Ariñahani le lunbei lakutihóun lidan adamuridaguni Habagari Kristiánugu luma Heseriwidun
5-11 LIDAN BIÁN-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | MATÉU 12, 13
“Hénpulu luáguti türigu luma híduru wuribati”
‘Anahein huma sagü weyu’
2 Arufuda lumuti le asuseredubei licharirugu ábunaguti, ida luba lan ani ídaba lan lóundaraguaña Hesusu gürigia ha ítarabaña kei türigu, kristiánugu anuadirúaaña ha lúnbaña hagumadihan luma lidan Larúeihan. Gumeseti ábunaguni le lidan Pentekosutesi lidan irumu 33. Lídounme lagumuchun ubóu, danme le resibi hamaali kristiánugu anuadirúaaña hame añahaguabaña ubouagu lagumuhóun seyu ani barüwa hagíame sielun, ligíaba lagumuchun lóundarawagun türigu (Mat. 24:31; Aruf. 7:1-4). Ítara kei ru lan aban fulasu íñuti luagu aban wübü chansi lun larihini gürigia sun le geyegubei lau buidu, adügati giñe hénpulu le lun buídutima lan gunfuranda wamani sügǘ le lunbei lanügün fulasu kéiburi lidan bián milu irumu. Ítarati, ka burí sügǘ luáguti Larúeihan Bungiu gayaraabei gunfuranda wamani? Ayanuhati hénpulu le labahüdagubei Hesusu luagu lidaani ábunaguni, laweiridun nadü luma alubahani. Luágutimaba lidaani alubahani layanuha arütíkulu le.
LÁBUGIÑE LARÍAAHAN HESUSU
3 Lidan lagumeseha sígulu biama, ligía “lachülaagun híduru wuribati”, dan le hachülaagunbei kristiánugu mama inarünitiña ubouagun (Mat. 13:26). Lúmounbei sígulu gádürü, gíbeguatimahaña meha kristiánugu ha ítarabaña kei híduru wuribati sügǘ hau kristiánugu anuadirúaaña. Haritagua waméi amuriaha hamá lumusuniña iyubudiri üma luma lun háhulahani híduru wuribati (Mat. 13:28). Ida liña lóunabun iyubudiri?
‘Anahein huma sagü weyu’
4 Dan le ladimurehaña lubéi Hesusu libügürü türigu luma híduru wuribati ariñagati: “Ígiragubei huméi lun laweinamudun úara darime lidaani alubahani”. Arufudati gumadi le añaheingubeiñanu lan kristiánugu anuadirúaaña, ha ítarabaña kei türigu ubouagu lúmagiñe furumiñeti sígulu darí guentó. Chóurugüda lumuti Hesusu luagu ítara liña lan, lau le lariñagubei houn lani disipulugu dan lárigiñe: “Anahein [...] huma sagü weyu darime lagumuchun ubóu” (Mat. 28:20). Mini lan lira, luagu lóunigirubei lan buga Hesusu hamadagua kristiánugu anuadirúaaña luma Bungiu sagü weyu darime lagumuchun ubóu. Gama lumoun, kei aba lubéi hagibedagun kristiánugu ha ítarabaña kei híduru wuribati sügǘ hau kristiánugu ha ítarabaña kei türigu, sügüti saragu dan sin lasubudirúniwa lau ichouruni kátaña lan meha kristiánugu ha ítarabaña kei türigu. Gama lumoun, fiu dan lárigiñe lagumeserun lidaani alubahani, aba lafurangudun kátaña lan kristiánugu ítarabaña kei türigu. Ida liña lasuseredun le?
(Matéu 13:30.)
w13 1/7 páh. 18, 19 pár. 10-12
‘Anahein huma sagü weyu’
10 Furumiñe: láhulahoun híduru wuribati. Ariñagati Hesusu: “[Lidan] lidaani alubahani; ábame nariñagun houn nadagimeintiña lun háhulahani híduru wuribati furumiñe, ábame hagüraguni”. Lárigiñe irumu 1914, aba hagumeserun ánheligu ‘áhulahaña’ kristiánugu ha mámabaña inarünitiña, ha ítarabaña kei híduru wuribati, aba hafanreinraguniña hawéi gürigia ha “lílana larúeihan Bungiu”, ha kristiánugu anuadirúaaña (Mat. 13:30, 38, 41).
11 Eibu lawanserun wadagimanu lánina lóundarawagun híduru wuribati, ábatima furangu lan larihíniwa kátaña lan kristiánugu inarünitiña hamoun ha mámabaña inarünitiña (Aruf. 18:1, 4). Lidan irumu 1919, aba furangu lan larihín ábürühaaru lan Babilónia to Wéiriboun, ladüga furihaña lan buga kristiánugu inarünitiña tídangiñe. Kátimati adügübei lun hasubudirúniwa kátaña lan kristiánugu inarünibaña hamoun ha mámabaña inarünitiña? Wadagimanu lánina apurichihani. Aba hagumeserun gürigia ha anügübalin ubaraü haganagua Aturiahatiña Bíbülia arufudei lisudinin láfuridun kada gürigia apurichihei Larúeihan Bungiu. Aban hénpulu, tidan garüdia to gíriboun To Whom the Work Is Entrusted (Ka un lichugúa wadagimanu le?), to meha adügǘboun lidan irumu 1919, amisurahóuatiña sun kristiánugu anuadirúaaña lun hapurichihan muna tuagun muna. Ariñagatu ítara: “Genegeti wéiriya lan wadagimanu le, gama lumoun Aburemei laburemebei, lau lídehan, gayaraabei wagunfuliruni. Gachansintün lun hídehan lidan”. Ida liña hóunabun íbirigu lun amisurahani le? Según lariñawagún lidan irumu 1922, tidan garüdia to subudiwaboun uguñe weyu kei Garüdia Awisahatu, aba haganwoundagüdüni Aturiahatiña Bíbülia wadagimanu lánina apurichihani. Murusun dan lárigiñe, aba hasubudirúniwa kristiánugu úaraguatiña hagía ladüga apurichiha hamá muna tuagun muna..., ani ligiamémegili asusereda uguñe weyu!
12 Libiaman: lareidúniwa türigu. Ru lumuti Hesusu gumadi le houn ánheligu: “Ábame hareiduni türigu tidoun lagei” (Mat. 13:30). Lúmagiñe irumu 1919, aba hóundarawagun kristiánugu anuadirúaaña lidan damuriguaü kristiánu le arumadahóuaalibei. Lagumuchuba hóundarawagun kristiánugu anuadirúaaña hame erederutiña wínwanñu ubouagu lídounme lagumuchun ubóu danme heresibiruni hafayeiruaha sielu (Dan. 7:18, 22, 27).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Matéu 12:20.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 12:20
lanpu le ñegumémeeli: Liibe-agei dan, lauti meha múa lanpu le ayusurúbei hábiñe gürigia lidan binadu dan ani buíngüda hamuti meha lau lagüle oliwu. Múdeiti meha agülei ligía luéigiñe mecha lun lakipuruni lanpu durungu. Másiñati luagu lan meha aban mecha le agumulahagili layanuhóua lau dimurei güriegu le ásügürawagüdübei kei “lanpu le ñegumémeeli” ladüga sǘgili lan íbini léñeguchuña lan o ñeguhali lan. Ariñagati profesía le lídanbei Isaíasi 42:3 gudemehabubei lan meha Hesusu; ani maweiyasunbei lan adüga lun lounwen murusun emenigini le hawagubei gürigia ha ǘnabugubaña wuriba ligía houserúniwa.
(Matéu 13:25.)
Subuditi san hun?
Lidan tidaani Bíbülia, inarüni san bunagua hamá meha gürigia híduru wuribati lidan hachari amu?
SEGÚN MATÉU 13:24-26, ariñagati Hesusu: “Ítara liña arúeihani le lánina sielu kei aban wügüri le ábunagubei ilaü buiti licharirugu; dan le añaha lubéi sun ha ñéinbaña arumuga, aba lebelurun aban lágani labureme fulasu ligía, aba lábunun híduru wuribati labadinagua türigu, aba lidin. Dan le laweinamudunbei türigu aba legelewehan, aba giñe lachülaagun híduru wuribati”. Gíbetiña sásaamu mafiñentiña inarüni lan abahüdaguni le. Gama lumoun según fiu dugumedu to lauboun halurudun rómana lidan tidaani Bíbülia, gayaraati meha lasuseredun katei ligía.
Según tafuranguagüdüni aban dimurei-agei, aba meha duru lidan halurudun rómana láguyuguagüdün gürigia wuribani lun gürigia líledi lau lábunagun híduru wuribati licharirugu. Anhein meha mégeiwa lubéi aban lúrudu ítarati, mini lan lira, susere lan wuribani ligía. Ariñagati aban subudihabúti lun lúrudu gíriti Alastair Kerr lidan lan irumu 533 lárigiñe Kristu aba lan ladügün aban gumadimati rómana gíriti Justiniano aban líburu subudiwatu kei Digesto. Tidan líburu tuguya anihein saragu lúrudu rómana lau le hariñagubei saragu subudihabútiña lun lúrudu ha awinwandubaña lidan burí irumu 100 luma 250 lárigiñe Kristu. Ayanuhatu Digesto luagu aban sásaamu gíriti Ulpiano, le ayanuhabei luagu aban gürigia le ñǘdünbei ábunagua híduru wuribati lidan lichari amu gürigia ani aba lagadeiruni lalubahan. Ariñagatu giñe líburu tuguya luagu garicha lan meha labureme ichari lun leresibirun seinsu luagu dañu le adügǘbei lun lalubahan.
Kei aubei warihei, susereti meha katei burí le lábugiñe hagumadihan rómana. Arufuda lumuti katei le gayara lan meha lasuseredun le lariñagubei Hesusu.
12-18 LIDAN BIÁN-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | MATÉU 14, 15
“Yúsuti Hesusu fiu lun léigagüdün saragu”
Yúsuti Hesusu fiu lun léigagüdün saragu
2 Dan larihiniña Hesusu gürigia ha aba hagudemedagun lun, ábati larufudahan saragu katei houn luagu Larúeihan Bungiu ani aba lareidaguagüdüniña ha sándibaña. Dan le latarüdüña lan, aba hariñagun lani Hesusu disipulugu lun lun lóunahaniña gürigia lun houdin lidan aüdü le yarafabei agañeiha éigini. Gama lumoun, aba lóunabuniña Hesusu: “Ru humá éigini houn”. Chóuruti adüga lan dimurei burí le lun hálügüdagun houngua kaba lan hadüga, lugundun lóuguati éigini le hámabei: séingürügüñoun fein hama bián harahüñü úduraü.
Yúsuti Hesusu fiu lun léigagüdün saragu
3 Ínchaha lumuti lugudemehabu Hesusu adüga aban milaguru, milagururügüñein le iridúa lidan gádürügubei ewanhéliu (Mar. 6:35-44; Luk. 9:10-17; Huan 6:1-13). Ariñagati Hesusu houn lani disipulugu lun hariñagun houn saragu gürigia hagía lun hañuurun luagu sagadi lidan burí sétanu le ñein hamuti 50 o 100 gürigia. Lárigiñe, aba leteingiruni Bungiu tuagu, aba lagubachagunu fein, amurusuhaláña úduraü. Lubaragiñeti ligía lan íchigei éigini houn gürigia lungua, ‘aba líchuguni houn lani disipulugu lun hafanreinhani hadan gürigia hagía’. Aba giñe milaguru hou hamá súngubei ani ígiraguati éigini! Guentó, samina humá luagun le: Yúsuti Hesusu fiu —lani disipulugu— lun léigagüdün saragu milu gürigia.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 14:21
bóugudin hawéi würiña hama irahüñü: Mateurügüñein íridaña würiña hama irahüñü dan le layanuhanbei luagu milaguru le. Másiñati hóugiñeñanu lan keinsi-milu gürigia léigagüdün Hesusu dan le ladügünbalin milaguru ligía.
Yúsuti Hesusu fiu lun léigagüdün saragu
DIRÁ huméi sügǘ le hichüguagu (aliiha huméi Matéu 14:14-21). Chülümémeeli lidaani lefeduhóuniwa Luéyuri Esefuruni lidan irumu 32. Añahein kéiburi seingü milu wügüriña hámaya saragu würiña hama irahüñü geyegu lau Hesusu luma hau lánigu disipulu lidan aban fulasu mageirawati yarafa lun Betüsáida, aban aüdü luagun nórute libiti lagunu le gíribei Galiléa.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Matéu 15:7-9.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 15:7
Biangua tigibu: Yúsuati meha dimurei güriegu hypokrités lidan furumiñeti dan lun layanuhóun hawagu ha nadagimeinbaña lidan larufudún aríawasei Güresia —ani lau lásügürün dan, Roma— ha meha adaürübaña aban lidáü igibu le adügǘbei lun héretima lan laganbún hamalali. Lau lásügürün dan, aba hagumeserun gürigia ayusurei dimurei le lun hadimurehan hawagu ha eyeedubaliña amu lau hafamurun o haramuduni hagaburi o létima habusenrunbei hadügün. Wati Hesusu ya houn lábutigu hani huríu relihión “biangua tigibu” (Mt 6:5, 16).
(Matéu 15:26.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 15:26
isaanigu [...] ounli: Kei ariñawagúa lan meha lidan Lúrudu le ederegerúbei lun Moisesi wiye hamá ounli, ligía liibe-agei lubéi dan, wuribati tayanuhan Bíbülia hawagu (Fad 11:27; Mt 7:6; Fili 3:2). Gama lumoun, ítara kei aubei labürüdei Márükosu (7:27) luma Matéu, yusu lumuti Hesusu dimurei “liraüraü ounli” o “ounli múnadana” lun mariban lan laganbún hénpulu le líchugubei. Másiñati yusu lani Hesusu dimurei lánina ínsiñehabuni le lun layanuhan hawagu ounli ha halügüniña mama huríu. Lau lariñagun ítara haña lan ísüraelina kei “isaanigu” ani ha mámabaña huríu kei “harahüñü ounli”, furanguti busén lan meha larufuduni lunti lan letenirun houn ísüraelina furumiñe lubaragiñe letenirun houn ha mámabaña huríu. Tidan aban muna to ñein hamuti isaanigu hama ounli, isaaniguba eiga furumiñe.
19-25 LIDAN BIÁN-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | MATÉU 16, 17
“Ka isaminan hafalarubei?”
w07-S 15/2 páh. 16 pár. 17
Maríeiti, gabarounbei Kristu lan Bichügüdinabei
17 Amu weyu, aba lariñagun Hesusu houn lani apostolugu “lunti lan lidin Herusalén, [...] hasufuriragüdübei lan wügüriña wéirigutiña lidan hafiñen huríu, hama hábutigu hafadirinigu huríu, hama arufudahatiña lilurudun Moisesi. [...] Lafarúba lan hilagubei, gama lumoun lásaaruba lan luagu lǘrüwan weyu”. Kei laganbuni Féduru lira, aba ladiñurun lau Hesusu murusun, ábati lariñagun lun: “Mabusenraléi Bungiu lira, Nabureme! Siñati lasuseredun katei le bun”. Ma menefán lan ígiraguagüdaali lan meha Féduru lungua lun le lasandirubei darí lun marihin laali lan katei keisi lubudubu, ligía meha mégeiwa lubéi lun líderawagun asansirei ligaburi lisaminan. Ligía lariñagunbei Hesusu lun: “Disebá nuéi, Mafia! Babusenrúña berederuni ladügǘniwa lugundan Bungiu. Masaminaruntibu kei Bungiu, basaminarun kei wügüri” (Matéu 16:21-23).
(Matéu 16:23.)
Góunigi wamá luéi lagayuahan “liñún gáñiti”
16 Gayaraati giñe leyeeduniña Satanási lubúeingu Bungiu ha úaraguatiña. Kéiburi dan le lariñagunbei Hesusu houn lani disipulugu luagu málühali lan ounwe. Wéiriti meha línsiñe Hesusu lun Féduru darí lun lariñagun lun lun lanügüni katei lau lámarun. Ábati lariñagun Hesusu lun: “Disebá nuéi, Mafia!” (Matéu 16:22, 23). Ka uagu lariñaga lun ítara? Ladüga subudi lani mosu lan lounwen lun lesefuruniña gürigia luma lun larufuduni ye lan Satanási. Súdiniti meha dan ligía. Mama meha lidaani lanügüni katei lau darangilaü. Chóuruti gúndaabei lan hamuga meha Satanási lun merederun lan Hesusu agagudúañu.
17 Murusunrügaali dan lun lagumuchun ubóu wuribati le. Ligía lídanñadiwa lubéi giñe aban dan súdiniti. Ani busenti Satanási lun wanügüni sun katei lau darangilaü luma lun wetenirun lun ugundani le lídanbei ubóu le. Busenti lun wasaminarun luagu lǘgili lan liabin lagumuchagüle ubóu o íbini miábinbei lan. Ani iyeeni lira. Agagudúañu wamá ani mabulieida waméi wawinwanduña lan lidan lagumuhóun dan (Matéu 24:42).
(Matéu 16:24.)
w06-S 1/4 páh. 23 pár. 9
Heiba habügürü lílana sun fulasu, adüga humaña nánime disipulugu; badisei humaña
9 Ka lunbei wadügüni lun wáyeihani igaburi le larufudubei Hesusu libügürü ladügǘn lugundan Bungiu? Ariñagati Hesusu houn lani disipulugu: “Le busenti lafalarunina, bulieiléi káteiñein lan, awandaléi sun luwuyeri asufuriruni le lunbei liabin lun nuéigiñe [...], falalana” (Matéu 16:24). Íridati Hesusu ǘrüwa katei le lunti wadügüni. Furumiñe, mosu wabulieiduni kátañadiwa lan; mini lan lira moun lumuti lan wígiraguagüdün woungua lun luriban igaburi le wawagubei kéiburi wawouguounrügü lan wasaminara, lubaragiñe lira, lunti wánharun lun ladundehan Bungiu. Libiaman, mosu wawanduni “sun luwuyeri asufuriruni” luéigiñe Hesusu. Lidan meha lidaani Hesusu, arihúati meha wagabu kei aban katei le ruti busiganu, barǘ ligía asufuriruni. Kei kristiánugu, aranseñu waña lun wasufurirun luagu uganu buiti (2 Timotéu 1:8). Ítara kei meha ladügüni Kristu, gúndaatiwa íbini adügǘwa lan bula wau, ayanuhóua ligía wuriba wawagu “meberesenga [...] lau nibusigarídüna lan” lira, ladüga subudi wamani gunda lan Bungiu wau (Ebüréu 12:2). Leti lǘrüwan, moun lumuti lerederun wafalaruni Hesusu (Sálumu 73:26; 119:44; 145:2).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Matéu 16:18.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 16:18
Féduru [...] buguya, luáguba dübü le: Dan le layusurún dimurei güriegu pétros, layanuhóuña luagu “aban pisi dübü; aban dübü dayarüti”. Layanuhóuña ya luagu aban iri (Féduru), dimurei güriegu lun iri le líchugubei Hesusu luagu Simón (Hn 1:42). Pétra, aban dimurei le genegeguati luma le aban, sügügüdawati kei “dübü”, ani gayaraati layanuhóuña lan luagu aban fulasu le buinbei lau dübü, luagu lígirugu aban wübü o luagu aban dübü wéiriti. Fuati giñe dimurei güriegu le lidan Mt 7:24, 25; 27:60; Lk 6:48; 8:6; Rom 9:33; 1 Ko 10:4; 1 Fe 2:8. Furanguti masaminarun lan meha Féduru ligía lan dübü le ñeinba lubéi lábunaguei Hesusu lani damuriguaü lugundun abürühati lidan 1 Féduru 2:4-8 Hesusu lan lebu “dübü” le lanúadirubei Bungiu le meha uágubei layanuhóua lidan burí profesía saragu dan lubaragiñe. Ariñagati giñe apostolu Pábulu Hesusu lan ébuubei luma “dübü” (1 Ko 3:11; 10:4). Menefánti layusuruñein lan meha Hesusu dimurei burí le lidan aban igaburi le buiti laganbún lun lariñagun: “Buguya, le unbei nagúara Féduru, aban Pisi Dübü, gunfuranda baali káteitima lan Krístubei, ‘dübü le’, le lunbei leseriwidun kei lebu damuriguaü kristiánu”.
niligilisin: Anihán furumiñeti wéiyaasu láfuachun dimurei güriegu ekklesía. Lídangiñe bián dimurei güriegu liabin: ek, mini lan “bóugudin”, luma kaléo, mini lan “agúara”. Layanuhaña luagu aban sétanu gürigia ha únbaña laguarúa lun hóundaragun adüga hamaamuga aban katei. Lidan bérusu burí le, lariñaguña Hesusu lidan profesía lagumeseruba lan aban damuriguaü hau kristiánugu anuadirúaaña. Ítara haña kristiánugu ha kei “dübü wínwanti” le aubei tábunawagua lani Bungiu “ténpulu” (1 Fe 2:4, 5). Gabügürüguati layusurún dimurei güriegu le tidan Septuahínta leweñeguame dimurei ebüréu le ásügürawagüdübei kei “damuriguaü”, ani liibe-agei dan, yúsuati lun layanuhóun hawagu sun lumutuniña Bungiu ha lídanbaña aban néchani (2 Lu 23:3; 31:30). Lidan Adügaü 7:38, yúsuati dimurei “damuriguaü” lun layanuhóun hawagu ísüraelina ha lasagarubaña Bungiu Ehiptugiñe. Ítarameme, kristiánugu ha únbaña laguarúa “lídangiñe luburiga” anuadahóua hagía “hádangiñe ha lánigu ubóu” tílanabaña “liligilisin Bungiu” o lani Bungiu damuriguaü (1 Fe 2:9; Hn 15:19; 1 Ko 1:2).
(Matéu 16:19.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 16:19
ligelen arúeihani le lánina sielu: Dan le tayanuhan Bíbülia luagu lichugún geléin lun aban gürigia —aban lan yebe geléin inarüniti o layusurúña lan dimurei geléin keisi hénpulu—, mini lan, lichugúña lan somu ubafu lun (1 Kro 9:26, 27; Isa 22:20-22). Ligía chülǘ lubéi dan lun layusurún dimurei “geléin” lun ladimurehóun luagu ubafu luma buligasion. Yusu lumuti Féduru “geléin” le ichugúbei lun lun líchuguni chansi houn huríu (Adü 2:22-41), houn samariana (Adü 8:14-17) luma houn ha mámabaña huríu (Adü 10:34-38) lun heresibiruni lani Bungiu sífiri sandu luma lun gachansin hamá lun hebelurun lidoun Larúeihan Bungiu sielu.
26 LIDAN BIÁN-HATI DARÍ 4 LIDAN ǗRÜWA-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | MATÉU 18, 19
“Góunigi humá luéi hachugeragun o hachugeraguagüdün amu”
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 18:6, 7
aban óunwenbu dübü le amuligülei: O “aban dübü le amuligülei libe le lagararahabei burigü”. Wéiriti meha lihürü aban dübü kei lira darí lun mégeiwa lan aban burigü lun lagararahani, lugundun másiñati weiri lan meha kéiburi 4 o 5 ugudi (1,2 darí 1,5 méturu).
afigougüdüti: Saminawati tuagu lan meha aban sádara layanuhóua furumiñe dan le layusurún dimurei güriegu skándalon, le gayaraabei lásügürawagüdün kei “katei le achugeraguagüdüti”. Añahein saminatiña layanuhóuña lan luagu wewe le meha tuágubei aban sádara le meha uágubei lagürawagúa émei. Lau lásügürün dan, aba layusurún dimurei le lun layanuhóun luagu furumiñeguarügü katei le adügübei lun lachugeragun gürigia o lun léiguadun. Yúsuati giñe dimurei le lun layanuhóun luagu ladügǘn somu katei o ladariragun gürigia lungua lidan somu sügǘ le adügübei lun lóuserun wuriba, lachugeragun, lábürühan lidoun magíaguni o figóu. Lidan Matéu 18:8, 9, gayaraati giñe “liabin lan lun ítara lan kei aban sádara; ladügün lun lafigouhan” mini lubéi dimurei skandalíso, le ásügürawagüdübei kei “afigougüda”.
nwtsty dibuhu luma bidéu
Dübü le amuligülei
Yúsuati meha dübü le amuligülei lun lamuligidúniwa ilaü luma lun lasagarúniwa tagüle aseitúna. Anihein meha lídangiñe dübü ligía, ñǘbüriti ani gayaraati meha hagararahani gürigia lau háhabu, anihein méhati amu le hanarimeyati lueirin darí lun mégeiwa lan aban animaalu lun lagararahani. Másiñati genegegua lan dübü le lídanbei dibuhu le luma le híchugubei filistéana lun Sansón lun lagararahani (Ali 16:21). Mámarügüñein meha Ísüraeli hayusurúa animaalugu lun hagararahan amuligülei, yúsuati giñe lidan saragu amu ageiraü le lábugiñebei harúeihan rómana.
Dübü le íñugiñebei luma le ǘnabugiñebei
Yúsuatiña meha ibiñanigu, kéiburi burigü, lun lagararahóun dübü le amuligülei le wéiriti kei le. Ítara liña meha lamuligidúniwa ilaü luma tachuinhóun aseitúna. Gayaraati meha 5 lan ugudi (1,5 méturu) lueirin dübü le íñugiñebei ani agararahati meha ligibuagu dübü le ǘnabugiñebei le meha wéiritimabei luéi.
(Matéu 18:8, 9, TNM.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 18:9
Heena: Lídangiñe dimurei burí ebüréu geh Hinnóm liabin dimurei Heena, mini lan “fulasu wayati le lani Inomu”, luéigiñeñein oubaü le ñeinhin lubéi lálüda weyu suru libiti binadu Herusalén (ariha humóun sgd, seksióun 16, mapa “Herusalén luma geyegu lau”). Lidan meha fulasu wayati le lágudahoua ifei lidaaniwagu Hesusu, ligía buidu lubéi layusurún dimurei “Heena” lun layanuhóun luagu lagünrinchawagun katei o gürigia sunsuinagubei.
(Matéu 18:10.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 18:10
haríaguñein ligibu Núguchi: O “chülütiña le ñein lubéi Núguchi”. Ánheligurügüñanu gayara harihini ligibu Bungiu ladüga gayara lan hachülürün le ñein lubéi (Afu 33:20).
w10-S 1/11 páh. 16
Beresetiña ánheligu wau
Ariñagati giñe Hesusu rúa lan buligasion houn ánheligu lun híderaguniña lubúeingu Bungiu lun hakipurun aban lubuidun umadaguaü luma. Luagu meha lira ladimureha Hesusu dan le leweridirunbaliña lani disipulugu luagu moun lumuti lan hadügün lun hachugeragun amu, ariñagati: “Manüga humá ni aban hádangiñe ha ǘnabugubutiña ha kei ni kata. Nariñahare hun luagu haríaguñein lan hani ánheligu ligibu Núguchi Bungiu le siélubei súnwandan” (Matéu 18:10). Mama meha lariñaguña Hesusu lau lira gani lan kada aban hádangiñe lani disipulugu aban ánheli le adouraguti hau. Lubaragiñe lira, lariñaguña meha weiri lan hebereserun ánheligu ha awadigimaridubaña luma Bungiu hau kristiánugu inarünitiña.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 18:22
ǘrüwa-wein-diisi wéiyaasu sedü: Gayaraati lafuranguagüdüniwa dimurei güriegu le kei “sedü lanwoun ǘrüwa-wein-diisi” (77 wéiyaasu) o “gádürü-san-gádürü-wein-diisi wéiyaasu”. Ligiaméme dimurei áfuachubei tidan Septuahínta lidan Agumesehani 4:24 dan lásügürawagüdünbei dimurei ebüréu “ǘrüwa-wein-diisi wéiyaasu sedü”, ani úarati luma ligaburi lásügürawagüdün lidan Abürüdǘni Güriegu. Lau sun luwuyeri, lau liridún númeru sedü lóugiñe aban wéiyaasu, ítara liña kamá hamuga lariñawagúña “magumuchaditi” o “mébehati”. Lau laganwoundagüdüni Hesusu númeru le lariñagubei Féduru darí ǘrüwa-wein-disedü, larufudahaña meha houn lani disipulugu mébeha lan átiribei lan wéiyaasu feruduna hamaniña amu. Ánheinti Talmud babilóniana (Yoma 86b), ariñagati: “Anhein acharara gürigia luagu furumiñeti wéiyaasu, libiaman luma lǘrüwan, gayaraati feruduna humani, ánheinti acharara luagu ligadürün wéiyaasu ualá feruduna humani”.
(Matéu 19:7.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mt 19:7
gárada lánina ígiraguni: Lidan meha Lúrudu le ichugúbei lun Moisesi, ariñawagúati mosu lan meha ladügün maríeiti aban dugumedu lábugiñetu lúrudu anhein busén lubéi lígiragun tuma lani weiriou, lun lira háfuga meha mosu lan lidin ayanuha hama wéiyaaña furumiñe. Ruti meha lira dan lun lun lasaminarun buidu anhein busén lubéi lígiragun. Furanguti adüga lan meha Lúrudu le lun móufudahan hamá gürigia ígiragua luma lun lídehan murusun lun hounigirúniwa würiña (2 Lu 24:1). Gama lumoun, lidan meha lidaani Hesusu, adügatiña meha lábutigu relihión lun ménrengun lan houn gürigia lun hígiragun. Ariñagati Hosefu —aban abahüdaguti huríu le awinwandubei lidan furumiñeti sígulu, fariséu ani ígiraguaali—, gayara lan meha lígiragun maríeiti tuma lani weiriou “luagu furumiñeguarügü katei, ani hadan wügüriña gíbeti lébuna ladügǘniwa lira”.
nwtsty dibuhu luma bidéu
Gárada lánina ígiraguni
Bürüwañu tiña gárada lánina ígiraguni to lidan araméu ani lídangiñetu irumu 71 o 72. Dariwatu nuru libiti Wadi Murabbaat, aban chanili madunarihali lidan fulasu mageirawati Hudéa. Ariñawagúati ñein lidan lan lisisin lirumudiri hebedaagun huríu lígiragua Hosé, le lisaani Naksán, le meha awinwandubei uburugu Masada, tuéi Míriam, to lisaani Yónatan.