Miagas nga Aseite—Kini Dili Gayod Mahitabo Dinhi

‘MIAGAS ang aseite sa Prince William Sound? Nungka. Dili gayod kana mahitabo. Ang dagat lapad ug lalom kaayo. Wala gayoy kapeligrohan sa pagnabigar.’

Busa mao kini ang gipatuo nila sa publiko. Apan sa pagkaalaot, sa Biyernes, Marso 24, kuwatro minutos lapas sa tungang-gabii, ang Exxon Valdez, usa ka supertanker nga nagdalag 200 ka milyong litro sa krudo, nasaag sa 2 ka kilometrong gilay-on gikan sa agianan, nasayad sa hait nga mga bato sa Bligh Reef, ug nabuslot ang kasko. Kapin sa 42 ka milyong litro sa krudo mibugwak sa tin-awng tubig sa matahom nga Prince William Sound, nga ubos ug diyutay sa Valdez, Alaska.

Sa dihang nahitabo ang katalagman, ang walay-lisensiyang tersera kapitan ang nagmaneho, ug wala mapasidan-i sa Coast Guard pinaagi sa radar ang Exxon Valdez. Ug sa dihang nahitabo ang pag-agas, ang Alyeska Pipeline Service Company ug ang Exxon Corporation wala makahimo sa ilang plano sa pagkontrolar sa mga miagas nga aseite.

Ang mga mananalom gipatawag sa pagsusi sa kadaot sa nasayad nga Exxon Valdez. Ang usa sa mga mananalom mitaho:

“Sa giadto ang tanker sakay sa barko, among nakita nga usa na ka pulgada ang kalalomon sa aseite diha sa tubig. Dili gani namo makita ang tubig nga giagian sa among barko. Sa dihang nakaabot sa supertanker, ang unang kabalaka mao ang pagkaluwas gikan sa peligro. Ang barko ba dili motuyatuya, o motikyaob ba kini ibabaw namo? Kini nasangit sa Bligh Reef, duol sa ngilit sa kantil nga pipila ka gatos ka piye ang giladmon. Kon kini mapadpad sa taliabot nga taob, kini maunlod sa ilalom, tingali masiak ug makagawas ang nahibilin nga aseite—160 ka milyong litro niini.

“Among gisusi halos ang tanang bahin sa bapor: ang kasko, sulod sa mga tangke, ang dugokan. Niining higayona ang aseite nag-agas. Kini wala masagol sa tubig apan mikanap nga kusog kaayo. Sa dihang misulod kami sa mga tangke, nakutaw ang aseite sa among bulabula sa hangin, lugos nga gipagawas kini, ug kini nagliyoliyo diha sa among tabon sa nawong. Kami atua didto dili sa pag-ayo, kondili sa pagsusi lamang sa kadaot.”

Nagsaad ang Alyeska nga moadto sa nahitaboan sa miagas nga aseite nga magdalag mga balabag ug mga ighahapaw sa aseite sulod sa lima ka oras. Walay gihimo sulod sa napulo ka oras ug diyutay ra kaayoy gihimo sulod sa tulo ka adlaw. Nawala na ang tulo ka adlaw nga linaw diin ang mga balabag ug mga ighahapaw makakunhod unta sa kadaot. Sa Lunes ang 110 ka kilometro por ora nga hangin mihaguros sa Prince William Sound ug gikutaw ang aseite nga nahimong miksla sa aseite ug tubig nga gitawag mousse.

Ang usa ug usa nagbinasolay sa usa ug usa. Gibasol sa mga opisyales sa Alaska, sa mga molupyo sa Valdez, ug sa Coast Guard ang Alyeska ug Exxon sa paglangaylangay ug sa pagtugot sa unang tulo ka adlaw sa maayong klima sa paglabay. Gibasol sa uban ang Coast Guard tungod sa pagkadaginotan nga “gipulihan niini ang radar sa Valdez ug dili maayong unit nga sa ingon wala makapasidaan sa nalunod nga tanker nga kini nagapadulong sa takot.” Gibasol sa Exxon ang estado ug ang Coast Guard sa paghawid sa permiso sa paggamit ug mga kemikal nga igpakanap aron sa pagbungkag sa miagas nga aseite.

Sa duha ka bulan ang miagas nga aseite nakapanaw na ug 800 ka kilometros gikan sa Bligh Reef, midagsa sa 1,600 ka kilometrong baybayon, ug gitabonan ang 2,600 ka kuwadrado kilometrong matahom nga katubigan sa Prince William Sound. Kini wala mohunong hangtod nga miagi sa Kenai Fjords National Park, mibiyo sa tumoy sa Kenai Peninsula, ug miliko sa Cook Inlet. Mipadayon kini paingon sa habagatan sa paghugaw sa Katmai National Park ug sa Kodiak Island.

Libolibo ang gipatrabaho sa paghinlo sa mga baybayon. Giinterbiyo ang usa ka tawo nga nagtrabaho sa paglimpiyo, ug iyang gibatbat ang paagi ug ang mga resulta:

“Ang mga trabahante magsugod sa alas 4:30 sa buntag ug motrabaho hangtod sa alas 10 sa gabii nga ginamit ang kusog kaayog presyor nga mga hos, ang uban migamit ug bugnawng tubig sa dagat ug ang uban mainit nga tubig nga may sagol nga tubig sa dagat. Kining puwersado kaayong mga hos gipasirit diha sa nahugawan nga mga baybayon, nga nagtulod sa tubig pailalom. Ang aseite nga katunga ngadto sa usa ka metro sa ilalom milutaw sa ibabaw. Dayon ang tubig nga gikan sa mga hos nagtulod sa aseite ngadto sa dagat, diin didto natapok kini sa naglutaw nga balabag hangtod nga miabot ang mga ighahapaw ug gisuyop kini. Sila nakakuha ug trayenta ngadto sa sayisenta ka libo ka litro sa usa ka adlaw gikan sa usa ka bahin sa baybayon nga 200 ka metros ang gilapdon.

“Sulod sa duha ka semana, balikbalik nga ilang gihimo kini, nakakuhag samang gidaghanon sa aseite sa matag panahon. Dayon sila may mga tawo nga nagtrabaho sa baybayon nga may mga trapo ug gitrapohan ang tagsa-tagsa ka bato. Ang baybayon limpiyong tan-awon, apan kon imong ipasok ang imong mga kamot sa mga bato ug sa balas sa 9 ka sentimetros, ang imong kamot mangitom. Kini human sa duha ka semana sa paglimpiyo. Balik didto sa paglabay sa tulo ka adlaw, ang 8.16 ka sentimetros sa aseite misugwak na usab. Sa pagkasunod taob kini mobalik sa dagat.”

Wala bay kapuslanan? Tingali, apan dako ang suweldo sa maong trabaho. Ang usa ka trabahante nga nakakuwarta ug $250 sa usa ka adlaw miingon: “Sa akong banabana sayon ra nga makakita ako ug $10,000 niini.” Laing trabahante nakakitag hapit $2,000 sa pito ka adlaw, 12-oras sa usa ka adlaw nga pagtrabaho sa tibuok-semana. “Duha ka baybayon ang among nalimpiyohan karong adlawa,” matud pa niya, “apan kay motaob na man sab unya, segurado nga ugma kadtong mga baybayona mao ra gihapon.” Ang ubang mga lugar sa baybayon sa Prince William Sound nalubong sa 1 ka metro sa aseite.

Sa dihang nabuslot ang kasko sa Exxon Valdez ug miagas ang 42 ka milyong litro sa aseite niini diha sa Prince William Sound, unsa untay makatabang aron masumpo ang katalagman? Ang dihadiha nga lihok ginamit ang mga balabag ug mga ighahapaw sa unang tulo ka adlaw sa linaw pa ang dagat igo untang makapugong sa pagkanap sa aseite sa luuk, dili palosuton kini ngadto sa Gulf of Alaska.

Ang paggamit ba ug mga kemikal sa pagbungkag sa aseite, nakatabang? Daw dili kini makatabang. Ang mga kemikal sa pagbungkag sa aseite dili moobra sa linaw nga tubig; ang dagat kinahanglang baloron aron masagol ug maapod-apod ang mga kemikal aron kini moobra. Kini walay kapuslanan sa unang tulo ka linaw nga adlaw, ug sa panahon nga makatabang unta kini sa ikaupat nga adlaw diha sa giukay sa hangin nga katubigan, tungod sa kusog nga hangin wala makalupad ang mga ayroplano nga gikinahanglan aron sa pag-isprey niining mga kemikala. Bisan pa, ang paggamit niini kontrobersiyal. Ang usa ka artikulo sa Anchorage Daily News misaysay:

“Ang mga kemikal sa pagpabungkag sa aseite kaamgid sa pinulbos nga sabon. Kon iisprey sa ibabaw sa miagas nga aseite ug makutaw sa dagat, bungkagon sa mga kemikal ang aseite sa gagmay ug pino nga mga partikulo ug mokaylap kini sa tubig. Ang mga tigbantay sa palibot dili gusto niining mga kemikal tungod kay kini, matud pa nila, mopakanap sa aseite sa tanang hut-ong sa tubig, nga makapameligro sa mga porma sa kinabuhi gikan sa ilalom ngadto sa ibabaw.” Bisan pa, ang mga kemikal sa pagbungkag sa aseite dili kaayo epektibo diha sa bugnaw nga tubig, “dili gayod kini magsilbi sa krudo sa Prudhoe Bay,” ug “dili magpulos kon kapin na sa usa ka adlaw ang pag-agas sa aseite.”

Dugang pa, ang maong kemikal makahilo. Ginaingon pa nga kadtong gigamit diha sa hilabihan ka daghang aseite nga miagas gikan sa supertanker nga Torrey Canyon dili layo sa baybayon sa Pransiya sa 1967 mas nakahilo kay sa aseite mismo. “Napuo ang kinabuhi sa tanom ug hayop.”

Si Peter Wuerpel, direktor sa emerhensiya sa komunikasyon sa Alaska, midason sa gipamulong na sa trabahante sa baybayon nga gikutlo: “Ang aseite dili mopundo. Kini dili mohawa. Bisan ang aseite karon sa ubang mga baybayon madala sa balod ug modagsa sa ubang mga baybayon. Kini maoy mapinadayonong katalagman. Ang paglimpiyo sa mga baybayon makalibog sa hunahuna nga panimpalad kon imong palandongon ang giladmon sa naabot sa aseite. Ikaw makalimpiyo sa ibabaw, apan ang balod ug ang pagkabanlas mopahinabo sa aseite sa ilalom sa paglutaw sa ibabaw. Hangtod sa unsang punto nga imong maamgohan ang pagkakawang sa mga paningkamot sa tawo?”

Mihinapos si Wuerpel nga ang teknolohiya sa tawo dili pa makasagubang sa aseite nga mayabo sa dinaghan. Siya miingon nga niining puntoha ang trabaho iya na sa kinaiyahan. Ang uban miuyon. Ang biyologo sa dagat si Karen Coburn miingon: “Ang kamatuoran mao nga kita walay katakos sa pagkuha pag-usab sa kapin sa 10% sa aseite diha sa daghan nga pag-agas, bisan ilalom sa labing maayong mga kahimtang.” Ang usa ka taho nag-ingon: “Mokabat ug dekada, o kaha mas dugay pa, nga malimpiyohan sa kinaiyahan ang kataposang mga lama sa labing dako nga pag-agas sa aseite sa Norte Amerika gikan sa katubigan sa karaan nga Prince William Sound,” kini sumala sa mga siyentipiko kinsa nagtuon maylabot sa aseite nga miagas.

Sa milabay ang duha ka semana human sa aksidente, ang Anchorage Daily News may ulohan: “Ang Pakig-away sa Miagas nga Asiete Walay Dag-anan. Ang mga Tripulante Nakabaton ug Gagmayng Kadaogan, Apan ang mga Eksperto Nag-ingon nga ang Paglimpiyo sa Luuk Iya na sa Kinaiyahan.” Kini mipadayon: “Ang mga tawo gikan sa National Oceanic and Atmospheric Administration dugay nang miingon nga dili madaog kini nga pakig-away.” Ilang nasusi ang tanang dagkong aseite nga nangayabo sa kataposang dekada, apil ang 250 ka milyong litro nga aseite nga miagas sa supertanker nga Amco Cadiz nga dili layo gikan sa baybayon sa Pransiya sa 1978. Ang ilang hukom: “Walay bisan usa niini nga milampos ang mga tawo sa pagwagtang sa aseite.”

[Kahon sa panid 6, 7]

Supertanker, Supertighugaw

Hunahunaa ang usa ka bapor nga samag gitas-on sa usa ka gatos ka andanang tinukod nga habog. Usa ka bapor diin gisungsong sa prowa ang mga balod nga tunga sa usa ka kilometro nga nag-una sa tawo nga nagtimon niana. Dako kaayo ang bapor nga nahibulong ang uban kon ang pagdagan niini maapektohan sa pagbiyo sa planeta. Kini maoy usa ka supertanker, o higanteng bapor nga tigkargag krudo, ug dili kini obra sa hunahuna; kining mga bapora ug ang uban nga sama kadakoa nagalawig sa kadagatan nga daghan kaayo. Ngano? Buweno, ang atong kalibotan maoy gutom ug aseite. Ang mga tanker, tungod sa ilang grabeng gidak-on, napamatud-ang madaginoton ug mapuslanong paagi sa paghakot ug aseite.

Apan sama sa masakit nga gipakita sa dili pa dugayng mga hitabo, ang dagkong mga tanker dunay mga kakulian. Alang sa usa ka butang, ang ilang gidak-on maoy ilang kahuyangon usab. Ang ilang nagbuntaog nga kabug-aton ug gibag-on maoy nakadisbentaha kanila, nakahimo nila nga malisod kaayong imaniobra ug sa pagmaneho. Kon gustong pahunongon sa timonel ang bapor o palikoon kana dihadiha sa paglikay sa kapeligrohan, ang pasukaranang balaod sa paglihok (ilabina, ang balaod sa usa ka butang nga naglihok kiling sa pagpabiling naglihok gawas kon kini maapektohan sa gawasnong puwersa) sa pagkatinuod nagkuha ug dako kaayong sukod.

Pananglitan, sa dihang ang 240 ngadto sa 270 ka metrong tanker nga punog karga ug nagdagan sa iyang naandang katulin (ang Exxon Valdez, maoy 300 ka metrong gitas-on, nga nagdalag 200 ka litrong aseite, nga 19 ka kilometro por ora ang katulinon sa pagdagan), ang pagpatay sa makina dili dayon makapahunong niini. Ang bapor modagan pa ug laing walo ka kilometros o kapin pa. Kon paatrason ang makina, ang bapor nagkinahanglan gihapon ug tulo ka kilometros hangtod nga makahunong kini. Ang mga angkla dili makatabang; kon itunton, mohawid kini sa higdaan sa dagat ug malaksi lang kini gikan sa salog sa bapor tungod sa puwersa sa pagdagan sa tanker. Ang pagmaneho ug tanker malisod usab nga hagit. Mokabat ug mga tunga sa minuto hangtod nga motuyok ang timon human nga napabiyo ang ligid sa timon. Unya ang tanker mokuha ug malisod nga tres minutos sa pagliko.

Uban sa 300 ka metrong timon sa likod sa panulong, 45 ka metro gikan sa halayo nga kiliran, ug 30 ka metro ibabaw sa dagat, dili ikahibulong nga mahitabo ang pagkabangga sa tanker. Ang mga aksidente, kon nasangad man o nabangga, magkahulogan ug kanap nga pagkayabo sa aseite. Ang tin-awng tubig niadto sa Aprika, Asia, Uropa, ug sa Amihanan ug sa Habagatang Amerika, ug sa duol sa mga polo sa yuta, sa makasubo ang tanan nahugawan.

Apan ang mga tanker wala magdaot sa mga kadagatan pinaagi lamang sa ilang malaglagong mga aksidente. Miagas sa mga tanker ang ilang duha ka milyong toniladang aseite sa kadagatan matag tuig. Ang mga pagtuon sa miagi nagpakita nga ang kadaghanan niining maong aseite nagagikan sa naandang mga butang, sama sa walay-hunahunang pagpaagas sa lalog nga aseite gikan sa walay sulod nga mga tangke samtang atua sa dagat. Sumala sa gisulat ni Noël Mostert diha sa iyang librong Supership, “ang matag tanker, bisan unsa pa ka maayo sa pagkadala, nagayabo ug mga aseite ngadto sa dagat diha sa usa ka porma ug sa lain; ang dili-maayong pagkadumalang mga bapor maoy walay-hunong nga mga tighugaw ug, sama sa mga kurakol sa tanaman, kasagarang sundan sa hataas nagsinawsinaw nga agi sa ilang hugaw.”

Ang eksplorador sa dagat si Jacques Cousteau niadto mihatag ug maugdang nga komento mahitungod sa sobrang pagdaot sa mga tawo sa palibot. Siya miingon: “Kita maoy mga tigdaot sa yuta. Atong ginadaot ang tanang butang nga atong gipanunod.”

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga baybayon nga gilimpiyohan sa usa ka adlaw matabonan sa aseite sa pagkasunod adlaw

[Picture Credit Line sa panid 2]

Mike Mathers/Fairbanks Daily News-miner