«Ri chʼaʼoj pa rqʼaʼ Jehová kʼo wä»

Jontir xchapatäj pa jnaʼ 1999, taq ri Qʼatbʼäl Tzij rchë Francia xchʼojij che rä ri sucursal ri kʼo Francia chë ttojoʼ jun impuesto rma jontir ri kchaj xkikʼül chpan ri jnaʼ 1993 kʼa 1996. Xqbʼetzjon kikʼë ri jueces rchë ri tinamït riʼ, ye kʼa majun ta qatoʼik xqïl. Taq xqtzolin rkʼë jun chkë ri jueces riʼ rchë xqbʼetzjon chrij ri xqʼät pa qawiʼ y ma xqchʼakon ta, ri Qʼatbʼäl Tzij rchë Francia xmäj qa más 4,500,000 euros (6,300,000 dólares) chpan rcuenta ri sucursal. Xa xuʼ chik ri Tribunal Europeo xtkowin wä xtyaʼö qatoʼik. Ye kʼa ri juez ri achoq rkʼë xqbʼä wä chqä rwinaq, xkiʼij chqë chë qabogados röj chqä rabogados ri Qʼatbʼäl Tzij nkʼatzin nqamöl qiʼ naʼäy rkʼë jun ixöq ri nsamäj chpan ri Tribunal Europeo rchë nqïl rsolik ri najin nqachʼojij, rchë ke riʼ ma xtkʼatzin ta xtqbʼä chkiwäch ri jueces ri ye kʼo chpan ri Tribunal.

Röj xqaquʼ chë ri ixöq riʼ xtuʼij chqë chë nkʼatzin nqatöj jbʼaʼ che rä ri päq ri nukʼutuj wä ri Qʼatbʼäl Tzij chqë. Ye kʼa röj qataman wä, chë tapeʼ xa xuʼ jun euro xtqatöj, xa xtqaqʼäj ri nuʼij le Biblia. Ri qachʼalal kiyaʼon wä kikchaj rchë nkitoʼ Rqʼatbʼäl Tzij Dios, rma riʼ ri päq riʼ ma rchë ta ri Qʼatbʼäl Tzij rchë Francia (Mat. 22:21). Ye kʼa rchë xqakʼüt chë nqanmaj ri leyes ri nuyaʼ ri Tribunal, xqbʼä chpan ri moloj xbʼan.

Xqamöl qiʼ chpan jun jaʼäl cuarto rchë ri Tribunal Europeo ri akuchï yebʼan wä moloj. Y kan xbʼanatäj ri xqaquʼ. Ri naʼäy xuʼij ri ixöq riʼ chqë, ya riʼ chë ri testigos de Jehová ri ye kʼo Francia nkʼatzin nkitöj jbʼaʼ che rä ri impuesto. Chaq kʼateʼ xqajoʼ xqakʼutuj ya reʼ che rä: «¿Ataman chik rït chë ri Qʼatbʼäl Tzij ya rmajon chik más 4,500,000 euros pa qacuenta?».

Ri ixöq ri nsamäj pa Tribunal kan xjalatäj rachbʼäl. Kan xqʼalajin chë ma rtaman ta wä ya riʼ. Taq rabogados ri Qʼatbʼäl Tzij xkiʼij che rä chë kantzij ri xqaʼij röj che rä, ryä xpë ryowal, y taq xchapon yän chkë, xkʼïs ri moloj. Xqʼax chi nwäch chë yë Jehová xbʼanö jontir, rma röj ma qayoʼen ta wä chë ke riʼ xtbʼanatäj. Kan kiʼ qakʼuʼx xq·el pä chpan ri moloj riʼ. ¡Ma nqanmaj ta wä ri xbʼanatäj!

Ri 30 de junio rchë 2011, ri Tribunal Europeo xuʼij chë ma nkʼatzin ta nqatöj ri impuesto riʼ, chqä xuʼij che rä ri Qʼatbʼäl Tzij chë ttzolij qarajil chqä chë ttojoʼ ral chqë. Ri xchʼöbʼ xuʼän ri Tribunal chpan ri tiempo riʼ, kʼa ryaʼon na utzil pa kiwiʼ qachʼalal aj Francia pa qaqʼij komä. Ri xqakʼutuj che rä ri ixöq ri nsamäj pa Tribunal, tapeʼ ma ya riʼ ta wä qachʼobʼon röj nqakʼutuj che rä, xok achiʼel ta ri abʼäj ri xok chujolon Goliat y xqrtoʼ rchë xqchʼakon. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma, achiʼel xuʼij David che rä Goliat, «ri chʼaʼoj pa rqʼaʼ Jehová kʼo wä» (1 Sam. 17:45-47).

Ma ya riʼ ta ri naʼäy mul xqchʼakon. Tapeʼ nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ kimä ri kʼamöl taq bʼey pa taq religiones o kimä jojun políticos ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ, röj qachʼakon 1,225 casos. Qabʼanon riʼ chpan ri tribunales ri kʼo más uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ chpan 70 tinamït y chpan kʼïy tribunales ri ye kʼo pa kiwiʼ kʼïy tinamït. Ri jaruʼ mul yoj chʼakonäq, yojurtoʼon rchë qatzʼibʼan rbʼiʼ qareligión chpan kʼïy tinamït, rchë ütz nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq, rchë ma nqayüj ta qiʼ rkʼë jontir ri nbʼan rchë nyaʼöx rqʼij jun tinamït chqä rchë ma nyaʼöx ta kïkʼ chqë.

Ye kʼa, nwajoʼ ntzjoj chiwä achkë rma rïn, ri yïn kʼo wä pa central mundial kichë testigos de Jehová (Nueva York, Estados Unidos), xinok jun chkë ri abogados ri xebʼä Europa.

XIKʼIYTISÄX PÄ KIMÄ MISIONEROS

Ri nteʼ Lucille rbʼiʼ, y ntat, George. Ryeʼ xejeʼ chpan ri clase 12 rchë xkikʼül ri Tjonïk ri Galaad rbʼiʼ, y pa 1956 ye kʼo wä Etiopía taq rïn xinaläx. Ryeʼ Philip nbʼiʼ xkiyaʼ, y xkiʼän riʼ rma «Felipe, ri nutzjoj wä ri ütz taq rtzjol» (Hech. 21:8). Jun jnaʼ chrij riʼ, ri Qʼatbʼäl Tzij rchë ri tinamït riʼ ma xyaʼ ta chik qʼij chkë qachʼalal rchë xkitzjoj le Biblia chkë ri winäq. Tapeʼ rïn kʼa yïn koʼöl na chpan ri tiempo riʼ, kʼa nnatäj na chwä chë nfamilia pan ewäl yebʼä wä pa qamoloj chqä chutzjoxik le Biblia. ¡Rïn nqä wä chi nwäch taq nqaʼän riʼ! Ye kʼa pa 1960 xqesäx äl chpan ri tinamït riʼ.

Xqbʼä chpan ri tinamït Wichita (Kansas, Estados Unidos). Ri nteʼ ntat nqä wä chkiwäch nkitzjoj le Biblia, achiʼel xkiʼän taq xeʼok misioneros. Ya riʼ xbʼanö chwä rïn chë xinrayij chqä xinbʼän ya riʼ. Ryeʼ kan nkiʼän wä ri nuʼij le Biblia chqä xkikʼüt chi nwäch rïn, chwäch wana’ ya Judy chqä nchaqʼ Leslie —ri xeʼaläx chqä Etiopía—, chë nkʼatzin nqajoʼ Jehová chqä nqayaʼ rqʼij ryä rkʼë ronojel qan. Rïn xiqasäx pa yaʼ taq kʼo wä 13 njnaʼ, y oxiʼ jnaʼ chrij riʼ, xqbʼä Arequipa (Perú), ri akuchï nkʼatzin wä más toʼïk rchë ntzjöx le Biblia.

Pa 1974, taq rïn kʼa riʼ wä 18 njnaʼ, ri sucursal ri kʼo Perú xuʼij chë rïn chqä kajiʼ chik qachʼalal xtq·ok precursores especiales. Xqtaq pa taq jyuʼ ri ye kʼo los Andes rchë xqabʼetzjoj le Biblia, rma chriʼ majanä wä ntzjöx Rchʼaʼäl Dios chkë ri winäq. Chriʼ chqä xqkowin xqatzjoj le Biblia chkë ri winäq ri yetzjon quechua chqä aimara. Röj nqbʼä wä chpan jun chʼichʼ ri qabʼanon rbʼanik rchë nqwär chpan. Ri chʼichʼ riʼ nqaʼij wä ri Arca che rä rma jisjïk wä raqän. Kan kiʼ nkʼuʼx nnaʼ taq nnatäj chwä achkë rbʼanik xinksaj le Biblia rchë xinkʼüt chkiwäch ri winäq ri yetzjon quechua chqä aimara, chë xa jbʼaʼ chik apü, Jehová xtyaʼ jontir ri nkʼatzin chqë, xtresaj ri yabʼil chqä ri kamïk (Apoc. 21:3, 4). Kan ye kʼïy winäq xkinmaj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios.

XISKʼÏX PA CENTRAL MUNDIAL

Pa 1977, Albert Schroeder xapon Perú. Ryä kʼo wä chpan ri Molaj Ukʼwäy Bʼey, y xuʼij chwä chë tintaqaʼ nsolicitud rchë yibʼä pa central mundial. Y kan ya riʼ xinbʼän. Jbʼaʼ chrij riʼ, ri 17 de junio rchë 1977, xinapon pa Betel ri kʼo Brooklyn. Kajiʼ jnaʼ xisamäj chpan ri departamento rchë Limpieza chqä Mantenimiento.

Pa junio rchë 1978 xintamaj rwäch ya Elizabeth Avallone chpan jun asamblea internacional ri xbʼan Nueva Orleans (Luisiana). Ri rteʼ rtat ryä, achiʼel nteʼ ntat rïn, nkiyaʼ wä rqʼij Jehová rkʼë ronojel kan. Ya Elizabeth kajiʼ wä chik jnaʼ oknäq precursora regular, y ri nrajoʼ ryä ya riʼ nuksaj rkʼaslemal rchë nuʼän rsamaj Jehová. Xqatamaj más qawäch y chanin xkʼän riʼ qawäch rkʼë. Xqkʼleʼ ri 20 de octubre rchë 1979 y ryä chqä xskʼïx rchë xbʼesamäj pa Betel.

Ri naʼäy congregación xqjeʼ wä ya riʼ Brooklyn Spanish, y ri qachʼalal rchë ri congregación riʼ kan kowan xojkajoʼ. Chpan ri jnaʼ ye qʼaxnäq pä, yoj qʼaxnäq pä chpan oxiʼ chik congregaciones ri akuchï kowan chqä xojkajoʼ chqä xojkitoʼ rchë ma xqayaʼ ta qa Betel. Kan kowan nqatyoxij chkë ryeʼ chqä chkë qamigos y qafamiliares rma xojkitoʼ rchë xqachajij qateʼ qatat taq xerjïx.

XINTAMAJ CHKIJ RI LEYES

Pa enero rchë 1982 kʼo jun xbʼanatäj ri ma nyoʼen ta wä: xiqʼaxäx chpan ri Departamento de Asuntos Legales ri kʼo pa Betel. Oxiʼ jnaʼ chrij riʼ, xbʼix chwä chë nkʼatzin yibʼä pa universidad rchë nwesaj ntítulo rchë abogado. Taq najin wä nbʼän estudiar, xqä chi nwäch xintamaj chë ri jaruʼ mul ye chʼakonäq ri testigos de Jehová pa taq tribunales, yertoʼon ye kʼïy winäq chlaʼ Estados Unidos chqä chpan nkʼaj chik tinamït rchë nkichʼojij kiderechos. Pa clase kan kʼïy wä horas nqatzjoj kij ri casos riʼ.

Pa 1986, taq rïn kʼo wä 30 njnaʼ, xbʼix chwä chë xkinok superintendente rchë ri Departamento de Asuntos Legales. Kan ütz xinnaʼ rma, tapeʼ kʼa yïn kʼajol na, xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chwij. Ye kʼa ntaman wä chqä chë kan jun nüm samaj xyaʼöx chwä chqä nquʼ wä rij jontir ri samaj ri nkʼatzin nbʼän.

Xyaʼöx nlicencia rchë abogado pa 1988, ye kʼa ma ntzʼeton ta wä chë ri universidad xtzʼlaʼ jbʼaʼ wachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ri nmaʼq taq estudios kʼo mul nkiʼän chë jun winäq nunaʼ riʼ chqä nunaʼ chë kʼo más rqʼij chkiwäch ri majun ta más kestudios. Ye kʼa ya Elizabeth xirtoʼ rchë eqal eqal jnan chik jmul xuʼän nwäch rkʼë Jehová. Komä nqʼax chi nwäch chë ri kʼo más rqʼij, ma ya riʼ ta chë kʼo kʼïy nqatamaj, ri kʼo más rqʼij ya riʼ nq·ok jun ütz ramigo Jehová chqä nqajoʼ ryä y yeqajoʼ qachʼalal.

NQTOʼON RCHË RI QʼATBʼÄL TAQ TZIJ MA NKIQʼÄT TA RI SAMAJ NQAʼÄN

Taq xinbʼän graduar wiʼ, xikowin xitoʼon más chutzʼetik ri achkë wä nukʼutuj ri qʼatbʼäl tzij che rä Betel chqä xibʼetzjon chkiwäch ri tribunales rchë ma nqʼat ta ri samaj nqaʼän chrij rtzjoxik le Biblia. Kan xqä chi nwäch xinbʼän ri samaj riʼ, ye kʼa kan kwest chqä xuʼän chi nwäch rma kan chaq kʼo yejalatäj chpan rtinamit Jehová. Jun ejemplo, pa 1990 xbʼix che rä qadepartamento chë tresaj jun wuj ri akuchï nuʼij chë ma xtkʼutüx ta chik rajäl qapublicaciones. Kan chpan ri jnaʼ riʼ, ri testigos de Jehová ma xkikʼutuj ta chik päq chkë ri winäq taq nkitzüj wä publicaciones chkë. Ya riʼ xtoʼon rchë ma más ta samaj xjeʼ chqawäch pa Betel chqä chpan ri congregaciones, chqä yojurtoʼon rchë ma nkʼutüx ta impuestos chqë ri ma nkʼatzin ta nqatöj. Ye kʼo jojun xkiquʼ chë ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë xtkʼis ri päq ri nusmajij rtinamit Jehová, chqä chë ma xkejeʼ ta chik qawuj rchë yeqatoʼ ri winäq rchë nkitamaj rwäch Dios. Ye kʼa ma ke riʼ ta xbʼanatäj. Komä ye kʼo más qachʼalal chwäch pa 1990, y ri winäq yekowin nyaʼöx kiway espiritual y ma nkʼatzin ta nkitöj. Rïn ntzʼeton chë taq rtinamit Dios kʼo yerjäl, kan ütz ntel rma yë Jehová nqtoʼö pä chqä rma nuksaj ri ütz samajel rchë nukʼwaj qabʼey (Éx. 15:2; Mat. 24:45).

Ri qabogados kitaman nkiʼän kisamaj taq yebʼä pa taq tribunales, ye kʼa kʼïy mul, ri kowan yojurtoʼon rchë yoj chʼakonäq pa taq tribunales, ya riʼ chë qachʼalal kan ütz kinaʼoj kikʼutun. Jun ejemplo, pa 1998 oxiʼ qachʼalal ri ye kʼo chpan ri Molaj Ukʼwäy Bʼey chqä kixjayil xeʼapon chpan jojun asambleas ri xebʼan Cuba. Ryeʼ kan ütz kinaʼoj xkikʼüt chqä ma xkiqasaj ta kiqʼij nkʼaj chik. Tapeʼ röj yoj tzjonäq wä chik kikʼë ri yesamäj pa qʼatbʼäl tzij, ri más xbʼanö chë ryeʼ xqʼalajin chkiwäch achkë rma ma nqayüj ta qiʼ pa política, ya riʼ ri ütz kinaʼoj xkikʼüt ri qachʼalal riʼ.

Tapeʼ ke riʼ, kʼo mul kan nkʼatzin nqbʼä pa taq tribunales rchë ma nqʼat ta chqawäch nqayaʼ rqʼij Jehová chqä nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq (Filip. 1:7). Kʼo jun tiempo, ri qʼatbʼäl taq tzij ri ye kʼo Europa chqä Corea del Sur, ütz ta xkitzʼët taq röj xqaʼij chë ma nqajoʼ ta nq·ok soldados. Rma riʼ, jun ye 18,000 qachʼalal ri ye kʼo Europa y más 19,000 ri ye kʼo Corea del Sur xeyaʼöx pa cárcel rma ma xkajoʼ ta xeʼok soldados.

Ye kʼa, ri 7 de julio rchë 2011, ri Tribunal Europeo de Derechos Humanos xchʼöbʼ achkë xtbʼanatäj rkʼë ri caso Bayatyan contra Armenia, ri akuchï xuʼij chkë jontir ri tinamït ri ye kʼo Europa chë ütz nkiyaʼ chik jun samaj chkë kiwinaq pa rkʼexel yeʼok soldados. Jojun jnaʼ chrij riʼ, ri 28 de junio rchë 2018, ri Tribunal Constitucional rchë Corea del Sur ke riʼ chqä jbʼaʼ xchʼöbʼ xuʼän. Ma ta jontir qachʼalal kʼojolaʼ kuw xepaʼeʼ, ma ta xbʼanatäj riʼ.

Ri departamento de asuntos legales ri kʼo pa central mundial chqä ri ye kʼo chpan ri sucursales, kowan yesamäj rchë ma nqʼat ta chqawäch nqayaʼ rqʼij Jehová chqä nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq. Chi nwäch rïn, kan kowan rqʼij yentoʼ qachʼalal ri yaʼon kʼayewal pa kiwiʼ kimä ri qʼatbʼäl taq tzij. Nqchʼakon o ma nqchʼakon ta pa taq tribunales, ri utzil qlon ya riʼ chë ri yesamäj pa qʼatbʼäl tzij, ri qʼatöy taq tzij chqä ri winäq nkikʼoxaj chrij Jehová (Mat. 10:18). Ri jueces, ri winäq ri yetzjon pa kibʼiʼ ri qʼatbʼäl taq tzij, ri winäq ri yeqʼaxan ri noticias chqä jontir ri winäq, kʼo chë nkiskʼij ri textos ri yeqayaʼ äl chpan qawuj ri yeskʼïx pa taq tribunales, o nkikʼoxaj ri textos ri yeqaksaj taq nqatoʼ rtinamit Dios. Ri winäq ri nkajoʼ nkiyaʼ rqʼij Dios, nkitamaj más chkij ri testigos de Jehová chqä nkitzʼët chë jontir ri nqanmaj chpan le Biblia qesan wä, y ye kʼo jojun ye oknäq chpan rtinamit Jehová.

¡MATYOX, JEHOVÁ!

Chpan ri 40 jnaʼ ri ye qʼaxnäq pä, yaʼon qʼij chwä rchë yitoʼon kikʼë jalajöj sucursales chwäch jontir Rwachʼlew. Rïn yïn bʼenäq pa taq tribunales ri kowan kiqʼij chqä yïn tzjonäq kikʼë winäq ri nüm kiqʼij pa qʼatbʼäl tzij. Kowan yenwajoʼ chqä kowan ntyoxij ri samaj nkiʼän wachiʼil ri ye kʼo chpan ri Departamento de Asuntos Legales ri kʼo pa central mundial chqä ri ye kʼo chpan nkʼaj chik tinamït. Kan kʼïy utzil wlon pä pa nkʼaslemal chqä kan kiʼ nkʼuʼx nnaʼon.

Ya Elizabeth kan ronojel mul yirtoʼon pä chpan ri 45 jnaʼ ye qʼaxnäq pä. Ryä xjeʼ wkʼë taq ütz lenäq jontir chqawäch y ma xiryaʼ ta qa taq xqaqʼaxaj kʼayewal. Y rbʼanon riʼ tapeʼ kʼo jun ryabʼil ri nuqasaj rdefensas chqä nukʼïs rchqʼaʼ. Kantzij na wä chë ryä kan jun utziläj ixöq.

Ya Elizabeth chqä rïn qatzʼeton pä chë nqkowin kuw nqpaʼeʼ chqä nqchʼakon chkij ri ma yojkajoʼ ta, ma rma ta chë kʼo kʼïy qataman nqaʼän, röj nqkowin nqaʼän riʼ, rma achiʼel xuʼij David, «Jehová nuyaʼ rchqʼaʼ rtinamit» (Sal. 28:8). Kantzij wä, «ri chʼaʼoj pa rqʼaʼ Jehová kʼo wä».