Mga Batan-on Nangutana . . .
Unsay Akong Mahimo Aron Hatagan Ako sa Akong mga Ginikanan ug Labaw nga Kagawasan?
SI JIM nagpahiyom sa naghisgot siya sa iyang manghod nga lalaki si Ron. “Onse lamang ka bulan ang among deperensiya,” siya nag-ingon, “apan lahi kaayo ang pagtratar kanamo sa among mga ginikanan. Ila akong gihatagag labaw nga kagawasan. Bisan sa bata pa ako tugotan nila ako sa pagdala sa akong mga igsoon ngadto sa sinehan. Sa nadakodako na ako, nakagamit ako sa kotse sa pamilya. Sa usa ka tuig ako ila ganing gitugtan sa pagdala sa usa ka manghod kong lalaki sa usa ka biyahe ngadto sa Siyudad sa New York aron motambong sa usa ka relihiyosong kombensiyon.
“Apan, kadto lahi uban kang Ron,” nagpadayon si Jim. “Siya wala gayod hatagig kagawasan. Siya wala gani tudloi ni Dad sa pagdrayb sa midangat siya sa hustong edad. Ug sa iyang gibati nga siya edaran na aron mosugod sa pagpakigdeyt, wala siya tugoti sa akong mga ginikanan.”
Samtang magkadako ka kinaiyanhong imong tinguhaon ang labaw nga kagawasan, labaw nga mga pribilehiyo sa hamtong. Apan, ang mga batan-on kadaghanan masugamak sa pagtutol sa ilang mga ginikanan. Ang mao bang mga ginikanan hinobra sa pagkamapanalipdanon o tingali sad-an sa paboritismo? Dili sa kanunay. Misaysay si Jim: “Si Ron kalagmitan dili responsable. Siya walay inisyatibo. Napakyas siya kanunay sa pagbuhat sa gipabuhat kaniya. Bisan tuod ako wala gayod motubagtubag sa akong mga ginikanan, si Ron magpadayag nga siya supak. Kadto tinong misumbalik kaniya.” Nan, nganong si Jim gihatagan man ug mas dakong kagawasan?
“Igahatag ang Labaw Pa”
Si Jesus kas-a miasoy mahitungod sa usa ka lalaking dato si kinsa misalig sa pipila ka salapi ngadto sa matag usa sa iyang mga ulipon. Duha kanila mipamuhunan sa salapi ug nakaganansiya. Apan ang usa ka ulipon yanong “milakaw ug mikalot sa yuta ug nagtago sa salapi sa iyang agalon.” Sa pagkahibalik sa agalon gikan sa usa ka panaw, gigantihan niya ang makugihong mga ulipon sa labaw nga mga pribilehiyo. Ang tapolang ulipon? Gihukom sa agalon nga kuhaon ang salapi gikan niya, nga miingon, “Kay sa matag usa nga aduna, igahatag ang labaw pa ug iyang mabatonan ang daghan; apan siya nga walay nabatonan, bisan ang iyang nabatonan pagakuhaon gikan kaniya.”—Mateo 25:14-29.
Ang sambingay ni Jesus naundan sa usa ka praktikal nga pagtulon-an: Buot ba nimo ang labaw nga kagawasan ug responsabilidad? Nan pamatud-i nga ikaw responsable. ‘Apan sa unsang paagi mahimo ko kana kon dili ako tugotan sa akong mga ginikanan sa pagbuhat sa bisan unsa,’ basin moreklamo ang usa ka batan-on.
Mopatim-aw kining dakong suliran. Sa nangaging mga panahon, sa dihang ang mga pamilya nagkinabuhi sa mga uma, ang mga batan-on nagbatog daghang kahigayonan sa pagpamatuod sa ilang katakos pinaagi sa pagkugi ug pag-amot ngadto sa kaayohan sa pamilya. Ugaling, sa daghang kanasoran ang kadaghanang lalaki karon nagatrabaho diha sa mga opisina ug pabrika inay sa mga uma. Ug ang mga batan-on yanong diyutay rag buluhaton. Bisan pa niana, ang kahigayonan sa pagpadayag nimo sa imong pagtubo anaa gihapon!
Una sa tanan, bisan unsang buluhaton nga ipabuhat sa imong mga ginikanan, angay nimong isipong seryoso. Ayaw pagpanig-ingon sa batan-on sa usa sa mga sambingay ni Jesus kinsa gisultihan sa iyang amahan, “Anak, lakaw ug pagbuhat karong adlawa sa parasan,” ug si kinsa miingon, “‘Moadto ako, Tay,’ apan wala moadto.” (Mateo 21:28, 29) Kombinsiha ang imong mga ginikanan nga kon ikaw ilang hangyoon sa pagbuhat sa usa ka butang, bisan unsa ka gamay, kini sama rag nabuhat na.
Ang pagbuhat niini mao ang hinungdan nga napahimuslan ni Jim ang kagawasan ingong batan-on. “Akong gipakita sa akong mga ginikanan nga ako makapas-an ug kaakohan,” siya nahinumdom. “Bisan sa bata pa ako, ako ilang sugoon sa pag-adto sa bangko, pabayron sa among mga bayranan sa panimalay, sugoon ngadto sa supermarket ug mamalit. Ug dihang si Mama migawas ug nanarbaho, ako ganiy nagluto sa pagkaon sa pamilya.” Apan ang tinguha sa kagawasan mao ba ang bugtong hinungdan nga si Jim naningkamot sa iyang kaugalingon sa maong paagi? Matud niya: “Ang akong balos mao ang pagpahimuot sa akong mga ginikanan. Kon ako nakahupay kanila sa pipila ka kalisod pinaagi sa, pananglit, pagluto sa pagkaon, kadto nakapalipay kaayo kanako.”
Pagbaton sa Inisyatibo
Nan, unsa man kon ang imong mga ginikanan yanong dili mohatag kanimo nianang mga buluhatona? Himoa ang nagkalainlaing mga inisyatibo. Sa sambingay ni Jesus, ang agalon wala mohatag sa iyang mga ulipon ug tinong mga instruksiyon bahin sa kon unsay pagabuhaton sa salapi. Ilang gigamit ang ilang mga kahanas ug katakos. Mahimo nimo ang samang butang.
Pananglitan, ang magasing Seventeen misugyot: “Tanyag sa pagluto alang sa inyong pamilya sa usa ka pagkaon, ug sultihi ang imong mga ginikanan nga buot nimong buhaton ang tanan: pagplano sa pagkaon, paghimog listahan sa groseria, pagbadyet, pagpamalit, pagluto, panglimpiyo.” Ug kon dili nimo paborito ang paglutoluto, panglantaw sa palibot ug lantawa kon unsa pay imong mabuhat. Dili nimo kinahanglan ang tinong mga lagda gikan sa imong mga ginikanan aron molihok sa diha nga may mga platong hugasanan, salog nga silhiganan ug mga kuwartong hiposon.
Ang librong Adolescence dugang nagaingon: “Ang mas maalamong mga ginikanan . . . nagadahom nga ang ilang mga batan-on magbatog akademikanhon, bokasyonal ug sosyal nga mga kahanas nga maghimo kanilang labawng independente sa ilang mga pamilya.” Ang mga grado maoy usa ka sukdanan sa imong ‘akademikanhong mga katakos.’ Kana ba tinuod nagabanaag sa imong mga katakos? Kon wala ka makakab-ot sa mga sukdanan sa tunghaan, ayaw katingala kon piotan sa imong mga ginikanan ang imong kagawasan.
Ug komosta man ang ‘bokasyonal nga mga katakos?’ Daghang batan-on ang ikag magpamatuod sa ilang abilidad sa pagtrabaho pinaagi sa pagbatog inoras nga trabaho panahon sa ting-init o sa hinapos sa semana. Bisan pa niana, ang pagpangitag salapi usa ra ka bahin sa hulagway. Napamatud-an ba nimong ikaw arang makadaginot ug makadumala nianang salapia? Pananglitan, ikaw ba may tinigom? Ug karong ikaw duna nay kaugalingong salapi, nakaboluntaryo ka ba sa paghatag amot alang sa imong kuwarto ug pagkaon. (Basin ikaw matingala sa mga prisyo karon sa pag-abang ug kuwarto diha sa inyong lugar.) Ang pagbuhat niana basin magpasabot sa menos nga salaping panggasto, apan samtang mapanid-an sa imong mga ginikanan ang imong hinamtong nga paghupot ug salapi, sila sa walay duhaduha makiling sa paghatag kanimog labawng kagawasan.
Pagpaluag sa mga Bugkos sa Pagdominar
Ugaling, ang pila ka batan-on nagaingong ginabuhat nila kana ug sa gihapon sila gipiotan sa mga restriksiyon. Hinuon, ang magasing Seventeen mikutlo kang Dr. Michael Solomon nga miingon: “Nahibulong ang pila ka tin-edyer nganong ang ilang mga ginikanan sa hilabihan nagadominar. Apan kining mismong mga tin-edyer nagapadayon sa pagpangutana sa ilang mga ginikanan sa tanang butang . . . bisan sa pananina.”
Siempre, angay dili nimo isalikway ang imong mga ginikanan o isalikway ang ilang mga tambag. Ang Bibliya nagadasig kanato sa pagpamati sa atong mga ginikanan bisan pag kita nahamtong na. (Proverbio 23:22) Ang mga ginikanan angay mahimong atong ‘mga higalang sumbonganan,’ tugob nga mga tinubdan sa tambag ug pahimangno. (Itandi ang Jeremias 3:4.) Sumala sa giingon sa usa ka lalaking minyo: “Ang mga ginikanan sa akong asawa buhi gihapon, ug bisan pag kami anaa na sa panuigong kapin sa 40, sila sa gihapon adunay tambag matag karon ug unya. Among ginadawat ang ilang mga tambag ug sa kadaghanan (dili kanunay) ginasunod kana.”
Busa, may mga panahong nahiangay nga “ihatag ang imong kasingkasing” ngadto sa imong ginikanan ug sumbongi sila. (Proverbio 23:26) Kini matuod ilabina sa dihang may seryosong suliran. Bisan pa niana, kini wala magkahulogang imong isalig kanila ang paghimo sa matag ginagmay nga mga desisyon. Ang magsusulat nga si Shirley Gould kas-a nagpasidaan sa mga ginikanan: “Sa paghimo sa usa ka batan-ong masaligon kaninyo . . . inyong ginahimong inutil ang bata samag inyo siyang gibalian sa iyang mga batiis ug mga bukton.” Inay himoong inutil sa emosyon, buot nimong ugmaron ang ginatawag sa usa ka magsusulat nga “kaugalingong pondo sa pagtahod ug pagsalig sa kaugalingon sa kahiladman.” Pinaagi lamang sa paggamit sa ginatawag sa Bibliya nga imong “mga gahom sa pag-ila” nga maangkon nimo ang maong pagsalig.—Hebreohanon 5:14.
Busa inay nga modalagan ngadto sa mga ginikanan sa unang timailhan sa gamay nga kalisod, paningkamoti una ang pagsulbad sa suliran diha sa imong kaugalingong hunahuna. Inay mahimong “sobra ka madalidalion” o pugoso mahitungod sa mga butang, sunda ang tambag sa Bibliya nga “palandonga ang kahibalo” una. (Isaias 32:4) Himoa ang pagdukiduki, ilabina kon nalangkit ang mga prinsipyo sa Bibliya. Tapos sa malinawong pagtulotimbang sa mga butang, karon duola ang imong mga ginikanan. Inay kanunayng moingon, ‘Dad, unsay angay kong buhaton?’ o ‘Mama, unsay imong buhaton?’ isaysay ang kahimtang. Pabatia sila sa paagi sa imong pagpangatarongan sa butang. Kay nahimo na kana, pangayoa ang ilang mga komento.
Sa maong panahon makita sa imong mga ginikanan nga ikaw nagasulti dili na ingong bata kondili ingong hamtong. Dili kalikayang ang mga bugkos sa pagdominar sa ginikanan mosugod pagkaluag. Matuod, dili nimo buot putlon sa bug-os kanang mga bugkosa, kay kanunay nimong pabilhan ang imong mga ginikanan ingong mga tinubdan sa tambag. Apan nahimo na nimo ang usa ka dakong tikang padulong sa pagpamatuod nga ikaw nagakahamtong na. Unsa unyay sangpotanan? Ang imong mga ginikanan mosugod sa pagtratar kanimo ingong usa ka hamtong.
[Mga Letrato sa panid 15]
Nakapalandong ka na ba kon unsaon paggamit ang imong salapi?