Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 17: 1530 paunahan —Protestantismo—Usa ka Repormasyon?

“Ang pag-usob dili pagreporma.”—Edmund Burke, ika-18ng-siglong membro sa Parliamento sa Britanya

ANG Protestanteng mga historyano nagaisip sa Protestanteng Repormasyon ingong nagpasig-uli sa tinuod nga Kristiyanidad. Ang Katolikong mga eskolar, sa laing bahin, nagaingon nga misangpot kana sa teolohikanhong sayop. Bisan pa niana, unsay ginapadayag sa espeho sa likod sa relihiyosong kasaysayan? Ang Protestanteng Repormasyon ba tinuod nga repormasyon, o kadto yanong pagbalhin sa dagway, nga gipulihan ra ang sayop nga matang sa pagsimba sa lain?

Pulong sa Diyos Gihatagag Espesyal nga Kahimtang

Ang Protestanteng mga repormador nagpasiugda sa kahinungdanon sa Kasulatan. Gisalikway nila ang mga tradisyon, bisan pag si Martin Marty, senyor editor sa magasing The Christian Century, nagaingon nga sa miaging siglo, “dugang ug dugang Protestante gustong makakitag relasyon tali sa Bibliya ug sa tradisyon.” Ugaling, dili kana matuod sa ilang “mga katigulangan sa pagtuo.” Alang kanila “ang Bibliya nagbatog espesyal nga kahimtang, ug ang tradisyon o awtoridad sa papa dili makatumbas niana.

Kining tinamdana nakapauswag sa interes sa paghubad, pagpanagtag, ug pagtuon sa Bibliya. Sulod sa tungatunga sa ika-15ng siglo—kapin sa tunga sa siglo sa wala pa mosugod sa pagligid ang mga ligid sa Repormasyon—ang isigka-Aleman ni Luther nga si Johannes Gutenberg mitaganag usa ka mapuslanong galamiton sa umaabot nga Protestantismo. Kay nakaugmad sa usa ka metodo sa imprenta gikan sa tipong mabalhin o movable type, si Gutenberg nakabuhat sa unang giimprentang Bibliya. Nakita ni Luther ang dagkong mga posibilidad sa maong imbento ug gitawag niya ang pag-imprenta nga “kinabag-ohan ug kinamaayohang buhat sa Diyos aron isabwag ang matuod nga relihiyon sa tibuok nga kalibotan.”

Mas daghang tawo ang makabaton na karon sa ilang kaugalingong Bibliya, usa ka kaugmaran nga wala iduso sa Iglesya Katolika. Niadtong 1559 gilagda ni Papa Paulo IV nga walay Bibliya ang maimprenta sa lokal nga pinulongan nga dili uyonan sa simbahan, ug kini wala itugot sa simbahan. Ngani, sa 1564 si Papa Pio IV mipahayag: “Gipadayag sa kasinatian nga kon itugot nga waypili ang pagbasa sa Bibliya diha sa kasagaran nga pinulongan, . . . mosangpot niana ang labawng kadaot kay sa kaayohan.”

Ang Repormasyon nagpatungha sa usa ka matang sa “Kristiyanidad.” Ang awtoridad sa papado gipulihan sa kagawasan sa pagpili sa indibiduwal. Ang Katolikong Misa gipulihan sa Protestanteng liturhiya o mga rituwal, ug ang makapahibulong Katolikong mga katedral gipulihan sa kasagaran dili kaayo mapagawalong Protestanteng mga simbahan.

Wala-Dahomang mga Kaayohan

Ang kasaysayan nagatudlo kanato nga ang mga kalihokan nga sa sinugdan relihiyosog kinaiya kasagaran makabatog sosyal ug politikanhong mga epekto. Kini nagmatuod sa Protestanteng Repormasyon. Ang propesor sa kasaysayan sa Columbia University si Eugene F. Rice, Jr., nagpatin-aw: “Sa Edad Media ang Kasadpang iglesya maoy usa ka Uropanhong korporasyon. Sulod sa unang katunga sa ikanapulog-unom nga siglo nabungkag kini ngadto sa ubay-ubayng lokal teritoryal nga iglesya . . . [nga ibabaw niana] ang sekular nga mga magmamando nagbatog labaw nga gahom.” Misangpot kadto sa “pagkatapos sa dugayng pakigbisog sa edad media tali sa sekular ug klerigong awtoridad. . . . Ang timbangan sa gahom mitabyog nga mahukmanon ug sa kataposan nabalhin gikan sa iglesya ngadto sa estado ug gikan sa pari ngadto sa membro.”

Alang sa indibiduwal kadto nagpasabot sa mas dakong kagawasan, sa relihiyoso ug sibil. Lahi sa Katolisismo, ang Protestantismo walay sentral nga ahensiya sa pagbantay sa doktrina o tulomanon, sa ingon nagtugot sa nagkadaiya kaayong relihiyosong opinyon. Kini, sa baylo, nagpalambo sa relihiyosong pagkamatinugoton ug liberal nga tinamdan nga sa panahon sa Repormasyon wala pa mahanduraw.

Ang mas dakong kagawasan nagpagawas sa wala-magamit nga kusog sa nangagi. Sumala sa pangangkon sa uban, kadto ang gikinahanglan sa pagbikil sa sosyal, politikanhon, ug teknolohikanhong mga kaugmaran nga maoy responsable sa pagduso kanato paingon sa atong modernong panahon. Ang Protestanteng lagda sa trabaho “nadala ngadto sa gobyerno ug matag-adlawng kinabuhi,” misulat ang anhing magsusulat si Theodore White. Gibatbat niya kadto ingong “ang pagtuo nga ang tawo laktud nga may tulubagon sa atubangan sa Diyos alang sa iyang konsensiya ug sa iyang mga buhat, nga wala ang pagpataliwala sa mga pari. . . . Kon ang usa ka tawo magkugi sa pagtrabaho, magadaro nga lalom, nga dili tapolan o taspokan, ug mag-atiman sa iyang asawa ug mga anak, nan ang kapalaran o ang Diyos magaganti sa iyang mga paningkamot.”

Kini bang dayag positibong mga bahin sa Protestantismo angay magbuta kanato sa mga kahuyangan niini? Ang Protestanteng Repormasyon mao usab “ang higayon alang sa dagko kaayong mga kadaotan,” matud sa Encyclopædia of Religion and Ethics, nga midugang: “Ang panahon sa mga Heswita ug sa Inkwisisyon natapos . . . nga gisundan lang sa butang nga ubos pa. Kon may dako pang tinuod nga pagkaignorante sa Edad Media, karon adunay dakong organisadong kabakakan.”

“Organisadong Kabakakan”—Sa Unsang Bahin?

Kadto maoy “organisadong kabakakan” kay ang Protestantismo misaad ug doktrinal nga reporma apan napakyas sa pagpatuman. Kasagaran, polisa sa simbahan, dili ang pagkabakak sa doktrina, ang nakapatungha sa kasuko sa mga repormador. Sa kinadak-ang bahin, gihawiran sa Protestantismo ang nahugawan-sa-paganong relihiyosong mga ideya ug mga tulomanon sa Katolisismo. Sa unsang paagi? Ang usa ka iladong pananglitan mao ang doktrinang Trinidad, nga mao ang pangunang pasikaranan sa pagkamembro sa Protestanteng Konsilyo sa mga Iglesya sa Kalibotan. Ang pagsunod niining doktrinaha kusganon kaayo, bisan pag ang The Encyclopedia of Religion nagaadmitir nga ‘ang mga tigpatin-aw sa kasulatan ug mga teologo nagkauyon karong adlawa nga bisan diin sa Bibliya ang doktrina wala itudlo sa tin-aw.’

Ang Protestantismo nagtul-id ba sa usa ka mahiphipang matang sa kagamhanan sa iglesya? Wala. Hinunoa, kana “nagpadayon sa mga sumbanan sa awtoridad gikan sa Katolisismo sa edad media,” matud ni Martin Marty, ug “yanong mibulag sa Romano Katolikong katukoran aron maporma ang Protestanteng mga bersiyon.”

Misaad usab ang Protestantismo sa pagpasig-uli sa “pagkausa sa pagtuo.” Bisan pa niana, kining Biblikanhong saad wala matuman tungod sa pagkaugmad sa daghan makapabahing sektang Protestante.—Efeso 4:13.

Organisadong Kalibog—Ngano?

Karong adlawa, sa 1989, ang Protestantismo natumpag ngadto sa daghan kaayong sekta ug denominasyon nga imposible ang pagtino sa bug-os nga gidaghanon. Sa dili pa ang usa ka tawo mahuman sa pag-ihap, maporma na ang bag-ong mga pundok o ang uban mawagtang.

Bisan pa niana, ang World Christian Encyclopedia nagahimo sa “imposible” pinaagi sa pagbahin sa Kakristiyanohan (sa 1980) ngadto sa “20,780 linaing Kristohanong mga denominasyon,” nga ang kinadaghanan kanila maoy Protestante.a Sila nagaapil sa 7,889 klasikong Protestanteng pundok, 10,065 kadaghanan Protestante dili-puting lumad nga mga relihiyon, 225 Anglikanong denominasyon, ug 1,345 gagmay Protestanteng grupo.

Sa pagpatin-aw sa unsang paagi mitungha kining makalibog nga pagkadaiya, nga gitawag nga “usa ka ilhanan sa kahimsog ug sa balatian,” ang librong Protestant Christianity naghisgot nga kini “basin maoy tungod sa tawhanong kamamugnaon ug tawhanong kalimitado; labaw pa gani basin kini maoy tungod sa garbosong mga tawo nga taas kaayo ug hunahuna sa ilang kaugalingong panglantaw sa kinabuhi.”

Pagkatinuod! Nga wala maghatag ug igong paghunahuna sa balaang kamatuoran, ang mga tawong garboso nagatanyag ug bag-ong mga kapilian aron makaplagan ang kaluwasan, kagawasan, o katagbawan. Ang pagkadaghan sa relihiyon wala paluyohi sa Bibliya.

Sa pagpasiugda sa pagkadaghan sa relihiyon, ang Protestantismo daw nagpasabot nga ang Diyos walay tinong kalagdaan nga sumala niana siya pagasimbahon. Ang mao bang organisadong kalibog nahiuyon sa usa ka Diyos sa kamatuoran, si kinsa ang Bibliya nagaingon “maoy Diyos, dili sa kagubot, kondili sa pakigdait”? Ang kanunay-hibatiang sulod-sa-simbahang-gusto-nimo Protestanteng paghunahuna may kalainan ba sa independenteng panghunahuna nga mitultol kang Adan ug Eva ngadto sa sayop nga pagtuo ug sa misangpot nga kasamok?—1 Corinto 14:33; tan-awa ang Genesis 2:9; 3:17-19.

Wala Manumbaling sa Espesyal nga Kahimtang sa Bibliya

Bisan pa sa espesyal nga kahimtang nga gihatag sa Bibliya pinaagi sa unang mga repormador, ang Protestanteng mga teologo sa ulahi nagpatungha sa higher criticism o pagsaway sa kasulatan ug “niana nag-isip sa biblikanhong teksto,” matud ni Marty, “sama sa ilang pag-isip sa ubang karaang teksto sa katitikan.” Sila wala maghatag ug “espesyal nga kahimtang sa pagkadinasig sa biblikanhong mga magsusulat.”

Busa, pinaagi sa pagduhaduha sa balaang pagkadinasig sa Bibliya, ang Protestanteng mga teologo nagdaot sa pagtuo diha sa giisip sa mga Repormador nga patukoranan mismo sa Protestantismo. Kini nag-abli sa dalan alang sa pagkamatahapon, pagkalibre pensador, ug pagpangatarongan. Dili ingong wayhinungdan, daghang eskolar nagaisip sa Repormasyon ingong usa ka dakong hinungdan sa modernong sekularismo.

Nalambiggit sa Politika

Ang gihisgotan-sa-ibabaw nga mga bunga maoy tin-awng ebidensiya nga bisan pa sa lagmit maayong mga tuyo sa indibiduwal nga mga repormador ug sa ilang mga sumusunod, ang Protestantismo wala magpasig-uli sa tinuod nga Kristiyanidad. Inay ipasiugda ang kalinaw pinaagi sa Kristohanong neyutralidad, kini nalambiggit sa nasyonalismo.

Kini nadayag sa dihang natuman ang pagkabahin sa Kakristiyanohan ngadto sa Katoliko ug Protestanteng mga nasod. Ang Katoliko ug Protestanteng mga kasundalohan nagbilig dugo sa agi niini latas sa nawong sa kontinental Uropa sa usa ka dosena o kapin pang gubat. Ang The New Encyclopædia Britannica nagatawag kanilang “Mga Gubat sa Relihiyon nga gihaling sa Aleman ug Swisong Repormasyon sa katuigang 1520.” Ang labing ilado niini mao ang Thirty Years’ War (1618-48), nga naglangkit sa politikanhon ug relihiyosong mga kalainan tali sa Alemang mga Protestante ug mga Katoliko.

Ang dugo mibanaw sa Inglaterra usab. Tali sa 1642 ug 1649, si Haring Carlos I nakiggubat batok sa Parliamento. Sanglit ang kadaghanang kontra sa Hari sakop man sa Puritan nga bahin sa Iglesya sa Inglaterra, ang gubat usahay tawgong Puritan nga Rebolusyon. Kadto natapos sa pagpatay sa Hari ug sa pagkatukod sa wala-magdugay Puritan commonwealth ubos ni Oliver Cromwell. Bisan pag kining Ingles nga Guerra Sibil sa panguna dili relihiyosong bugno, ang mga historyano nagakauyon nga ang relihiyon maoy usa ka mahukmanong hinungdan sa pagpili sa mga kiliran.

Panahon sa maong gubat, ang relihiyosong grupo nga nailhang Friends, o Quakers, namugna. Ang grupo gisupak sa labihan sa iyang Protestanteng “mga igsoon.” Ginatos namatay sa prisohan, ug linibo ang nakaagom sa kapintasan. Apan mikaylap ang kalihokan, bisan ngadto sa Britanikong mga koloniya sa Amerika, diin sa 1681 si Carlos II miluwat sa usa ka karta ngadto kang William Penn aron tukoron ang usa ka Quaker nga koloniya, nga sa ulahi nahimong estado sa Pennsylvania.

Ang mga Quaker dili talagsaon sa pagpangitag mga kinabig sa ubang nasod, kay nahimo kana sa nangagi sa ubang mga relihiyon. Hinunoa, human sa Protestanteng “Kausaban,” ang mga Katoliko, kauban sa daghang Protestanteng mga grupo, misugod sa pagpauswag sa ilang paningkamot sa pagdala sa mensahe sa kamatuoran ug kalinaw ni Kristo ngadto sa “mga dili magtutuo.” Apan pagkakatingad-anan! Ingong “mga magtutuo,” ang mga Katoliko ug mga Protestante wala magkauyon sa usa ka kabatbatan sa balaang kamatuoran. Ug sila tinong napakyas sa pagpasundayag sa inigsoong kalinaw ug panaghiusa. Tungod sa maong kahimtang, unsay madahom “Sa Dihang ang ‘mga Kristohanon’ ug ‘mga Pagano’ Magkatagbo”? Basaha ang instolment 18 sa among sunod nga gula.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 26]

Unang mga Anak sa Repormasyon

ANGLICAN COMMUNION: 25 may-awtonomiyang mga simbahan ug 6 pa ka laing pundok nga samag doktrina, politikanhong organisasyon, ug liturhiya sa Iglesya sa Inglaterra o Church of England ug nagaila sa titular nga pagkaulo sa Arsobispo sa Canterbury. Ang The Encyclopedia of Religion nagaingon nga ang Anglikanismo “padayong nagtuo sa apostolikanhong pagpanunod sa mga obispo ug naghawid sa daghang una-Repormasyong mga tulomanon.” Ang sentro sa pagsimba niini mao ang The Book of Common Prayer, “ang bugtong liturhiya diha sa lokal nga pinulongan sa yugto sa Repormasyon nga gigamit pa.” Ang mga Anglikano sa Tinipong Bansa, kinsa mibulag sa Church of England ug nagporma sa Protestanteng Episcopal nga Iglesya niadtong 1789, makausa pa mibulag sa tradisyon sa Pebrero 1989 pinaagi sa pagpalingkod sa unang babayeng obispo sa kasaysayang Anglikano.

BAPTIST NGA MGA SIMBAHAN: 369 ka denominasyon (1970) nga naggikan sa ika-16ng-siglong mga Anabaptist, kinsa nagpasiugda sa bawtismo sa hamtong pinaagi sa pagtuslob. Ang The Encyclopedia of Religion nagaingon nga ang mga Baptist “nalisdan sa paghupot sa organisasyonal o teolohikanhong panaghiusa,” nga midugang nga “ang Baptist nga pamilya sa Tinipong Bansa maoy dako, . . . apan, sama sa daghang ubang dakong pamilya, ang pila ka membro dili makigsulti sa ubang membro.”

LUTERANONG MGA SIMBAHAN: 240 ka denominasyon (1970), nga nagapasigarbo sa kinadak-ang total nga sakop sa bisan unsang Protestanteng pundok. Sila “nabahin pa sumala sa etnikong mga pundok (Aleman, Swede, ubp),” matud sa The World Almanac and Book of Facts 1988, nga midugang, hinuon, nga ang “dagkong mga dibisyon maoy tali sa mga pundamentalista ug mga liberal.” Ang pagkabahin sa mga Luterano ngadto sa nasyonalistikanhong mga kampo nadayag panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sa dihang, sumala sa giingon ni E. W. Gritsch sa Lutheran Theological Seminary, U.S.A., “ang gamayng minoriya sa Luteranong mga pastor ug mga kongregasyon [sa Alemanya] misukol kang Hitler, apan ang kinabag-an sa mga Luterano nagpabiling hilom o aktibong mikooperar sa pagmandong Nazi.”

METODISTANG MGA SIMBAHAN: 188 ka denominasyon (1970) nga mitungha gikan sa usa ka kalihokan sulod sa Church of England nga gitukod ni John Wesley niadtong 1738. Sa iyang pagkamatay kini mibulag ingong usa ka separadong pundok; si Wesley nagbatbat sa usa ka Metodista ingong “usa nga nagakinabuhi sumala sa paaging gipahimutang diha sa Bibliya.”

REFORMED UG PRESBYTERIAN NGA MGA SIMBAHAN: Reformed nga mga simbahan (354 ka denominasyon sa pagka 1970) sa doktrina maoy Calvinistic, inay Luterano, ug nagaisip sa ilang kaugalingon ingong ang “Iglesya Katolika, repormado.” Ang “Presbyterian” nagatudlo sa usa ka kagamhanan sa simbahan pinaagig mga ansiano (mga presbiteryo); ang tanang Presbyterian nga mga simbahan maoy Reformed nga mga simbahan, apan dili tanang Reformed nga mga simbahan dunay presbyterian nga matang sa kagamhanan.

[Letrato sa panid 23]

Usa ka nindot pagkadesinyong panid sa Gutenberg nga Bibliya sa Latin

[Tinubdan]

May permiso sa The British Library

[Mga Letrato sa panid 24]

Si Gutenberg ug ang iyang movable-type nga imprentahan

[Letrato sa panid 25]

Si John Wesley, magtutukod sa Metodistang Iglesya (1738)