Iliterasiya—Tibuok Kalibotang Suliran

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Nigeria

SI Almaz nagpuyo sa Ethiopia. Sa dihang nagkasakit ang iyang anak nga babaye, ang doktor miresitag usa ka botelyang tambal. Apan si Almaz dili makabasa sa hustong dosis​—unsa ka daghan ang iyang ipatomar, ug kanus-a? Maayo na lang, makabasa ang silingan sa resita. Ang tambal gipatomar sa hustong dosis ug ang bata naulian.

Si Ramu usa ka mag-uuma sa India. Sa dihang miabot ang panahon nga magminyo ang iyang anak nga babaye, siya nakahukom sa pagprenda sa iyang yuta aron makahulam ug salapi gikan sa lokal nga tigpatantog kuwarta. Sanglit dili siya makabasa ni makasulat, ang tamla sa iyang kumagko ang iyang gigamit sa pagpirma sa dokumento nga wala niya masabti. Pila ka bulan sa ulahi nadiskobrehan ni Ramu nga ang dokumento kasabotan diay sa pagbaligya​—ang iyang yuta karon gipanag-iya na sa laing tawo.

Si Michael nagtrabaho sa usa ka dakong umahan sa Tinipong Bansa. Gisugo siya sa iyang superbisor sa paglawog sa mga baka ug suplementong pagkaon. Nakakita si Michael ug duha ka markadong sako diha sa kamalig, apan dili siya makabasa sa nasulat didto. Sayop ang iyang napili. Sa milabay ang daghang adlaw, nangamatay ang mga baka. Nalawgan ni Michael ang mga baka ug hilo. Siya gipapahawa dihadiha.

Iliterasiya​—ang kawalay katakos sa pagbasa ug pagsulat​—nakapildi sa trabaho ni Michael. Ang iyang amo napildihan ug panon sa primera klaseng mga baka. Si Ramu napildihan sa iyang yuta. Napildihan unta niini si Almaz sa iyang anak.

Sumala sa UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization), kapin sa un-kuwarto sa hamtong nga populasyon sa kalibotan​—kapig 960 ka milyong lalaki ug babaye​—ang dili makabasa ni makasulat o iliteret.a Sa nagakaugmad nga mga nasod, 1 sa matag 3 ka hamtong dili makabasa ni makasulat. Sama kang Almaz, Ramu, ug Michael, kining minilyon dili makabasa sa mga karatola sa karsada, sa mantalaan, o sa teksto sa Bibliya. Sila hinikawan sa dakong tipiganan sa impormasyon nga makaplagan sa mga magasin ug mga libro. Dili sila makahimog sulat o makasulat sa gikinahanglang impormasyon diha sa usa ka yanong porma. Kadaghanan dili gani makapirma sa ilang ngalan. Kay dili makasarang makigkompetensiya alang sa mga trabaho diin ang paninugdang pagbasa ug pagsulat gikinahanglan, daghan ang nagpabiling walay-trabaho, ang ilang mga katakos wala magamit, ang ilang mga abilidad wala maugmad.

Kining mga numeroha wala maglakip sa dakong gidaghanon sa mga hamtong nga nakaeskuyla nga iliteret​—makabasa ug makasulat sa ang-ang sa elementarya apan dili gayod igo sa pagdumala sa mas komplikadong tahas sa pagbasa ug pagsulat sa adlaw-adlaw nga kinabuhi. Sa Tinipong Bansa lamang, ang nakaeskuyla nga iliteret nga mga hamtong mokabat ug 27 milyon.

Ug komosta na man labot sa mga bata? Bisag ang numero dili kompleto, sanglit ang mga surbi wala himoa sa tanang nasod, ang United Nations Children’s Fund nagbanabana nga 100 ka milyong motunghaay nga kabataan sa tibuok kalibotan ang dili gayod makatungha sa eskuylahan. Laing 100 ka milyon ang dili makahuman bisan sa paninugdang edukasyon. Sa pagkamatuod, ang UN Department of Public Information nangangkon nga sa kabaryohan sa nagakaugmad nga kalibotan, katunga lamang sa mga bata ang nakadawat sa kapin sa upat ka tuig sa primarya nga edukasyon. Ug diha sa ubang industriyalisadong mga nasod, daghang kabataan ang nagagugol ug mas daghang panahon atubangan sa telebisyon kay sa ilang ginahimo diha sa eskuylahan.

Ang iliteret nga mga bata sa kasagaran modako sa pagkahimong iliteret nga mga hamtong. Unsay hinungdan niining tibuok yutang suliran? Unsay mahimo sa pagtabang sa usa ka hamtong nga dili makabasa o makasulat? Kining mga pangutanaha hisgotan sa sunod nga artikulo.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 3]

Kapin sa un-kuwarto sa hamtong nga populasyon sa kalibotan dili makabasa ni makasulat