹre E. Mangenot keghi kha wẹẹ: “Ọmọ gha suẹn gha guan nẹ, a ghi ma re ako eso vbe Uhi ọghe Osanobua. Iye ọmọ nii ghi gha ya unu kaẹn ako nii inugba nọ khin, ọmọ nii gha ghi rẹn ọnrẹn ye uhunmwu nẹ, ọ ghi vbe ma ẹre ọvbehe. Vbene ẹghẹ ya khian, a ghi gbẹnnẹ avbe ako nọ he rẹn ye uhunmwu ye ebe rhie nẹẹn. Odẹ vbenian, ẹre a ya gha ma emọ vbene a ya tie ebe hẹ, iran gha ghi waan nẹ, iran ghi sẹtin gha tie uhi ọghe Enọyaẹnmwa, iran ghi vbe gha muẹn roro.”
8 Ọ khọ wẹẹ, odẹ ọkpa na ya gha ma emwa emwi vbe ẹghẹ nii ọre wẹẹ, a ghi hia ne ọmwa nii rẹn emwi nọ ruẹ re ye uhunmwu. Te ọ khẹke ne emwi ne ọmwa ruẹ re vbekpa uhi ọghe Jehova kevbe obọ nọ ya mu emwa rẹn, gbọzinian vbe ekhọe ọre. (Diuteronomi 6:6, 7) Ọ ghi vbe gha muẹn roro. (Psalm 77:11, 12) Ọ mwẹ odẹ eso na ya gha gbẹnnẹ emwi vbe ẹghẹ nii, ne avbe igbama kevbe eniwanrẹn mieke na sẹtin gha ye ẹre rre. Ọkpa vbọ ọre alphabetic acrostics, ọni nọ wẹẹ, a ghi mwamwa uviẹn ughughan ni rre ihuan, ni ya ikpẹmwẹ ughughan suẹn ọkade ọkade, zẹvbe nọ gua abidi ọghe Hibru ro (vbe na ghee Itan 31:10-31); a vbe gha ya vbene ẹmwẹ ya khọ egbe hẹ gbẹnnẹ ako eso; a ghaa loo elaba, vbe na ghee na loo ro vbe ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 30. Ọ mwẹ ebe ọkpa na tie ẹre Gezer Calendar; ọkpa vbe usun ebe nọ ghi kpẹẹ agbọn sẹ na ya e Hibru gbẹn ẹre nọ. Emwa eso ni rri egie ebe yayi wẹẹ, ọmọ okpia ọkpa nọ rre owebe, ẹre ọ gbẹn ọnrẹn. Iran yayi wẹẹ, te ọ gbẹn ọnrẹn vbe odẹ nọ gha khuẹrhẹ nẹẹn ya sẹtin ye emwi nọ gbẹnnẹ rre.
SEPTEMBER 22-28
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN-IBO 1-2
Ye Gha Ma Avbe Orre Ni Dee Emwi
w17.01 27-28 ¶3-4
‘Gha Ma Emwa Ni Gia Mu Ẹtin Yan Emwi’
3 Iwinna ne ima ni bun ru wa yẹẹ ima, uhiẹn ma wa hoo ne ima gha ru ẹre khian vbe etẹbitẹ. Sokpan, evbọ da ọmwa nọ wẹẹ, ke ẹghẹ Adam gha dee, ẹre emwa ke khian ọmaẹn, orre ọkpa gha rhie gberra, ọvbehe ghi rhie ihe ẹre. (Asan 1:4) Ke ẹghẹ eso gha dee nian, ọlọghọmwa ẹre ọna wa khin ne Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata. Alaghodaro wa rre iwinna ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Otu e Jehova wa vbe loo avbe emadogua ọghe ọgbọn ni ladian, ne emwa ni bun mieke na họn iyẹn nọ maan. Ugbẹnso, ọ sẹtin gha lọghọ avbe eniwanrẹn ne iran do ruẹ avbe emadogua ọghe ọgbọn na. (Luk 5:39) Gberra na ta dee na, ẹtin ọghe avbe igbama sẹ ọghe eniwanrẹn. (Itan 20:29) Rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne avbe eniwanrẹn ma avbe igbama emwi, ne iran mieke na sẹtin gha ru iwinna ughughan vbe otu e Jehova.—Tie Psalm 71:18.
4 Ọ sẹtin gha lọghọ etẹn eso ni mu asanikaro, ne iran wa iwinna ne avbe igbama. Eso fian afianma wẹẹ, a gha miẹn iran iwinna nọ yẹẹ iran. Eso roro ẹre wẹẹ, iran i khian ghi sẹtin gha dia iwinna nii, kevbe wẹẹ a gha mu iwinna nii ne avbe igbama, emwi gha zẹ ebagha. Eso sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, iran i mwẹ ẹghẹ ne iran khian ya ma emwa ọvbehe emwi. Vbọrhirhighayehẹ, te ọ vbe khẹke ne avbe igbama gha mwẹ ẹbo izinegbe deghẹ a ma he mu iwinna eso ne iran.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it “Asan-Ibo” ¶1
Asan-Ibo
Ẹmwẹ Hibru nọ re Qo·heʹleth (evbọ demu ọre “Ọmwa nọ si emwa koko; Ọmwa nọ tie iko”) keghi gie iwinna ne avbe ọba ọghe Izrẹl ghaa ru. (Asan 1:1, 12) Iwinna iran ẹre ghaa nọ, ne iran ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl nikẹre ya gha ya ekhọe hia ga e Jehova ne Ọba kevbe Osa ọghe iran. (1 Ọba 8:1-5, 41-43, 66) Nọnaghiyerriọ, vbene ọba ya ru iyobọ ne agbẹnvbo Izrẹl ya rhiegba ye ugamwẹ e Jehova, ẹre ọ khian tae deghẹ ọ khaevbisẹ vbe odẹ nọ maan, ra nẹi maan. (2 Ọba 16:1-4; 18:1-6) E Sọlomọn ka tama Ivbi Izrẹl kevbe avbe ọrhiọvbe ni rre uwu ẹbu iran nẹ wẹẹ, ne iran si egbe koko vbe ọgua Osa. Ọrheyerriọ, vbe ebe na, ọ kegha hoo nọ si emwa ọghe Osanobua koko, nọ ru iyobọ ne iran ya mu ẹmwẹ ugamwẹ Osanobua karo, kevbe ne iran rhie aro hin emwi ọghe agbọn na nẹi mwẹ esa rre kevbe nẹi biẹ ọmọ esi. Ifiẹmwẹ na loo ro ya zedu ẹmwẹ na ighẹ Qo·heʹleth vbe Greek Septuagint, nọ re Ek·kle·si·a·stesʹ (Ecclesiastes), ẹre a vbe loo vbe Baibol ọghomwa na zedu ẹre ghee ebo, evba ya ẹmwẹ na kha ọre “ọkpa vbe usun emwa ni rre ecclesia (iko; emwa ni si egbe koko).”
SEPTEMBER 29–OCTOBER 5
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN-IBO 3-4
Wa Gha Ru Emwi Nọ Gha Ya Uwa Sikẹ Egbe Kevbe Jehova Sayọ
ijwhf uhunmwuta 10 ¶2-8
Vbene Ọ Khẹke Ne Ima Ya Gha Loo Efoni Kevbe Ekọmputa Ọghe Ima Hẹ
● Ọdọ vbe amwẹ ghaa loo efoni kevbe ekọmputa vbe odẹ nọ khẹke, iran gha wa miẹn ere vbọ. Vbe igiemwi, ọdọ vbe amwẹ eso keghi loo ẹre ya gu egbe guan, deghẹ iran i rre efọnkpa.
“Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ‘I hoẹmwẹ ruẹ’ ra ‘I wa mu ẹmwẹ ruẹ roro’ ẹre u gbẹn gie ogieva ruẹ, iyobọ nọkhua ẹre ọ wa ye.”—Jonathan.
● Deghẹ ọdọ vbe amwẹ i loo efoni ra ekọmputa vbe odẹ nọ khẹke, ọ sẹtin si ọlọghọmwa ye uwu ẹkpo iran. Vbe igiemwi, ẹ i re ẹghẹ nekhere emwa eso loo ya piẹn efoni ra ekọmputa ọghe iran, rhunmwuda ọni, iran i mwẹ ẹghẹ nẹ arowa iran, ra ọvbokhan iran.
“I wa rẹn wẹẹ, ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne arowa mwẹ khian na te gu mwẹ guan, sokpan I na wa gha piẹn efoni.”—Julissa.
● Emwa eso khare wẹẹ, iran gha sẹtin gha piẹn efoni ra ekọmputa, iran ghi vbe sẹtin gha gu ọdafẹn iran ra ọvbokhan iran zẹ iro. Okhuo ọkpa nọ rri egie ebe vbe nọ dekaẹn uyinmwẹ emwa nagbọn, na tie ẹre Sherry Turkle, khare wẹẹ, “te ọmwa vberriọ fi ewọe vin ihue.” Vbene ẹmwata, ne ọmwa gha ru emwi ughughan vbe uhukpa i mobọ re emwi nọ khẹke. Okhuo na yevbe kha wẹẹ, “ma ghaa ru emwi ọgbọn ba emwi ughughan ne ima ka ru vbe obọ, te ima ye emwi lọghọ egbe ima.”
“Ọ wa ya mwẹ ghọghọ vbe I ghaa gu ọdafọn mwẹ guan, sokpan ẹ i re vbe ẹghẹ nọ ya mwẹ emwi nọ ru vbe obọ. Ọ ghaa piẹn efoni vbe I gu ẹre guan, ọ yevbe te ọ tama mwẹ wẹẹ, ẹmwẹ efoni na ẹre ọ wa mu mwẹ, I i rre ne u ye.”—Sarah.
Uhunmwu ẹmwẹ nọ rrọọ: Efoni ra ekọmputa gha sẹtin ru iyobọ ne ọdọ vbe amwẹ, ọ gha vbe sẹtin si ọlọghọmwa ne iran.
Ghẹ Gi “Erhẹn Ọghe Jah” Dọyọ
12 De vbene emwa ni ru orọnmwẹ nẹ gha ya sẹtin ya egbe taa Akuila vbe Prisila? Muẹn roro, emwi nibun ne uwẹ vbe ọvbokhan ruẹ ra ọdọ ruẹ gha sẹtin ru. Uwa gha sẹtin gha ru avbe emwi na kugbe ra, ne uwẹ ọkpa gha te ya gha ru ẹre ra? Vbe igiemwi, Akuila vbe Prisila ghaa koko kporhu. Uwẹ vbe hia vbe ẹghẹ hia, ne uwa gha ru vberriọ ra? Akuila vbe Prisila vbe gha winna kugbe. A sẹtin miẹn wẹẹ, ehe ughughan ẹre uwẹ vbe ọvbokhan ruẹ ra ọdọ ruẹ na winna, sokpan uwa gha sẹtin hia ne uwa koko gha ru iwinna owa ra? (Asan 4:9) Uwa ghaa ru emwi kugbe, ọ ghi gha ye uwa ẹre rre wẹẹ, ọkpa ẹre uwa khin, ẹkpotọ ghi vbe kie ne uwa ya gha gu egbe guan. Ọ mwẹ ọdọ vbe amwẹ ọkpa na tie ẹre Robert vbe Linda, ọ gberra ukpo 50 nẹ, ne iran he ru orọnmwẹ. Nokpia nọ rrọọ khare wẹẹ: “Ọghe ne ẹmwata, ma i mobọ miẹn ẹghẹ ya koko sọyẹnmwẹ egbe. Sokpan I ghaa kpe ọkpan, ọvbokhan mwẹ na gha ka ẹre, ra I ghaa gbẹn irunmwu, ọvbokhan mwẹ na do deba mwẹ, I wa gha ghọghọ. Ne ima na ru emwi kugbe, keghi ya ima sikẹ egbe sayọ, erriọ ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne egbe vbe ya wegbe yọ.”
13 Vbọrhirhighayehẹ, yerre wẹẹ, ọdọ vbe amwẹ gba rre owa ọkpa ma rhie ma wẹẹ, iran sikẹ egbe. Okhuo ọkpa nọ ru orọnmwẹ nẹ, nọ rre Brazil khare wẹẹ: “Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwi bun nọ wa rhie ọmwa ẹghẹ. Rhunmwuda ọni, I do bẹghe ẹre wẹẹ, deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ma mwẹ ẹghẹ ne egbe, rhunmwuda ne ima na rre owa ọkpa. I vbe bẹghe ẹre wẹẹ, ne ima gba wa gha rre efọnkpa ma wa sẹ, ọ khẹke ne I gele gha mwẹ ẹghẹ ne ọdafẹn mwẹ.” E Bruno kevbe ọvbokhan rẹn ighẹ e Tays, keghi hia ne iran gha mwẹ ẹghẹ ne egbe. E Bruno khare wẹẹ: “Vbe uwu ẹghẹ ne ima i ya ru emwi rhọkpa, ma i gi iwinna efoni na piẹn mu ima, sokpan ma ghi ya ẹkpotọ nii ya gu egbe guan.”
14 Sokpan adeghẹ a na ghi miẹn wẹẹ, ẹi mobọ yẹẹ uwẹ vbe ọdafẹn ruẹ, ra ọvbokhan ruẹ ne uwa gha ru emwi kugbe ghi vbo? Ọ gha kẹ, ẹi re emwi nọ yẹẹ ọre, ẹre ọ yẹẹ uwẹ, ra a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọdafẹn ruẹ ra ọvbokhan ruẹ mobọ ru emwi nọ sọnnọ ruẹ. Ọ ghaa yerriọ, vbọ khẹke ne u ru? Gi ima dọlegbe guan kaẹn erhẹn na koko. Ẹi wa suẹn gha baa gidigidi vbobọvbobọ, te a khian gha fẹko si yọ. Erriọ vbe ye, uwa sẹtin hia ne uwa gha mwẹ ẹghẹ ne egbe vbe ẹdẹgbegbe, a gha wẹẹ ẹghẹ kherhe nọ, uwa sẹtin ka ya ọni suẹn. U ghi hia ne uwa gha ru emwi ne uwa eva gba sọyẹnmwẹ ọnrẹn, ẹi re emwi nọ gha si ẹzọ ne uwa. (Jems 3:18) Kherhe kherhe, vbene uwa te rẹn, ahoẹmwọmwa ne uwa mwẹ ne egbe ghi do gha wegbe sayọ.
Ghẹ Gi “Erhẹn Ọghe Jah” Dọyọ
3 Ne “erhẹn ọghe Jah” ghẹ mieke na dọyọ, te ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran gha ru emwi nọ gha ya iran sikẹ e Jehova sayọ. De vbene ọna khian ya ru iyobọ ne iran hẹ vbe orọnmwẹ ọghe iran? Ọdọ vbe amwẹ gha gele hoẹmwẹ e Jehova, ẹre iran khian na gha lele ibude nọ rhirhi ke obọ ọre rre, ibude na ẹre ọ khian ghi ru iyobọ ne iran ya sẹtin gban egbe ne ọlọghọmwa ke ọlọghọmwa nọ gha sẹtin ya ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe fafaa. (Tie Asan-Ibo 4:12.) Emwa ni hoẹmwẹ e Jehova vbe hia ne iran gha ya egbe taa ẹre, kevbe ne iran gha mwẹ ekhọe itohan, izinegbe kevbe ekhọe ayabọ vbene Jehova vbe ye. (Ẹfis 4:32–5:1) Ọdọ vbe amwẹ ghaa mwẹ avbe uyinmwẹ esi na, ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe ghi gha wegbe yọ. Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Lena, ọ gberra ukpo 25 nẹ nọ he ru orọnmwẹ. Ọtẹn na khare wẹẹ, “Ọmwa nọ hoẹmwẹ e Jehova i lọghọ na hoẹmwẹ ọnrẹn.”
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it “Ahoẹmwọmwa” ¶39
Ahoẹmwọmwa
‘Ẹghẹ Na Ya Hoẹmwẹ Ọmwa.’ Ọ ma khẹke ne ima hoẹmwẹ emwa ne Jehova ma hoẹmwẹ ọnrẹn, ra emwa ni fuẹn vbe uwu emwi dan. Emwa hia ẹre ọ khẹke ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn, vbọ gberra emwa ni rhie ẹre ma wẹẹ, eghian Osanobua ẹre iran khin. Ahoẹmwọmwa ma ghi khẹke emwa vberriọ. E Jehova vbe Jesu hoẹmwẹ iruemwiẹse, sokpan, emwi dan na ru keghi sọnnọ iran. (Psm 45:7; Hib 1:9) Emwa ni khuiwu Osa ọghe ẹmwata i re emwa nọ khẹke ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn. Vbene ẹmwata, esa i rrọọ na khian ya hoẹmwẹ emwa vberriọ, rhunmwuda, iran ma gbọyẹmwẹ ye ahoẹmwọmwa ne Osanobua mwẹ ghee iran. (Psm 139:21, 22; Aiz 26:10) Nọnaghiyerriọ, Osanobua wa khuiwu emwa vberriọ, ọ mwamwa ẹghẹ yọ nẹ, nọ khian ya fuẹn iran rua.—Psm 21:8, 9; Asan 3:1, 8.
OCTOBER 6-12
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN-IBO 5-6
Vbene Ima Ya Rhie Ẹre Ma Wẹẹ, Ma Rhie Ọghọ Ne Jehova
w08 8/15 15-16 ¶17-18
Gha Rhie Uyi Gie Jehova Ne U Ya Rhie Ẹre Ma Wẹẹ, U Rhie Ọghọ Nẹẹn
17 Gi ima gha yerre wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha ya ọghọ vbe ute rhie ugamwẹ ne Jehova. Ebe Asan-Ibo 5:1 tama ima ne ima gha ghee owẹ zẹ vbe otọ vbe ima gha yo ọgua Osa. Osanobua keghi tama e Mozis kevbe Jọsua, ne iran viọ ibata hin owẹ rre, vbe iran rre ehe nọhuanrẹn. (Ẹks 3:5; Jọs 5:15) Te iran ru ọna ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran rhie ọghọ ne Osanobua. Osanobua vbe tama Ivbi Izrẹl ni ghaa re ohẹn ne iran sele utalawẹ nọ gha gue ẹkun ya sẹ ekuawẹ, na ghẹ mieke na gha bẹghe egbe iran. (Ẹks 28:42, 43) Ọna ẹre ọ zẹẹ wẹẹ iran ma gha bannọ egbe ye otọ vbe iran ru iwinna iran vbe ogiukpo. Emwa hia ni ghaa rre ẹgbẹe ọghe ohẹn, ẹre ọ ghaa lele uhi na.
18 Zẹvbe eguọmwadia e Jehova, ọ ma khẹke ne ima ru emwi ke emwi nọ gha ya ima mu ẹkpẹn ne egbe ima fua. Deghẹ ima hoo ne emwa gha rhie ọghọ ne ima, ọ khẹke ne ima vbe gha yin ẹse. Wa ghẹ gi ima ba gha ru emwi nọ gha ya emwa gha rhie ọghọ ne ima. Te ọ khẹke ne emwi ne ima ru gele ke ekhọe ima rre, rhunmwuda, ekhọe ẹre Osanobua ghee. (1 Sam 16:7; Itan 21:2) Gi uyinmwẹ ima, obọ ne ima ya mu emwa ọvbehe kevbe aro ne ima ya ghee egbe ima, ya emwa rẹn wẹẹ, emwa ni rẹn enegbe ẹre ima khin. Vbene ẹmwata, te ọ khẹke ne ọna gha rhie egbe ma vbe ẹmwẹ ne ima ta kevbe emwi hia ne ima ru. Vbọ gha de ọghe uyinmwẹ ọghe ima kevbe odẹ ne ima ya mu egbe, wa ghẹ gi ima mianmian ẹmwẹ ne ukọ e Pọl tae, vbọ khare wẹẹ: “Ma ma hoo ne ima ru emwi ke emwi nọ gha rrua ọmwa rhọkpa owẹ, na ghẹ do gha zaan iwinna ne ima ru; sokpan, ma keghi hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha ru emwi nọ gha rhie ẹre ma wẹẹ, eguọmwadia Osanobua ẹre ima khin.” (2 Kọr 6:3, 4) Ma hoo ne “imamwaemwi ọghe Osanobua ne Ọmiọnmwafan mwa . . . gha yẹẹ emwa ẹsẹse.”—Taitọs 2:10.
w09 11/15 11 ¶21
Gha Tie Baibol, Ne U Mieke Na Gha Mwẹ Alaghodaro Vbe Odẹ Ne U Ya Na Erhunmwu
21 Ọghọ vbe ute kevbe amuẹtinyan ẹre Jesu ya gha na erhunmwu. Vbe igiemwi, vbene Jesu te huẹn e Lazarọs kpaegbe, ọ na “tọn aro mu ghee odukhunmwu, ọ na wẹẹ: ‘Evbavba, I kpọnmwọọn, rhunmwuda, u họn erhunmwu mwẹ nẹ. Vbene ẹmwata, I rẹnrẹn wẹẹ, ẹghẹ hia ẹre u ya họn erhunmwu mwẹ.’” (Jọn 11:41, 42) Erhunmwu ne u na rhie ẹre ma wẹẹ, u mwẹ ọghọ kevbe amuẹtinyan vbenian ra? Ma gha gbarokotọ tie erhunmwu ne Jesu ma erhuanegbe ẹre re, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, emwi ni ru ekpataki sẹ ne Jesu ya unu kaẹn vbe erhunmwu nii, ọre na kpe eni e Jehova huan, ne Arriọba Osanobua rre, kevbe na gha ru ahoo ọghe Osanobua. (Mat 6:9, 10) Muẹn roro aro erhunmwu ne u na. Ọ khẹke ne erhunmwu ne u na gha rhie ẹre ma wẹẹ, u hoo ne Arriọba Osanobua rre, u hoo na gha ru ahoo ọghe Osanobua kevbe wẹẹ, u hoo na kpe eni ẹnrẹn huan.
w17.04 6 ¶12
“Ru Emwi Ne U Yan Rẹn Ighẹ U Gha Ru”
12 Ọmwa gha dinmwiamẹ, te ọmwa nii da wa suẹn gha ga e Jehova. Ọ khẹke nọ hia vbe odẹ ke odẹ, nọ muẹn sẹ eyan nọ yan rẹn vbọ ya egbe fiohan ne Jehova. Nọnaghiyerriọ, ma sẹtin nọ egbe ima wẹẹ: ‘Ke obọ ne I he ya dinmwiamẹ, I mwẹ alaghodaro ra? I ye ya ekhọe hia ga e Jehova ra? (Kọl 3:23) I na erhunmwu ra, I tie Baibol ra, I yo iko kevbe ikporhu vbe ẹghẹ hia ra? Ra te ugamwẹ ne I rhie ne Jehova ghi yẹkẹ?’ Ukọ ighẹ Pita gi ima rẹn wẹẹ, deghẹ ma na rhie irẹnmwi kevbe izinegbe ba amuẹtinyan ọghe ima, ma na vbe rhiegbe ye ugamwẹ Osanobua, ọ gha ru iyobọ ne ima ya deziẹn.—Tie 2 Pita 1:5-8.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
Ọta Ne Emwa Nọ
Ebe Asan-Ibo 5:8 keghi guan kaẹn ọmwa nọ rre ọdakha nọ ya obọ yẹnyẹn ivbiogue mu otọ, kevbe nọ gbe iran ekueku. Ọ te khẹke ne ọmwa nọ rre ukpo ọdakha na yerre wẹẹ, ọmwa ọvbehe rrọọ nọ rre ukpo nọ yo sẹ ọghe irẹn, nọ ghee ẹre. Yevbesọni, ọmwa ọvbehe sẹtin vbe gha rrọọ nọ vbe yo sẹ ọni. Sokpan, rhunmwuda ne arriọba emwa nagbọn na kulo, ọ sẹtin gha lọghọ na miẹn orhunmwu ọkpa nọ rre ọdakha, nọ gha tohan ivbiogue. Emwi nọ da ọmwa ẹre ọna wa khin!
Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, e Jehova bẹghe emwi hia nọ sunu vbe arriọba emwa nagbọn. Rhunmwuda ọni, ma gha sẹtin tu tie ẹre, nọ ru iyobọ ne ima. (Psm 55:22; Fil 4:6, 7) Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova “wa rhie aro sẹ otọ vbe agbọn na hia, ne ọ miẹn ehe na rhie ẹtin ne iran ne ekhọe ẹre mudia ẹse vbe ehe ne ọ ye.”—2 Krọ 16:9.
Nọnaghiyerriọ, ebe Asan-Ibo 5:8 keghi guan kaẹn vbene emwi ye hẹ vbe arriọba emwa nagbọn, ọ vbe gi ima rẹn wẹẹ, ọmwa rrọọ nọ rre ukpo nọ yo sẹ ọghe iran. Nọ ghi ru ekpataki sẹ ọre wẹẹ, ako na ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ rre ukpo nọ ghi yo sẹ, irẹn ọre Osa Ne Udazi. Vbe na wa guan na, Jesu Kristi ne irẹn tobọre ma re Ọba, suẹn gha khaemwisẹ nẹ. E Jehova ne Osa Ne Udazi, nọ bẹghe emwi hia nọ sunu, i re Osa nọ gbe ọmwa ekueku, nọghayayerriọ, obọ esi ẹre irẹn ya mu emwa hia. Erriọ Ovbi ẹre ighẹ Jesu Kristi vbe ye.
OCTOBER 13-19
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN-IBO 7-8
“Gha Rrie Owa Ne A Na Khiẹ”
it “Akhiẹ” ¶9
Akhiẹ
Ẹghẹ Rrọọ Na Ya Khiẹ. Ebe Asan-Ibo 3:1, 4 khare wẹẹ, ‘ọ rhie ẹghẹ yọ na ya khiẹ, ọ rhie ẹghẹ yọ na ya ku.’ Rhunmwuda agbọn ọlọghọmwa ne ima sẹ fi, ọmwa ẹwaẹn keghi yo “owa na na khiẹ,” nọ gha te ya gha rrie owa na na la evbare ọbọbọtizọ. (Asan 7:2, 4; yae taa Itan 14:13.) Ọmwa ẹwaẹn keghi loo ẹkpotọ vberriọ ya gu enọ viẹ viẹ, ọ ghi vbe gha rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ, nọ gha te ya gha rrie eke nọ gha na rọkhọ egbe. Ọna ru iyobọ nẹẹn ya rẹn wẹẹ, irẹn sẹtin wu vbe ẹdẹ ọkpa, ọ ghi vbe ru iyobọ nẹẹn ya gha ya ekhọe hia ga e Jehova nọ re Ayi ọghẹe.
Gha Ru Iyobọ Ne Emwa Ọvbehe Ni Rre Uwu Ibavbaro
15 E William ne ọvbokhan rẹn wu vbe ukpo eso nọ lae keghi kha wẹẹ: “Emwa gha wa tama mwẹ emwi esi ne ọvbokhan mwẹ ru vbe ọ rre agbọn, ọ wa gha sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ. Ọni ghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, emwa wa gele hoẹmwẹ ọvbokhan mwẹ. Te ẹmwẹ vbenian wa gha rhie igiọdu mẹ, rhunmwuda I gele hoẹmwẹ ọvbokhan mwẹ. Obọ ma miẹn uhunmwu ẹi vbiẹ, ẹre imẹ vbe ọre ghaa khin.” Okhuo ọkpa nọ dẹgbẹe na tie ẹre Bianca keghi vbe kha wẹẹ: “Emwa gha rre do tuọ mwẹ, iran na gu mwẹ na erhunmwu, iran na vbe tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn eso ma mwẹ, orhiọn mwẹ ghi wa sotọ. Te ọ wa gha rhie ifuẹko mẹ vbe emwa ghaa guan kaẹn ọdafẹn mwẹ, erriọ ẹre ọ vbe ye vbe emwa gha gbehọ kotọ danmwehọ mwẹ vbe I ghaa guan kaẹn ọdafẹn mwẹ.”
“Gu Enọ Viẹ Gha Viẹ”
16 Erhunmwu ọghe ima gha sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima ni khiẹ. Ma sẹtin gu iran na erhunmwu, ma sẹtin vbe gha mu ẹmwẹ iran ye erhunmwu. Ẹi khuẹrhẹ na sẹtin na erhunmwu vbe ehe ne a na khiẹ. Ne a ma na mu egbe ẹre ye ọto, ma sẹtin gha do vbe unu, sokpan erhunmwu vberriọ wa rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ. Dalene ne a ka vbe guan kaẹn ban keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ eso nọ gberra vbe etẹn nikhuo eso mu otuẹ gu mwẹ, I na wẹẹ ne iran na erhunmwu. Vbe omuhẹn, iran ka gha do vbe unu, sokpan zẹ vbene erhunmwu nii ya khian, iran ghi sẹtin gha tua unu mu ẹmwẹ ne iran taa, erhunmwu nii ghi do gha re nọ gele ke ekhọe rre. Amuẹtinyan nọ wegbe kevbe ahoẹmwomwa ne iran mwẹ, keghi wa ye amuẹtinyan ọghe imẹ wegbe sayọ.”
“Gu Enọ Viẹ Gha Viẹ”
17 Odẹ ughughan ẹre emwa ya khiẹ. Ovbi ẹghẹ kherhe ẹre eso ya khiẹ sokpan ọghe emwa eso keghi kpẹ vbe otọ. Ọmwa gha wu, etẹn kevbe avbe ọse ghi gha bii rre do gha rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ. Ẹghẹ eso gha ghi gberra nẹ, owa ne a na khiẹ ghi do ye hiẹrẹ. Ẹghẹ na i re ẹghẹ ne u gha ya siegbe, u ye gha ru iyobọ nọ khẹke rhunmwuda e Baibol khare wẹẹ: “Avbe ọse ghi gha rhie ahoẹmwọmwa ma vbe ẹghẹ hia, ẹdẹ oseghe ẹre a ye etẹn khẹ.” (Itan 17:17) Te ọ khẹke ne ima ye gha rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ, a te miẹn wẹẹ ẹghẹ akhiẹ nii gberra.—Tie 1 Tẹsalonaika 3:7.
18 Emwi eso nọ werriegbe si akhiẹ ya ọmwa egbe, keghi re emwi nọ kaẹn ọmwa na hoẹmwẹ ọnrẹn nọ wu, vbe na ghee, emwi eso na gba gha ru kugbe, ugie ayere, ihuan eso, efoto eso, uwinhinmwẹ ọghe emwi eso kevbe ẹghẹ eso vbe ukpo. Ọ mwẹ emwi eso ne ọdọ vbe amwẹ ru kugbe vbe na ghee asikoko kevbe ugie ayere ọghe uwu Jesu na yo. Ọkpa vbuwe iran gha ghi wu, nọ rre agbọn gha khian ghi ru emwi ne iran ka gba ru vbe ẹghẹ okaro, ọ keghi si akhiẹ. Ọtẹn nokpia ọkpa keghi kha wẹẹ: “I wa rẹn wẹẹ ugie ayere nokaro ọghe orọnmwẹ mwẹ, vbe iyeke uwu ọvbokhan mwẹ, gha si akhiẹ yọ mwẹ egbe, erriọ gele wa gha ye. Sokpan etẹn eso keghi ru emwamwa ne avbe ọse ni sikẹ mwẹ sẹ do ya egbe rhorho mwẹ.”
19 Ẹghẹ hia ẹre ọ khẹke na ya gha rhie ifuẹko ne emwa ni khiẹ. E Junia ye vbe kha wẹẹ: “Ẹghẹ hia ẹre etẹn ya rhie ifuẹko mẹ, iran ghi zẹ ẹghẹ kọ vbe ukpo ne iran ya rhie ifuẹko mẹ. Ọna keghi wa ya ọyẹnmwẹ sẹ mwẹ.” Vbene ẹmwata, agharhemiẹn wẹẹ ma i wa sẹtin ya emwa ni khiẹ mianmian obalọ ne iran ye, ma gha sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne iran. (1 Jọn 3:18) E Gaby keghi kha wẹẹ: “I wa kpọnmwẹ e Jehova ya odẹ ne ọ ya ye ediọn ru iyobọ mẹ, iran ma sẹ mwẹ rae hiehie vbe I rre uwu ibavbaro. Iran ya mwẹ rẹn wẹẹ, e Jehova gele wa hoẹmwẹ mwẹ.”
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
‘Ọna Ẹre Ọ Khian Ya Emwa Hia Rẹn Wẹẹ, Erhuanegbe Mwẹ Ẹre Uwa Khin’
18 Ugbẹnso, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ khẹke ne ima bu ọmwa nọ ru emwi nọ sọnnọ ima, ne ima ya gu ẹre guan. Sokpan, ọ khẹke ne ima ka nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ gele rẹn ototọ emwi nọ sunu ra?’ (Itan 18:13) ‘Te ọmwa na wa mema ru emwi nọ sọnnọ mwẹ ra?’ (Asan 7:20) ‘Mẹ he ka ru ọmwa egbe emwi vbenian ra?’ (Asan 7:21, 22) ‘I na ya gu ọmwa na guan, ọ gha ya ẹmwẹ nọ rre otọ tua sayọ ra?’ (Tie Itan 26:20.) Adeghẹ ima na gha mu avbe inọta vbenian roro, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rhie aro gberra emwi ne etẹn ru ima re, rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne iran.
OCTOBER 20-26
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN 9-10
Gha Ya Aro Nọ Khẹke Ghee Ọlọghọmwa Ne U Ye
w13 8/15 14 ¶20-21
Ghẹ Gha Mu Ohu E Jehova
20 Ghẹ gha gualọ ọmwa ne u khian mu na. Vbọzẹ ne ọna na ru ekpataki? A sẹtin miẹn wẹẹ, ma ẹre ọ ya obọ ima si ọlọghọmwa ne ima ye. Adeghẹ erriọ nọ, ọ ma khẹke ne ima gha gualọ ọmwa ne ima khian mu na. (Gal 6:7) Ghẹ gha kha wẹẹ, e Jehova ẹre ọ si ọlọghọmwa ne u ye. Ẹ i re emwi ẹwaẹn vbe u gha ru vberriọ. Gia ghee igiemwi ọkpa: Gia kha wẹẹ, ọ mwẹ imọto ọkpa nọ wa kakabọ lẹẹ. Nian, deghẹ ọmwa nọ fi ẹre khian na lẹẹ gberra egbe, sẹrriọ wẹẹ, ọ na miẹn odekun vbọ khian ghi van obọ ghi vbo? A gha kha wẹẹ, emwa ni ru imọto nii, ẹre ọ si ẹre nọ na miẹn odekun ra? Hiehie! Erriọ vbe ye, e Jehova rhie asẹ ne ima, ne ima ya gha zẹ ne egbe ima. Sokpan, ọ vbe rhie adia ughughan ne ima, ni gha ru iyobọ ne ima ya gha ru azẹ nọ khẹke. Nọnaghiyerriọ, ma gha ya obọ ima si ọlọghọmwa gi egbe ima, ọ ma khẹke ne ima gha kha we Jehova ẹre ọ si ẹre.
21 Ọghe ne ẹmwata, ẹ i re ima ẹre ọ ya obọ ima si ọlọghọmwa hia ne ima ye. “Evba ma roro a ma kọ” ni sunu sẹtin si ọlọghọmwa rre. (Asan 9:11) Sẹ ehia, wa ghẹ gi ima mianmian wẹẹ, Esu ne ọka ẹrhia ẹre ọ si ẹre ne emwi dan na sunu. (1 Jọn 5:19; Arhie 12:9) Irẹn ọre oghian ima, ẹ i re Jehova!—1 Pit 5:8.
Aro Nọ Ghaan Ẹre Jehova Ya Ghee Eguọmwadia Re Ni Mu Egbe Rriotọ
10 Ma ghaa mwẹ imuegberriotọ, emwi i khian mobọ lọghọ ima gbe. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, emwi eso sẹtin sunu nọ ma deyọ vbe aro ima. Ọba e Solomọn ne umẹwaẹn khare wẹẹ: “I miẹn vbe avbe eviẹn hin ẹsin, vbene ọdafẹn na ya owẹ mama otọ khian vbe eviẹn ọmwa.” (Asan 10:7) Emwa eso rrọọ ni wa mwẹ irẹnmwi ra ni fuẹro, sokpan ai miẹn ọmwa nọ yi iran ẹro. Sokpan a wa vbe miẹn emwa eso ni ma zẹdẹ rẹn emwi rhọkpa, ẹvbo hia ghi wa gha gbe wee ne iran. Ọrheyerriọ, e Solomọn keghi gi ima rẹn wẹẹ, vbene a miẹn agbọn, erriọ ẹre a yin ẹnrẹn. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gha kpokpo egbe deghẹ emwi eso ma deyọ vbene ima te roro ẹre yi. (Asan 6:9) Imuegberriotọ ẹre ọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin ru ọna.
w11 10/15 8 ¶1-2
Uwẹ Miẹn Ere Vbe Odẹ Ne U Ya Sọyẹnmwẹ Egbe Ra?
ẸMWẸ ni bun ni rre Baibol ya ima rẹn wẹẹ, ẹ i re te Jehova wa yi ima ne ima gha rrọọ kẹkan, ọ vbe hoo ne ima gha rri orhiẹnrhiẹn agbọn. Vbe igiemwi, ebe Psalm 104:14, 15 khare wẹẹ, e Jehova “gi emwiokọ gha zọ ne emwa nagbọn, ne iran gha miẹn evbare re, kevbe ayọn nọ ya ọmwa sọyẹnmwẹ, ofigbọn nọ ye ugbaro mose, kevbe ebrẹd nọ rhie ẹtin ne ọmwa.” Ọghe ne ẹmwata, te Jehova kpemehe ena hia, ne ima ya gha gbaroghe egbe. Vbọrhirhighayehẹ, ayọn wa ‘ya ekhọe ọmwa sọyẹnmwẹ.’ Gberra wẹẹ, emwi ne egbe ima gualọ nọ, ọ wa gele ya ima sọyẹnmwẹ. (Asan 9:7; 10:19) Vbene ẹmwata, e Jehova hoo ne ima gha ghọghọ, ọ hoo ne ẹko gha “sẹ [ima] ọyẹnmwẹ.”—Iwinna 14:16, 17.
2 Rhunmwuda ọni, wa ghẹ gi ima gha roro ẹre wẹẹ emwi dan ma ru, deghẹ ima na vbe zẹdia gha zẹ ẹghẹ kọ “gbarokotọ ghee avbe ahianmwẹ ni tin vbe orere iso” kevbe “avbe obobo ni rre oha,” ra deghẹ ima na ya sọyẹnmwẹ emwi eso nọ gha ya egbe rọkhọ ima. (Mat 6:26, 28; Psm 8:3, 4) Arrọọ keghi re “ẹse” ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre. (Asan 3:12, 13) Ma ghaa ghee ẹghẹ irọkhegbe zẹvbe ẹse ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rọkhọ egbe vbe odẹ nọ gha yẹẹ Jehova.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it “Iyẹn Ẹrrẹ, Ọtakhọ” ¶4, 8
Iyẹn Ẹrrẹ, Ọtakhọ
Ọmwa ghaa na iyẹn ẹrrẹ, vbene ọ te rẹn ọ ghi suẹn gha ta ọmwa ọtakhọ, ọlọghọmwa ẹre ọmwa vberriọ si gi egbe ẹre. Ẹmwẹ nọ rre ebe Asan-Ibo 10:12-14 so igiẹ ye ọna, ako nii wẹẹ: “Ẹmwẹ ne unu ọzuọ, ẹre ọ gbe ẹre uhunmwu. Ẹmwẹ oya ẹre ọ ya suẹn, ọ ghi ya emwẹmwẹ muẹn ye otọ. Ọzuọ ghi gha talọ khian kpẹẹrẹ.”
Ọmwa sẹtin gha na iyẹn ọmwa, vbene ẹ i na ta ọmwa nii ọtakhọ (sokpan, deghẹ ọ ma yegbe, ọ sẹtin vbe khian ọtakhọ). Ọtakhọ i maan, ọ si obalọ, erriọ vbe ya si ẹzọ. Emwi nọ rre emwa eso ekhọe vbe iran ghaa ta ọmwa ọtakhọ, ọre ne iran mu eni ọmwa nii rhia. Vbọrhirhighayehẹ, Osanobua i ya aro nọ maan ghee egbe emwa vberriọ, rhunmwuda, na gha “si ẹzọ ye uwu ẹkpo etẹn” rre usun emwi ne Osanobua khẹko ẹre. (Itan 6:16-19) Emwi ne ẹmwẹ na ighẹ di·aʹbo·los rhie ma vbe Grik ọre “ọmwa nọ mu eni ọmwa rhia” ra “ọmwa nọ ba ọmwa ifiẹzọ.” A vbe loo ẹmwẹ na ginna “Esu,” nọ re ọmwa nọ mu eni Osanobua rhia. (Jọn 8:44; Arhie 12:9, 10; Gẹn 3:2-5) Ọna ya ima rẹn wẹẹ, obọ Esu ẹre uyinmwẹ dan na ke rre.
OCTOBER 27–NOVEMBER 2
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA ASAN-IBO 11-12
Gha Sọyẹnmwẹ Agbọn, Ne U Vbe Gha Ru Emwi Nọ Gha Rhie Egberranmwẹ Nuẹn
g 3/15 13 ¶6-7
Ẹhoho Ne Khuẹrhẹ Kevbe Awanwan Ọghe Ovẹn Mwẹ Iyobọ Nọ Ye Ne Egbe Ima Ra?
Awanwan ọghe ovẹn gha sẹtin gbele emwi ughughan ni mu emianmwẹ khian. Ebe na tie ẹre Journal of Hospital Infection khare wẹẹ, “ni bun sẹ vbe uwu avbe emwi negiẹrẹ ni mu emianmwẹ khian (microbes) keghi wulo vbe ovẹn gha rhie mu iran.”
De emwi ne ima gha ru, ne ima mieke na miẹn ere vbe ọna? U sẹtin gha khian ladian, u ghi ya egbe ghae ovẹn vbe ọwara ẹghẹ eso, u ghi vbe hiọnrọn ẹhoho ne khuẹrhẹ. Ọna gha wa ru iyobọ nuẹn.
Gha Ya Aro Nọ Ghaan Ghee Arrọọ Ne Osa Ya Ru Ima Ẹse
6 E Baibol i re ebe ne avbe ọbo ebo loo ra ebe nọ gie evbare nọ khẹke ne ọmwa gha re ma ọmwa, ọrheyerriọ, ọ ye gi ima rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi vbenian. Vbe igiemwi, ọ wẹẹ ne ima gban egbe ne emwi ke emwi nọ gha sẹtin “si obalọ” ye ima egbe. (Asan 11:10) E Baibol gbodan ye oregbe kevbe ayọn na da gbe egbe, rhunmwuda, emwi eva na gha sẹtin rhie ikuanegbe ne ọmwa. (Itan 23:20) E Jehova hoo ne ima gha dia egbe ima vbọ gha de ọghe evbare na re kevbe ayọn na da.—1 Kọr 6:12; 9:25.
7 Ma ghaa loo ẹwaẹn, ma gha sẹtin gha ru azẹ nọ gha rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye arrọọ ne Jehova ya ru ima ẹse. (Psm 119:99, 100; tie Itan 2:11.) Vbe igiemwi, ẹi re emwi hia ne ima wa miẹn ẹre ima re. Gia kha wẹẹ, ọ mwẹ evbare nọ wa kakabọ yẹẹ ima, sokpan ma rẹnrẹn wẹẹ, ma gha rri ọre, ọ gha si emianmwẹ ye ima egbe, ẹi re ọmwa ẹre ọ khian tama ima wẹẹ, ne ima lẹẹ ne evbare vberriọ. Te ima vbe rhie ẹre ma wẹẹ, ima mwẹ ẹwaẹn deghẹ ima na gha vbiẹ ẹse, ma na gha ku iku isasegbe vbe ẹghẹ hia, ma na hia ne ima ghẹ gha re emwa ni gbiruẹn, kevbe deghẹ ima na gha kpe owa ima huan.
“Wa Gha Ya Ẹmwẹ Osanobua Ru Emwi”
2 Zẹvbe eguọmwadia e Jehova ne ima khin, te ima wa sọyẹnmwẹ. Vbọzẹ? Emwi bun nọ ya ima sọyẹnmwẹ, sokpan ọkpa nọ wa ru ekpataki ọre ne ima na tie Ẹmwẹ Osanobua vbe ẹghẹ hia kevbe ne ima na hia ne ima gha rhie emwi ne ima ruẹ ye uyinmwẹ.—Tie Jems 1:22-25.
3 Odẹ ughughan ẹre ima ya miẹn ere vbọ vbe ima ghaa “ya ẹmwẹ Osanobua ru emwi.” Ma rẹnrẹn wẹẹ, deghẹ ima hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova, te ọ khẹke ne ima gha ya ẹmwẹ ọnrẹn ru emwi. Ma gha ru vberriọ, ma ghi gha ghọghọ. (Asan 12:13) Ma ghaa ya emwi ne ima tie vbe Ẹmwẹ Osanobua ru emwi, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya kakabọ gha ya obọ esi mu emwa ima vbe uwu ẹgbẹe kevbe etẹn vbe iko. Ẹ i mwẹ ọna ma he sunu vbe ẹdagbọn ruẹ. Vbe deba ọni, ma i khian de ye ọlọghọmwa na la ẹre miẹn adeghẹ ọmwa ma ya Ẹmwẹ Osanobua ru emwi. Ma wa kue ye ẹmwẹ ne Ọba ighẹ e Devid tae. Vbe ọ ghi guan kaẹn uhi ọghe Jehova, ilele ọghẹe kevbe ibuohiẹn ọghẹe nẹ vbe ihuan nọ so, ọ na kha wẹẹ: “Ọmwa nọ yae ru emwi, keghi miẹn ere nọkhua vbọ.”—Psm 19:7-11.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it “Orhiọn Gha Hin Yan Ọmwa” ¶10
Orhiọn Gha Hin Yan Ọmwa
Osẹ rhie ẹre ma wẹẹ, ẹ i re te Osanobua wa gha tama emwa nọ loo ro ya gbẹn e Baibol, dọmwadẹ ẹmwẹ ne iran gha gbẹnnẹ ye otọ, vbene a miẹn wẹẹ, ekọmputa ẹre iran khin. Vbe Baibol ghi guan kaẹn Arhie Maan na mu ma ukọ ighẹ Jọn, ọ na wẹẹ te odibosa mu avbe emwi na ma e Jọn “zẹvbe ama” kevbe wẹẹ, e Jọn keghi “sẹ osẹ ye ẹmwẹ Osanobua kevbe emwi hia ne Jesu Kristi sẹ osẹ yi; ọni ọre emwi hia ne aro irẹn sẹ.” (Arhie 1:1, 2) “Orhiọn nọhuanrẹn” ẹre ọ hin yan e Jọn, ọ na vbe muẹn “gha rrie ẹdẹ Enọyaẹnmwa.” Deba ọni, a na vbe tama rẹn wẹẹ: “Gbẹnnẹ emwi ne u ya aro ruẹ miẹn ye ebe na kiri.” (Arhie 1:10, 11) Nọnaghiyerriọ, ọ khọ wẹẹ, Osanobua fan obọ re ne emwa ni gbẹn e Baibol, ne iran loo ẹwaẹn obọ iran ya gualọ ẹmwẹ ne iran khian loo ya gie umian ne iran miẹn (Hab 2:2), sokpan, ọ na gha dia iran zẹvbe nọ khẹke, ne ẹmwẹ ne iran khian gbẹn ye otọ gha re ẹmwata kevbe nọ gbae, deba ọni, ọ ghi vbe gu ahoo ọghe irẹn ro. (Itan 30:5, 6) Ẹmwẹ nọ rre Asan-Ibo 12:9, 10, so igiẹ yọ wẹẹ, ẹ i re ẹrhiọn nekherhe emwa ni gbẹn e Baibol loo ro. Ọmwa nọ gbẹn ako nii khare wẹẹ, irẹn keghi mu ẹmwẹ ne irẹn khian gbẹn roro, irẹn na vbe gualọ otọ re, na mieke na miẹn wẹẹ, “ẹmwẹ ni fu ọmwa ẹko rre” kevbe “ne ero i ye,” ẹre irẹn gbẹnnẹ ye otọ.”—Yae taa Luk 1:1-4.