Mga Pamilya—Makigsuod sa Dili pa Ulahi ang Tanan
“Ang pamilya mao ang labing karaang institusyon sa tawo. Sa daghang paagi kini ang labing hinungdanon. Kini mao ang labing sukaranang bahin sa katilingban. Ang enterong mga buhilaman nakalahutay ug nangawagtang, depende sa kalig-on o kahuyang sa pamilyahanong kinabuhi.”—The World Book Encyclopedia (1973 Edition).
ANG yunit sa pamilya samag usa ka payong nga nagapanalipod sa mga anak. Diha sa daghang dapit karong adlawa, kanang payonga puno sa buslot; sa daghang dapit, kini gitiklop ug gikalimtan na. Ang tradisyonal nga pamilya gipadaplin ingong kinaraan na. Ang pakatawang mga salida sa telebisyon naghulagway sa mga amahan ingong mga hungog, ang mga inahan mas alisto, apan ang mga anak mas hawod.
Ang pagluib sa kaminyoon kasagaran. Diha sa pila ka ugmad nga kanasoran, usa sa matag duha ka unang kaminyoon matapos sa diborsiyo. Samtang mosulbong ang mga diborsiyo, ang nag-inusarang ginikanan nagakadaghan. Sa nagsakang gidaghanon, duha ka tawo mag-ipon ug puyo nga walay kasal. Ang mga homoseksuwal nagapaninguha nga mapasidunggan ang ilang relasyon pinaagi sa pagpakasal. Ang sekso, normal ug di-normal, maoy gipasiugda sa mga pelikula ug mga video. Ang mga eskuylahan naglantaw sa kaulay ingong di-praktikal ug nagahatag ug mga kondom aron walay mosangpot nga daotan ang pakighilawas—apan dili kini tinuod. Ang mga sakit nga mapasa sa sekso ug ang pagsabak sa mga tin-edyer kusog nga miusbaw. Ang mga bata ang nangabiktima—kon sila tugotang ipakatawo. Uban sa pagkawagtang sa tradisyonal nga pamilya, ang mga bata ang unang nangadaot.
Sa katuigang miagi, ang mananaog sa premyong Nobel nga si Alexis Carrel, sa iyang librong Man, the Unknown, mipalanog niini nga pasidaan: “Ang modernong katilingban nakahimog usa ka dakong sayop pinaagi sa bug-os nga pagpuli sa eskuylahan nga maoy tigbansay sa pamilya. Ibilin sa mga inahan ang ilang mga anak diha sa kindergarten [dili madugay karon, diha sa day care ug sa preschool] aron maatiman ang ilang mga karera, ang ilang sosyal nga mga ambisyon, ang ilang seksuwal nga kalipay, ang ilang literaryo o artistikanhong mga hilig, o ang pagdula lamag baraha, ang pagtan-aw ug sine, ug ang pag-usik-usik sa ilang panahon sa pagtinapol. Busa, sila maoy responsabli sa pagkawala sa pamilyahanong grupo diin ang bata kanunayng iuban sa mga hamtong ug makakat-on ug daghan gikan kanila. . . . Aron makab-ot ang iyang bug-os nga kalig-on, ang indibiduwal nagkinahanglag panagsang pag-inusara ug pagtagad sa limitadong sosyal nga grupo nga naglangkob sa pamilya.”—Panid 176.
Dili pa dugay, ang komedyanteng si Steve Allen mikomento sa pag-atake sa telebisyon sa pamilya, sa pagkalinga niini sa hugaw nga sinultihan ug seksuwal nga imoralidad. Siya miingon: “Gidala kita sa agos sa kahugawan niini ngadto sa pinakaubos nga ang-ang. Ang mismong matang sa sinultihan nga gidili sa mga ginikanan nga gamiton sa ilang mga anak karon gidasig dili lamang sa way-kutokuto nga mga negosyante sa cable telebisyon, kondili sa kanhi hataas ug sukdanang mga estasyon sa telebisyon. Ang mga programa sa telebisyon nga naghulagway sa kabataan ug sa uban nga nagagamit ug malaw-ay nga sinultihan nagpasiugda lamang sa pagkahugno sa Amerikanhong pamilya.”
Unsa nga kabilin sa katilingban karon ang ikabilin sa kabataan niini? Basaha ang mga mantalaan, tan-awg telebisyon, matikdi ang mga video, pamati sa mga balita sa gabii, paminawa ang musikang rap, tan-awa ang mga panig-ingnan sa mga hamtong sa imong palibot. Ang mga bata gihan-okan ug walay nadang pagkaon sa mental ug emosyonal. “Kon buot kang modaot ug nasod,” ang kalihim sa edukasyon niadto nga si Sir Keith Joseph miingon, “daota ang sinultihan niini.” Ug siya midugang: “Ang paagi sa pagdaot sa katilingban mao ang pagdaot sa kabataan.” Ang “pagdaot,” nagkahulogang “pagpalayo gikan sa labing maayong kinaiya o labing maayong gawi.” Kana gihimo nga mapanimaslon karong adlawa. Daghan ang gipahayag bahin sa delingkuwensiya sa kabataan; angay nga daghan ang ipahayag bahin sa delingkuwensiya sa mga hamtong.
Kini Mopakita Kanato Kanunay
Si Geneva B. Johnson, ang presidente ug hepeng ehekutibo sa Serbisyo sa Pamilya sa Amerika, miingon sa usa ka pakigpulong nga gihatag sayo niining tuiga: “Ang pamilya may grabe, tingali makamatay nga sakit.” Nagtawag niini nga usa ka “mangilngig nga hulagway alang sa kadaghanan sa atong kabataan,” siya miingon nga mapasidan-on: “Ang kaandam sa nasod sa pagpasagad sa daghan kaayo sa atong kulang ug puy-anan, kulang ug kaon, kulang sa maayong medikal nga pag-atiman, ug kulang ug edukasyong kabataan ingong mga sinalikway diha sa usa ka adunahang katilingban mopakita kanato kanunay.” Kini mipakita na kanato. Imong mabasa ang mahitungod niini diha sa mga mantalaan, makadungog niini diha sa sibya sa mga balita, ug makakita niini diha sa inyong telebisyon. Ania ang pipila ka pananglitan:
Si Judonne mikuhag posil ug giluthang si Jermaine tulo ka beses sa dughan. Si Jermaine namatay; siya 15 anyos. Si Judonne 14. Sila suod nga mga higala. Babaye ang ilang gilalisan.
Usa ka gatos ka tawo ang nagtigom sa paglubong sa 16-anyos nga si Michael Hilliard. Siya giposil sa likod sa ulo samtang siya mipalayo gikan sa usa ka lalis sa dulang basketbol.
Sa Brooklyn, New York, gisunog sa tulo ka tin-edyer ang magtiayon nga way-balay. Sa dihang ang rubbing alkohol wala mosiga, sila migamit ug gasolina. Kini misiga.
Sa Florida gitulod sa singko-anyos ang usa ka batang gamay ngadto sa iyang kamatayon gikan sa lima ka andanang hagdanan.
Sa Texas usa ka diyes-anyos mikuhag posil ug giposil ang iyang kadula ug gibutang ang iyang lawas sa silong sa balay.
Sa Georgia gidunggab sa 15-anyos nga batang lalaki ang iyang prinsipal samtang gibadlong.
Sa New York City, usa ka gang sa ilang ulahing pagkatin-edyer ug sayo sa mga edad 20, nagdalag mga bunal, tubo, wasay, kutsilyo ug hatsa, “naglamoklamok” duol sa katulganan sa mga lalaking way-balay, daghan ang nangasamad ug nanglakaw nga may usa nga naluglogan ug tutunlan. Ang motibo? Usa ka imbestigador mibatbat: “Ilang gikalingawag atake ang mga way-balay.”
Sa Detroit, Michigan, ang 11-anyos nga batang lalaki miduyog sa 15-anyos sa paglugos sa 2-anyos nga batang babaye. Sumala sa giingon nga ilang gibiyaan ang ilang biktima sa basurahan.
Sa Cleveland, Ohio, upat ka batang lalaki sa edad sayis ngadto sa nuybe-anyos milugos sa nuybe anyos nga batang babaye sa usa ka tunghaang elementarya. Mikomento niini, ang kolumnistang si Brent Larkin, misulat diha sa Cleveland Plain Dealer, miingon: “Kining hitaboa nagpadayag lamang sa kon unsay nagakahitabo niining nasora, sa kon unsang paagi ang atong sukdanan sa pamatasan nagakaunlod.”
Gibasol ni Dr. Leslie Fisher, propesor sa sikolohiya sa Cleveland State University ang telebisyon. Iyang gitawag kining “usa ka dakong makina sa sekso,” ug ang “mga batang 8 ug 9 anyos nagtan-aw niining mga butanga.” Iyang gibasol usab ang mga ginikanan sa pagkadaot sa Amerikanhong pamilya: “Si mama ug papa okupado kaayo sa ilang kaugalingong mga suliran ug wala nay panahon sa pag-atiman sa ilang mga anak.”
Kon Unsay Ipugas, Mao Kanay Pagaanihon
Ang nagkadaiyang mga elemento sa katilingban, ilabina ang palumagian sa balita, mga maglilingaw, ug ang industriya sa kalingawan—mga elemento nga nagapahimulos pinaagi sa pagtagbaw sa kangil-aran sa katawhan—nagapabaha ug sekso ug kabangisan ug kadunotan ug busa nakaamot ug dako sa pagkaunlod sa mga batan-on ug sa pamilya. Busa may kamatuoran ang lagda: Ipugas ang kadunotan, aniha ang kadunotan. Kon unsay ipugas, mao kanay pagaanihon. Maagoman sa usa ang daotang mga sangpotanan nga takos kaniya—ug ang mga sangpotanan makalilisang.
Ang katilingban ba nagapasanay ug kaliwatan sa kabataan nga walay tanlag? Ang maong pangutana gibangon human sa bantog nga kagubot sa New York Central Park diin ang usa ka 28-anyos nga babaye gibun-og ug gilugos ug gibiyaang patay sa libudsuroy nga gang sa mga tin-edyer. Ang mga polis miingon nga sila “hambogiro ug way-pagbasol” ug sa dihang gidakop “nangomedya pa ug nagsultihay ug nanganta.” Ang ilang katarongan sa pagbuhat niadto: “Kadto makalingaw,” “Kami gilaayan,” “Gihimo namo kadto aron lang may mabuhat.” Gitawag sila sa magasing Time nga “psychic amputees” o mga tawong naputlan sa ilang espirituwalidad kinsa “nawad-an, tingali wala gayod makabaton, nianang atong gitawag nga tanlag.”
Ang U.S.News & World Report miawhag: “Kining nasora kinahanglang molihok aron malikayan ang laing kaliwatan sa kabataang walay tanlag.” Si Dr. Ken Magid, usa ka prominenteng sikolohista, ug si Carole McKelvey mipasiugda nianang kapeligrohana mismo diha sa ilang mabutyagong basahon High Risk: Children Without a Conscience. Ang mga hitabo ug mga testimoniya gikan sa daghang sikolohista ug mga sikyatrista naghatag lig-ong pagpaluyo sa gipatuo ni Magid: Ang pangunang hinungdan mao ang kapakyasan sa malig-og bugkos sa ginikanan ug anak sa panahon sa paghimugso ug sa maumolong mga tuig sa pagtubo nga nagasunod.
Sa pagkatinuod, ang mga pamilya kinahanglang makigsuod sa maong maumolong mga tuig sa pagtubo sa dili pa ulahi ang tanan!