¿Achkë riʼ ri espíritu santo?

Ri nuʼij le Biblia

Ri espíritu santo ya riʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios (Miqueas 3:8; Lucas 1:35). Dios nuksaj ri uchqʼaʼ riʼ rchë nuʼän ri ruraybʼal xa bʼa akuchï nrajoʼ wä ryä (Salmo 104:30; 139:7).

Chpan le Biblia, ri tzij «espíritu» petenäq rkʼë ri chʼaʼäl hebreo rúaj y rkʼë ri chʼaʼäl griego pnéuma. Kʼïy mul, re tzij reʼ yetzjon chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, ntel chë tzij, ru-espíritu santo (Génesis 1:2). Ye kʼa, yeksäx chqä chkij ya reʼ:

Ri ruxlaʼ yaʼ ri nqajqʼaj (Habacuc 2:19; Apocalipsis [Revelación] 13:15).
Ri ruxlaʼ yaʼ (Génesis 8:1; Juan 3:8).
Ri uchqʼaʼ ri nbʼanö chë yekʼaseʼ ri winäq chqä ri chköp (Job 34:14, 15).
Ri runaʼoj chqä ri nrajoʼ nuʼän jun winäq (Números 14:24).
Ri espíritus, achiʼel Dios chqä ri ángeles (1 Reyes 22:21; Juan 4:24).

Jontir reʼ najin yetzjon chrij ri ma nqkowin ta yeqatzʼët, ye kʼa nqkowin nqatzʼët ri kichqʼaʼ. Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios «achiʼel ri ruxlaʼ yaʼ, ma nqkowin ta nqatzʼët, ma nqkowin ta nqachäp, ye kʼa kʼo kowan ruchqʼaʼ» (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de William E. Vine).

Le Biblia nujnamaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios rkʼë ruqʼaʼ Dios o rkʼë ri ruwiʼ ruqʼaʼ (Salmo 8:3; 19:1; Lucas 11:20; tajnamaj rkʼë ri nuʼij Mateo 12:28). Achiʼel jun winäq ri nuksaj ruqʼaʼ chqä ri ruwiʼ ruqʼaʼ rchë nuʼän rusamaj, Dios chqä ruksan ri loqʼoläj ruchqʼaʼ rchë rubʼanon ya reʼ:

Ri ye kʼo chkaj chqä chwäch le Ruwachʼulew (Salmo 33:6; Isaías 66:1, 2).
Le Biblia (2 Pedro 1:20, 21).
Rchë rusamajelaʼ ojer xekowin xekiʼän milagros chqä xkitzjoj ruchʼaʼäl (Lucas 4:18; Hechos 1:8; 1 Corintios 12:4-11).
Yerutoʼon ri winäq ri nkinmaj rutzij rchë yejeʼ utziläj taq naʼoj kikʼë (Gálatas 5:22, 23).

Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios ma jun winäq ta

Le Biblia nukʼüt chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios ma jun winäq ta, rma nuʼij chë ya riʼ ruqʼaʼ chqä ri ruwiʼ ruqʼaʼ Dios (Éxodo 15:8, 10). Ri ruqʼaʼ jun winäq ma yekowin ta yesamäj kiyonïl we ma ye kʼo ta che rä ri ruchʼakul ri winäq riʼ, rma kan yë ri rutzonqʼör nsmajin kichë. Ke riʼ chqä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, xa xuʼ nsamäj taq Dios nsmajin rchë (Lucas 11:13). Chqä, le Biblia nujnamaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios rkʼë ri yaʼ chqä kikʼë ri ma nqkowin ta yeqatzʼët, achiʼel ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chqä ri qatamabʼal. Ya reʼ chqä nukʼüt chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios ma jun winäq ta (Isaías 44:3; Hechos 6:5; 2 Corintios 6:6).

Chpan le Biblia nqïl rubʼiʼ Jehová chqä rubʼiʼ Jesucristo, ri Rukʼajol. Ye kʼa majun ta akuchï nqïl wä rubʼiʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios (Isaías 42:8; Lucas 1:31). Kʼo jmul, Esteban, ri rutzeqelbʼëy Jesús, xtzʼët jun visión rchë ri kaj, ye kʼa ryä xa xuʼ kaʼiʼ winäq xtzʼët chriʼ y ma oxiʼ ta. Le Biblia nuʼij: «Ryä, rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, xtzuʼun chkaj chqä xtzʼët Dios chqä Jesús ri paʼäl pa ru-derecha Dios» (Hechos 7:55). Rchë Esteban xkowin xtzʼët ri visión riʼ, Dios xyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa ruwiʼ.

Ri nkinmaj jojun winäq chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios

Ye kʼo jojun winäq nkinmaj reʼ: Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun winäq chqä ya riʼ jun chkë ri ye kʼo chpan ri Trinidad. Achiʼel ta ke riʼ nukʼüt 1 Juan 5:7, 8 chkipan jojun Biblias, achiʼel ri Torres Amat chqä ri Reina-Valera.

Ri kantzij chrij riʼ: Ri Biblia Torres Amat nuʼij reʼ chpan 1 Juan 5:7, 8: «Ye kʼo oxiʼ ri ye qʼalajsan chlaʼ chkaj: ri Tataʼaj, ri Chʼaʼäl chqä ri Espíritu Santo; y re oxiʼ reʼ xa ye junan. Y ye kʼo oxiʼ ri ye qʼalajsan aweʼ chwäch le Ruwachʼulew». Ye kʼa, ye kʼo jojun winäq ri nkinukʼuj rij ri xebʼanatäj ojer nkiʼij chë ri apóstol Juan ma xerutzʼibʼaj ta re tzij reʼ y, rma riʼ, ma kʼo ta chë njeʼ chpan le Biblia. Jun tzʼetbʼäl, Bruce M. Metzger, jun achï ri nunukʼuj rij le Biblia, xuʼij: «Re tzij reʼ ma yelitäj ta chkipan ri naʼäy taq rollos chqä [...] ma kʼo ta chë yejeʼ chpan ri Nuevo Testamento» (Un comentario textual al nuevo testamento griego).

Ye kʼo jojun winäq nkinmaj reʼ: Le Biblia ntzjon chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios kan achiʼel ta najin ntzjon chrij jun winäq, rma riʼ nqaʼij chë kan jun winäq wä.

Ri kantzij chrij riʼ: Le Biblia kʼo mul ntzjon chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios kan achiʼel ta najin ntzjon chrij jun winäq, ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë kan jun winäq. Ke riʼ chqä nbʼanatäj taq ntzjon chrij runaʼoj jun winäq, ri kamïk chqä ri mak (Proverbios 1:20; Romanos 5:17, 21). Jun tzʼetbʼäl, le Biblia kʼo mul nuʼij chë ri mak kan achiʼel ta nqʼolon, njakʼäkʼ o nkamsan (Mateo 11:19; Lucas 7:35; Romanos 7:8, 11).

Chpan ri Evangelio ri xtzʼibʼaj Juan, nqatzʼët chë Jesús xuʼij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun toʼonel. Ryä xuʼij chë ri toʼonel riʼ (chqä nbʼix paráclito che rä) xtqʼalajsaj, xtkʼwaj kibʼey, xttzjon, xtkʼoxaj chqä xtkʼüt ri kantzij chkiwäch ri rutzeqelbʼëy. Chqä, Jesús xuʼij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtyaʼ ruqʼij ryä chqä chë Jesús kʼo jun ri xtyaʼ che rä ri uchqʼaʼ riʼ. Ye kʼo jojun winäq nkiʼij chë rma Juan xksaj jun pronombre ri nksäx rchë ntzjöx rij jun achï pa chʼaʼäl griego, reʼ ntel chë tzij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun winäq (Juan 16:7-15). Ye kʼa Juan xuʼän riʼ rma ri tzij ri xksaj ryä pa chʼaʼäl griego rchë xuʼij «toʼonel» (paráklētos) ya riʼ jun sustantivo ri nksäx rchë ntzjöx rij jun achï y rma riʼ najowatäj chqä jun pronombre ke riʼ. Ye kʼa taq Juan xtzjon chrij ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, xksaj ri sustantivo pnéuma. Re sustantivo reʼ ma najin ta ntzjon chrij jun achï o jun ixöq. Rma riʼ xksaj chqä jun pronombre ke riʼ (Juan 14:16, 17).

Ye kʼo jojun winäq nkinmaj reʼ: Taq jun winäq nqasäx pa yaʼ, nbʼan riʼ pa rubʼiʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios. Reʼ ntel chë tzij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun winäq.

Ri kantzij chrij riʼ: Kʼo mul, le Biblia nuksaj ri tzij «pa rubʼiʼ» rchë nukʼüt chë jun winäq kʼo jun najin nuʼän rma yaʼon uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ (Deuteronomio 18:5, 19-22; Ester 8:10) Pa kaxlän chqä ke riʼ jbʼaʼ ntel chë tzij taq nbʼix «pa rubʼiʼ ri ley», ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë ri ley jun winäq. Rma riʼ, taq jun winäq nqasäx pa yaʼ pa rubʼiʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, reʼ ntel chë tzij chë ri winäq riʼ nqʼalajin chwäch jaruʼ ruchqʼaʼ ri uchqʼaʼ riʼ chqä achkë rubʼanik ntoʼon rchë nbʼanatäj ri ruraybʼal Dios (Mateo 28:19).

Ye kʼo jojun winäq nkinmaj reʼ: Ri naʼäy taq rutzeqelbʼëy Jesús, yajün ri apóstoles, xkinmaj chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun winäq.

Ri kantzij chrij riʼ: Ma ya riʼ ta nukʼüt le Biblia chqä ri xebʼanatäj ojer. Achiʼel nuʼij ri Encyclopædia Britannica, «ri naʼoj ri nukʼüt chë ri Espíritu Santo ya riʼ jun Winäq chqä jun dios, [...] xtzʼuktäj pä chpan jun Moloj ri xbʼan chpan ri tinamït Constantinopla chpan ri junaʼ 381 taq xpë yän Jesús». Re moloj reʼ xbʼan taq qʼaxnäq chik más bʼaʼ 250 junaʼ chrij qa rukamik ri rukʼisbʼäl ru-apóstol Jesús.