Ina ni fanete kuema kutsimbitisa mmovha?

HI NGA pimisa ngu m’thu wu se a nga kumba ni ku a ni malembe a mangi a txi tsimbitisa mmovha. Ene wa tidhunda kuva ni mmovha wakwe nguku wa ya a mu a kulavako. Kambe mwaya wakwe ni vangana vakwe va karateka ni ku va pimisa ti to a fanete kuema ku tsimbitisa mmovha. Se ene kha ti pfisisi ti to nguku txani maxaka akwe ma txi pimisa ngu nzila yiya.

Ina eto ta humelela ngu ngawe? I di toneto, nji txani atxi txi no kuvhuna ku u maha txisungo txa ti to u na simama u tsimbitisa mmovha mwendo nem?

Ka matiko mamwani, mtsimbitisi wa mmovha ngaku a txi hoka ka tanga yo kari atxi lava kuwuseta Carta de condução, ti lava eya maha maezame o kari ka dhokodhela kasiku e tumelelwa kusimama e tsimbitisa mmovha mwendo nem. Makristu aya ma hanyako ka matiko onewo ma engisa milayo ya wukoma mayelano ni mhaka yoneyo. (Var. 13:1) Ti singa ni mhaka ni ditiko adi u zumbako ka dona, gondo yi ya yi na kuvhuna to u maha txisungo txa txinene mayelano ni ti to u na simama u tsimbitisa mmovha mwendo ti lava u ema.

ALAKANYISISA NGU NZILA YI U TSIMBITISAKO NGU YONA MMOVHA

Sengeletano ya vathu vo kumba ya khe Estados Unidos (Instituto Nacional do Envelhecimento), yi womba ti to vathu ava va nga kumba va fanete ku ti mahela siwotiso siya si londiselako:

Ina ta ni karatela kulera ati ti nga bhalwa a ha ka sixapana asi si kongomisako ava va tsimbitisako mimovha txitaratoni mwendo ni ni txikarato txo wona ni wusiku?
Ina ta ni karatela kujikisa msungo ni wona sibuku sa mmovha ni kuwona makhalo ya ma si wonekiko kwati?
Ina ta ni hehukela kuthavisa mkondo ka aseleradhori ni kanda ditravhawu?
Ina ni tsimbitisa mmovha ngu mkhatalo aha ko ni khulumetela mimovha yimwani?
Ina masikwananu ni khala kumaha asidhenti mwendo mmovha wangu wu bovekile ni kunyarekela ngu ku ni nga txhayisa txo maha?
Ina ni ti nga emiswa ngu maphoyisa ngu nzila yi ni tsimbitisako ngu yona mmovha?
Ina ni khala kukhudhahela ni txi tsimbitisa mmovha?
Ina na sela mrende wo kari awu wu nga mahako ni si tsimbitisi kwati?
Mwaya wangu ni vangana vango va khala ku ni gela to va karateka ngu nzila yi ni tsimbitisako ngu yona mmovha?

I di ti to xamulo yako i ina ka tximwetxo mwendo ka simbidi sa siwotiso siya si ku txitimwi hawa, eto ti nga maha ti txi kombisa ti to i mbimo yo u maha kutxitxa ko kari. Ngu txikombiso, kutilava u nga pumba kutsimbitisa mmovha ngutu-ngutu ni wusiku. Mbimo yotshe xolisisa nzila yi u tsimbitisako ngu yona mmovha. Ti ngo txani u wotisa va hamwayani kwako mwendo mngana wako mayelano ni nzila yi u tsimbitisako ngu yona. Tximwani txi u nga txi mahako ngu tsula Escola de condução u ya gonda tinzila ta tiphya to tsimbitisa mmovha ngu nzila yo vhikeleka. Kambe ngaku xamulo yako i di ina ka siwotiso sasingi si ku txitimwi, i nga va tatinene kuema kutsimbitisa mmovha.a

TUMELA KUKONGOMISWA NGU MATSHINA A MILAYO YA BHIBLIA

Ti nga maha ti txi hi karatela kutumela ti to kha hi nga ngadi hi sikota kutsimbitisa mmovha kufana ni kale, ni kupimisa ngu kuema kutsimbitisa mmovha, ti nga hi tisela txitrese. Se Bhiblia yi nga kuvhunisa kutxani ti to u maha txisungo txa txinene ka mhaka yiya? A hi woneni matshina a milayo a ya ma nga hi vhunako.

Vana wo dinganisela. (Mav. 11:2) Mbimo yi hi yako hi kumba, mtamo wathu wa pumbeka. Hi nga khata kuva ni sikarato sa maso, hi si engisi kwati ni ku ti nga hi karatela kuvhika phango ngu txikuluveta. Ngu txikombiso, vathu vamwani va ema kumaha mithumo yo kari mbimo yi va yako ve kumba nguku va ti pfisisa ti to ti nga hehuka ku ve ti dayisa. Ngu ha kufanako, mbimo yi hi yako hi kumba ti nga hi karatela kutsimbitisa mmovha ngu nzila ya yinene. Se m’thu wu a dinganiselako a nga maha txisungo txo ema kutsimbitisa mmovha kasiku e vayilela kumaha ma asidhenti. (Mav. 22:3) M’thu eneyo a tshumela e xonipha matipfelo aya vamwani va ku nawo ngu ngene.—Fananisa ni 2 Samuwele 21:15-17.

Vayilela kuva ni mnando wa mnoha. (Dhewut. 22:8) Mmovha wu nga va ditxhari ngaku u si wu tsimbitisi kwati. M’thu wu a si swiko e sikota kutsimbitisa kwati mmovha, kambe e maha tikano eya masoni e wu tsimbitisa, a nga veka wutomi wakwe ni wa vamwani ha phangoni. Phela ngaku a txo maha asidhenti yo kari kufa vathu, ene a nga va ni mnando wa mnoha.

Ngaku ti txi lava u maha txisungo txo ema kutsimbitisa mmovha, u nga zumbeli kutipfa u si nga wa txilo. Jehovha wa kudhunda ni ku wa ninga lisima tifanelo tako tatinene to fana ni ku dinganisela, kutiveka hahatshi ni kukhatala ngu vamwani. Ene a thembisa ku kukhatalela ni ku kuthavelela. (Isaya 46:4) Jehovha kha na mbi ku tshotsha. Ngu toneto, maha mkombelo u kombela Jehovha ti to e kuvhuna kasiku u thumisa matshina a milayo ya Bhiblia ti to u ziva kumaha txisungo txa ti to u na simama u tsimbitisa mmovha mwendo u na ema.

Vamwani va nga ku vhunisa kutxani

Ngu mtolovelo, siro sa mwaya wa mwanathu wu a nga kumba ngu sona si nga bhulako nayo ngu nzila yi a tsimbitisako ngu yona mmovha ni ku vangana ni vona va nga m’vhuna. Ngaku m’thu wo kari a txo womba to khene wa karateka nguku mwanathu wo kari wo kumba a si tsimbitisiko kwati mmovha, ti tekele hamsungo. Ti ngo txani ngaku mwanathu wu a nga kumba a txo ya wukhalo ngu mmovha wakwe u tsula nayo kasi kuwona nzila yi a tsimbitisako ngu yona? Ngako ti txi laveka, bhula nayo ngu ti u nga ti wona. Mbimo yi u mahako toneto, duketa ku ti veka ka wukhalo wakwe. Mkombe wunene, kambe m’gele ditshuri. Khumbula ti to txikarato hi nga tanga yakwe kambe wusikoti wakwe wo tsimbitisa mmovha. Duketa kuthumisa mapswi ya ma ku: “Na karateka ngutu ngu nzila yi u tsimbitisako ngu yona mmovha nguku ni lava ku u vhikeleka,” hahanze ko thumisa mapswi ya ma ku: “Khu nga ngadi u si kota kutsimbitisa kwati mmovha.” Mvhune e khumbula matshina a milayo ya Bhiblia a ya hi nga ma wona ka msungo mhaka wuwa, ni ku mtsanisekise ti to awe wa tiziva to ene wa ma dhunda matshina yawa a mlayo.

Alakanya ngu nzila yi m’thu wo kumba a nga ti pfisako tona ngaku ti txo lava ku e ema kutsimbitisa mmovha. Ti nga maha e tipfa nga o va jele. Se u nga maha txani ka txiemo txiya? Vana mngana wa mnene ngu ku tiningeta to u m’vhuna ngaku ti txi laveka. (Mav. 17:17) Ngu txikombiso, awe u nga mninga bholeya ti sa lava ku e kukombela. U txi maha toneto kha na mbi tipfa a di jele. Mbimo yimwani ti nga lava u mninga bholeya kasiku e ya ka makhalo ya ti ko sunga ku e tsula, o fana ni kuya mitshanganoni, kutxhumayelani, kuya sibhejela ni kuya merkadhu. Tiveke hakubasani ti to wa tsaka nguku mninga txivhuno txonetxo, ni ku wa tsaka ngu kuheta mbimo nayo.—Var. 1:11, 12.

a Kasi kuziva to engeteleka, wona msungo mhaka awu wu ku “Asidhenti ya mmovha yo humelela vamwani dwe?” ka Khenjemuka! Wa 22 ka Agosto wa 2002 ngu Txiputukezi.