MGA PROVERBIO
1 Kini ang mga panultihon* ni Solomon+ nga anak ni David,+ ang hari sa Israel:+
2 Aron makat-onan* ang kaalam+ ug disiplina;
Aron masabtan ang maalamong mga panultihon;
3 Aron makabaton sa disiplina+ nga makahatag ug lawom nga pagsabot,
Pagkamatarong,+ maayong panghukom,*+ ug pagkatul-id;*
4 Aron hatagag kaalam+ ang walay kasinatian;
Aron hatagag kahibalo ug katakos sa panghunahuna+ ang batan-on.
5 Ang tawong maalamon maminaw ug modawat ug dugang pagtudlo;+
Ang tawong may pagsabot modawat ug maalamong giya*+
6 Aron masabtan ang panultihon ug ang lawom nga pamulong,*
Ang mga pulong sa mga maalamon ug ang ilang mga tigmo.+
7 Ang pagkahadlok* kang Jehova mao ang sinugdan sa kahibalo.+
Mga buangbuang lang ang nagtamay sa kaalam ug disiplina.+
10 Anak ko, kon tentalon ka sa mga makasasala, ayawg padala.+
11 Kon moingon sila: “Uban ta!
Mangatang tag mga tawo nga atong patyon.
Manago ta ug mamiktimag inosenteng mga tawo nga lingawlingaw lang.
12 Lamyon nato sila nga buhi, sama sa ginahimo sa Lubnganan,*
Lamyon nato sila nga tibuok, sama niadtong nangahulog sa gahong sa kamatayon.
13 Kuhaon nato ang tanan nilang bahandi;
Pun-on natog inilog ang atong mga balay.
14 Kuyog namo,
Ug bahinon natog sakto ang atong kinawat.”
15 Anak ko, ayawg sunod nila.
17 Wala gyoy pulos ang pagbutang ug lit-ag kon nagtan-aw ang langgam.
18 Maong nangatang sila aron mopatay;
Nanago sila aron kuhaon ang kinabuhi sa uban.
19 Kini ang ginahimo niadtong manglimbong aron makabaton ug bahandi,
Ug kini moresulta sa ilang kamatayon.+
20 Ang tinuod nga kaalam+ nagasinggit diha sa dalan.+
Kini nagsigeg siyagit diha sa mga plasa.+
21 Sa kadalanan* nga daghag tawo kini nagasinggit.
Sa mga ganghaan* sa siyudad kini nag-ingon:+
22 “Kamong walay kasinatian, hangtod kanus-a mo magpabiling walay kasinatian?
Kamong bugalbugalon, hangtod kanus-a mo magbugalbugal?
Kamong mga buangbuang, hangtod kanus-a ninyo dumtan ang kahibalo?+
23 Dawata ang akong pagbadlong.*+
Ug ibubo nako kaninyo ang gahom sa akong kaalam;
Ipahibalo nako ang akong mga pulong kaninyo.+
24 Kay nagsige kog tawag apan wala mo maminaw,
Gituy-od nako ang akong kamot apan walay nagtagad,+
25 Gisalikway ninyo ang tanan nakong tambag
Ug wala ninyo dawata ang akong pagbadlong,
26 Mokatawa sab ko dihang modangat kaninyo ang katalagman;
Yagayagaan ta mo dihang moabot ang inyong gikahadlokan,+
27 Dihang moabot ang inyong gikahadlokan samag bagyo,
Ug mohapak kaninyo ang katalagman samag unos,
Dihang modangat kaninyo ang kasakit ug kalisdanan.
28 Nianang panahona magsige silag tawag nako, pero dili ko motubag;
Mangita gyod sila nako, pero dili ko nila makit-an,+
29 Kay ilang gidumtan ang kahibalo,+
Ug wala sila magpakitag kahadlok kang Jehova.+
30 Wala sila mopatuo sa akong tambag;
Wala nila tahora ang tanan nakong pagbadlong.
31 Busa anihon* nila kon unsay ilang gitanom,+
Ug antoson nila ang resulta sa kaugalingon nilang mga plano.*
32 Kay ang pagkamasinupakon sa mga walay kasinatian maoy mopatay nila,
Ug ang kawalay-pagpakabana sa mga buangbuang maoy molaglag nila.
33 Apan ang maminaw nako magpuyo nga may kasegurohan+
Ug dili mahadlok nga may moabot nga katalagman.”+
2 Anak ko, kon dawaton nimo ang akong mga pulong
Ug pabilhan ang akong mga sugo,+
2 Pinaagi sa pag-abli sa imong dalunggan para sa kaalam+
Ug sa pagbukas sa imong kasingkasing para sa katakos sa pag-ila;+
3 Dugang pa, kon manawag ka aron mangayog pagsabot+
Ug mosinggit aron makabatog katakos sa pag-ila;+
4 Kon padayon nimo ning pangitaon nga morag nangita kag plata,*+
Ug padayon nimo ning pangitaon nga samag tinagong bahandi;+
5 Imong masabtan ang pagkahadlok kang Jehova,+
Ug imong makaplagan ang kahibalo sa Diyos.+
6 Kay si Jehova mismo ang mohatag ug kaalam;+
Naggikan sa iyang baba ang kahibalo ug ang katakos sa pag-ila.
7 Naa siyay tinigom nga praktikal nga kaalam para sa mga matul-id;
Siya maoy taming niadtong naglakaw nga may integridad.+
9 Unya imong masabtan kon unsay matarong ug hustisya ug matul-id,
Ang katibuk-ang dalan sa kon unsay maayo.+
10 Dihang ang kaalam mosulod sa imong kasingkasing+
Ug ang kahibalo makapalipay sa imong kalag,*+
11 Ang katakos sa panghunahuna magbantay nimo,+
Ug ang katakos sa pag-ila manalipod nimo,
12 Aron luwason ka gikan sa daotang dalan,
Gikan sa tawong nagsultig daotan,+
13 Gikan niadtong mibiya sa matarong nga mga dalan
Aron molakaw sa mga dalan sa kangitngit,+
14 Gikan niadtong nalipay sa pagpakasala,
Niadtong nalipay sa paghimog daotan,
15 Niadtong mga hiwi ug agianan
Ug niadtong malimbongon ug dalan.
16 Luwason ka niini gikan sa makasasala* nga babaye,
Gikan sa maulog-ulogong* mga pulong sa imoral* nga babaye,+
17 Kinsa mibiya sa iyang bana* sa iyang pagkabatan-on+
Ug nalimot sa iyang pakigsaad uban sa Diyos;
18 Kay ang pag-adto sa iyang balay samag pagpaingon sa kamatayon,
Ug ang iyang dalan paingon sa lubnganan.+
19 Walay usa niadtong makigdulog* niya ang makabalik,
O makasubay pag-usab sa mga dalan sa kinabuhi.+
20 Busa subaya ang dalan sa maayong mga tawo
Ug pabilin sa mga agianan sa matarong,+
21 Kay mga matul-id lang ang magpuyo sa yuta,
3 Anak ko, ayawg kalimti ang akong gitudlo,*
Ug hinaot sundon sa imong kasingkasing ang akong kasugoan,
2 Kay kini magdugang kanimog daghang adlaw
Ug mga tuig sa kinabuhi ug kalinaw.+
3 Ayawg tugoti nga biyaan ka sa maunongong gugma ug pagkamatinumanon.*+
Ihikot kini sa imong liog;
Isulat kini sa imong kasingkasing;+
4 Unya uyonan ka sa Diyos ug sa mga tawo
Ug isipon ka ingong tawo nga lawom ug pagsabot.+
7 Ayawg salig sa kaugalingon nimong kaalam.+
Kahadloki si Jehova ug palayo sa daotan.
9 Pasidunggi si Jehova pinaagi sa imong bililhong mga butang,+
Pinaagi sa mga unang bunga* sa tanan nimong abot;*+
10 Unya mapuno pag-ayo ang imong mga balay-tipiganan,+
Ug moawas ang bag-ong bino sa imong mga pug-anag bino.*
11 Anak ko, ayawg isalikway ang disiplina ni Jehova,+
Ug ayawg dumti ang iyang pagbadlong,+
12 Kay ang gihigugma ni Jehova iyang ginabadlong,+
Sama sa ginahimo sa amahan sa pinangga niyang anak.+
13 Malipayon ang tawo nga nakakaplag ug kaalam+
Ug ang tawo nga nakabaton ug katakos sa pag-ila;
14 Ang pagbaton niini mas maayo pa kay sa pagbaton ug plata,
Ug ang pagbaton niini* mas maayo pa kay sa pagbaton ug bulawan.+
15 Kini mas bililhon pa kay sa korales;*
Walay bisan unsa nga imong gipangandoy ang makatumbas niini.
16 Sa tuong kamot niini naa ang taas nga kinabuhi;
Sa walang kamot niini naa ang bahandi ug himaya.
18 Kini maoy kahoy sa kinabuhi niadtong naggunit niini,
Ug kadtong naghawid pag-ayo niini tawgong malipayon.+
19 Si Jehova nagtukod sa yuta pinaagi sa kaalam.+
Lig-on niyang gipahimutang ang kalangitan pinaagi sa katakos sa pag-ila.+
20 Pinaagi sa iyang kahibalo nabahin ang lawom nga katubigan
Ug ang panganod sa kalangitan nagpatunghag yamog.+
21 Anak ko, ayaw kinig* kalimti.
Ampingi ang praktikal nga kaalam ug ang katakos sa panghunahuna;
22 Kini maghatag nimog kinabuhi
Ug mahimong nindot nga kuwentas sa imong liog;
23 Unya luwas kang molakaw sa imong dalan,
28 Ayawg ingna ang imong isigkatawo: “Lakaw, balik na lang! Ugma na ko mohatag,”
Kon makahatag ka karon.
31 Ayawg kasina sa bayolenteng tawo+
Ug ayawg pilia ang bisan unsa sa iyang mga dalan,
32 Kay gidumtan ni Jehova ang tawong limbongan,+
Apan makigsuod Siya sa matul-id.+
4 Mga anak, paminawa ang disiplina sa amahan;+
Pamati aron makabaton mog pagsabot,
2 Kay maayo ang akong itudlo ninyo;
4 Gitudloan ko niya ug giingnan: “Sundon unta sa imong kasingkasing ang akong mga pulong.+
Tumana ang akong mga sugo aron motaas ang imong kinabuhi.+
5 Batoni ang kaalam ug ang pagsabot.+
Ayawg kalimti ang akong ginasulti ug ayawg tipas gikan niini.
6 Ayaw kinig biyai, ug proteksiyonan ka niini.
Mahala kini, ug kini manalipod nimo.
7 Ang kaalam ang labing importanteng* butang,+ busa batoni ang kaalam,
Ug bisan unsa pay imong mabatonan, seguradoha nga makabaton kag pagsabot.+
8 Pabilhi kini pag-ayo, ug bayawon ka niini.+
Pasidunggan ka niini kay gimahal nimo kini.+
9 Magbutang kinig nindot nga purongpurong sa imong ulo;
Adornohan ka niinig korona sa katahom.”
12 Dihang molakaw ka, dili mapugngan ang imong mga lakang;
Ug kon modagan ka, dili ka mapandol.
13 Kupti ang disiplina; ayaw kinig buhii.+
Ampingi kini, kay kini ang imong kinabuhi.+
16 Kay dili sila makatulog kon dili sila makahimog daotan.
Dili sila makatulog kon wala silay tawong mapukan.
17 Ang ilang kinaon mao ang tinapay sa pagkadaotan,
Ug ang ilang ilimnon mao ang bino sa kapintasan.
18 Apan ang dalan sa matarong sama sa kahayag sa adlaw
Nga mag-anam ka hayag hangtod sa udtong tutok.+
19 Ang dalan sa daotan sama sa kangitngit;
Wala sila mahibalo kon unsay nakapandol nila.
21 Ayaw kinig kalimti;
Ibutang kini sa kinailadman sa imong kasingkasing,+
22 Kay kinabuhi kini niadtong makakaplag niini+
Ug kahimsog sa ilang tibuok lawas.*
23 Labaw sa tanan nga imong bantayan, bantayi ang imong kasingkasing,+
Kay nagdepende niini ang imong kinabuhi.*
27 Ayawg tipas sa tuo o sa wala.+
Ipalayo ang imong tiil gikan sa daotan.
5 Anak ko, pamati sa akong kaalam.
Paminawa pag-ayo ang* akong ginatudlo bahin sa katakos sa pag-ila,+
2 Aron imong mabantayan ang imong katakos sa panghunahuna
Ug kanunay kang mosulti sa kamatuoran.+
3 Kay ang mga pulong* sa makasasala* nga babaye sama ka tam-is sa dugos,+
Ug mas suwabe pa kay sa lana.+
5 Ang iyang mga tiil nanaog ngadto sa kamatayon.
Ang iyang mga lakang deretso sa Lubnganan.*
6 Wala siya maghunahuna sa dalan sa kinabuhi.
Nasaag siya, ug wala mahibalo kon asa paingon ang iyang mga lakang.
7 Karon, mga anak, paminawa ko
Ug ayawg talikdi ang akong ginasulti.
8 Palayo niya;
Ayawg duol sa entrada sa iyang balay,+
9 Aron dili madaot ang imong reputasyon+
Ug dili ka mag-antos* sa nahibiling mga tuig sa imong kinabuhi;+
10 Aron dili hutdon sa mga estranyo ang imong kabtangan*+
Ug maadto sa balay sa langyaw ang imong gihagoan.
11 Kay kon dili, mag-agulo ka sa ulahing bahin sa imong kinabuhi
Dihang luya na ang imong lawas ug nagakawala na ang imong kusog+
12 Ug moingon ka: “Nganong gidumtan man nako ang disiplina?
Nganong gitamay sa akong kasingkasing ang pagbadlong?
13 Wala ko maminaw sa akong mga instruktor;
Wala ko mamati sa akong mga magtutudlo.
15 Inom ug tubig sa imong kaugalingong atabay
Ug sa nagaagos nga tubig sa kaugalingon nimong tuboran.+
16 Paagason ba nimo sa gawas ang imong mga tubod,
Paabton ba nimo sa mga plasa ang imong nagaagos nga tubig?+
18 Mapanalanginan unta ang imong kaugalingong tuboran sa tubig,
Ug maglipay unta ka sa imong asawa nga imong gipangasawa dihang batan-on pa ka,+
19 Nga usa ka mahigugmaong bayeng osa, usa ka makabibihag nga kanding sa bukid.+
Matagbaw unta ka sa iyang mga dughan sa tanang panahon.
Mabihag unta ka kanunay sa iyang gugma.+
21 Kay ang mga dalan sa tawo naa atubangan sa mga mata ni Jehova;
Iyang ginasusi ang tanan niyang agianan.+
23 Mamatay siya tungod sa kawalay-disiplina
Ug masaag tungod sa iyang grabeng kabuangan.
6 Anak ko, kon naghatag kag garantiya para sa utang sa imong isigkatawo,+
Kon nakiglamano* ka sa estranyo,+
2 Kon nalit-agan ka sa imong saad,
Kon nabitik ka sa mga pulong sa imong baba,+
3 Anak ko, himoa kini ug luwasa ang imong kaugalingon,
Kay nahulog ka sa kamot sa imong isigkatawo:
Lakaw, pagpaubos ug hangyoa dayon ang imong isigkatawo.+
4 Ayaw pakatulga ang imong mga mata,
Ayaw patagpilawa ang tabontabon sa imong mga mata.
5 Luwasa ang imong kaugalingon samag gasela gikan sa kamot sa mangangayam,
Samag langgam gikan sa kamot sa tiglit-ag.
7 Bisag kini walay komandante, opisyal, o magmamando,
8 Kini nag-andam sa iyang pagkaon sa ting-init,+
Ug kini nagtigom sa iyang suplay sa pagkaon sa ting-ani.
9 Hoy tapolan, hangtod kanus-a ka maghigda?
Kanus-a ka mobangon gikan sa imong pagkatulog?
10 Diyutay pa nga pagkatulog, diyutay pa nga pagtagpilaw,
Diyutay pa nga pagpangiyugpos aron magpahulay,+
11 Ug ang imong kakabos moabot kanimo samag kawatan,
Ug ang imong kawalad-on samag armadong tawo.+
12 Ang tawong walay pulos ug daotan naglakawlakaw nga nagsultig dili tinuod;+
13 Siya mangidhat+ ug mosenyas pinaagi sa iyang tiil ug mga tudlo.
17 Mapahitas-ong mga mata,+ bakakong dila,+ mga kamot nga nagaula ug inosenteng dugo,+
18 Kasingkasing nga nagplanog daotan,+ mga tiil nga nagdali sa paghimog daotan,
19 Bakakong saksi nga magsigeg pamakak,+
Ug bisan kinsa nga nagpahinabog panaglalis sa mga igsoon.+
21 Ibugkos kini kanunay sa imong kasingkasing;
Ihigot kini sa imong liog.
22 Sa imong paglakaw, kini magtultol nimo;
Sa imong paghigda, kini magbantay nimo;
Ug sa imong pagmata, kini mosulti* nimo.
23 Kay ang sugo maoy lampara,+
Ug ang balaod maoy suga,+
Ug ang mga pagbadlong ug disiplina maoy dalan padulong sa kinabuhi.+
25 Ayawg kaibog sa iyang kaguwapa diha sa imong kasingkasing+
Ug ayaw pabihag sa iyang madanihong mga mata,
26 Kay tungod sa pampam,* ang usa ka lalaki makabaton na lag usa ka lingin nga tinapay,+
Apan ang asawa sa laing tawo mamiktima ug bililhong kinabuhi.
27 Makabutang ba ug kalayo ang usa ka tawo sa iyang dughan ug dili masunog ang iyang sinina?+
28 O makalakaw ba ang usa ka tawo ibabaw sa mga baga nga dili mapaso ang iyang mga tiil?
29 Mao nay kahimtang niadtong makigdulog sa asawa sa iyang isigkatawo;
Walay manghilabot niya nga dili masilotan.+
30 Dili tamayon sa mga tawo ang kawatan
Kon nangawat siya aron mabusog dihang siya gigutom.
32 Bisan kinsa nga manapaw sa usa ka babaye dili maayog panghunahuna;*
Kadtong naghimo niana magdalag kadaot sa iyang kaugalingon.+
2 Tumana ang akong mga sugo ug mabuhi kag dugay;+
Bantayi ang akong instruksiyon* samag tawotawo sa imong mata.
4 Ingna ang kaalam, “Ikaw ang akong igsoong babaye,”
Ug tawga ang pagsabot nga “akong paryente,”
5 Aron bantayan ka batok sa makasasala* nga babaye,+
Batok sa imoral* nga babaye ug sa iyang tam-is* nga mga pulong.+
6 Gikan sa bentana sa akong balay,
Diha sa akong rehasrehas, milantaw ko,
7 Ug samtang akong giobserbahan ang mga inosente,*
Akong nakita nga ang usa sa mga batan-on dili maayog panghunahuna.*+
8 Miagi siya sa eskina duol sa balay sa babaye,
Ug siya milakaw sa dalan nga paingon sa balay niini
9 Sa pagkakilumkilom, sa pagkagabii,+
Pag-abot sa kagabhion ug kangitngit.
10 Unya nakita nako nga gitagbo siyag babaye,
Nga nagsul-ob ug sinina sa pampam*+ ug malimbongon ug kasingkasing.
11 Ang babaye sabaan ug gahig ulo.+
Dili siya magpirme* sa iyang balay.
13 Ug iyang gihawiran siya ug gihalokan;
Way ulaw siyang miingon:
14 “Kinahanglan kong magtanyag ug mga halad sa panag-ambit.+
Karong adlawa gituman nako ang akong mga panaad.
15 Mao nga migawas ko aron tagboon ka,
Aron pangitaon ka, ug nakita ti ka!
17 Giwisikan nako ang akong kama ug mira, aloe, ug kaningag.+
18 Dali, maghubog ta sa gugma hangtod sa buntag;
Lipayon nato sa gugma ang usag usa,
19 Kay ang akong bana wala sa balay;
Milakaw siya sa layo.
20 Nagdala siyag usa ka bag nga kuwarta,
Ug dili siya mobalik hangtod sa pagtakdol sa bulan.”
21 Iyang gilimbongan siya pinaagig grabeng pagpangdani.+
Iyang gitental siya pinaagig tam-is nga mga pulong.
22 Dihadiha siya misunod kaniya, samag torong baka nga nagpadulong sa ihawan,
Samag buangbuang nga silotan pinaagig kadena,*+
23 Hangtod nga ang pana milapos sa iyang atay;
Samag langgam nga nagdali padulong sa lit-ag, wala siya mahibalo nga mawad-an siyag kinabuhi.+
24 Ug karon, mga anak, paminawa ko;
Paminaw sa akong ginasulti.
25 Ayawg ikiling ang imong kasingkasing sa iyang mga dalan.
Ayawg adto sa iyang mga agianan,+
26 Kay tungod niya daghan ang nangamatay,+
Ug dili maihap ang iyang pinatay.+
8 Wala ba magsinggit ang kaalam?
Wala ba magsigeg siyagit ang katakos sa pag-ila?+
5 Kamong mga walay kasinatian, kat-oni ang pagkamaalamon;+
Kamong mga buangbuang, batoni ang maalamong kasingkasing.*
6 Paminaw, kay importante ang akong isulti,
Ang akong mga ngabil nagsulti kon unsay husto;
7 Kay ang akong baba nagsultig kamatuoran sa hinayng tingog,
Ug gidumtan sa akong mga ngabil ang daotan.
8 Ang tanang pulong sa akong baba matarong.
Wala gyod koy isulti nga tinuis o daotan.
9 Dali kining masabtan niadtong may katakos sa pag-ila,
Ug husto kini para sa mga nakakaplag ug kahibalo.
10 Dawata ang akong disiplina imbes plata,
Ug kahibalo imbes kinamaayohang bulawan,+
11 Kay ang kaalam mas maayo pa kay sa korales;*
Ang tanang ubang bililhong butang dili ikatandi niini.
12 Ako, ang kaalam, nagpuyo uban sa pagkamaalamon;
Akong nakaplagan ang kahibalo ug ang katakos sa panghunahuna.+
13 Ang pagkahadlok kang Jehova mao ang pagdumot sa daotan.+
Gidumtan nako ang pagbayaw sa kaugalingon, pagkagarboso,+ daotang dalan, ug malimbongong sinultihan.+
15 Pinaagi nako ang mga hari padayong naghari,
Ug ang taas nga mga opisyal naghimog matarong nga mga balaod.+
16 Pinaagi nako ang mga prinsipe padayong nagmando,
Ug ang mga halangdon naghukom sa matarong nga paagi.
19 Ang akong bunga mas maayo pa kay sa bulawan, bisan sa dinalisay nga bulawan,
Ug ang akong ihatag mas maayo pa kay sa kinamaayohang plata.+
20 Naglakaw ko sa dalan sa pagkamatarong,
Sa tunga sa mga dalan sa hustisya;
21 Hatagan nakog daghang panulondon ang mga nahigugma nako,
Ug pun-on nako ang ilang mga balay-tipiganan.
22 Si Jehova nagbuhat nako ingong sinugdan sa iyang dalan,+
Ang kinaunhan sa iyang mga nahimo kanhi.+
23 Ako gipahimutang sukad pa sa karaang panahon,*+
Sukad pa sa sinugdan, sa panahon nga wala pa ang yuta.+
24 Mitungha ko* dihang wala pay lawom nga katubigan,+
Dihang wala pay mga tubod nga nagsugwak ug tubig.
25 Sa wala pa mapahiluna ang kabukiran,
Sa wala pa ang kabungtoran, nahimugso na ko,
26 Dihang wala pa niya buhata ang yuta ug ang kapatagan niini
O ang unang mga tibugol sa yuta.
27 Didto ko dihang giandam niya ang langit;+
Dihang gibadlisan niya ang ibabaw sa katubigan diin magtagbo ang langit ug yuta,+
28 Dihang gipahimutang niya* ang mga panganod sa itaas,
Dihang iyang gitukod ang mga tubod sa lawom nga katubigan,
29 Dihang naghimo siyag balaod para sa dagat
Nga ang mga tubig niini kinahanglang dili molapas sa iyang sugo,+
Dihang iyang gitukod* ang mga pundasyon sa yuta,
Ako ang labaw niyang gikalipayan+ sa matag adlaw;
Nalipay ko diha sa iyang atubangan sa tanang panahon;+
31 Nalipay kong nagtan-aw sa iyang yuta nga maayong puy-an,
Ug labaw nakong gikalipayan ang mga anak sa mga tawo.*
32 Ug karon, mga anak, paminawa ko;
Malipayon gyod ang nagsubay sa akong mga dalan.
34 Malipayon ang tawo nga maminaw nako
Pinaagi sa pag-adtog sayo* sa akong mga pultahan kada adlaw,
Pinaagi sa paghulat duol sa entrada sa akong balay.
36 Apan ang dili magtagad nako magdaot sa iyang kaugalingon,
Ug ang nagdumot nako nahigugma sa kamatayon.”+
9 Ang matuod nga kaalam nakatukod nag balay;
Iya nang natabas ang iyang pito ka haligi.
2 Naandam na niya ang iyang karne;*
Nahuman na niyag sagol ang iyang bino;
Naandam na pod niya ang iyang lamesa.
3 Napadala na niya ang iyang mga tig-alagad nga babaye
Aron manawag diha sa habog nga mga dapit sa siyudad:+
4 “Bisan kinsa nga walay kasinatian, paanhia siya.”
Giingnan niya kadtong dili maayog panghunahuna:*
5 “Dali, kaon mo sa akong tinapay
Ug inom sa bino nga akong gisagol.
8 Ayawg badlonga ang mabiaybiayon, kay dumtan ka niya.+
Badlonga ang tawong maalamon, ug higugmaon ka niya.+
9 Hatagig kahibalo ang tawong maalamon, ug siya mahimong mas maalamon.+
Tudloi ang matarong, ug mouswag ang iyang kahibalo.
10 Ang pagkahadlok kang Jehova mao ang sinugdan sa kaalam,+
Ug ang kahibalo bahin sa Usa nga Labing Balaan+ mao ang pagsabot.
12 Kon mahimo kang maalamon, para na sa imong kaayohan,
Apan kon mabiaybiayon ka, ikaw ray mag-antos.
13 Ang babayeng buangbuang sabaan.+
Wala siyay buot ug wala gyoy nahibaloan.
14 Siya naglingkod sa entrada sa iyang balay
Sa lingkoranan sa tag-as nga dapit sa siyudad,+
15 Nga nanawag sa mga nangagi,
Niadtong mga nagsubay sa ilang agianan:
16 “Bisan kinsa nga walay kasinatian, paanhia siya.”
Giingnan niya kadtong dili maayog panghunahuna:*+
18 Apan wala sila mahibalo nga ang iyang balay punog mga patay,
10 Mga panultihon ni Solomon.+
Ang anak nga maalamon makapalipay sa iyang amahan,+
Pero ang anak nga buangbuang makapaguol sa iyang inahan.
2 Ang bahandi nga nakuha sa daotang paagi wala unyay kapuslanan,
Apan ang pagkamatarong maoy magluwas gikan sa kamatayon.+
3 Dili pagutman ni Jehova ang matarong,+
Apan babagan niya ang mga daotan aron dili nila makuha ang ilang gusto.
5 Ang anak nga nagalihok nga maalamon mangani sa ting-init,
Apan ang anak nga nahinanok sa ting-ani nagdalag kaulawan sa iyang kaugalingon.+
9 Kadtong naglakaw sa dalan sa integridad maglakaw sa kasegurohan,+
Apan kadtong hiwi ug mga dalan masakpan.+
13 Ang kaalam naa sa mga ngabil sa tawong may katakos sa pag-ila,+
Apan ang bunal maoy para sa likod niadtong dili maayog panghunahuna.*+
15 Ang bahandi* sa dato mao ang iyang lig-ong siyudad.
Ang kalaglagan sa mga pobre mao ang ilang kawalad-on.+
17 Kadtong maminaw sa disiplina maoy dalan padulong sa kinabuhi,*
Apan ang dili mopatuo sa pagbadlong makapasaag sa uban.
18 Ang nagtago sa iyang pagdumot nagsultig bakak,+
Ug ang nagsabwag ug makadaot nga mga estorya* buangbuang.
20 Ang dila sa matarong samag kinamaayohang plata,+
Apan ang kasingkasing sa daotan halos walay bili.
21 Ang mga ngabil sa matarong nagagiya sa daghan,+
Apan ang buangbuang mamatay tungod sa kakulang ug pagsabot.+
23 Para sa buangbuang morag duladula lang ang makauulaw nga paggawi,
Apan ang kaalam maoy para sa tawong may katakos sa pag-ila.+
29 Ang dalan ni Jehova maoy proteksiyon para sa dili salawayon,+
Apan kalaglagan kini para sa mga naghimog daotan.+
31 Ang baba sa matarong mamunga ug kaalam,
Apan ang dila nga daotan putlon.
32 Ang mga ngabil sa matarong nahibalo kon unsay makapalipay,
Apan ang baba sa daotan makadaot.
11 Ang limbongan nga timbangan dulumtanan kang Jehova,
3 Ang integridad sa mga matul-id maoy naggiya nila,+
Apan ang pagkamalimbongon sa mga traydor maoy molaglag nila.+
4 Ang bahandi* way pulos sa adlaw sa kasuko,+
Apan ang pagkamatarong maoy makaluwas gikan sa kamatayon.+
5 Ang pagkamatarong sa dili salawayon maoy motul-id sa iyang dalan,
Apan ang daotan mapukan tungod sa iyang pagkadaotan.+
6 Ang pagkamatarong sa mga matul-id maoy moluwas nila,+
Apan ang mga traydor malit-agan sa ilang kaugalingong mga tinguha.+
7 Inigkamatay sa tawong daotan, ang iyang paglaom mahanaw;
Ug ang mga pagdahom nga binase sa iyang gahom mahanaw pod.+
9 Pinaagi sa iyang baba ang apostata* magpahinabog kadaot sa iyang isigkatawo,
Apan pinaagi sa kahibalo maluwas ang matarong.+
11 Tungod sa panalangin sa tawong matul-id mabayaw ang siyudad,+
Apan malumpag kini tungod sa baba sa daotan.+
12 Kadtong dili maayog panghunahuna* nagtamay* sa iyang isigkatawo,
Apan kadtong may tinuod nga katakos sa pag-ila magpakahilom.+
13 Ipanulti sa tigbutangbutang ang kompidensiyal nga mga butang,+
Apan dili isulti* sa tawong kasaligan ang sekreto sa uban.
17 Ang buotang tawo* makahatag ug kaayohan sa iyang kaugalingon,+
Apan ang bangis nga tawo magpahinabog kadaot* sa iyang kaugalingon.+
18 Ang daotan makadawat ug way pulos nga mga suhol,+
Apan ang nagpugas ug pagkamatarong makadawat ug tinuod nga ganti.+
19 Ang lig-ong nagbarog sa pagkamatarong makabaton ug kinabuhi,+
Apan ang naggukod sa daotan makaagom ug kamatayon.
20 Kadtong mga baliko ug kasingkasing dulumtanan kang Jehova,+
Apan kadtong dili salawayon sa ilang dalan makapalipay niya.+
22 Samag bulawang singsing diha sa simod sa baboy
Ang guwapang babaye nga nagsalikway sa maayong panghukom.
23 Ang tinguha sa mga matarong moresultag maayo,+
Apan ang gilaoman sa daotan moresulta sa kasuko sa Diyos.
24 Naay tawo nga magsigeg panghatag* pero nakabaton hinuon ug mas daghan;+
Apan naay wala manghatag sa kon unsay angayng ihatag, pero napobre hinuon.+
26 Ang dili magbaligyag lugas tunglohon sa katawhan,
Apan kadtong magbaligya niini makadawat ug panalangin.
27 Kadtong naningkamot sa paghimog maayo nagtinguha sa pag-uyon sa Diyos,*+
Apan ang nangita sa pagkadaotan—kana gayod ang modangat kaniya.+
29 Kadtong nagdalag kadaot* sa iyang panimalay walay mapanunod,*+
Ug ang buangbuang maulipon sa maalamog kasingkasing.
30 Ang bunga sa matarong maoy kahoy sa kinabuhi,+
Ug maalamon kadtong makadanig mga tawo sa paghimog maayo.+
31 Sa pagkatinuod, kon ang matarong sa yuta makadawat ug balos,
Labaw na gyod ang daotan ug ang makasasala!+
4 Ang maayong* asawa korona sa iyang bana,+
Apan ang asawa nga makauulaw ug buhat samag sakit nga modaot sa kabukogan sa iyang bana.+
5 Ang mga hunahuna sa matarong maoy hustisya,
Apan ang giya gikan sa daotan malimbongon.
6 Ang mga pulong sa daotan samag kaaway nga nangatang aron mopatay,*+
Apan ang baba sa matul-id maoy makaluwas.+
11 Ang nagtikad sa iyang yuta mabuhong sa pagkaon,+
Apan ang nangagpas sa way pulos nga mga butang dili maayog panghunahuna.*
12 Ang daotan masina sa nakuha sa ubang tawong daotan,
Apan ang matarong samag kahoy nga nagapamunga kay nakagamot pag-ayo.
14 Ang ginasulti sa usa ka tawo maghatag niyag kaayohan,+
Ug ang iyang ginabuhat maghatag niyag ganti.
20 Ang pagpanglimbong naa sa kasingkasing niadtong nagplanog daotan,
23 Ang maalamon nagatago sa iyang nahibaloan,
Apan ang kasingkasing sa buangbuang manulti sa iyang mga kabuang.+
25 Ang kabalaka diha sa kasingkasing sa tawo makapaguol* niya,+
Apan ang maayong pulong makapalipay niya.+
26 Ang matarong nagasusi sa iyang sibsibanan,
Apan ang dalan sa mga daotan magpasaag kanila.
27 Ang tapolan dili mogukod sa hayop nga dakponon,+
Apan ang pagkakugihan maoy bililhong bahandi sa usa ka tawo.
2 Ang maayong ginasulti sa usa ka tawo makahatag niyag kaayohan,+
Apan ang gitinguha sa traydor mao ang kapintasan.
3 Ang nagbantay sa iyang baba* nanalipod sa iyang kinabuhi,+
Apan ang dili magpugong sa iyang baba masugamak sa kadaot.+
7 Naay nagpakaaron-ingnong dato, pero walay bisan unsa;+
Naay nagpakaaron-ingnong pobre, pero dato kaayo.
11 Ang bahandi nga dali ra kaayong nakuha* mogamay,+
Apan ang bahandi nga gianam-anam pagtigom* modaghan.
12 Ang gidahom* nga malangan makapasakit sa kasingkasing,+
Apan ang tinguha nga matuman maoy kahoy sa kinabuhi.+
13 Ang nagtamay sa instruksiyon* mag-antos sa daotang resulta,+
Apan ang nagtahod sa sugo magantihan.+
14 Ang gitudlo* sa maalamon maoy tuboran sa kinabuhi+
Aron ilikay ang usa ka tawo gikan sa mga lit-ag sa kamatayon.
15 Ang may lawom nga pagsabot uyonan sa uban,
Apan ang dalan sa mga traydor lisod kaayo.
16 Ang maalamon molihok base sa kahibalo,+
Apan ipadayag sa buangbuang ang iyang kaugalingong mga kabuang.+
20 Ang naglakaw uban sa mga maalamon mahimong maalamon,+
Apan ang makig-uban sa mga buangbuang masugamak sa kadaot.+
22 Ang maayong tawo magbilin ug panulondon para sa iyang mga apo,
Apan ang bahandi sa makasasala tipigan para sa matarong.+
23 Ang dinaro nga uma sa pobre magpatunghag daghang pagkaon,
Apan mahimong maanod kini* tungod sa kawalay-hustisya.
24 Ang nagpugong sa iyang bunal* nagdumot sa iyang anak,+
Apan ang nahigugma sa iyang anak magpahamtang gyod* ug disiplina.+
14 Ang babayeng tinuod nga maalamon nagpalig-on sa iyang balay,+
Apan ang buangbuang naglumpag niana pinaagi sa iyang mga kamot.
2 Ang nagsubay sa matarong nga dalan nahadlok kang Jehova,
Apan ang tawong malimbongon* nagtamay Kaniya.
3 Ang mapahitas-ong sinultihan sa buangbuang morag bunal,
Apan ang mga ngabil sa mga maalamon manalipod nila.
4 Kon walay baka hinlo ang pasungan,
Apan tungod sa kusog sa torong baka dagaya ang abot.
6 Ang mabiaybiayon nangitag kaalam apan wala siyay makaplagan,
Apan para sa tawong may pagsabot, ang kahibalo dali rang makit-an.+
8 Pinaagi sa kaalam masabtan sa maalamon kon asa siya paingon,
10 Ang kasingkasing nahibalo sa iyang kasakit,
Ug walay laing makaambit sa kalipay niini.
13 Bisag nagkatawa, ang kasingkasing posibleng naa sa kasakit,
Ug ang pagsadya puwedeng mosangko sa kaguol.
14 Ang daotag kasingkasing moani sa sangpotanan sa iyang mga dalan,+
Apan ang maayong tawo moani sa ganti sa iyang binuhatan.+
16 Ang maalamon mag-amping ug mopalayo sa daotan,
Apan ang buangbuang kompiyansa kaayo ug magpasagad lang.*
19 Ang mga daotan moyukbo atubangan sa mga maayo,
Ug ang tawong grabe ka daotan moyukbo sa ganghaan sa matarong.
21 Ang nagtamay sa iyang isigkatawo nakasala,
Apan malipayon ang nagpakitag kaluoy sa mga pobre.+
22 Dili ba masaag man kadtong nagplanog kadaot?
Apan kadtong nagtinguha sa paghimog maayo makadawat ug maunongong gugma ug pagkamatinumanon.+
24 Ang korona sa mga maalamon mao ang ilang bahandi;
Apan ang binuang sa mga buangbuang moresultag dugang kabuangan.+
25 Ang matuod nga saksi nagluwas ug mga kinabuhi,
Apan ang malimbongon magsigeg pamakak.
26 Ang tawo nga nahadlok kang Jehova mosalig kaniya sa tanang butang,+
Ug ang iyang mga anak makakitag dangpanan.+
27 Ang pagkahadlok kang Jehova maoy tuboran sa kinabuhi,
Aron ilikay ang usa ka tawo gikan sa mga lit-ag sa kamatayon.
29 Ang tawong dili daling masuko nagpakitag katakos sa pag-ila,+
Apan ipakita sa tawong walay pailob nga buangbuang siya.+
31 Kadtong nanikas sa makaluluoy nag-insulto sa iyang Magbubuhat,+
Apan kadtong nagpakitag kaluoy sa pobre naghimaya Kaniya.+
32 Ang daotan mapukan tungod sa iyang pagkadaotan,
Apan ang matarong mapanalipdan tungod sa iyang integridad.+
33 Ihilom sa tawong may pagsabot* ang iyang kaalam,+
Apan ipanghambog sa buangbuang ang iyang nahibaloan.
35 Ang hari malipay sa alagad nga nagagawi uban ang lawom nga pagsabot,+
Apan masuko siya sa naghimog kaulawan.+
2 Ang dila sa maalamon magsultig maayong mga butang nga iyang nahibaloan,+
Apan ang baba sa buangbuang magsultig kabuangan.
7 Ang mga ngabil sa maalamon nagsabwag ug kahibalo,+
Apan ang kasingkasing sa buangbuang dili ingon niana.+
10 Ang disiplina daotan* para niadtong mibiya sa maayong dalan,+
Apan ang nagdumot sa pagbadlong mamatay.+
11 Makita ni Jehova ang Lubnganan* ug ang dapit sa kalaglagan.*+
Labaw na gyod ang kasingkasing sa mga tawo!+
12 Dili higugmaon sa mabiaybiayon ang nagbadlong* niya.+
Dili siya mokonsulta sa maalamon.+
13 Ang malipayong kasingkasing moresultag malipayong panagway,
Apan ang kasakit sa kasingkasing makadugmok sa espiritu.+
15 Dili maayo ang tanang adlaw sa sinakit,+
Apan kadtong malipayon* ug kasingkasing pirmeng nagkombira.+
19 Ang dalan sa tapolan parehas sa koral nga mga tunok,+
Apan ang agianan sa mga matul-id parehas sa patag nga dalan.+
20 Ang anak nga maalamon makapalipay sa iyang amahan,+
Apan ang buangbuang nagtamay sa iyang inahan.+
21 Ang binuang makapalipay niadtong dili maayog panghunahuna,*+
Apan ang tawo nga naay katakos sa pag-ila nagsubay sa hustong dalan.+
23 Malipay ang tawo sa paghatag ug hustong tubag,*+
Ug ang pulong nga gisulti sa hustong panahon—maayo gyod kaayo!+
25 Lumpagon ni Jehova ang balay sa mapahitas-on,+
Apan iyang panalipdan ang utlanan sa yuta sa biyuda.+
27 Ang manglimbong aron makabentaha magdalag kadaot* sa iyang panimalay,+
Apan ang nagdumot sa hiphip magpabiling buhi.+
28 Ang kasingkasing sa matarong mamalandong sa dili pa motubag,*+
Apan ang baba sa daotan mosultig daotan.
33 Ang pagkahadlok kang Jehova magtudlo sa tawo nga magmaalamon,+
Ug ang pagpaubos moresultag himaya.+
4 Gihimo ni Jehova ang tanang butang aron molampos ang iyang katuyoan,
Bisan gani ang paghanaw sa mga daotan sa adlaw sa katalagman.+
5 Gidumtan ni Jehova ang garbosog kasingkasing.+
Makasalig ka nga masilotan siya.
6 Pinaagi sa maunongong gugma ug pagkamatinumanon ang sayop mapasaylo,+
Ug pinaagi sa pagkahadlok kang Jehova ang usa mopalayo sa daotan.+
7 Kon malipay si Jehova sa mga dalan sa usa ka tawo,
Ipahinabo niya nga bisan ang iyang mga kaaway makigdait niya.+
9 Ang kasingkasing sa tawo mahimong magplano sa iyang dalan,
Apan si Jehova ang magtultol sa iyang mga lakang.+
10 Ang desisyon nga gikan sa Diyos angayng naa sa ngabil sa hari;+
Dili niya angayng tuison ang hustisya.+
11 Ang matinud-anong timbangan gikan kang Jehova;
Gikan kaniya ang tanang pangtimbang nga bato diha sa sudlanan.+
12 Gidumtan sa mga hari ang daotang mga buhat,+
Kay ang trono lig-ong gitukod pinaagi sa pagkamatarong.+
13 Ang matarong nga sinultihan makapalipay sa mga hari.
Ilang gihigugma ang nagasulti nga matinud-anon.+
15 Ang kahayag sa nawong sa hari moresultag malipayong kinabuhi;
Ang iyang pag-uyon samag panganod sa ulan sa tingpamulak.+
16 Mas maayo gyod ang pagbaton ug kaalam kay sa bulawan!+
Ang pagbaton ug pagsabot mao ang pilion imbes plata.+
17 Ang dalan sa matul-id naglikay sa daotan.
Kadtong nagbantay sa iyang agianan nagluwas sa iyang kinabuhi.+
20 Kadtong magpakitag lawom nga pagsabot sa usa ka butang molampos,*
Ug malipayon kadtong nagasalig kang Jehova.
22 Ang lawom nga pagsabot maoy tuboran sa kinabuhi niadtong nakabaton niini,
Apan ang mga buangbuang disiplinahon sa ilang kabuangan.
23 Ang kasingkasing sa maalamon maghatag sa iyang baba ug lawom nga pagsabot+
Ug maghimo sa iyang sinultihan nga madanihon.
27 Kubkobon sa tawong walay pulos kon unsay daotan;+
Ang iyang sinultihan samag makapaso nga kalayo.+
28 Ang tawong samokan* magpahinabog away,+
Ug ang tigbutangbutang magpabulag sa suod nga managhigala.+
29 Ang tawong bayolente magdani sa iyang isigkatawo
Ug magdala niya sa daotang dalan.
30 Mangidhat siya dihang magplanog daotan.
Paakon niya ang iyang ngabil dihang mohimo siyag daotan.
32 Ang tawo nga dili daling masuko+ mas maayo kay sa banggiitang manggugubat,
Ug ang nagapugong sa iyang kasuko* mas maayo kay sa nakailog ug siyudad.+
2 Ang alagad nga lawom ug pagsabot magmando sa anak nga makauulaw ug binuhatan;
Makakuha siyag panulondon parehas sa mga anak sa iyang agalon.
3 Ang tunawanan nga kulon maoy para sa plata ug ang hudno para sa bulawan,+
Apan si Jehova ang tigsusi sa mga kasingkasing.+
4 Ang tawong daotan maminaw sa sakit nga sinultihan,
Ug ang tawong malimbongon mamati sa makadaot nga sinultihan.+
5 Kadtong nagtamay sa pobre nag-insulto sa iyang Magbubuhat,+
Ug kadtong malipay sa katalagman sa uban masilotan gayod.+
7 Ang maayong* sinultihan dili angay sa buangbuang.+
Labaw nang dili angay sa magmamando* ang bakak nga sinultihan!+
9 Kadtong nagapasaylo* sa kalapasan nagpakitag gugma,+
Apan kadtong magsigeg hisgot niini magpabulag sa suod nga managhigala.+
10 Ang pagbadlong mas lawom ug dulot sa tawong may pagsabot+
Kay sa pagbunal ug usa ka gatos ka beses sa tawong buangbuang.+
11 Ang tawong daotan pagrebelde ray gihunahuna,
Apan ang way kaluoy nga mensahero ipadala aron silotan siya.+
15 Kadtong mohukom nga way sala ang daotan ug kadtong mohukom nga sad-an ang matarong+
—Silang duha gidumtan ni Jehova.
16 Unsay kaayohan kon ang buangbuang naa untay paagi sa pagkuhag kaalam
17 Ang tinuod nga higala magpakitag gugma sa tanang panahon+
Ug siya igsoon nga masaligan panahon sa kalisdanan.+
18 Ang tawong dili maayog panghunahuna* makiglamano ug mouyon
Nga garantiyahan ang utang sa uban atubangan sa iyang isigkatawo.+
19 Ang ganahang makig-away nahigugma sa pagpakasala.+
Kadtong nagpataas sa iyang entrada nangitag katalagman.+
21 Ang amahan sa batang buangbuang makasinatig kagul-anan;
Ug ang amahan sa batang way buot walay kalipay.+
24 Ang kaalam naa mismo atubangan sa tawong may katakos sa pag-ila,
Apan ang mga mata sa buangbuang naglatagaw bisan asa.+
28 Bisan ang buangbuang nga magpakahilom isipong maalamon,
Ug siya nga nagtak-om sa iyang baba isipong may katakos sa pag-ila.
18 Ang naglain sa iyang kaugalingon maghimo sa iyang hakog nga tinguha;
Isalikway* niya ang tanang praktikal nga kaalam.
4 Ang mga pulong sa usa ka tawo samag lawom nga katubigan.+
Ang tuboran sa kaalam samag sapa nga nagaagos.
10 Ang ngalan ni Jehova maoy lig-ong torre.+
Didto modagan ang matarong ug siya mapanalipdan.*+
11 Ang bahandi sa dato mao ang iyang lig-ong siyudad;
Naghunahuna siya nga kini maoy paril nga manalipod niya.+
12 Ang mapahitas-ong kasingkasing moresultag pagkahagsa,+
Ug ang pagkamapainubsanon moresultag himaya.+
15 Ang kasingkasing sa naay pagsabot mokuhag kahibalo,+
Ug ang dalunggan sa maalamon mangitag kahibalo.
16 Ang regalo mag-abli sa dalan para sa naghatag niini;+
Kini magpaposible nga makaduol siya sa halangdong mga tawo.
19 Mas lisod ang pagpakig-uli sa igsoon nga nasakitan kay sa pagpildi ug lig-ong siyudad,+
Ug naay mga panaglalis nga morag mga trangka sa kuta.+
20 Ang ginasulti sa usa ka tawo samag pagkaon nga mobusog sa iyang tiyan;+
Bation niya ang resulta sa iyang mga pulong.
21 Ang kamatayon ug kinabuhi naa sa gahom sa dila;+
Kadtong ganahang mogamit sa dila mokaon sa bunga niini.+
23 Ang pobre magpakiluoy dihang mosulti,
Apan ang dato maningka dihang motubag.
3 Ang mga kabuang sa usa ka tawo maoy makadaot sa iyang dalan,
Ug ang iyang kasingkasing masuko kang Jehova.
6 Daghan ang gustong mauyonan sa tawong halangdon,*
Ug ang tanan higala sa tawong manghatag ug regalo.
Magsige siyag patabang nila, pero way maminaw.
8 Kadtong nakabaton ug maalamong kasingkasing* nahigugma sa iyang kaugalingon.+
Kadtong nagpabili sa katakos sa pag-ila molampos.*+
10 Dili angay sa buangbuang ang luho nga kinabuhi;
Samot na nga dili angay sa sulugoon nga magmando sa mga prinsipe!+
12 Ang grabeng kasuko sa hari samag ngulob sa leyon,*+
Apan ang iyang pag-uyon samag yamog diha sa mga tanom.
13 Ang anak nga buangbuang kagul-anan sa iyang amahan,+
Ug ang palaaway* nga asawa samag atop nga dili mohunong ug tulo.+
16 Kadtong motuman sa sugo magluwas sa iyang kinabuhi;+
Kadtong way pagpakabana sa iyang mga dalan mamatay.+
22 Ang tilinguhaong butang diha sa usa ka tawo mao ang iyang maunongong gugma;+
Ug mas maayo pang mapobre kay sa mahimong bakakon.
23 Ang pagkahadlok kang Jehova moresultag kinabuhi;+
Kadtong naa niini maayog pahulay, layo sa kapeligrohan.+
25 Bunali ang mabiaybiayon,+ aron ang walay kasinatian mahimong maalamon,+
Ug badlonga ang tawong may pagsabot, aron madugangan ang iyang kahibalo.+
26 Kadtong nagmaltratar sa iyang amahan ug nag-abog sa iyang inahan
Maoy anak nga magpahinabog kaulawan ug pagtamay.+
27 Anak ko, kon dili na ka maminaw sa disiplina,
Matipas ka gikan sa mga pulong sa kahibalo.
29 Ang paghukom giandam para sa mga mabiaybiayon,+
Ug ang mga bunal para sa likod sa mga buangbuang.+
20 Ang bino mabiaybiayon,+ ang alkoholikong ilimnon dili mapugngan;+
Kadtong masaag tungod niini dili maalamon.+
2 Ang pagkamakahahadlok sa hari samag ngulob sa leyon;*+
Kadtong magpasuko niya mameligro ang kinabuhi.+
4 Ang tapolan dili magdaro sa tingtugnaw,
Busa magpakilimos siya sa ting-ani kay wala man siyay iya.*+
5 Ang naa* sa kasingkasing sa usa ka tawo samag lawom nga katubigan,
Apan ang tawong may katakos sa pag-ila maoy motimba niini.
6 Daghan ang mopahayag sa ilang maunongong gugma,
Apan kinsay makakitag maunongong tawo?
7 Ang matarong naglakaw nga may integridad.+
Malipayon ang iyang mga anak* sunod kaniya.+
8 Dihang ang hari molingkod sa trono aron mohukom,+
Salaon niya ang tanang daotan pinaagi sa iyang mga mata.+
10 Ang tikasan nga pangtimbang nga mga bato ug ang limbongan nga mga taksanan*
—Kining duha dulumtanan kang Jehova.+
13 Ayaw pagsigeg katulog, kay mapobre ka.+
Bukha ang imong mga mata, ug matagbaw ka sa tinapay.+
14 “Di ni maayo, di ni maayo!” matod sa mipalit;
Unya siya molakaw ug manghambog sa iyang kaugalingon.+
16 Kuhaa ang besti sa usa ka tawo kon naggarantiya siya sa utang sa usa ka estranyo;+
Kuhaa ang iyang gigarantiya kon iya kanang gihimo para sa babayeng langyaw.*+
17 Ang tinapay nga nakuha pinaagig limbong lami kaayo para sa usa ka tawo,
Apan human niana ang iyang baba mapunog graba.+
19 Ipanulti sa tigbutangbutang ang kompidensiyal nga mga butang;+
Ayaw pakig-uban niadtong ganahang manabi.*
22 Ayaw pag-ingon: “Mobalos kog daotan!”+
Laom kang Jehova,+ ug luwason ka niya.+
23 Ang tikasan nga pangtimbang nga mga bato* dulumtanan kang Jehova,
Ug ang limbongan nga mga timbangan dili maayo.
25 Usa ka lit-ag kon ang tawo magdalidali sa pag-ingon, “Balaan!”+
Unya sa ulahi pa siya maghunahuna kon unsay iyang gipanaad.+
27 Ang gininhawa sa tawo mao ang lampara ni Jehova,
Nga nagasusi sa iyang kinasulorang pagkatawo.
28 Ang maunongong gugma ug pagkamatinumanon manalipod sa hari;+
Pinaagi sa maunongong gugma magdugay siya sa iyang trono.+
29 Ang himaya sa mga batan-on mao ang ilang kusog,+
Ug ang kahalangdon sa mga tigulang mao ang ilang pagkaubanon.+
30 Ang mga bun-og ug samad maoy magtangtang sa pagkadaotan,+
Ug ang mga pagbunal maghinlo sa kinasulorang pagkatawo.
21 Ang kasingkasing sa usa ka hari samag agos sa sapa sa kamot ni Jehova.+
Iya ning giyahan bisan asa Niya gusto.+
4 Ang mapahitas-ong mga mata ug ang aroganteng kasingkasing
—Ang lampara nga naggiya sa daotan maoy sala.+
5 Ang mga plano sa kugihan moresulta gyod ug kalamposan,*+
Apan ang tanang madalidalion seguradong mopaingon sa kakabos.+
6 Ang pagbaton ug mga bahandi pinaagi sa bakakong dila
11 Dihang silotan ang mabiaybiayon, ang walay kasinatian mahimong mas maalamon,
Ug dihang ang maalamon makadawat ug lawom nga pagsabot, siya mahibalo kon unsay buhaton.*+
13 Kadtong nagsampong sa iyang dalunggan sa tawong makaluluoy nga nagpakitabang
Dili pod tubagon dihang siya motawag.+
14 Ang regalo nga sekretong gihatag makawala sa kasuko,+
Ug ang gitago nga hiphip* makawala sa grabeng kasuko.
19 Maayo pang mopuyo sa kamingawan
Kay sa mopuyo sa balay uban ang palaaway* ug makalagot nga asawa.+
21 Kadtong nagtinguhag pagkamatarong ug maunongong gugma
Makakaplag ug kinabuhi, pagkamatarong, ug himaya.+
22 Ang maalamon makakatkat* sa siyudad sa mga tawong gamhanan,
Ug pukanon niya ang kusog nga ilang gisaligan.+
24 Mapangahason, grabe ka hambogiro ang tawag
Sa tawong mangahas nga dili maghunahuna sa iyang ginabuhat.+
27 Ang halad sa mga daotan dulumtanan.+
Labaw na gyod kon itanyag niya kini nga may daotang motibo!*
30 Walay kaalam o katakos sa pag-ila o tambag nga makabarog batok kang Jehova.+
22 Ang maayong ngalan* mao ang pilion imbes ang daghang bahandi;+
Ang pagtahod* mas maayong mabatonan kay sa plata ug bulawan.
3 Ang tawong maalamon makakita sa kapeligrohan ug molikay niana,
Pero ang walay kasinatian moderetso ra ug mag-antos sa resulta.*
5 Naay mga tunok ug mga bitik ang dalan sa tawong daotan,
Apan ang nagpabili sa iyang kinabuhi magpalayo niini.+
6 Bansaya ang bata* sa dalan nga angay niyang subayon;+
Bisag matigulang na siya dili siya motipas gikan niini.+
8 Kadtong nagpugas ug pagkadili-matarong moanig kadaot,+
Ug ang bunal sa iyang grabeng kasuko mabali.+
13 Ang tapolan nag-ingon: “Naay leyon sa gawas!
Patyon ko sa tunga sa plasa!”+
14 Ang baba sa makasasala* nga babaye maoy lawom nga bangag.+
Ang gihukman ni Jehova mahulog niana.
15 Ang binuang nabugkos sa kasingkasing sa bata,*+
Apan ang bunal sa disiplina maoy magtangtang ug magpalayo niana gikan niya.+
16 Kadtong nanikas sa pobre aron mosamot ka dato+
Ug kadtong naghatag ug mga regalo sa dato
Mapobre sa ulahi.
17 Paminaw pag-ayo sa mga pulong sa maalamon,+
Aron tibuok kasingkasing nimong madawat ang akong kahibalo,+
18 Kay magmalipayon ka kon tipigan nimo kini sa imong kasingkasing,+
Aron kanunay nimo kining hisgotan.+
19 Aron kang Jehova ka mosalig,
Hatagan ti kag kahibalo karong adlawa.
20 Di ba gisulatan na ti ka,
Gihatagag tambag ug kahibalo,
21 Para tudloan ka sa husto ug kasaligang mga pulong,
Aron inigbalik nimo sakto ang imong ireport sa nagpadala nimo?
22 Ayawg kawati ang pobre kay pobre siya,+
Ug ayawg daogdaoga ang makaluluoy diha sa ganghaan sa siyudad,+
23 Kay si Jehova ang molaban sa ilang kaso+
Ug iyang patyon ang nagdaogdaog nila.
24 Ayaw pakig-uban sa tawong init ug ulo
O sa tawong masuk-anon,
25 Aron dili ka maparehas niya
Ug dili nimo malit-agan ang imong kaugalingon.+
26 Likayi nga maapil ka niadtong mga makiglamano aron manaad,
Niadtong mogarantiya sa utang sa uban.+
27 Kon wala kay ikabayad,
Kuhaon ang imong higdaanan!
29 Nakakita na ba kag tawo nga hawod sa iyang ginahimo?
Motindog siya atubangan sa mga hari;+
Dili siya motindog atubangan sa ordinaryong mga tawo.
23 Kon mokaon ka uban sa hari,
Tagda pag-ayo kon unsay naa sa imong atubangan;
2 Tionig kutsilyo ang imong tutonlan*
Kon dako kag kaon.*
3 Ayaw kaibog sa lami niyang mga pagkaon,
Aron dili ka malimbongan niini.
4 Ayaw pagpalabig hago sa pagbatog bahandi.+
Hunonga kana ug ipakita ang pagsabot.*
5 Inigtan-aw nimo niini, wala na kini,+
Kay seguradong matuboan kinig pako sama sa agila ug molupad paingon sa langit.+
6 Ayaw kaona ang pagkaon sa tawong tihik;*
Ayaw kaibog sa lami niyang mga pagkaon,
7 Kay parehas siyag tawong naay listahan.
Moingon siya, “Kaon ug inom,” pero dili to tininuod.*
8 Imong isuka ang imong gikaon
Ug sayang lang ang imong mga pagdayeg.
12 Paminawa ug ipadapat ang disiplina
Ug pamati sa maalamong mga pulong.
13 Ayaw hikawig disiplina ang bata.*+
Kon bunalan nimo siya, dili siya mamatay.
17 Ayawg tugoti ang imong kasingkasing nga masina sa mga makasasala,+
Apan kahadloki si Jehova sa tibuok adlaw,+
18 Kay pinaagi niana makabaton kag maayong kaugmaon+
Ug dili mawala ang imong paglaom.
19 Anak ko, pamati ug magmaalamon,
Ug tultoli ang imong kasingkasing sa hustong dalan.
20 Likayi nga maapil ka niadtong sobrang moinom ug bino,+
Niadtong hangol ug karne,+
21 Kay ang palahubog ug ang hangol ug pagkaon mapobre,+
Ug ang magsigeg katulog magsinina na lag trapo.
22 Pamati sa imong amahan nga tungod niya natawo ka,
Ug ayaw tamaya ang imong inahan tungod lang kay tigulang na siya.+
23 Palita* ang kamatuoran ug ayaw kinig ibaligya;+
Palita sab ang kaalam, ang disiplina, ug ang pagsabot.+
24 Ang amahan sa matarong malipay gayod;
Ang amahan sa maalamon magsadya tungod niya.
25 Ang imong amahan ug inahan magsadya,
Ug siya nga nanganak nimo magmalipayon.
26 Anak ko, ihatag kanako ang imong kasingkasing,
Ug hinaot ang imong mga mata malipay sa akong mga dalan.+
29 Kinsa ang makaluluoy? Kinsa ang nagkalisodlisod?
Kinsa ang pirmeng makakitag away? Kinsa ang naay mga reklamo?
Kinsa ang naay mga samad sa way hinungdan? Kinsa ang lubog* ug mata?
31 Ayawg tan-aw sa pula nga bino
Nga nagapangidlap sulod sa kopa ug morag suwabe kaayong imnon,
32 Kay sa ulahi kini mamaak samag halas,
Ug mobugag hilo sama sa bitin.
33 Ang imong mga mata makakitag katingalahang mga butang,
Ug ang imong kasingkasing mosultig dili maayo.+
34 Ug mora kag naghigda sa tunga sa dagat,
Samag naghigda sa tumoy sa palo sa barko.
35 Moingon ka: “Gidapatan ko nila, pero wala ko mobatig sakit.
Gikulata ko nila, pero wala ko mahibalo.
Kanus-a man ko makamata?+
Gusto pa kong moinom.”*
24 Ayaw kasina sa mga daotan,
Ug ayaw pangandoy sa pagpakig-uban kanila,+
2 Kay kapintasan ang ginapamalandong sa ilang kasingkasing,
Ug kasamok ang ginasulti sa ilang ngabil.
4 Pinaagi sa kahibalo ang mga kuwarto niini mapuno
Sa tanang klase sa bililhon ug nindot nga mga butang.+
7 Ang tinuod nga kaalam dili makab-ot sa buangbuang;+
Wala siyay ikasulti diha sa ganghaan sa siyudad.
12 Kon moingon ka, “Apan wala mi mahibalo niini,”
Oo, mahibaloan kini sa Nagbantay kanimo
Ug balosan niya ang matag usa sumala sa iyang binuhatan.+
13 Anak ko, kaog dugos, kay maayo kini;
Ang puro nga dugos tam-is.
14 Sa samang paagi, angay kang mahibalo nga ang kaalam makaayo nimo.+
Kon imo ning makaplagan, makabaton kag maayong kaugmaon
Ug dili mawala ang imong paglaom.+
15 Ayaw pangatang duol sa balay sa tawong matarong tungod sa daotang motibo;
Ayaw daota ang iyang puy-anan.
16 Kay ang tawong matarong mahimong matumba sa makapito, ug siya mobangon pag-usab,+
Apan ang daotan mapukan pinaagig katalagman.+
17 Dihang matumba ang imong kaaway, ayaw pagsadya,
Ug dihang mapukan siya, dili angayng malipay ang imong kasingkasing;+
18 Kay makita kini ni Jehova ug dili siya malipay,
Ug mawala na ang Iyang kasuko sa imong kaaway.+
19 Ayaw kasuko tungod sa mga daotan;
Ayaw kasina sa daotang mga tawo,
20 Kay walay kaugmaon ang daotan;+
Ang lampara sa daotan palongon.+
21 Anak ko, kahadloki si Jehova ug ang hari.+
Kinsay nahibalo kon unsang kalaglagan ang ilang* ipahamtang kanila?+
23 Kining mga pulonga para sab sa mga maalamon:
Dili maayong magpaborpabor sa paghukom.+
26 Halokan sa katawhan ang ngabil niadtong nagatubag nga matinud-anon.*+
28 Ayaw pagtestigo batok sa imong isigkatawo nga walay basehanan.+
Ayaw gamita ang imong ngabil sa paglimbong sa uban.+
29 Ayaw pag-ingon: “Kon unsay iyang gibuhat nako, mao poy akong buhaton niya;
31 Akong nakita nga pulos sagbot na ang nanubo;
Napuno kinig tunokong mga tanom,
Ug nalumpag na ang paril nga bato.+
32 Gipamalandong nako pag-ayo ang akong nakita;
Kini ang akong nakat-onan:
33 Diyutay pa nga pagkatulog, diyutay pa nga pagtagpilaw,
Diyutay pa nga pagpangiyugpos aron magpahulay,
34 Ug ang imong kakabos moabot kanimo samag kawatan,
Ug ang imong kawalad-on samag armadong tawo.+
25 Kini sab ang mga panultihon ni Solomon,+ nga gikopya* sa mga tawo ni Ezequias+ nga hari sa Juda:
3 Sama nga taas ang langit ug lawom ang yuta,
Dili sab masayran kon unsay naa sa kasingkasing sa mga hari.
6 Ayaw pasidunggi ang imong kaugalingon atubangan sa hari,+
Ug ayawg lingkod uban sa mga inila,+
7 Kay mas maayo pang moingon siya: “Saka diri,”
Kay sa pakaulawan ka atubangan sa tawong halangdon.+
8 Ayaw pagdalidali sa pagpasakag kaso,
Kay unsa man unyay imong himoon kon mapamatud-an sa uban nga sayop ka?+
10 Aron kadtong makadungog dili magpakaulaw nimo
Ug dili ka makasabwag ug daotang estorya* nga dili na mabakwi.
12 Ang pagbadlong sa maalamong tawo
Samag ariyos nga bulawan ug alahas nga purong bulawan para sa dalunggan nga maminaw.+
13 Ang matinumanong mensahero
Sama sa kabugnaw sa niyebe sa adlaw sa pagpangani para sa nagpadala niya,
Kay napalagsik niya ang iyang agalon.+
14 Ang tawo nga manghambog nga mohatag ug regalo pero dili niya kini ihatag
Samag panganod ug hangin nga walay dalang ulan.+
16 Kon makakita kag dugos, kaon lag igo nimo,
Kay kon daghan kaayo ang imong kaonon, basig imo ra ning isuka.+
17 Ayaw pagsigeg adto sa balay sa imong isigkatawo,
Aron dili siya mapul-an ug magdumot nimo.
18 Ang tawo nga motestigog bakak batok sa iyang isigkatawo+
Samag puspos sa gubat ug espada ug hait nga pana.
19 Ang pagsalig sa tawo nga dili kasaligan* panahon sa kalisdanan
Samag buak nga ngipon ug huyang nga tiil.
20 Ang tawo nga mokanta sa masulub-on ug kasingkasing+
Samag tawo nga naghukas sa tugnawng panahon
Ug samag suka nga gibubo sa soda.
21 Kon ang imong kaaway* gigutom, hatagi siyag tinapay;
Kon siya giuhaw, hatagi siyag tubig,+
22 Kay pinaagi niana, nagpundok kag mga baga sa iyang ulo,*+
Ug gantihan ka ni Jehova.
27 Dili maayo ang pagkaon ug daghang dugos,+
Ug dili pod makahatag ug dungog ang pagtinguhag kadungganan.+
26 Ang pasidungog dili angay sa buangbuang+
Sama nga ang niyebe dili angay sa ting-init ug ang ulan sa ting-ani.
2 Sama nga naay hinungdan nga mopalayo ang langgam ug molupad ang gitgit,
Ang tunglo dili sab moabot kon walay hinungdan.*
4 Ayaw tubaga ang buangbuang sumala sa iyang kabuang,
Aron dili ka maparehas niya.
6 Kadtong nagsalig ug butang ngadto sa buangbuang
Samag tawo nga nagputol sa iyang mga tiil ug nagdaot sa iyang kaugalingon.*
9 Ang panultihon sa baba sa mga buangbuang
Samag tunokong tanom nga naadto sa kamot sa palahubog.
10 Ang nagsuhol ug buangbuang o sa mga tawong milabay lang
Samag tigpana nga nagpatakag tira ug nakasamad.*
12 Nakakita ba kag tawo nga naghunahuna nga maalamon siya?+
Mas naa pay paglaom ang buangbuang kay kaniya.
16 Ang tapolan naghunahuna nga mas maalamon siya
Kay sa pito ka tawo nga naghatag ug saktong tubag.
17 Ang tawo nga miagi lang ug nasuko* sa away nga wala siyay labot+
Samag tawo nga mikumot sa mga dalunggan sa iro.
18 Sama sa buang nga nagtirag nagkalayo ug makamatay nga mga pana,
19 Ingon niana ang manglimbong* sa iyang isigkatawo ug moingon: “Komedya ra to!”+
23 Ang mahigugmaong mga pulong nga gikan sa* daotang kasingkasing+
Samag plata nga gibulit sa tipak nga kulon.
24 Ang nagdumot sa uban nagtago niini pinaagi sa iyang ngabil,
Apan sa sulod niya may gitagong panglimbong.
25 Bisag maayo siyang manulti, ayawg salig niya,
Kay may pito ka dulumtanang butang sa iyang kasingkasing.*
26 Bisag gitabonan niyag panglimbong ang iyang pagdumot,
Ang iyang pagkadaotan madayag sa komunidad.*
28 Ang bakakong dila nagdumot niadtong nabiktima niini,
Ug ang maulog-ulogong baba magpahinabog kadaot.+
5 Maayo pa ang dayag nga pagbadlong kay sa tinago nga gugma.+
9 Ang lana ug insenso makapalipay sa kasingkasing;
Ingon sab niana ang higala nga mohatag ug sinsero nga tambag.+
10 Ayawg biyai ang imong higala o ang amigo sa imong amahan,
Ug ayawg sulod sa balay sa imong igsoon sa adlaw sa imong katalagman;
Maayo pa ang silingan nga naa sa duol kay sa igsoon nga tua sa layo.+
11 Magmaalamon ka, anak ko, ug lipaya ang akong kasingkasing,+
Aron matubag nako siya nga nagatamay kanako.+
12 Ang tawong maalamon makakita sa kapeligrohan ug molikay niana,+
Pero ang walay kasinatian moderetso ra ug mag-antos sa resulta.*
13 Kuhaa ang besti sa usa ka tawo kon naggarantiya siya sa utang sa usa ka estranyo;
Kuhaa ang iyang gigarantiya kon iya kanang gihimo para sa babayeng langyaw.*+
14 Kon panalanginan sa usa ang iyang isigkatawo sa kusog nga tingog sayo sa buntag,
Isipon kana nga nanunglo siya.
15 Ang palaaway* nga asawa samag atop nga dili mohunong ug tulo dihang mag-ulan.+
16 Ang makapugong niya makapugong sa hangin
Ug makagunit ug lana sa iyang tuong kamot.
18 Kadtong nag-atiman ug kahoyng igos makakaon sa bunga niini,+
Ug kadtong nag-atiman sa iyang agalon mapasidunggan.+
19 Sama nga makita nimo ang imong nawong sa tubig,
Makita sab nimo ang imong kaugalingon dihang motan-aw ka sa uban.
21 Ang tunawanan nga kulon maoy para sa plata ug ang hudno para sa bulawan,+
Ang tawo sab masulayan dihang dayegon.*
22 Bisan pag dugmokon nimo ang buangbuang gamit ang alho
Sama sa nadugmok nga lugas diha sa lusong,
Ang iyang kabuang dili mawala.
23 Kinahanglang makaila ka pag-ayo sa imong panon.
Atimana pag-ayo ang* imong mga karnero,+
24 Kay ang bahandi dili magpabilin hangtod sa hangtod,+
Ug ang korona* dili sab mapasa sa sunod nga kaliwatan hangtod sa hangtod.
25 Ang sagbot mawala ug ang bag-ong sagbot motungha,
Ug ang mga tanom sa kabukiran tigomon.
26 Ang mga nati nga laking karnero makahatag nimog sinina,
Ug ang mga laking kanding makahatag nimog pangbayad sa uma.
27 Ug duna unyay igong gatas sa kanding aron makakaon ka,
Aron makakaon ang imong panimalay ug ang imong mga sulugoong babaye.
2 Dihang morebelde* ang mga nagpuyo sa usa ka yuta, ang prinsipe niini pirmeng ilisan,+
Apan sa tabang sa tawo nga may pagsabot ug kahibalo, ang prinsipe* magdugay.+
4 Kadtong wala magtuman sa balaod nagdayeg sa mga daotan,
Apan kadtong nagtuman sa balaod nasuko kanila.+
5 Ang mga tawong daotan dili makasabot sa hustisya,
Apan kadtong nangita kang Jehova makasabot sa tanang butang.+
7 Ang anak nga may pagsabot nagtuman sa balaod,
Apan ang nakig-uban sa mga hangol ug pagkaon nagpakaulaw sa iyang amahan.+
8 Kadtong nagpadaghan sa iyang bahandi pinaagig tubo+ ug dakong interes
Nagtigom niini para niadtong nagpakitag kaluoy sa mga pobre.+
10 Kadtong nagpahisalaag sa tawong matarong ngadto sa daotang dalan maunay sa iyang lit-ag,+
Apan ang dili salawayon gantihan ug maayo.+
11 Ang dato naghunahuna nga maalamon siya,+
Apan ang pobre nga may pagsabot nahibalo kon kinsa gyod ang maong tawo.+
12 Dihang modaog ang matarong, dunay dakong himaya,
Apan dihang ang daotan maoy magmando, manago ang mga tawo.+
13 Siya nga nagatabon sa iyang mga sala dili molampos,+
Apan kadtong motug-an sa iyang mga sala ug mobiya niini kaluy-an.+
14 Malipayon ang tawo nga kanunayng nagbantay,*
Apan kadtong nagpagahi sa iyang kasingkasing makaagom ug katalagman.+
15 Ang daotang tawo nga nagmando sa makaluluoy nga katawhan
Samag nagngulob nga leyon ug nagahasmag nga oso.+
16 Ang pangulo nga walay pagsabot moabuso sa iyang gahom,+
Apan kadtong nagdumot sa pagbatog bahandi sa daotang paagi magpataas sa iyang kinabuhi.+
17 Ang tawong nakapatay moikyas hangtod sa lubnganan.*+
Ayaw siyag tabangi.
18 Kadtong nagkinabuhi nga dili salawayon maluwas,+
Apan kadtong daotag pagkinabuhi kalit nga malaglag.+
19 Kadtong nagtikad sa iyang yuta makabaton ug daghang tinapay,
Apan kadtong nangagpas sa way pulos nga mga butang mapobre.+
20 Ang tawong matinumanon makadawat ug daghang panalangin,+
Apan kadtong nagdali nga madato dili magpabiling inosente.+
21 Dili maayo nga magpihigpihig;+
Apan ang tawo posibleng mohimog daotan tungod lang sa usa ka tinapay.
22 Ang tawong masinahon* naghinamhinam nga makabatog bahandi,
Apan wala siya mahibalo nga mapobre siya.
24 Kadtong nagapangawat sa iyang amahan ug inahan ug moingon: “Dili ni sayop,”+
Maoy kauban sa tulisan.+
27 Kadtong mohatag sa mga pobre dili makulangan,+
Apan kadtong nagpiyong sa iyang mga mata kanila makadawat ug daghang tunglo.
28 Dihang ang mga daotan maoy magmando, ang tawo motago,
Apan dihang sila mawala, ang matarong modaghan.+
29 Ang tawong gahig ulo* bisag kadaghan nang gibadlong+
Kalit rang malaglag ug wala nay paglaom.+
2 Kon daghan ang matarong, ang katawhan maglipay,
Apan kon daotan ang magmando, ang katawhan mag-agulo.+
3 Ang tawo nga nahigugma sa kaalam makapalipay sa iyang amahan,+
Apan ang nakig-uban sa mga pampam* nagwaldas sa iyang bahandi.+
4 Pinaagi sa hustisya ginapalig-on sa hari ang iyang nasod,+
Apan malumpag kini kon ang usa nagapangayog hiphip.
9 Kon ang maalamon makiglantugi sa buangbuang,
Mahitabo ang pagpaninghag ug pagyagayaga, ug kini walay kaayohan para sa maalamon.+
13 Mao ni ang kaamgiran sa* pobre ug tigdaogdaog:
Si Jehova naghatag ug kahayag sa ilang mga mata.*
15 Ang bunal* ug ang pagbadlong maghatag ug kaalam,+
Apan ang bata nga pasagdan ra maghatag ug kaulawan sa iyang inahan.
16 Dihang modaghan ang daotan, modaghan pod ang kalapasan,
Apan makita sa mga matarong ang ilang pagkapukan.+
18 Kon walay giya sa Diyos,* ang katawhan magpatuyang lang,+
Apan malipayon kadtong nagtuman sa balaod.+
20 Nakakita ba kag tawo nga mosulti dayon nga dili maghunahuna?+
Mas naa pay paglaom ang buangbuang kay kaniya.+
21 Kon ang sulugoon patuyangan sukad sa iyang pagkabatan-on,
Mahimo siyang dili mapasalamaton sa ulahi.
23 Ang pagkamapahitas-on sa usa ka tawo maoy magpaubos niya,+
Apan ang mapainubsanon makabaton ug himaya.+
24 Ang kauban sa kawatan nagdumot sa iyang kaugalingon.
Tingali makadungog siyag panawagan sa pagtestigo,* apan magpakahilom lang siya.+
26 Daghan ang gustong moduol sa magmamando aron magpatabang,*
Apan maangkon sa usa ka tawo ang hustisya gikan kang Jehova.+
27 Ang tawong naghimog inhustisya gidumtan sa matarong,+
Apan ang tawong nagsubay sa pagkamatarong gidumtan sa daotan.+
30 Kini ang importanteng mensahe ni Agur nga anak ni Jakeh, nga iyang gisulti kang Itiel ug Ucal.
2 Ubos kog kahibalo kay kang bisan kinsa,+
Ug wala nako mabatoni ang pagsabot nga angay sa usa ka tawo.
3 Wala nako makat-oni ang kaalam,
Ug wala nako mabatoni ang kahibalo sa Usa nga Labing Balaan.
4 Kinsay nakasaka sa langit ug unya nanaog?+
Kinsay nakatigom sa hangin diha sa iyang duha ka kamot?
Kinsay nakaputos sa mga tubig gamit ang iyang sinina?+
Kinsay nagtakda* sa mga utlanan sa yuta?+
Unsay iyang ngalan ug unsay ngalan sa iyang anak—kon nahibalo ka?
5 Ang matag pulong sa Diyos putli.*+
Siya maoy taming niadtong modangop niya.+
7 Duha ka butang ang akong gihangyo nimo.
Ayaw kinig ihikaw nako sa dili pa ko mamatay.
8 Ipalayo kanako ang dili tinuod ug ang kabakakan.+
Ayaw ko himoang pobre o dato.
Pakan-a lang ko sa akong bahin nga pagkaon,+
9 Kay kon mabatonan nako ang tanan, basig ilimod ti ka nga mag-ingon, “Kinsa ba si Jehova?”+
O kon mapobre ko, basig mangawat ko ug magpakaulaw* sa ngalan sa akong Diyos.
10 Ayawg daota ang usa ka sulugoon ngadto sa iyang agalon,
Aron dili ka niya tunglohon ug mapamatud-an kang sad-an.+
14 Naay henerasyon nga mga espada ang mga ngipon
Ug mga kutsilyong pang-ihaw ang mga apapangig;
Ilang lamyon ang mga makaluluoy sa yuta
Ug ang mga pobre taliwala sa katawhan.+
15 Ang mga alimatok naay duha ka anak nga babaye nga nagsinggit, “Panghatag! Panghatag!”
Naay tulo ka butang nga dili matagbaw,
Upat nga dili gyod moingon, “Igo na!”
16 —Ang Lubnganan*+ ug ang tagoangkan nga dili makaanak,
Ang umaw nga yuta,
Ug ang kalayo nga dili gyod moingon, “Igo na!”
17 Ang mata nga nagtamay sa amahan ug dili motuman sa inahan+
—Kini tuhikon sa mga uwak sa walog,*
Ug kaonon sa mga anak sa agila.+
18 Naay tulo ka butang nga katingalahan kaayo para nako,
Ug upat nga dili nako masabtan:
19 Ang dalan sa agila diha sa kalangitan,
Ang dalan sa bitin diha sa bato,
Ang dalan sa barko diha sa lawod,
Ug ang dalan sa lalaki dihang kauban niya ang dalaga.
20 Mao kini ang dalan sa babayeng mananapaw:
Siya mokaon, mamahid sa iyang baba,
Ug moingon, “Wala koy nahimong daotan.”+
21 Naay tulo ka butang nga makatay-og sa yuta
Ug upat ka butang nga dili niini maagwanta:
22 Dihang ang ulipon magmando ingong hari,+
Dihang ang buangbuang abunda ug pagkaon,
23 Dihang ang gidumtan* nga babaye pangasaw-on,
Ug dihang ang sulugoong babaye mopuli* sa iyang agalong babaye.+
29 Naay tulo nga nindot kaayong molakaw,
Upat nga nindot tan-awon dihang molihok:
30 Ang leyon, ang kinaisogan sa tanang hayop,
Nga wala gyoy atrasan;+
31 Ang iro sa pagpangayam; ang laking kanding;
Ug ang hari uban ang iyang kasundalohan.
32 Kon imong gipataas ang imong kaugalingon, nga usa ka binuang nga buhat,+
O kon nagplano ka sa pagbuhat niana,
Isampong ang imong kamot sa imong baba.+
33 Kay sama nga ang pagbatil sa gatas magpatunghag mantekilya
Ug ang pagpislit sa ilong magpagawas ug dugo,
Ang pagpukaw sab sa kasuko moresultag away.+
31 Mao kini ang mga pulong ni Haring Lemuel, ang importanteng mensahe nga gihatag sa iyang inahan aron tudloan siya:+
2 Unsa may akong isulti nimo, anak ko,
Unsa man, Oh bunga sa akong tiyan,
Ug unsa, Oh anak sa akong mga panaad?+
3 Ayawg ihatag ang imong kusog ngadto sa mga babaye,+
Ug ayawg subay sa mga dalan nga nakalaglag sa mga hari.+
4 Dili para sa mga hari, Oh Lemuel,
Dili para sa mga hari ang pag-inom ug bino,
Dili para sa mga magmamando ang pag-ingon, “Asa man ang akong ilimnon?”+
5 Aron dili sila moinom ug makalimot sa balaod
Ug magtamak sa katungod sa mga makaluluoy.
6 Hatagig alkoholikong ilimnon ang mga himalatyon;+
Hatagi pod ug bino kadtong mibatig grabeng kasakit.+
7 Paimna sila aron malimtan nila ang ilang kapobrehon;
Tugoti sila nga malimtan ang ilang mga kalisdanan.
א [Aleph]
10 Kinsay nakakitag maayo kaayong asawa?+
Ang iyang bili labaw pa kaayo sa mga korales.*
ב [Beth]
11 Kinasingkasing ang pagsalig sa iyang bana kaniya,
Ug walay nakulang sa iyang bana.
ג [Gimel]
12 Sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi,
Balosan niyag pagkamaayo ang iyang bana, dili pagkadaotan.
ד [Daleth]
ה [He]
ו [Waw]
15 Mobangon pod siya samtang ngitngit pa,
Aron tagan-ag pagkaon ang iyang panimalay
Ug ang iyang mga sulugoong babaye.+
ז [Zayin]
16 Naghunahuna siyag maayo bahin sa usa ka uma ug paliton kini;
Gikan sa iyang mga hinagoan* magtanom siyag ubasan.
ח [Heth]
ט [Teth]
18 Iyang paneguroon nga moganansiya ang iyang negosyo;
Ang iyang lampara dili mapalong sa gabii.
י [Yod]
כ [Kaph]
20 Ginatuy-od niya ang iyang mga kamot sa mga makaluluoy,
Ug ginabukhad ang iyang palad sa mga pobre.+
ל [Lamed]
21 Dili siya mabalaka sa iyang panimalay kon tugnaw,
Kay ang tibuok niyang panimalay nagsul-ob ug dobleng sinina.
מ [Mem]
22 Maghimo siyag kaugalingon niyang mga hapin sa kama.
Ang iyang sinina lino ug purpura* nga delana.
נ [Nun]
23 Ang iyang bana inila sa mga ganghaan sa siyudad,+
Nga naglingkod didto uban sa mga ansiyano sa yuta.
ס [Samekh]
ע [Ayin]
פ [Pe]
צ [Tsade]
27 Iyang gibantayan ang mga buluhaton sa iyang panimalay,
Ug dili siya mokaon sa tinapay sa pagkatapolan.+
ק [Qoph]
28 Ang iyang mga anak motindog ug moingon nga malipayon siya;
Ang iyang bana motindog ug magdayeg niya.
ר [Resh]
29 Naay daghang babaye nga maayo kaayo,
Pero ikaw—ikaw milabaw nilang tanan.
ש [Shin]
30 Ang kaguwapa mahimong panggawas lang ug mahimong mawala ra,*+
Apan ang babaye nga nahadlok kang Jehova dayegon.+
ת [Taw]
31 Gantihi siya sa iyang ginabuhat,*+
Ug hinaot nga dayegon siya diha sa mga ganghaan sa siyudad tungod sa iyang mga buhat.+
O “proverbio.”
Literal, “mahibaloan.”
O “pagpakitag hustisya.”
O “pagkahimong patas.”
O “pagtultol.”
O “ang sambingay.”
O “lawom nga pagtahod.”
O “balaod.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
Literal, “ang ilang tiil.”
Literal, “pag-ulag dugo.”
O “eskina sa kadalanan.”
Iningles, gate.
O “Pag-usab mo kon badlongon mo nako.”
Literal, “kaonon.”
O “tambag.”
Iningles, silver.
Tan-awa sa Glossary.
Literal, “estranyo.” Dayag, usa nga wala magsunod sa moral nga mga sukdanan sa Diyos.
O “makapatental nga.”
Literal, “langyaw.” Dayag, usa nga bulag sa moral nga mga sukdanan sa Diyos.
Literal, “suod nga higala.”
Literal, “moadto.”
O “mga naghupot sa ilang integridad.”
O “balaod.”
O “kamatuoran.”
Literal, “pusod.”
O “sa kinamaayohan.”
O “kita.”
O “mga baril.”
O “pagbaton niini ingong ganansiya.”
Tan-awa sa Glossary.
Dayag, nagtumong sa mga hiyas sa Diyos nga gihisgotan sa unang mga bersikulo.
O “maigo sa bisan unsa.”
O “niadtong takos.”
O “Kon naa sa gahom sa imong kamot ang.”
O “maaghop.”
O “balaod.”
O “ang pangunang.”
Literal, “Ikiling ang imong dalunggan.”
Literal, “sa tanan nilang unod.”
Literal, “gikan niini ang mga tuboran sa kinabuhi.”
O posible, “Konsideraha pag-ayo.”
Literal, “Ikiling ang imong dalunggan sa.”
Literal, “ngabil.”
Literal, “estranyo.” Tan-awa ang Pr 2:16.
Tan-awa sa Glossary.
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
O “moanig daotan.”
O “gahom.”
O “kongregasyon.”
Literal, “estranyo.” Tan-awa ang Pr 2:16.
Literal, “langyaw.” Tan-awa ang Pr 2:16.
Nakiglamano ingong panaad.
O “sa iyang kalag.”
O “balaod.”
O “magtudlo.”
Tan-awa sa Glossary.
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “modawat ug lukat.”
O “balaod.”
Literal, “estranyo.” Tan-awa ang Pr 2:16.
Literal, “langyaw.” Tan-awa ang Pr 2:16.
O “makapadani.”
O “walay kasinatian.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
Tan-awa sa Glossary.
Literal, “Ang iyang tiil dili mahimutang.”
O “sepohan.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
Literal, “sa mga anak nga lalaki sa mga tawo.”
Literal, “sabta ang kasingkasing.”
Tan-awa sa Glossary.
O “bililhong mga panulondon.”
O “sukad pa sa panahon nga dili maihap.”
O “Gipatungha ko nga samag inubanag kasakit sa pagbati.”
Literal, “gihimo niyang lig-on.”
O “gimando.”
O “katawhan.”
O “sa pagpabiling nagmata diha.”
Literal, “Naihaw na niya ang iyang ihawonon.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “ang mga walay kasinatian.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
O “handomanan.”
Literal, “sugo.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “bililhong butang.”
O posible, “naa sa dalan sa kinabuhi.”
O “tabi.”
O “kagul-anan; kalisdanan.”
O “para sa iyang amo.”
O “paglaom.”
O “kompleto.”
O “bililhong mga butang.”
O “tawong walay diyos.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “way pagtahod.”
Literal, “Apan tabonan.”
O “pagtultol.”
O “kaluwasan.”
Literal, “nagdumot.”
Nakiglamano ingong panaad.
O “guwapang.”
O “Ang tawo nga may maunongong gugma.”
O “magdalag kaulawan.”
Literal, “sabwag.”
Literal, “patambokon.”
Literal, “dagayang nagbisbis.”
O “tawo.”
O “kaulawan.”
Literal, “makapanag-iyag hangin.”
O “walay hunahuna.”
O “may katakos nga.”
Literal, “nangatang para sa dugo.”
Literal, “tinapay.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “Ipakita sa buangbuang nianang adlawa.”
Literal, “tabonan.”
Literal, “mosulti kon unsay matarong.”
Literal, “magtatambag sa.”
O “makapaluya.”
O “pagtul-id.”
O “ginasulti.”
Literal, “patambokon.”
Literal, “dili makadungog ug pagbadlong ang.”
Literal, “naglipay.”
O “nagkonsultahay.”
O “nga gikan sa pagpanikas.”
Literal, “gitigom sa kamot.”
O “paglaom.”
O “pulong.”
O “balaod.”
O “tul-iron.”
O “siya.”
O “disiplina; silot.”
O posible, “dayon.”
O “daotan.”
O posible, “manglimbong sa uban pinaagi.”
O “ang pagpakig-uli.”
O “dunay maayong relasyon.”
O “walay kasinatian.”
O “ug masuk-anon.”
O “tawong may katakos sa panghunahuna.”
O “walay kasinatian.”
O “makahatag ug kinabuhi.”
Literal, “sa kasingkasing sa usa nga may pagsabot.”
O “malumong.”
O “makaayo nga dila.”
Literal, “makadugmok sa espiritu.”
O “pagsaway.”
O “kita.”
O “sobra ra.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
O “ang Abaddon.”
O “nagtul-id.”
O “gitinguha.”
O “maayo.”
O “kalibog.”
Literal, “gipakaon sa pasungan.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “walay kompidensiyal nga pag-estoryahay.”
Literal, “sa tubag sa iyang baba.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
O “kaulawan.”
O “maghunahuna pag-ayo kon unsaon pagtubag; maghunahuna ayha mosulti.”
O “Ang mapahiyomong panagway.”
Literal, “makapatambok.”
Literal, “kasingkasing.”
Literal, “Ang paghan-ay sa kasingkasing iya sa tawo.”
O “ang hustong tubag.” Literal, “ang tubag sa dila.”
Literal, “lunsay.”
Literal, “espiritu.”
Literal, “Iligid kang Jehova ang imong mga buluhaton.”
O “maglikay.”
Literal, “ang mapainubsanog espiritu.”
Literal, “makakaplag ug maayo.”
O “Ug ang maayong sinultihan.” Literal, “Ug ang katam-is sa ngabil.”
O “kalag.”
O “kalag.”
Literal, “baba.”
O “nagplanog daotan.”
O “himaya.”
Literal, “nagamando sa iyang espiritu.”
Tan-awa sa Glossary.
O “kahilom.”
Literal, “punog mga halad.”
O “ginikanan.”
O “matul-id nga.”
O “tawong halangdon.”
O “maoy bato nga moresultag pag-uyon.”
Literal, “nagatabon.”
O “pag-ablig dam.” Literal, “pagpabuhagay ug tubig.”
O “Apan wala siyay maayong panghukom?”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
Literal, “dili makakitag maayo.”
O “makaayo.”
O “makauga sa kabukogan.”
Literal, “kapaitan.”
O “pamultahon.”
Literal, “bugnaw ug espiritu.”
O “Tamayon.”
O “samag mga butang nga dinalo nga gitulon.”
Literal, “ipataas.” Nagpasabot nga dili siya maabot, luwas siya.
O “kalig-on.”
O “dugmok nga espiritu?”
O “usisahon siya pag-ayo.”
Tan-awa sa Glossary.
Literal, “makabulag.”
O “kaayo.”
Literal, “nagadali sa iyang mga tiil.”
O “mahinatagon.”
O “ug pagsabot.”
Literal, “makakitag kaayohan.”
O “kalapasan.”
O “may lambungay nga batang leyon.”
O “reklamador; yawyawan.”
O “gantihan.”
O “Ug ayawg tinguhaa ang.”
O “katuyoan.”
O “may lambungay nga batang leyon.”
O posible, “Sa ting-ani mangita siya apan walay makit-an.”
O “mga intensiyon.” Literal, “tambag.”
Literal, “mga anak nga lalaki.”
O “Ang duha ka managlahing pangtimbang nga bato ug duha ka managlahing taksanan.”
O “batang lalaki.”
Tan-awa sa Glossary.
O “sa langyaw.”
O “tambag.”
O “malig-on.”
O “pagtultol.”
O “niadtong mangdani pinaagi sa iyang mga ngabil.”
O “Ang duha ka managlahing pangtimbang nga bato.”
O “kon unsang dalana ang subayon?”
O “motibo.”
O “kaayohan.”
O posible, “para niadtong gustog kamatayon.”
O “reklamador; yawyawan.”
O “makabaton ug kahibalo.”
Literal, “ang hiphip diha sa dughan.”
O “reklamador; yawyawan.”
Literal, “lamyon.”
O “makadaog.”
O “uban ang makauulawng paggawi!”
Literal, “mosulti hangtod sa hangtod.”
O “Apan ang matul-id ang maghimo sa iyang dalan nga segurado.”
O “Ang maayong reputasyon.” Literal, “Ang ngalan.”
Literal, “pag-uyon.”
Literal, “Nagtagbo ang.”
O “silot.”
O “batan-on.”
Literal, “Siya nga maayog mata.”
O “demanda.”
Literal, “estranyo.” Tan-awa ang Pr 2:16.
O “batan-on.”
O “Pugngi ang imong kaugalingon.”
O “Kon duna kay kalag nga punog tinguha.”
O posible, “Ihunong ang imong kaugalingong pagsabot.”
O “daotan ug mata.”
Literal, “pero ang iyang kasingkasing dili uban nimo.”
Literal, “Manunubos.”
O “batan-on.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
Literal, “mga rinyon.”
O “Batoni.”
Tan-awa sa Glossary.
O “halap.”
O “magtapok aron sulayan ang.”
O “Moinom pa kog usab.”
O “panimalay.”
O “pagtultol.”
O “kalamposan; kaluwasan.”
O “Ang mga plano sa buangbuang.”
O “panahon sa kalisdanan.”
O “mga motibo?”
O “niadtong gustog kausaban.”
Si Jehova ug ang hari.
O posible, “Ang pagtubag nga matinud-anon samag paghalok.”
O “panimalay.”
O “Manimalos ko niya.”
Literal, “nakulangan ang kasingkasing.”
O “gikopya ug gitigom.”
O “ang kompidensiyal nga butang nga gisulti kanimo.”
O “makadaot nga tabi.”
O “kinulit.”
O posible, “tawong limbongan.”
Literal, “ang nagdumot nimo.”
Nagpasabot nga malukmay ang tawo ug matunaw ang iyang pagkagahi.
O “reklamador; yawyawan.”
O “kalag.”
O “mokompromiso uban.”
O posible, “Ang tunglo nga walay basehan dili mahitabo.”
Literal, “ug nagainom ug kapintasan.”
O “nakasamad sa tanan.”
O posible, “miapil.”
O “magbinuang.”
O “samag mga butang nga dinalo nga gitulon.”
Literal, “Ang mainitong ngabil nga may.”
O “Kay dulumtanan gayod ang iyang kasingkasing.”
O “kongregasyon.”
Literal, “ipanganak.”
Literal, “estranyo.”
Literal, “langyaw.”
Literal, “ang mga halok.”
O posible, “dili sinsero; pinugos.”
Literal, “Tamakan.”
O “miikyas.”
O “silot.”
O “sa langyaw.”
O “reklamador; yawyawan.”
Literal, “sa nawong sa iyang higala.”
O “Ang Sheol ug ang Abaddon.”
O “masulayan sumala sa pagdayeg nga iyang madawat.”
O “Ipunting ang imong kasingkasing sa; Hatagig pagtagad ang.”
O “diadema.”
O “batang leyon.”
O “molapas sa balaod.”
O “siya.”
O “mahadlok.”
O “gahong.”
O “hakog.”
O posible, “Ang aroganteng kalag.”
Literal, “patambokon.”
O “nagpatikig sa liog.”
Tan-awa sa Glossary.
O “sa dili salawayon.”
O posible, “Apan gustong panalipdan sa matul-id ang iyang kinabuhi.”
Literal, “espiritu.”
Literal, “Nagtagbo ang.”
Nagpasabot nga Iyang gihatagan silag kinabuhi.
O “disiplina; silot.”
Literal, “walay panan-awon.”
O “panumpa nga may tunglo.”
O posible, “Daghan ang nagtinguha nga uyonan sa magmamando.”
Literal, “nagpataas.”
O “gidalisay pinaagig kalayo.”
O “magpasipala.”
Literal, “kinalibang.”
O “Sheol.” Tan-awa sa Glossary.
Tan-awa sa Glossary.
O “wala mahala.”
O “mopalayas.”
O “kinaiyanhong maalamon.”
Literal, “katawhan nga dili kusgan.”
Literal, “katawhan nga dili gamhanan.”
O “kawsa.”
Tan-awa sa Glossary.
Hilo nga gama sa balhibo sa karnero.
O “iyang kinitaan.” Literal, “Gikan sa bunga sa iyang mga kamot.”
Literal, “Ang kusog ibakos niya sa iyang hawak.”
Ang bilikan ug kalinyasan maoy mga gamit sa paghimog hilo ug yarn.
Duolduol sa violet.
O “mga pang-ilalom nga besti.”
O “siya mokatawa sa umaabot nga adlaw.”
O “Ang mahigugmaong pagtudlo; Ang balaod sa maunongong gugma.”
O “walay pulos.”
Literal, “Hatagi siya gikan sa bunga sa iyang kamot.”