Kikʼutunik ri yeskʼin ruwäch qawuj

Taq Jesús xaläx yän Belén, ¿achkë rma José y María xekanaj qa chriʼ pa rukʼexel xetzolin Nazaret ri akuchï kʼo wä kachoch?

Le Biblia ma nuʼij ta, ye kʼa nuʼij achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö chë ryeʼ xekanaj qa Belén.

Taq jun ángel xuʼij che rä María chë xtjeʼ qa pa yabʼil chqä chë xtaläx jun ral, ryä chqä José Nazaret ye kʼo wä, jun tinamït ri kʼo Galilea (Luc. 1:26-31; 2:4). Taq xeqʼax jojun junaʼ, ryeʼ xeʼel pä Egipto rchë xebʼejeʼ Nazaret. Rma Jesús xkʼïy pä chpan ri tinamït riʼ, nbʼix nazareno che rä (Mat. 2:19-23). Rma riʼ taq nqatzjoj rij Nazaret yepë re oxiʼ winäq reʼ pa qajolon: José, María chqä Jesús.

Ye kʼa María kan retaman wä ri tinamït Judea. ¿Achkë rma qataman riʼ? Rma ryä ye kʼo wä ruchʼalal chpan ri tinamït riʼ. Chriʼ kʼo wä Elisabet, rixjayil ri sacerdote Zacarías chqä ri xok ruteʼ Juan el Bautista (Luc. 1:5, 9, 13, 36). María xbʼeruchʼaʼej Elisabet y xkanaj qa jun oxiʼ ikʼ chriʼ. Chrij riʼ xtzolin Nazaret (Luc. 1:39, 40, 56).

Jun tiempo chrij riʼ, xbʼix chë ri winäq nkʼatzin nkitzʼibʼaj kibʼiʼ pa kitinamit. Rma riʼ, José xkʼatzin xbʼä Belén, ri ya riʼ «ri rutinamit David» chqä ri akuchï bʼin qa chë xtaläx ri Mesías (Luc. 2:3, 4; 1 Sam. 17:15; 20:6; Miq. 5:2). Chpan ri tinamït riʼ xaläx wä Jesús. Kantzij na wä chë José ma xtuʼij ta che rä María chë nkʼatzin yetzolin Nazaret taq xa kʼa riʼ taläx qa kalkʼwal. Ryeʼ xekanaj qa Belén, ri naqaj nkanaj wä qa che rä Jerusalén. Re tinamït reʼ xa xuʼ wä jun 9 kilómetros kikojöl. Ya riʼ kan ütz xuʼän chkiwäch, rma ütz nkikʼwaj ri ti neʼy pa templo rchë nkibʼeyaʼ ri spanïk ri nuʼij chpan Rupixaʼ Moisés (Lev. 12:2, 6-8; Luc. 2:22-24).

Chqä ma tqamestaj ta chë ri ángel xuʼij che rä María chë ri ti ral xtyaʼöx «ru-trono David» che rä chqä chë xttok jun Qʼatöy Tzij. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ José chqä María xkiquʼ chë kan kowan rejqalen chë Jesús naläx chpan rutinamit David (Luc. 1:32, 33; 2:11, 17). Ryeʼ rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ chë nkʼatzin yekanaj qa chriʼ Belén y nkiyoʼej kʼa taq Dios xtuʼij chkë achkë nkʼatzin nkiʼän.

Ma qataman ta jaruʼ chik tiempo ye kʼo chriʼ Belén taq jojun astrólogos xeʼapon kikʼë, ye kʼa chpan ri tiempo riʼ Jesús majun ti neʼy ta chik, chqä kʼo wä chik jun kachoch chriʼ (Mat. 2:11). Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë, pa rukʼexel xetzolin Nazaret, ryeʼ xekanaj qa jun tiempo Belén.

Herodes «xtaq kikamsaxik jontir akʼalaʼ ri kʼa riʼ xeʼaläx kʼa kaʼiʼ kijunaʼ ri ye kʼo Belén» (Mat. 2:16). Rma jun ángel xuʼij che rä José achkë xuʼij Herodes, ryä chqä María xkikʼwaj äl Jesús Egipto, y xekanaj qa chriʼ kʼa taq Herodes xkäm. Chrij riʼ José xkʼwaj äl ru-familia Nazaret. ¿Achkë rma ma xebʼä ta Belén? Rma ri najin wä nqʼatö tzij pa ruwiʼ Judea ya riʼ Arquelao, jun itzel rukʼajol Herodes y rma jun ángel xuʼij che rä José achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ xtkïl. Rma xebʼä Nazaret, Jesús ma xtxiʼin ta wä chik rij rukʼaslemal chqä xtkowin wä xttok jun ütz rusamajel Dios (Mat. 2:19-22; 13:55; Luc. 2:39, 52).

José rkʼë jbʼaʼ xkäm taq Jesús majanä tyaʼ rukʼaslemal pa kamïk rchë jojun winäq xkekowin xtkïl ri kʼaslemal chlaʼ chkaj. We ke riʼ xbʼanatäj, José xtrïl rukʼaslemal chwäch le Ruwachʼlew. Ye kʼïy xkekowin xtkitamaj ruwäch y xkekowin xtkikʼutuj che rä achkë rma xkanaj qa Belén taq xaläx Jesús.