Tqakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Jehová

1. ¿Achkë mamaʼ kʼayewal xkʼüt pä riʼ chwäch José, y achkë xuʼän ryä?

JOSÉ, ri rukʼajol Jacob, kʼo jun mamaʼ kʼayewal xkʼüt pä riʼ chwäch. Taq kʼayin wä äl chik Egipto, ri rixjayil Potifar, ri rajaw, chaq taqïl wä nuʼij che rä: «Kawär wkʼë». Tapeʼ ke riʼ, José ma xuʼän ta riʼ. Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun nkiʼij: «¿Achkë rma? Si Potifar ma kʼo ta wä kikʼë y José xa jun samajel chriʼ. Chqä ri ixöq xkowin ta xuʼän chë José nutäj poqän rma ma xnmaj ta rutzij». Tapeʼ ke riʼ, José majun bʼëy xnmaj ta rutzij ri ixöq tapeʼ kan kowan xtäj ruqʼij chrij. ¿Achkë rma? Ryä xuʼij reʼ: «¿Achkë ta kʼa rma nbʼän jun mamaʼ itzelal riʼ chqä yimakun chwäch Dios?» (Gén 39:7-12).

2. ¿Achkë rma José retaman wä chë chwäch Dios kan jun mamaʼ mak ri nakanuj rukʼexel akʼlaj?

² ¿Achkë rma José retaman wä chë chwäch Dios kan «jun mamaʼ itzelal» ri nakanuj rukʼexel akʼlaj? Tnatäj chqë chë chkipan ri qʼij riʼ majajün ta wä Rupixaʼ Moisés. Xqʼax na jun 200 junaʼ rchë xtzʼibʼäx re pixaʼ reʼ: «Ma takanuj ta rukʼexel akʼlaj» (Éx. 20:14). Ye kʼa ri retaman wä José chrij Jehová xtoʼ rchë xqʼax pa rujolon achkë nuquʼ Jehová chrij ri nakanuj rukʼexel akʼlaj. Rkʼë jbʼaʼ ryä retaman wä chë Jehová xa xuʼ xkʼulbʼaʼ jun achï rkʼë jun ixöq. Chqä rkʼë jbʼaʼ retaman wä chë Jehová kaʼiʼ mul kʼo chë xtoʼ Sara, ri ratiʼt rutataʼ, taq kaʼiʼ qʼatöy taq tzij xkajoʼ xewär rkʼë. Y rkʼë jbʼaʼ xpë pa rujolon chë taq ke riʼ jbʼaʼ xbʼanatäj rkʼë Rebeca, ri ratiʼt, Jehová chqä xtoʼ pä (Gén. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11). Taq xquʼ rij jontir ya riʼ, José xqʼax chwäch achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta chwäch Dios. Rma kowan nrajoʼ Jehová, ryä xyaʼ chwäch ran nuʼän ri retaman wä chë nqä chwäch Rutataʼ kʼo chkaj.

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ ¿Ayaʼon chwäch awan rït nakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios? Qataman chë kan ke riʼ. Ye kʼa jontir xa yoj ajmakiʼ. Rma riʼ we ma nqachajij ta qiʼ, xa xtqakʼän apü kinaʼoj ri winäq chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta chkiwäch ryeʼ (Is. 5:20; Rom. 12:2). Rma riʼ, tqatzʼetaʼ achkë ntel chë tzij nakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios y achkë utzil xtqïl we xkeqaloqʼoqʼej ri pixaʼ yeruyaʼon pä ryä chqë. Chrij riʼ xtqatzʼët oxiʼ naʼoj ri xkojkitoʼ rchë más xtqajoʼ xkeqasmajij ri pixaʼ riʼ.

¿ACHKË NTEL CHË TZIJ NAKʼWAJ JUN CHÖJ KʼASLEMAL?

4. ¿Achkë naʼoj ma kikʼwan ta kiʼ rkʼë ri nakʼwaj jun chöj kʼaslemal?

⁴ Ri ukʼwäy taq bʼey judíos pa ruqʼij qa Jesús xkiquʼ chë kikʼwan wä jun chöj kʼaslemal. Ye kʼa Jesús kan chkipaläj xuʼij wä chë ma ütz ta najin nkiʼän, rma kan nqʼax ruwiʼ ri nkikʼutuj chkë ri nkʼaj chik chqä chaq chkiwäch ryeʼ xkiʼän wä qa ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta (Ecl. 7:16; Luc. 16:15). Komä chqä ye kʼo winäq achiʼel ryeʼ. Chkiwäch ryeʼ, jontir ri nkiʼän kan ütz. Rma riʼ nkinaʼ chë kowan kiqʼij chqä nqä chkiwäch itzel yetzjon chkij ri nkʼaj chik. Ri naʼoj riʼ kan ma nqä ta chwäch Jehová y ma ya riʼ ta riʼ ri nakʼwaj jun chöj kʼaslemal.

5. Chpan le Biblia, ¿achkë ntel chë tzij nakʼwaj jun chöj kʼaslemal? Tayaʼ jojun tzʼetbʼäl.

⁵ Ri nakʼwaj jun chöj kʼaslemal ntel chë tzij naʼän ri ütz nutzʼët Jehová. Ya riʼ kan kowan rejqalen. Chpan le Biblia, ri tzij «chöj kʼaslemal» ntzjon chrij jun winäq ri yerusmajij rupixaʼ Dios chpan rukʼaslemal. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ taq Jehová xuʼij chkë ri kʼayinelaʼ chë kʼo chë yekiksaj «tzʼaqät taq pesas» (Deut. 25:15). Ri kʼayinelaʼ kʼo wä chë ma yekiqʼöl ta ri winäq rkʼë kikʼayij. Rma riʼ ri cristiano ri nrajoʼ nukʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios kʼo chë ma yeruqʼöl ta ri nkʼaj chik rkʼë xa bʼa achkë kʼayij nuʼän. Chqä ri winäq ri chöj rukʼaslemal kan ma nqä ta chwäch nutzʼët chë kʼo jun winäq ri ma pa rubʼeyal ta nbʼan rkʼë. Y rchë ütz ntzʼet rma Dios, ronojel mul nutzʼët na achkë nuquʼ Dios chrij xa bʼa achkë nrajoʼ nuʼän (Col. 1:10).

6. ¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri pixaʼ yeruyaʼon pä Jehová chqë chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta? (Isaías 55:8, 9).

⁶ Le Biblia nuʼij chë Jehová kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir. Reʼ ntel chë tzij chë we nqajoʼ nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal, nkʼatzin nqakʼän qanaʼoj chrij (Jer. 50:7). Rma yë ryä xqbʼanö, xa xuʼ ryä kʼo pa ruqʼaʼ nuʼij achkë ütz nqaʼän y achkë ma ütz ta. Ye kʼa rma xa kʼo qa mak chqij, ri rubʼanik nqatzʼët röj ri achkë ütz y ri achkë ma ütz ta kan ma junan ta rkʼë rubʼanik nutzʼët Jehová, ri majun ta mak chrij (Prov. 14:12; taskʼij ruwäch Isaías 55:8, 9). Ye kʼa, ¿nqkowin yoj winäq nqasmajij ri pixaʼ yeruyaʼon pä chqë? Jaʼ, nqkowin. Nqaʼij riʼ rma «kan achiʼel rubʼanik ryä» kan ke riʼ qabʼanik xuʼän qa (Gén. 1:27). Röj kan nqä chqawäch yeqasmajij ri naʼoj yeruyaʼon pä chqë. Y rma kowan nqajoʼ, nqatäj qaqʼij rchë nqakʼän qanaʼoj chrij (Efes. 5:1).

7. ¿Achkë rma nkʼatzin chë kʼo pixaʼ nqʼat pa kiwiʼ ri winäq? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁷ Taq nqasmajij ri pixaʼ yeruyaʼon pä Jehová chqë chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta, ütz nqbʼä pa qakʼaslemal. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij riʼ. ¿Achkë ta komä nbʼanatäj we chpan jun hospital ri doctores chqä ri enfermeras ma nkismajij ta ri pixaʼ qʼaton pa kiwiʼ chrij kichajixik ri yawaʼiʼ? Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun yawaʼiʼ xkekäm. Achiʼel nqatzʼët, taq yesmajïx ri pixaʼ yeyaʼöx, kan kʼo utzil nuyaʼ qa. Y ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë ri pixaʼ yeruyaʼon qa Dios chqë, kan kʼo utzil nkiyaʼ qa pa qawiʼ.

8. ¿Achkë utzil xtkïl ri xtkikʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios?

⁸ Jehová nuyaʼ utzil pa kiwiʼ ri winäq ri nkitäj kiqʼij rchë nkismajij rupixaʼ. Ryä nuʼij reʼ: «Ri chöj kikʼaslemal xtyaʼöx qa le Ruwachʼlew chkë chqä majun bʼëy xkesäx ta äl chwäch» (Sal. 37:29). Taquʼ achkë xtuʼän qakʼaslemal taq jontir winäq xtkismajij ri pixaʼ yeruyaʼon pä Dios chqë. Jontir kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän chqä kan junan xtuʼän qawäch. Jehová nrajoʼ chë rït nawïl ri utzil riʼ. Achiʼel nqatzʼët, kan kʼo rma nqajoʼ nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë más xtuʼij riʼ qan nqakʼwaj re kʼaslemal reʼ? Tqatzʼetaʼ oxiʼ naʼoj ri xkojkitoʼ rchë xtqaʼän riʼ.

¿ACHKË XTQTOʼÖ RCHË MÁS XTQAJOʼ XKEQASMAJIJ RI PIXAʼ YERUYAʼON PÄ DIOS CHQË?

9. ¿Achkë xtqtoʼö rchë más xtuʼij riʼ qan nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal?

⁹ Naʼäy: Nkʼatzin nqajoʼ ri nyaʼö pä ri pixaʼ chqë. We nqajoʼ nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal, nkʼatzin nqajoʼ Jehová, ri nyaʼö pä ri pixaʼ chqë chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta. We más xtqajoʼ, más xtuʼij riʼ qan nqasmajij ri pixaʼ yeruyaʼon pä chqë. Tqaquʼ kij Adán y Eva. Xa ta ryeʼ xkajoʼ Jehová, ma ta xkiqʼäj rutzij (Gén. 3:1-6, 16-19).

10. ¿Achkë xuʼän Abrahán rchë xqʼax más pa rujolon achkë rubʼanik nchʼobʼon Jehová?

¹⁰ Kantzij na wä chë majun ta jun chqë röj nrajoʼ nuʼän ri xkiʼän Adán y Eva. Rma riʼ nkʼatzin nqatamaj más ruwäch Jehová, nqaloqʼoqʼej ri naʼoj ye kʼo rkʼë chqä nqatäj qaqʼij rchë nqʼax pa qajolon ri rubʼanik nchʼobʼon. We xtqaʼän riʼ, röj kan más na chik xtqajoʼ. Tqaquʼ rij Abrahán. Ryä kowan xrajoʼ Jehová. Yajün taq ma xqʼax ta pa rujolon achkë rma Jehová kʼo jojun ri xeruʼän, ryä ma itzel ta xtzjon chrij. Pa rukʼexel riʼ, xa kan xtäj ruqʼij rchë xtamaj más ruwäch. Tqaquʼ rij reʼ, ¿achkë xuʼän taq xtamaj chë Jehová xtchüp ruwäch Sodoma y Gomorra? Naʼäy xxiʼij jbʼaʼ riʼ chë «ri Juez pa ruwiʼ jontir le Ruwachʼlew» xtchüp kiwäch ütz taq winäq kikʼë ri itzel taq winäq. Ryä ma nunmaj ta wä chë Dios xtuʼän riʼ, rma riʼ xeruʼän jojun kʼutunïk che rä. Rma kan xqasaj riʼ taq xeruʼän ri kʼutunïk riʼ, Jehová ma xpë ta ruyowal che rä y xeruqʼalajsaj rukʼutunik. Taq xetzjon yän, Abrahán xqʼax chwäch chë Jehová yë kan ri winäq nutzʼët chqä chë majun bʼëy yerutzʼlaʼ ta ri ütz taq winäq kikʼë ri itzel taq winäq (Gén. 18:20-32).

11. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Abrahán chë kowan nrajoʼ Jehová chqä chë kan rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij?

¹¹ Ri tzij xuʼän Abrahán rkʼë Jehová chrij Sodoma y Gomorra kan kowan xtoʼ. Kantzij na wä chë ya riʼ xuʼän chë Abrahán más na chik xrajoʼ Jehová chqä más xrajoʼ xnmaj rutzij. Kʼïy junaʼ chrij riʼ, Jehová kʼo jun xuʼij che rä chë tbʼanaʼ ri xtkʼüt we kantzij rukʼuqbʼan rukʼuʼx chrij. Ryä xuʼij che rä chë tkamsaj rukʼajol rchë nutzüj apü rukʼaslemal che rä. Chkipan ri qʼij riʼ, rma Abrahán más na chik retaman ruwäch ru-Dios, ma xkʼutuj ta na achkë rma nkʼatzin nuʼän riʼ. Pa rukʼexel riʼ, ryä xuʼän ri najowatäj tapeʼ rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal xuʼän chwäch. Abrahán rkʼë jbʼaʼ xquʼ rij ri retaman wä chrij Jehová. Ryä retaman wä chë Jehová majun bʼëy xtuʼän ta jun itzelal o jun ri ma pa rubʼeyal ta. Ri apóstol Pablo xuʼij chë Abrahán xqʼax chwäch chë Jehová nkowin wä nukʼasoj pä Isaac, ri rukʼajol (Heb. 11:17-19). Y ryä kan kʼo rma xquʼ ya riʼ, rma Jehová xuʼij che rä chë chpan rujatzul Isaac xttel wä jun mamaʼ tinamït. Ye kʼa chkipan qa ri qʼij riʼ, Isaac majajün ta wä ralkʼwal. Rma Abrahán kowan xrajoʼ Jehová, ryä retaman wä chë Jehová kan pa ruchojmil nuʼän che rä jontir. Rma riʼ, tapeʼ kan kʼayewal xuʼän chwäch, ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx xuʼän che xnmaj tzij (Gén. 22:1-12).

12. We nqajoʼ nqaʼän achiʼel xuʼän Abrahán, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? (Salmo 73:28).

¹² We nqajoʼ nqaʼän achiʼel xuʼän Abrahán, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän? Nkʼatzin nqatamaj más ruwäch Jehová. We xtqaʼän riʼ, más xtqjelun rkʼë chqä más xtqajoʼ (taskʼij ruwäch Salmo 73:28). Ya riʼ chqä xtqrtoʼ rchë xtqatjoj qa-conciencia rkʼë ri rubʼanik nchʼobʼon Dios (Heb. 5:14). Ya riʼ xtqrtoʼ rchë taq kʼo jun ma ütz ta xtkʼüt pä riʼ chqawäch xtqkowin xtqaqʼät qiʼ chwäch. Chqä kan majun bʼëy xtpë ta pa qajolon nqaʼän jun ri xa nuyaʼ bʼis pa ran Jehová o jun ri xa nuʼän chë nchaʼ chiʼ ri qachbʼilanïk rkʼë. ¿Achkë chik nkʼaj xtqtoʼö rchë kan xtqarayij xtqakʼwaj jun chöj kʼaslemal?

13. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nqarayij nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal? (Proverbios 15:9).

¹³ Rukaʼn: Nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ronojel qʼij nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal. We nqajoʼ nkowïr qaqʼaʼ qaqän, nkʼatzin nqatäj qaqʼij chubʼanik ejercicio ronojel qʼij. Ke riʼ chqä jbʼaʼ nbʼanatäj kikʼë ri pixaʼ yeruyaʼon pä Jehová chqë chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta. Nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqarayij yeqasmajij. Y kan ronojel qʼij ütz nqaʼän ya riʼ. Tqayaʼ chwäch qan chë Jehová nqʼax chwäch ri nqkowin nqaʼän y ma nukʼutuj ta más chqë (Sal. 103:14). Ryä nuʼij chë «kan nrajoʼ ri winäq ri nutäj ruqʼij rchë nukʼwaj jun chöj kʼaslemal» (taskʼij ruwäch Proverbios 15:9). Tqaquʼ reʼ, ¿achkë nqaʼän röj we nqajoʼ nyaʼöx jun qasamaj chpan rutinamit Jehová? Kan nqatäj qaqʼij chubʼanik ri najowatäj rchë nqïl ri samaj riʼ. Kan ke riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän we nqajoʼ nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal. Jehová kan ma xtikʼo ta rukʼuʼx chqatoʼik y xtuʼän chë xtkʼuqeʼ más qakʼuʼx chpan ruchʼaʼäl (Sal. 84:5, 7).

14. ¿Achkë nukʼambʼej tzij «ri tzyäq ri bʼanon rkʼë chʼichʼ», y achkë rma nkʼatzin achiʼel ta nqaksaj?

¹⁴ Jehová kowan nqrajoʼ. Rma riʼ, nunataj chqë chë «ri rupixaʼ ma jun ejqaʼn ta» (1 Juan 5:3). Pa rukʼexel riʼ, xa kan yojkichajij chqä yojkitoʼ chpan qakʼaslemal. Tqaquʼ rij ri kʼambʼäl tzij xuʼij ri apóstol Pablo chrij rutzyaq jun soldado ri kʼo chë nuksaj jun cristiano (Efes. 6:14-18). ¿Achkë peraj rchë ri tzyäq riʼ nuchajij ran jun cristiano? Ya riʼ «ri tzyäq ri bʼanon rkʼë chʼichʼ». Achiʼel ri tzyäq riʼ nuchajij wä ran jun soldado, ri tzyäq xtzjoj Pablo, ri nukʼambʼej tzij ri pixaʼ ruyaʼon pä Jehová chrij ri achkë riʼ ri ütz, nuchajij ri nqanaʼ, ri nqarayij chqä ri nqachʼöbʼ. Rma riʼ kan kowan rejqalen yeqasmajij rupixaʼ Jehová kan achiʼel ta nqaksaj ri tzyäq ri bʼanon rkʼë chʼichʼ (Prov. 4:23).

15. ¿Achkë rubʼanik achiʼel ta nqaksaj ri tzyäq ri bʼanon rkʼë chʼichʼ?

¹⁵ ¿Achkë rubʼanik achiʼel ta nqaksaj ri tzyäq ri bʼanon rkʼë chʼichʼ? Nqaʼän riʼ taq nqasmajij ri rupixaʼ Jehová chpan ri qakʼaslemal. Taq nqaquʼ rij achkë xtqatzjoj kikʼë ri nkʼaj chik, achkë bʼix xkeqakʼoxaj, achoq chrij xtqkʼastan wä o ri wuj xtqaskʼij kiwäch, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë naʼoj xtyaʼ qa ya reʼ pa wan? ¿Xkirutoʼ rchë xtinbʼän ri nqä chwäch Jehová? ¿O xa ntzjon chrij ri ma nqä ta chwäch ryä, achiʼel ri tzʼil taq bʼanobʼäl, ri naʼän chʼaʼoj, ri yajakʼäkʼ chqä ri xa xuʼ rït naquʼ qa awiʼ?» (Filip. 4:8). We qabʼanobʼal rukʼwan riʼ rkʼë ruraybʼal Jehová, ri utziläj taq rupixaʼ kan xtkichajij qan.

16, 17. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Isaías 48:18 chë ronojel mul nqkowin nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Jehová?

¹⁶ Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we nqanaʼ röj chë achiʼel ta ma xtqkowin ta xtqasmajij ri rupixaʼ Jehová ronojel mul? Tqaquʼ rij jun kʼambʼäl tzij xksaj Jehová ri nqïl chpan Isaías 48:18 (taskʼij ruwäch). Jehová nuʼij chë ri rukʼwaxik ri chöj kʼaslemal xttok achiʼel «ri ruwiʼ mar». Tqabʼanaʼ che rä chë najin nqkʼastan chuchiʼ mar, y najin nqatzʼët chë ri ruwiʼ yaʼ nbʼä y npë y majun bʼëy ntaneʼ ta. ¿Npë komä pa qajolon chë jun qʼij ma nbʼanatäj ta chik riʼ? Manä. Röj kʼo pa qajolon chë ri ruwiʼ yaʼ kan pa mil junaʼ ke riʼ rubʼanon pä, y kan ke riʼ na xtuʼän xa bʼa jaruʼ junaʼ xkeqʼax.

¹⁷ Rma riʼ, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän we nqajoʼ chë ri rukʼwaxik ri chöj kʼaslemal ntok achiʼel ri ruwiʼ mar? Taq kʼo jun nkʼatzin nqaʼän, naʼäy tqaquʼ achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän; y chrij riʼ, kʼa riʼ tqabʼanaʼ, tapeʼ kan kʼayewal xtuʼän chqawäch. Ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj xtqrtoʼ pä rchë ronojel mul yë ri ütz xtqaʼän (Is. 40:29-31).

18. ¿Achkë rma ma ütz ta chë yoj nqbʼin we ri najin nkiʼän ri nkʼaj chik ütz nutzʼët Jehová o manä?

¹⁸ Rox: Nkʼatzin nqayaʼ qʼij chë yë Jehová tbʼin we ri najin nkiʼän ri nkʼaj chik ütz o ma ütz ta. Tapeʼ nqatäj qaqʼij rchë nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Jehová, kʼo chë ma itzel ta nqtzjon chkij ri nkʼaj chik nixta nqanaʼ chë röj más jïk qakʼaslemal chkiwäch ryeʼ. Tnatäj chqë chë ma pa qaqʼaʼ ta röj kʼo wä ri nqaʼij we Jehová nqä chwäch ri nkiʼän ri nkʼaj chik o manä. Ma tqamestaj ta chë yë Jehová «ri Juez pa ruwiʼ jontir le Ruwachʼlew» (Gén. 18:25). Jehová ma rubʼanon ta jueces chqë. Rma riʼ, ütz ma tqamestaj ta ri xuʼij qa Jesús: «Ma kixtzjon ta itzel chkij ri nkʼaj chkij, rchë ke riʼ ma xketzjon ta itzel chiwij rïx» (Mat. 7:1).b

19. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt José chë kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chë Jehová kan pa ruchojmil nuʼän che rä jontir?

¹⁹ Qtzjon chik jmul chrij José, ri xkʼwaj jun chöj kʼaslemal. Ryä ma itzel ta xtzjon chkij ri nkʼaj chik tapeʼ kan itzel kinaʼoj xkiʼän rkʼë. Ri runmal kowan xkitzʼlaʼ. Ryeʼ xkikʼayij äl pa samaj, y xkiʼij che rä kitataʼ chë xkäm. Kʼïy junaʼ chrij riʼ, xkibʼewlaʼ chik jmul kiʼ. Chkipan ri qʼij riʼ, José jun qʼatöy tzij wä chik, rma riʼ xkowin ta xtzolij rukʼexel chkë. Ya riʼ xkiquʼ runmal chë xtuʼän kikʼë, tapeʼ kan kitzolin wä chik kiʼ rma ri xkiʼän. Ye kʼa José xuʼij chkë: «Ma tixiʼij ta iwiʼ. Rïn ma yïn ta Dios rchë nbʼij we ütz o ma ütz ta ri xiʼän» (Gén. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21). José ma xnaʼ ta chë kʼo más ruqʼij chkiwäch ruchʼalal. Rma riʼ xqʼax chwäch chë xa xuʼ pa ruqʼaʼ Jehová kʼo wä ri nuqʼät tzij pa kiwiʼ.

20, 21. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqanaʼ ta chë röj más chöj qakʼaslemal chkiwäch ri nkʼaj chik?

²⁰ Achiʼel xuʼän José, röj chqä nqayaʼ qʼij chë yë Jehová tqʼatö tzij pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. Achiʼel taq jun qachʼalal kʼo jun ma ütz ta nuʼän, röj kʼo ta chë ma nqaʼij ta chë kan qataman achkë rma xuʼän riʼ. ¿Achkë rma? Rma röj ma nqkowin ta nqatzʼët achkë kʼo pa ran, xa xuʼ Jehová retaman achkë rma ri qachʼalal xuʼän riʼ (Prov. 16:2). Ryä yerajoʼ jontir kiwäch winäq xa bʼa achkë kitinamit o kijatzul. Rma riʼ ryä nuʼij chqë: «Tiyaʼ qʼij chë ri iwan yerukʼül apü konojel ri qachʼalal» (2 Cor. 6:13). Ri nqajoʼ nqaʼän ya riʼ yeqajoʼ jontir qachʼalal y ma itzel ta nqtzjon chkij.

²¹ Röj chqä ma itzel ta nqtzjon chkij ri winäq ri ma ye kʼo ta pa congregación (1 Tim. 2:3, 4). Achiʼel ri qachʼalal ri ma ye Testigos ta, röj ma itzel ta nqtzjon chkij nixta nqaquʼ chë majun bʼëy xkeʼok ta rusamajelaʼ Jehová. We xa xtqaʼän riʼ, xtqakʼüt chë nqanaʼ qiʼ chqä chë chqawäch röj, más chöj kʼaslemal qakʼwan chkiwäch ri nkʼaj chik. Jehová kʼa ruyaʼon na qʼij che rä xa bʼa achkë winäq rchë nutzolij riʼ (Hech. 17:30). Rma riʼ, majun bʼëy tqamestaj ta chë Jehová ma ütz ta yerutzʼët ri winäq ri nkinaʼ chë más chöj kikʼaslemal chkiwäch ri nkʼaj chik.

22. ¿Achkë rma rït nawajoʼ nakʼwaj jun chöj kʼaslemal?

²² We nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Jehová, kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän y xtqayaʼ jun ütz tzʼetbʼäl chkiwäch ri nkʼaj chik. Ya riʼ xtuʼän chë ryeʼ xkojkajoʼ más chqä xtkajoʼ más ri qa-Dios. Majun bʼëy tqayaʼ qa rubʼanik ri ütz chwäch Jehová. Röj kan qayaʼon chwäch qan chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx qkʼë rma nutzʼët chë kan nqatäj qaqʼij ronojel qʼij rchë nqaʼän ri chöj chwäch ryä. Tapeʼ ronojel qʼij ri nqʼax ri winäq más itzel kinaʼoj, ma qbʼison ta, xa kan tqayaʼ chwäch qan chë «Jehová yerajoʼ ri kikʼwan jun chöj kʼaslemal» (Sal. 146:8).