Pagsabot sa Hagit sa Nganga

Naandan na sa pamilya sa mainit kaayong mga adlaw sa paghapit sa lokal nga tindahag sorbetes. Ang kinaham ni Carl mao ang butter-pecan. ‘Diha sa akong makamig nga kamot, akong gikumkom ang sinaw, bagang sensilyo nga gihatag sa akong amahan. Kusog kaayo ang pitik sa akong kasingkasing ug mabati nako ang singot nga mitulo sa mga kilid sa akong nawong. Gusto kaayo ko nga si Papa ang moorder ug sorbetes alang nako, apan nasayod na ako kon unsay iyang isulti. Makadaghan na kini niyang gisulti sa miagi: “Gusto ka man kaayog sorbetes, ikaw ray order sa imong kaugalingon.” Naglagot kaayo ko niya niadto. Wala ba siya masayod nga nasakitan kaayo ako niini? Hilom akong mibarog sa atubangan nianang taas, masinawng kromo nga tunolanan. Mikinto, igo lang akong nakaabot sa pagtunol sa akong nagbasa sa singot nga sensilyo sa nagtungha sa hayskol nga batan-on nga nagngisi, may lama sa buti nga nawong.

“Unsang klaseha, undo?”

“Gusto kog bab . . . tagai ko anang bbbaa . . . sa ba ba ba. . . .”

‘Mitak-om ang akong baba ug nangusog sa mihilom. Nakita ko ang batan-on nga mitan-aw sa akong amahan ibabaw sa akong ulo. Klase sa panan-aw kadto nga nahibaloan sa tanang mga nganga. Ang panan-aw nga nag-ingon, “Makatabang ka ba? Kining bataa morag atakehon ug ginerbiyos hinoon ko niya.” Siyempre, nakapasamot kadto sa akong paningkamot hangtod nga nahupong ako sa kapungot, kaulaw, ug naghingutas. Sa kataposan, migawas ang “butter-pecan.” Nanakit ang akong tibuok kalawasan, apan nakahilwas ra gayod ako.’—The Best of Letting Go, Newsletter, San Francisco, California, U.S.A.

KON nagtindog ka pa didto nga naghinan-aw samtang miorder ang batang si Carl sa sorbetes, unsa kahay imong reaksiyon? Si Dr. Oliver Bloodstein, nga nagtuon sa suliran sa pagkanga sa nangaging 37 ka tuig, mihatag ug makaikag nga obserbasyon nga “gawas kon may maayo silang katarongan, ang mga dili nganga dili makasabot kon unsa ka makalilisang ug makaguol ang pagkanganga.” Oo, alang sa kadaghanang mga nganga ang pagsulti maoy usa ka albatros, gibatbat diha sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary kini ingong “usa ka butang nga mopahinabog dili mohawang kabalaka ug kaguol.”

Sa laing bahin, larino ka bang mamumulong? Kon mao, tingali imong makita kini nga kabalaka nga malisod nga masabtan. Ngano? Tungod kay ang pagsulti dili problema sa kadaghanan kanato. Kon kita gutomon, moadto kita sa restawran ug moorder ug pagkaon. Kon buot kitang mopalit ug gasa, mangayo lamang kita sa mga tindera ug tabang. Inigbagting sa atong telepono, dili kita magpanuko sa pagtubag niana. Apan alang niadtong mga tawong nganga, ang adlaw-adlawng mga hitabo nga sama niini mahimong usa ka mangil-ad nga damgo.

‘Apan seryoso ba gayod ang suliran?’ tingali mangutana ka. Buweno, wala ka ba mahibulong kon sama sa unsa ang kinabuhi alang sa usa ka nganga? Aron mas masabtan pa ang iyang situwasyon ug makabatog dugang empatiya, dali ug duyog nianang sulod nga kalibotan—ang iyang mga pagbati.

Ang Sulod nga Kalibotan

Joe: “Dili ko matawag ang pagkanganga nga usa ka kababagan sa pagsulti; gitawag nako kana nga kababagan sa kinabuhi. Kini makababag kanato sa paglihok sa normal nga paagi. Kini makababag sa atong edukasyonal nga mga tingusbawan, sa atong bokasyonal nga mga ambisyon, ug sa atong sosyal nga mga pag-ubanay. May nailhan ako nga wala maminyo . . . sila walay mga higala. Sila magpalayo, sila napalain, sila sinalikway.”

Donna: ‘Nganga na ako sukad sa nuybe anyos pa ako. Dihang nag-27 anyos ako, grabe kaayo kadto nga tungod niana dili gayod ako motubag sa telepono sa balay. Nahadlok ako tungod kay mangutana ka kanako kon kinsay akong ngalan, ug tubagon ko ikaw, ug ang pagsultig “Donna” alang nako malisod kaayo. Sa duha ka tuig migamit akog lainlaing ngalan sa 122 ka beses.’

Wala-magpaila: ‘Ang labing maayong paagi nga akong ikasugilon kaninyo kon sa unsang paagi ang akong pagkanganga nakatabon sa akong kinabuhi mahimo pinaagi lamang sa pagsulat sa pipila ka butang nga nahitabo kanako karon. OK ako hangtod nga makapamahaw tungod kay dili ako makasulti. Dayon miadto ako sa botika sa eskina tungod kay dugay akong nakamata, o kaha mihigda lang ako didto sa katre, nahadlok sa adlaw. Gusto kog kape ug rolls, apan miorder akog gatas ug oatmeal tungod kay nasayod ako nga dili ko malitok kadtong mga pulonga, ug dili ko buot nga kaloy-an ako sa serbidora. Dili ko gustog oatmeal.

‘Diha sa klase gitawag ako sa maestro, ug bisag nahibalo ako sa tubag, nagpabuangbuang ako ug gilingolingo nako ang akong ulo, ug dayon mibati ako nga samag iro. Tapos sa klase midalidali ako sa pag-adto sa librarya, mikuhag libro, ug nagpakaaron-ingnong nagtuon ug maayo dihang may moagi nga akong kaila.

‘Nahutdan akog kuwarta ug misulat sa akong amahan nga nangayog kuwarta. Buot ko nga butangan kinig special delivery nga prangkiyo, apan nakahinumdom sa kataposang panahong mipalit akog prangkiyo sa post office, ug ang walay kataposang sp-sp-sp-sp-sp-sp mao ray nalitok, ug gilaayan ang tig-alagad, ug ang mga tawo usab nga naglinya sa luyo nako, ug, kay dili man ako makaatubang niadto, mikuha akog regular nga selyo gikan sa makina sa selyo ug gibuson kadto. Nabinlan pa akog 30 sentimos nga ikapalit ug makaon.’

W. J.: “Nganga ako. Lahi ako sa ubang mga tawo. Kinahanglang lahi ang akong paghunahuna, lahi ug linihokan, lahi ug kinabuhi—tungod kay nganga ako. Sama sa ubang mga nganga, sama sa ubang mga gidiyestiro, nasinati ko sa akong tibuok kinabuhi ang dakong kaguol ug dagkong paglaom, ug sila nakaumol kanako sa matang sa akong pagkatawo karon. Ang depektosong dila mihulma sa akong kinabuhi.”

Wala-magpaila: “Ako ang tigbutang ug karbon sa tren diha sa switch yard. Usa ka adlaw niana among gigamit ang pangunang linya sa relis aron sa pagkambiyo sa pipila ka tren. Kami wala mahibalong may tren nga mogamit niadtong relisa sulod sa tunga sa oras. Mitan-aw ako kay may gisusi ug sa kalit lamang nakakitag bagon nga nagpaingon kanamo. Okupado ang akong enhinyero sa sulod sa karwahi. Gusto kong pasidan-an siya, apan wala akoy masulti. Wala bisag pagkanga na lang dihang ulahi na kaayo. Dili kaayo kusog ang dagan sa bagon, apan ang duha ka tren naguba. Walay namatay, apan naputlan ug batiis ang akong kauban. Wala gayod ako makapasaylo sa akong kaugalingon. Kon napasidan-an ko lang unta siya.”

Lima ka tawo. Ang ilang mga hunahuna ug mga eksperyensiya nakahatag kanatog gamayng pagsabot, labing menos, sa kapakyasan, kabalaka, ug kaulawan nga atubangon sa mga nganga kada adlaw sa ilang mga kinabuhi. Karon idugang kining mga kasinatiana sa gibanabanang 15 milyones ka kinabuhi. Nasabtan ba nimo karon kon nganong ang pagkanganga maoy tinuod nga albatros?

Kon may higala ka nga nganga, nganong dili siya pangutan-on kon unsay iyang gibati mahitungod sa maong butang? Tingali matingala kang masayod nga dakong kaisog ug determinasyon ang gikinahanglan bisan sa adlaw-adlaw nga situwasyon.

Ipakita ang Empatiya

Sanglit kinaiyahan nga makahatag kinig dakong epekto sa mga biktima niini—sa sikolohikal ug sa emosyonal nga paagi—unsaon nimo sa pag-atubang kanila? Kaloy-an ba nimo sila, tratahon sila samag bata, sa laing pagkasulti? Kinahanglang pakitaan ba sila nimo ug lahi nga pagtagad? Gibangon sa Pagmata! kining mga pangutanaha sa daghang mga tawo nga gihasol niini nga balatian. Ania ang ilang mga komento.

PALIHOG AYAW KAMIG TIAWTIAWI. Ang bayente-nuybe anyos nga si Frank may suliran sa iyang pagkanganga sukad sa diyes anyos pa siya. “Buot ko nga masabtan sa mga tawo nga ang mga nganga may mga pagbati usab ug mga emosyon ug kinahanglang tagdon ingong indibiduwal ug dili angay tiawtiawan,” siya miingon. “Ang mga nganga may suliran, kana lang. Ang tanan may tagsatagsang problema, ug nahitabo nga problema ko ang akong pagkanganga.” Usa ka iladong magsusulat sa peryodiko mipahayag niadto nga tungod kay ang pagkanganga dili man hulga sa kinabuhi, daw mao lamang kini ang depekto nga bukas nga ginatamay. Si Robert miadmiter nga, oo, ang mga higala motiawtiaw kaniya bahin sa iyang paagi sa pagsulti. “Dili ako maapektohan niini,” siya miingon nga mapahiyomon, “tungod kay nasayod ako nga komedya lang kini.” Siyempre, ang matag usa lahi, ug ang pipila ka nganga dili magtagad nga tiawan usahay. Apan dili ba mouyon ka nga ang maalamong dalan mao ang pagpakitag empatiya, tratahon ang mga nganga sama sa buot nimong itratar diha kanimo sa samang mga kahimtang?

PALIHOG AYAW KAMIG KALOY-I. Samtang pabilhan sa mga nganga ang masinabtanong kalag, siya dili gustog kaluoy. “Dili kami buot nga kaloy-an kami sa mga tawo, apan nagkinahanglan kami sa ilang pailob,” miingon si Carol, nga nganga sulod sa 25 na ka tuig. “Ug dili ako buot nga kaloy-an ako sa mga tawo ingong nganga,” midugang si Kate, nga karon anaa na sa iyang panuigong 60. “Buot kong tan-awon nila ako ingong indibidbuwal ug sa pagkaamgo nga duna pay mas grabeng mga depekto kay sa pagkanganga. Ang pagkanganga gamay lamang nga dili-kahingpitan.”

PALIHOG AYAW PAGHUNAHUNA NGA KAMI MGA KULANGKULANG O BUANG. “Buot ko nga ang mga tawo dili mosulay sa pagbasa, o sa pag-usisa, ug analisahon kini,” miingon si Robert. “Ug ayaw kahadlok kanamo,” miingon si Carol. “Dili kami ‘mananakod.’ Dili kinahanglang panalipdan sa mga inahan ang ilang mga anak gikan kanamo. Buot kong lantawon sa mga tawo ang mga nganga nga may dignidad ug pagtahod. May kinaadman kami sama sa uban. Dili lang kami makasulti sa buot namo, ug kana lang. Ang tanang mga aksiyon, pangumpas, pagkiwikiwi—tanan maoy bahin sa paningkamot sa pagpagawas sa pulong.”

‘Maayong masayod kon unsay bation sa mga nganga,’ tingali moingon ka, ‘ug makatabang kini kanako sa umaabot. Apan nahibulong ako: Sa unsang paagi nakasugakod sila?’ Maayo kini nga pangutana ug usa nga angay hatagan ug pagtagad.

Kon sa Unsang Paagi Nakasugakod ang Uban

Aron matabangan nga matubag kining mga pangutanaha, ang ubang mga Saksi ni Jehova gikonsulta tungod sa ilang mahagitong kahimtang. Pananglitan, diha sa senemanang miting, sa Teokratikong Tunghaan sa Ministeryo, ang mga Saksi ginabansay sa pagsutli atubangan sa dakong mga tumatambong. Ang ubang mga nganga nagpalista niining tunghaana. Lain pa, ang matag usa ka Saksi nagawali sa katilingban sa maayong balita sa Gingharian, nagahimo niini kanunay diha sa pagpamalaybalay. Sa dayag, dakong komunikasyon ilalom sa malisod nga mga sirkumstansiya ang gikinahanglan. Sa unsang paagi nahimo nila kini? Duha ka butang ang nakatabang: paghinumdom sa mga pananglitan sa ubang mga tawo ug pag-ampo.

Kanunayng ibutang ni Kate ang pananglitan ni Moises sa iyang atubangan. Abi nimo, gituohan sa kadaghanan si Moises nga may kakulian sa pagsulti. Dihang gisugo ni Jehova nga Diyos sa papanguna sa mga Israelitas sa paggawas sa Ehipto, si Moises mitubag: “Apan dili ako larinong mamumulong, . . . kay hinay akong mosulti ug yongit sa dila.” (Exodo 4:10) Busa mahigugmaong gihatag ni Jehova si Aaron, nga iyang igsoon, ingong tigpamaba. Apan temporaryo kini nga kahikayan. Sa ulahi, atong nakita nga narekord sa basahon sa Deuteronomio ang makapukaw nga mga pakigpulong nga gihatag ni Moises sa mga Israelitas. Wala na kinahanglana si Aaron niadtong panahona! Nasayod nga nakabuntog ra si Moises sa ulahi sa iyang partikular nga kakulian sa pagsulti kini napamatud-ang dakong tuboran sa pagpalig-on kang Kate.

Usa ka ansiano sa Robert sa kongregasyon. “Mag-ampo gayod ako kanunay sa dili pa mohatag ug pakigpulong,” siya miingon. Nakatabang ba kini? “Oo. Kini adunay tinuod nga makapakalmang epekto.” Anaa na sa iyang 50 nga panuigon si Mae ug nganga na sa miaging 11 ka tuig. Siya miingon nga niadto tigkuyog siya sa pagpamalaybalay apan ingong maniniid lamang. Usa ka adlaw, nakakuyog siyag malulutong Saksi nga nangutana kaniya: “Unsay kapuslanan sa paggawas sa pag-alagad kon dili ka mosulti sa mga tawo?” Husto siya. Busa nangutana siya kon unsay iyang mahimo aron matabangan ang iyang kaugalingon. Ang iyang tambag? Pag-ampo. Daghang tuig nga nakaalagad si Mae ingong payunir ug migugol labing menos 90 ka oras kada bulan sa pagsangyaw sa mga tawo mahitungod sa Gingharian sa Diyos. “Bisan ug magkanga ako dihang makigsultig tawo sa pultahan,” siya miingon, “Modalikyat ako sa pag-ampo. Maulian ako ug bation ang kahayahay.”

Pagpalagiw sa Albatros

Suod ka ba sa usa ka nganga? Sama ba ang imong bation niining batan-ong babaye, kinsa miingon mahitungod sa iyang higala: “Siya matahom, mahigugmaon, matinagdanong tawo. Daghan kaayo siyag ikahatag, apan dili gayod makapadayag sa iyang kaugalingon”? Kon ingon niana ang imong gibati, nan, ikaw, usab, nagapangandoy ug tambal sama kaniya.

Kon makasulti ka sa usa ka nganga: ‘Buhata lang kini o kana. Epektibo kaayo kini!’ tinuod nga maayo gayod kini. Apan dili kini tinuod. Ang pagkanganga maoy grabe nga depekto, ug ang matag nganga maoy usa ka indibiduwal nga may indibiduwal nga mga panginahanglan. Busa, ang makatabang sa usa ka tawo nga makontrolar ang iyang pagkanga dili mohatag samang resulta sa lain. Nan, nagkahulogan ba kini nga ang nganga tinunglo na sa tibuok kinabuhi nga gamay lamag paglaom?a

Si Robert, Mae, ug Kate mainitong mopasalig kanimo nga adunay tambal—ug sa dili madugay. Malipay sila sa pakigbahin kanimo sa ilang paglaom diha sa saad sa Diyos nga ang mga dila sa mga amang mosinggit. Suginlan ka nila mahitungod sa usa ka tawo nga giayo ni Jesus sa depekto sa pagsulti. O ilang ipatin-aw kanimo nga haduol na ang panahon dihang si Jesu-Kristo, ingong gihimayang Hari sa Gingharian sa Diyos, mobali sa iyang pagtagad sa yuta. Ug dihang buhaton niya kini, iyang himoon diha sa kadaghanan ang iyang nahimo niadtong tawhana sa daghan nang katuigang milabay. Oo, sila may pagsalig nga si Jehova, “ang Diyos sa tanang paglipay,” uban sa iyang Anak, si Jesu-Kristo, malipay sa pagpalagiw sa albatros sa walay kataposan.—2 Corinto 1:3, 4.

Nan, walay duhaduha nga matagad gayod ang umaabot. Apan komusta karon? Si Robert, Mae, Kate, ug uban nga sama kanila, naningkamot pag-ayo sa pagdawat sa ilang suliran sa matinagdanong paagi. Sila ba lamang ang magapas-an sa responsibilidad? Naghinaot kami nga dili. Makatabang kita kanila pinaagi sa paghatag kanila sa atong pagtahod. Magpakita kita kanunay ug kalulot ug pagkamasinabuton ug pailob. Mamati kita kon unsay ilang isulti. Oo, ang kasayon sa ilang pagdawat sa ilang suliran kasagaran nagadepende sa atong pagkamainandamon sa pagsabot sa albatros sa nganga.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 12]

“Maoy akong tinguha nga tan-awon sa mga tawo ang mga nganga nga may dignidad ug pagtahod”

[Blurb sa panid 14]

“Ang mga mamiminaw makatabang ug dako sa mga nganga kon motubag sila sa kon unsay isulti sa nganga inay sa kon unsaon sa pagsulti sa tawo niini.”—Dr. Oliver Bloodstein, patologo sa pagsulti

[Letrato sa panid 13]

Nahibulong ka ba kon unsay kahimtang sa kinabuhi sa usa ka nganga?