Mánáín-Hwɛ̀ìn-Wùɖù Ɓè
1. Báɓèɖɔ́ùn-Hwɔ̀ɖɔ̀ Vɛ̀nɛ̀ɔ̀ Dyí-Dyuò-Dyuò
Xwɛ̀ à nyuɛ dyí dyuòɛ̀ kà “Báɓèɖɔ́ùn-Hwɔ̀ɖɔ̀ Vɛ̀nɛ̀ɔ̀” hwɔìn-ɖɛ̀ mɔ̀ ɓìè-kpòò séín ɓè seà jàà kɛ́? (Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 17:5) Poìn ɖɛ ɓè nìà kɛ jè hwìɖìi:
Ɔ nì ɓóɖó-kpàà dà séín. Wa dè Báɓèɖɔ́ùn-Hwɔ̀ɖɔ̀ Vɛ̀nɛ̀ɔ̀ mɛ kà ɔ kò “nyɔ kúɖúú ɓè kè ɓóɖó-dù ɓè” kɔ̃ɛ. Ɔ ɓéɖé “ɓóɖó-kpàɔ̀ kã́á ɓèɔ̀ kpé kɔ̃in.”—Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 17:15, 18.
Ɔ se gɔ̀mànà mɔɔ ɖɛ-peɖe-kpòò. “Ɓóɖó-kpàà kã́á ɓè” kè ‘ɖɛ-peɖe-nyɔ̀ ɓè’ pó ɔ mú-gbɔɔ̀-gbɔɔ̀ xwaún.—Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 18:9, 15.
Ɔ nyìnììn Geɖepɔɔ nyɛ́nɛ́ dyíin. Wa ɖáìn ɔ gbàɖàùn-màà, sepoɛɖe ɔ zi gɔ̀mànà ɓè gbo ɓó wíɖí jè mɔɔ ɓó ɖɛ tɔ̀ɔ̀ ɓé jè. (Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 17:1, 2) Ɔ cá nyɔ ɓè sɔ̀ìn ɓóɖó-dù séín kɔ̃ɛ. Ké nyɔ pàɖà ɓè mɛ́ jè nì ɔ dú.—Wɛ̀ɖɛ̀ɓèɖésĩ̀ɔ̀ 18:23, 24.
Kɔ́ɛ̀ìn cɛ̃́ɛ́-ɖɛ̀ 13 zà-wuɖu-da 6 gbo ɖe
2. Tiɔ̀ nyɛ́ Mɛ̀sádyàɔ̀ mu xwáɖáún wóɖóùn wɛ̃́?
Baɓoɔ ɖá zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ hĩinyɛ sè tãɔ̀ mu ziìn hwɛ̀ Mɛ̀sádyàɔ̀ ké wáɖáún wóɖó.—Zà Dànyá 9:25 wuɖuún.
Tiɔ̀ nyɛ́ zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ hĩinyɛ sè tãɔ̀ dè ma gbɔ kɛ́? Ɔ dè ma gbɔ ɖé zɔ̃ mɔ̀à 455 B.C.E kɛɛ xwíníín. Ɓó tià ɓaɖaa, Níòmádyà mɔ̀ ma kà nàìn-nyɔ̀ kɛɛ nyini ma ɖé Jùɖúsɛ̀ɖɛ̀ìn, ɓɛ́ ɔ ké ma “hwɔ̀ɖɔ̀ɔ̀ po ɖe.”—Dànyá 9:25; Níòmádyà 2:1, 5-8.
Tiɔ̀ nyɛ́ zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ hĩinyɛ sè tãɔ̀ hwɛ̀ ma ɖéɛ́? Zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ hĩinyɛ sè tãɔ̀ dyí-gbɛ̀ìn-gbɛ̀ìn sɔ̀ìn 455 B.C.E. gbo, ké ɔ dyɛ̀ìn 29 C.E.a Ɔ mɔ̀ zɔ̃ jɛ́ɛ́ kɔ̃ xwíníín ɓɛ́ Jízɛ̀ kpá ma níɔ ké ɔ jù ma Mɛ̀sádyàɔ̀ kɛ!—Ðúù 3:1, 2, 21, 22.
Kɔ́ɛ̀ìn cɛ̃́ɛ́-ɖɛ̀ 15 zà-wuɖu-da 5 gbo ɖe
3. Nyɔ-Hwoò-Hwoò Ɓá Nyɔmɔɔ Jè Dyíɛ
Ðé nyɔ-hwoò-hwoò ɖíɛ́ ɓè múɛɛ, wa nyùìn wɛ́-nyɔ̀ɔ̀ mìɔùn nììn nyɔmɔɔ̀ kũ̀à mú. Wa ɖíɛ́ ɓè—hwɔìn kà nyɔ ɖò ké nyɔmɔɔ tò mɔɔ ɔ mìɔùn nììn nyɔmɔɔ̀ da-po-po hwɛ̀ wa ké ɔ kũ̀à kɔ̃ nyuɛɛ se dyíin nɔ̀mɔ̀ fɔɔ ɓó Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓè bìì.—Dìtɔ̀wáɖánámɛ̀ 15:23.
Kɛɛ, nyɔ ɓɛ́ìn nyɔ-hwoò-hwoò ɖíɛ́ ɓè gbo wɔ̃́ìn. Wa mɔ̀, nì nyɔmɔɔ̀ múin-gmɔìn-gmɔìn kè ɔ màzĩ́ìn mú-zĩ̀ìn-zĩ̀ìn ɔ kè ɔ kɔ̃-zà-zà ɓɛ́ wa kéɛ m̀ nyí ɖe mɔɔ ɔ nyɔ ɓè wáɖáìn dyi ɓó nì kũ̀à-kɔ̃-nyu-tììn nyɛɛ dyí-ɖú-ɖú ɓɛ́ wa kéɛ m̀ nyí ɖe mɔɔ màzĩ́ìn ɓɛ́ ɔ ɓàɖàìn hwòɖò-dyùàɔ̀ kè fòɖóɔ̀ ɖeiɛɛ kũ̀à-mú-nyùìn-nyùìn. Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɖò-ɖò séín mɛ poɛ gbɔ ɓó wa mìɔùn bìì ɓó kà wa mu wa nyɔmɔɔ̀ kũ̀à mú nyùìn ɖé nyɔ-kũ̀à-kɔ̃-nyu-nyu kè ɖɛ-múin-gmɔìn-gmɔìn mɔɔ nyɔ-hwoò-hwoò ɖò tiín nyɛ. Kà hwoò-nyɔ̀ ɖò-ɖò séín nyu nyɔ-hwoò-kà ɓè nìà kɛ nyuɛ kɛɛ ɓɛ́ìn kòɛ̀ ɖɛ wè. Ɔ jèɛɛ, hwɛ̀ Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɖò ké nyɔ-kũ̀à-kɔ̃-nyu-kà ɖò kè ɖɛ-múin-gmɔìn-gmɔìn ɖò mɔɔ nyɔ-hwoò-hwoò ɖò jè gbo wɔ̃́ìn ní, ɔ kɔ̃̀ ɔ ké kà wa mu ɔ nyɔmɔɔ̀ kũ̀à mú nyùìn nyɛɛ dyí dyuò wáɖáá. Poìn dyi-diè-ɖɛ̀ ɓè kɔà ɓó dyíɛɛ jè hwìɖìi:
Ɔ jù ké wa dyi ní nyɔmɔɔ̀ dà kà kò ɖò tòìn ké ɔ dyi ti wè zĩ̀ìn hwɛ̀ ɔ dyi ḿ mú kpá ɖe ní ɖé? Ní hwòɖò-xwíníín-hwòɖò-dyùàɔ̀ wɔ̃́ìn gbo ɓɛ́ ḿ ké nyɔmɔɔ nìà kɛ dya gmɔ̀ kà ɔ mɔ̀ ní kpóɖó-dyùàɔ̀ wáká ɖò keɛ̀, ké ɔ se ɖɛ ɓɛ́ wa mɛ púè “ɓíɖíi dyi” kɛɛ̀?—Dìtɔ̀wáɖánámɛ̀ 12:23, 24.
Ɔ jù ké wa dyi ḿ hwoòɛ̀n nì, ké wa dyi ní nyɔmɔɔ̀ ɖò ḿ mú zà, ké wa dyiɛ dyí zàìn, ké wa dyiɛ ní kpóɖó-dyùàɔ̀ mú po ɖe ní ɖé? Ní hwòɖò-xwíníín-hwòɖò-dyùàɔ̀ mu ḿ zaa kpɔ̃ìnǹ, mɔɔ ní mu nyɔ-hwoò-kà nì kà wɛ gbo wɔ̃́ìnǹ?
Kɔ́ɛ̀ìn cɛ̃́ɛ́-ɖɛ̀ 39 zà-wuɖu-da 3 gbo ɖe
4. Dyi-Kpɔ̃ìn-Nyɔ̀ Ɓè Bũ̀-Sɔ̀ìn-Sɔ̀ìn
Baɓoɔ ɖá dyi-kpɔ̃ìn-nyɔ̀ ɓè mɛ ɓɔ́ bũ̀ sɔ̀ɛ̀ìn, ké ɔ cɛ̃ɛ wáɖáá kà wa bũ̀-sɔ̀ìn-sɔ̀ìn se wa ɖò kpé nyí ɓɛ́ wa ké nyɔ kà kò ɖò dyi kpɔ̃ kɛ. (1 Kɔ̀ɖéíntĩ̀ɔ̀ 7:10, 11) Kɛɛ, ɖɛ ɓè ɓɛ́ wa ɓɛ́ìn nyuɛ ɓɛ́ Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓè ké bũ̀ sɔ̀ìn nyɛɛ ɖíɛ́ ɓè kɛà kɛ̀.
Se xwéɖé-dùɔ̀ gbo gmɔ̀ɔ̀ mɔ́ hwòɖò-gbo-wɔ̃́ìn-kà: Gàaɔ̀ se mɔ́ ɓɛ́ ɔ ké xwéɖé-dùɔ̀ gbo gmɔ̀, ké ɔ nyuɛ ké xwéɖé-dùɔ̀ se ɖii-ɖɛ̀ mɔɔ pɛ̃́-naín ɖò ɓéɖé fɔɔ.—1 Tímétè 5:8.
Nyɔ-bũ̀in-nyìnììn-nyìnììn mìɔ: Nyɔ-bũ̀in-nyìnììn-nyìnììn ɓɛ́ìn nyuɛ ɓɛ́ dyi-kpɔ̃in-nyɔ̀ ɖò ké wɛ́ mɔɔ ɔ ké nàdì ɖò dyí dyé.—Gàɖézìà 5:19-21.
Gbo-kpɔ̃ìn-kpɔ̃ìn nì nyɔ ɖò kè Jɛhova pṹa kɛɛ mú-gbɔɔ̀-gbɔɔ̀ gàná cá: Dyí-kpɔ̃ìn-nyɔ̀ ɖò nyuɛ ké ɔ mùèɔ̀ se Jɛhova ɓièɛ̀ ɓɛ́ìn.—Àpɔ́sò 5:29.
5. Fɔ̀-Wè Ɓè Kè Hwɔ̀ Ɓè
Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓè ní kpɔ̃ fɔ̀-wè ɓè ɓɛ́ wa se Jɛhova hwìɖìi dè kɛɛ jè dyi. Kɛɛ, Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɖò-ɖò séín mɛ nyùìn waà hwòɖò-xwíníín-hwòɖò-dyùàɔ̀ kũ̀à mú, ɓɛ́ wa ké ɖɛ ɓè ɓá fɔ̀-wè ɖíɛ́ ɓè jè dyíɛɛ gbɔ po. Dyé ɔ hwɔìn-ɖɛ̀ ɖíɛ́ ɓè.
Nyɔ ɖò dyi m̀ nyíɔún zà ɓá fɔ̀-wè jè dyí ní. M̀ ɓɛ́ìn cɛ̃ɛ, ɓɛ́ m̀ ké níiń, “nì zùo.” Ɔ jù ké nyɔɔ̀ dyi ɖɛ pàɖà dyí dyuòɛ̀ mɔ́ ní, m̀ ɓɛ́ìn xwíníín kɔ̃̀ jè m̀ seà fɔ̀-wè-hwɔ̀ pa-paɔ̀ hwìɛ̀ kpá kɛɛ jè kɔ̃in zaìn.
Nì gmàà mɔɔ dyú-ɓà ɓɛ́ ɔ se Jɛhova Zàse kɛɛ ɖá m̀, ɓɛ́ ɓè kè ɔ gbò-xwíníín-nyɔ̀ ɓè ké ɖɛ ɖi ɓó fɔ̀-wè ɖò ɓaɖa. Ɔ jù ké nì hwòɖò-xwíníín-hwòɖò-dyùàɔ̀ dyiɛ gbo wɔ̃́ìn ɓɛ́ m̀ ké ɖé mu ní, m̀ ɓɛ́ìn ti ɖé dyúa sèɛ̀ ɓɛ́ m̀ kéɛ kɔ̃in zaìn kà ɔ jù ké xwai-nyu-ɖɛ̀ ɓè ɓɛ́ wa kè Geɖepɔɔ gmaɔ̀ se gbo muìn nyɛɛ dyi ɖé nììn, m̀ se ɖò hwìɛ̀ kpáa muɛ.
Nyɔ m̀ nyuà gbo kũ̀à kɛɛ po nì pɛ́ɛ̀-ɖɛ̀ɔ̀ kɔ̃ ɓó fɔ̀-wè ɖò tiín. M̀ mɛ ɓɔ́ɔ dyi kpɔ̃ɔ̀? Ɔ se ná nì jɛ́ɛ́ cá. Nyɔ m̀ nyuà gbo kũ̀à kɛɛ dyé nyíí-ɖɛ̀ɔ̀ ɓɛ́ ɔ ké fɔ̀-wèɔ̀ jè dyi-kpɔ̃-kpɔ̃ jùù, mɔɔ ɔ dyéɛ ɓɛ́ ɔ ké zùo-po-po jù ɓó nì kũ̀à-sɔ̃̀ɔ̀ jèè?
Nyɔ ɖò nyí m̀ nyíí-ɖɛ̀ ɖò ɓó fɔ̀-wè ɖò tiín. Nyíí-ɖɛ̀ɔ̀ tò-nyɔ̀ ɓɛ́ìn níiń: “Ḿ dyuòɛ̀ kà mɔ̀ ní kpɔ̃ fɔ̀-wè jè dyiɛ, kɛɛ ḿ mɔ́ ɓɛ́ ḿ ké m̀ ɖɛ nìà kɛ nyí.” Nyɔɔ̀ mɔ́ m̀ jĩ́á-jè dyí nyuɛ dyi pu dyɛ̀. Kɛɛ, m̀ ɓéɖé xwíníín ɖòò, ɓɛ́ m̀ kéɛ hwìɖìi poìn kà nyɔɔ̀ nì m̀ mú dɔ̃̀ùn wɛ̃ɛ̀, mɔɔ ɔ mɔ́ m̀ fɔ̀-wèɔ̀ jè hwìɛ̀ poɛ dyiɛɛ̀? M̀ ɖà ɖɛ nìà kɛ jè hwìɖìi poɛ̀n hwɔ ní, ɔ sè ɖé m̀ gboi ɓɛ́ m̀ kéɛ gã kɛbì nì mu nyíí-ɖɛ̀ɔ̀ dyi kpɔ̃ùn ní. Ðé nì ɖɛ-gbɔ-po-po séín ɓèɔ̀ múɛɛ, à mɔ́ ɓɛ́ m̀ ké hwòɖò-xwíníín-hwòɖò-dyùà wáɖáá ɓéɖé, kè ɓɛ́ m̀ ké Jɛhova gboi kpɔ̃.—Àpɔ́sò 23:1.
Kɔ́ɛ̀ìn cɛ̃́ɛ́-ɖɛ̀ 44 zà-wuɖu-da 1 gbo ɖe
6. Wɛ́ Ɓɛ́ Ɔ Ɓɛ́ìn Nyɔ Tɔ̀ɔ̀ Ɓè Kpɔ̃ɔ Kɛ
Sepoɛɖe à ɖɛ̀ɓɛ̀ nyɔ ɓè mú jèɛɛ, à ma mú kóɖó-kóɖó ɓɛ́ à ní kɔ̃̀ ɖà wɛ́ ɖò ɓɛ́ ɔ ɓɛ́ìn nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓè kpɔ̃ɔ kɛɛ nyɔ ɖò nyí. Ɔ jèɛɛ, ɔ jù ké à dyiɛ dyí dyuò kà à ɓéɖé wɛ́ ɖò mɔɔ à dyiɛ hwìɖìi poìn kà à ɓéɖé wɛ́ ɖò kɛ ní, à ɓéɖé ɓɛ́ à ké mú ma kóɖó-kóɖó cá. À nyuɛ náa, sepoɛɖe Baɓoɔ ɖá: “M̀ mɛ ɖɛ̀ɓɛ̀ m̀ mùè ɖò mú kà m̀ ɖɛ̀ɓɛ̀à m̀ mìɔùn múɛ.”—Wóɖómà 13:8-10.
Xwɛ̀ nyɔ ɓɛ́ìn gma nìà kɛ dyi kpɔ̃ɔ jɛ́ɛ́ cá kɛ́? Nyɔ ɓɛ́ ɔ ɓéɖé wɛ́ nì náa kɛɛ mɛ ɓɔ́ nyɔ ɖò gbèɖèɛ̀n mɔɔ wɔ̃ nyáa. Ɔ hwòɖò mɛ ɓɔ́ ɖe ɖei kpáa ɔ jù ké nyɔ ɖíɛ́ ɓè se ɔ ɖáa mɔ́ ɖé wa ɓíɖí taún sepoɛɖe wa mɔ́ ɓɛ́ wa ké waà xwéɖé-dùɔ̀ dyí gmɔ̀ jè ní. Ké hwɛ̀ ɓɛ́ ɔ ké níɔ kpá kɛɛ, ɔ mɛ cɛ̃ɛ ɛ́ɖɔ̀ ɓèɔ̀ kũ̀à-naɓaà-nyɔ̀ɔ̀ gbo ɓá wɛ́ ɔ ɓéɖéɛ jè dyí, ɓɛ́ wa ké ɖɛ páún po, ɓɛ́ wa ké nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓè nìà nìɔ kpauń ɖekèɛɛ dyí gmɔ̀. Hwɛ̀ nyɔ ɖò ɓɛ́ wɛ́ gbà ɖò ɓɛ́ìn mú nìɛ̀ kɛɛ kè nyɔ ɖò ké dyi kpɔ̃ìn ní, ɔ hwòɖò mɛ wɔ̃́, ɓɛ́ ɔ ké píɖɛín mu, ɓɛ́ wa ké ɔ nyɔmɔɔ̀ múin gmɔìn. Dyììn ɖé ɔ náa nyu-nyu múɛɛ, m̀ tɛ̀mɛ̀ìn kà m̀ kɔ̃̀ ɖé nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓè jè gbo, kè kà m̀ “poìn nyɔ tɔ̀ɔ̀ ɓè jè hwìɖìi,” ké m̀ se m̀ ‘mìɔùn jè hwìɖìi poìn ɖòùn’ wɛ̃.—Fèɖópĩ̀ɔ̀ 2:4.
Kɔ́ɛ̀ìn cɛ̃́ɛ́-ɖɛ̀ 56 zà-wuɖu-da 2 gbo ɖe
7. Ðɛ-peɖe-peɖe kè ɖɛ ɓè ɓá Gma jè dyíɛ
À ɓɛ́ìn fũ̀à-fṹá pàɖà dyí ɓàɖàìn dyììn ɖé wuɖu-ɓíín-po-po ɓè ɓá wíɖí jè dyíɛɛ ɓíɖíi céè-céè mú—kɛbì wuɖu-ɓíín-po-poɔ̀ mɛ nì Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ sɔ̃́ ɓè pṹa kɛ. (Jɛ̀ɖèmádyà 32:9-12) Ɔ nì ná dyɛo, kɛɛ wĩín-dyi-wùɖù-wùɖù mɛ́nɛ́ɛ́ ɓè ɓɛ́ìn Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɓè pṹa kpáa ɓá wíɖí mɔɔ ɖɛ tɔ̀ɔ̀ ɓè jè dyí. Wa mɛ ɓɛ́ìn fũ̀à-fṹá ɓèa dyi zĩ̀ɛ̀n wàɖà ɖé gìɖìi mú kè ɖé gã gbo.
Kɛɛ, xwɛ̀ à mɛ nyu fũ̀à-fṹá ku wɔ̃ ɓè, hwɔìn kà gbá-gbá nyu-nyu mɔɔ nyɔ ɖò nyɛ́nɛ́ dyíin nyìnììn-nyìnììn nyɛɛ jè kpɔ̃-sɔ̃̀ nyuɛ kɛ́? (Zà Máfíò 18:15-17 wuɖuún.) Jízɛ̀ cɛ̃ ma nyuu-ɖɛ̀ tã ɓè à ké nyuɛɛ jè:
Ɓè vɔ̃ ɓɛ́ ɓè kéɛ dyi zĩ̀ìn ɓó ɓè sɔ̃́ɔ̀ ɖòùn pṹa.—Dyé vɔ̀sì 15.
Ɔ jù ké ɔ se kɔín, ɖá nyɔ-kpò dyúáɖò mɔɔ sɔ̃́ nì ɖé dyí-poìn-kpòòɔ̀ mú ɓɛ́ wa hwɛ̀ ɖɛ kɛ, ɓɛ́ m̀ kè wa ké ɖé nyɔɔ̀ gbo mu.—Dyé vɔ̀sì 16.
Ɔ jù ké fũ̀à-fṹáɔ̀ se dyi ziín, nìí, hwɛ̀ m̀ ɓɛ́ìnà ɛ́ɖɔ̀ ɓèɔ̀ gbo muɛ.—Dyé vɔ̀sì 17.
Ðé hwìè pàɖà ɓè múɛɛ, à mɛ ɓɔ́ à ɖíí ɓèɔ̀ kótè kpaa, sepoɛɖe ɔ nyuɛ ké Jɛhova nyɛ́nɛ́ nyìnììn dyíin, ké ɔ nyuɛ ké dyí-poìn-kpòòɔ̀ bɔ̃̀ gbà mu. (1 Kɔ̀ɖéíntĩ̀ɔ̀ 6:1-8) Kɛɛ, ɖɛ ɖíɛ́ ɓè nì ɓó ɓɛ́ wa kɔ̃̀ wa ké dyi zi ɖé gɔ̀mànà dyúa kɛ. Wa mɔ̀: dyi-kpɔ̃ìn-nyɔ̀ ɓè ɓɔ́ìn-ɓɔ́ìn kè nyɔ dyú ké xwa sèɛ kè dyú-gbo-gmɔ̀ìn-wìɖì pɛ́ɛ̀-pɛ́ɛ̀ kè kpa-dyi-ɖú-kɔ̃́pɛ̀nɛ̀ kpa gbo tɔ́mɔ́-tɔ́mɔ́ ɔ kè zaa ɓè ɓá kpa vɛ̀nɛ̀ ɓè jè dyíɛ mɔɔ zaa ɓá kɔ̃̀ɔ̀-ɖɛ̀ geìn jè dyíɛ. Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɖò ɓɛ́ ɔ mu kótè ɓó ɖɛ ɓèa dyi zĩ̀ìn jè ɖé gìɖìi múɛɛ se Baɓoɔ gma ɖò wáɖá fɔɔ.
Ɔ jù ké ɔ dyi kpeɖe gbà ɖò dyí ɓá—hwɔìn kà nyɔ-gbo-pa-pa mɔɔ dyú-gbɔ́ɔ́ nyɔ́nɔ́ún-nyu-nyu mɔɔ nyɔ ɖò puà-ɖɛ̀ ɖò gbàùn-pòìn-pòìn mɔɔ dyíɖí-dyíɖí vɛ̀nɛ̀ ɖò mɔɔ kú-ɖáɓá-ɖáɓá ní—nìí, Kɛ́ɖɛ́ì ɖeín-sí-nyɔ̀ ɖò ɓɛ́ ɔ muɛ gɔ̀mànà gbo kpaùn wɛ̃ɛ se Baɓoɔ gma ɖò wáɖá fɔɔ.
a Sɔ̀ìn 455 B.C.E. gbo kéà 1 B.C.E. dyɛ̀ìn nyɛɛ mɔ̀ zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ sɔ̃́ ɓaɖa-bùè sè hĩinyɛ. Sɔ̀ìn 1 B.C.E. gbo kéà 1 C.E. dyɛ̀ìn nyɛɛ mɔ̀ zɔ̃ dyúáɖò (wa se ma zɔ̃ fóɖóún ɓéɖé). Ké sɔ̀ìn 1 C.E. gbo kéà 29 C.E. dyɛ̀ìn nyɛɛ mɔ̀ zɔ̃ kpáɖá-nyɔ sè mɛ̀nɛ̀ìn-tã. Wa séín poìn dyí mɔ̀ zɔ̃ hɔ̃dɛ̀ɖɛ̀ hĩinyɛ kè kpáɖá-nyɔ hĩinyɛ sè tã.