Paggamit sa Imong Ulo—Ang Aprikanhong Paagi!

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Sierra Leone

UNSA ba ang gilukdo sa mga tawo? Kon suknaon nimo ang pila ka bata nga nagtungha nianang pangutanaha, sa daghang bahin sa kalibotan sila tingali motubag: “Ilang mga kalo.” Ug lagmit kana ang kataposan sa listahan.

Bisan pa niana, kon ato gayong isukna kana sa pila ka Aprikanong bata, sila motubag: “Ilukdo sa mga tawo ang mga balde sa tubig, mga saging, mga libro, mga sako sa asin, kahoyng igsusugnod, mga telebisyon, isda, mga sako sa semento, mga sako sa bugas, mga repriherador, mga kaing sa utanon, mga bato, mga kaha sa ilimnon . . . ” Ang ilang listahan dili matapos.

Sa tibuok kontinente sa Aprika, ang paglukdo sa mga kargamento maoy kasagaran. Kini kasagaran sulod na sa taas kaayong panahon. Ang Bibliya nagapahibalo kanatong sa mga adlaw pa ni Jose, ang mga Ehiptohanong panadero naglukdog tinapay. Ug kana maoy kapin sa 3,700 ka tuig kanhi!—Genesis 40:16, 17.

Makalukdo Ka Ba?

Nakasud-ong ka ba sukad sa mga tawo nga hanas molukdo? Alang kanila kini sayon sama ra sa pagbitbit ug butang.

Apan sulayi kono kini. Pananglitan, ibutang ang usa ka libro sa ibabaw sa imong ulo ug sulayi ang paglakaw. (Makasugyot kami sa usa ka libro nga dili nimo balihon nga magkahuloghulog.) Kon nagsugod ka pa, lagmit molakaw kang hinay, tiskog, amping kaayo, aron dili mabikil ang tandogon nga katimbang. Usa ka tikang . . . duha . . . Dali! Saloa ang libro sa dili pa kana mahulog sa yuta!

“Apan,” tingali motutol ka, “dili lapad ang akong ulo. Sa unsang paagi madahom nimong matimbang ang lapad nga libro ibabaw sa lingin nga ulo?” Usa ka tubag mao: Pagbansay! Ang laing tubag mao: Paggamit ug kata. Ang usa ka kata maoy panapton o dahon sa buli nga piloon ug lubagon aron mapormang lingin. Kini ibutang tali sa kargamento ug sa ulo aron magsilbing kutson ug motabang sa pagbalanse sa gahi nga mga kargamento, sama sa kahoy. Alang sa mas humok nga mga butang, sama sa sako sa harina, ang kata talagsa rang kinahanglan tungod kay ang sako mapahiluna man sa ulo.

Kon kaha mogamit kag kata o dili, hinungdanon ang paglukdo sa mga butang nga sentro sa imong ulo. Si Edward, nga taga Sierra Leone, nahinumdom sa una niyang mga adlaw: “Sa una kong pagsugod sa paglukdo, ako naglukdo sa kahoy uban sa akong ulo nga nakiling sa usa ka kiliran. Samtang nagkabug-at ang mga kargamento, ang akong liog manakit sa kabug-at. Apan ang dakong suliran miabot sa dihang nagsugod ako sa paglukdo sa mga balde sa tubig. Sanglit dili ka makabalanse sa tukma sa tubig gawas kon tul-id ang imong ulo, ang tubig mayabo, ug ang akong sinina mabasa. Dili ko buot kana. Ang mga pagkabasa, labaw sa bisan unsa pang butang, ang nakapatul-id kanako.”

Bisan pa niana, labaw pa ang nalangkit sa arte kay sa komportable ug sentrong pagkabutang sa butang ilukdo. Ang hanas nga tiglukdo maghupot sa mga butang ibabaw sa iyang ulo pinaagi sa ubay-ubay, diyutayng mga lihok sa pagtul-id sa iyang liog. Kini sama sa pagbalanse sa tanos nga kahoy sa imong tudlo. Dili ka lang molingkod ug maglaom nga dili kana matambog. Hinunoa, kinahanglang kanunay nimong ipasibo ang posisyon sa imong tudlo aron mobagay sa lihok sa kahoy. Ug maingong ang bug-at nga kahoy mas sayong balansehon kay sa gaan, ang bug-at nga kargamento usab mas sayong balansehon ibabaw sa ulo.

Ang kadaghanang Aprikano makatuon sa kahanas sa pagkabata pinaagi sa pagsundog sa mas gulang nga kabataan ug mga hamtong. Si Emmanuel maoy usa ka tuig ug tunga ug dili pa kaayo lig-ong motindog. Sa gihatagan siyag gamayng lata sa tubig nga ilukdo, kana iyang gikuptan sa duha ka kamot. Kana midalus-os, ug ang diyutayng tubig natikwa, apan tin-awng iyang nasabtan ang ideya. Sa panahong siya singko anyos na, ang tubig dili na mayabo. Sa pagkasiyete anyos siya nahimong eksperto.

Usa ka Praktikal, Mapuslanong Kahanas

Halayo sa pagkabag-ohan nga paagi sa pagdalag mga butang, ang paglukdo maoy usa ka praktikal nga kahanas alang sa Aprikanhong kinabuhi. Ang The Cambridge Encyclopedia of Africa nagaingon: “Ang tawhanong pagpangarga . . . pihong usa gihapon sa pangunang mga paagi sa Aprika sa pagdala sa mga manggad sa lokal nga lebel.” Ug alang niadtong nagagamit niini, ang mga kargamento labing sayon nga lukdohon.

Usa ka nagapanawng magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova miasoy: “Ang kadaghanan sa mga lungsod ug balangay nga akong duawon maabot pinaagig sakyanan, apan ang pipila dili maabot. Kini sila maabot lamang pinaagi sa pagbaktas. Kasagaran, ang kaubang mga Saksi didto motagbo nako ug motabang sa pagdala sa akong mga bag, ug ang labing sayong paagi sa pagdala maoy sa ibabaw sa ulo. Sa ubang okasyon, samtang magpanaw nga kinaugalingon, akong bitbiton ang usa ka bag sa usa ka kamot ug ipabitay ang lain pinaagi sa estrap niini sa abaga sa laing bukton, apan ang kinadak-ang bag akong lukdohon.”

Gawas sa pagdala sa mga butang nga mas komportable, ang paglukdo sa mga butang magpalibre sa imong mga kamot. Ikaw malandongan gani batok sa adlaw o mapanalipdan gikan sa ulan.

Idugang niini ang lawasnong mga kaayohan: maayong bayhon, katimbang, ug kusog. Ang librong Tropical Surgery nagaingon: “Ang katawhan sa nasod [sa tropiko], kinsa kasagarang naandan sa paglakaw nga may mga karga sa ulo, nakaugmad sa mga unod sa bukobuko ug maayong barog. Sila tagsaon ra magaantos sa sakit sa bukobuko.”

Tin-aw, ang paglukdo maoy kahanas nga dili matamay. Usa ka batan-ong lalaki sa Freetown nagpasigarbo: “Makalukdo kog botelya ug modagan uban niana nga dili kana hikapon sa akong mga kamot.” Ang usa ka pasundayag sa iyang pagdalagan uban ang maong karga ibabaw sa iyang ulo nagpamatuod sa kamatuoran sa iyang mga pulong. Apan gawas kon ikaw eksperto, ayaw gayod sulayi kini!