Pagtabang sa mga Tawo nga Makabasa

KINSA kining minilyon nga dili makabasa ni makasulat? Sa kinatibuk-an sila maoy mga responsable, kugihang mga lungsoranon. Diha sa nagakaugmad nga mga nasod, sila nagtaganag pagkaon, sapot, ug balay alang sa kinabag-an sa populasyon. Diha sa industriyalisadong mga nasod, dawaton nila ang trabaho nga walay lain ang nakagusto​—mga trabahong mahago, pabalikbalik, ug ubos, apan gikinahanglan sa katilingban.

Kasagaran, ang kakulang ug kahigayonan mao ang katarongan kon nganong ang mga tawo wala mahanas sa pagbasa ug pagsulat. Ingong usa ka grupo, ang mga iliteret dili buang, ignorante, o walay ikasarang. “Wala akoy suliran sa paghunahuna,” matud sa usa ka kinaiyanhon nga magtutuon. “Ang ako lamang problema mao ang pagbasa.”

Kulang ug Kahigayonan

Alang sa daghan, ang iliterasiya nalangkit sa kawalad-on. Diha sa ang-ang sa pamilya, ang kawalad-on nagkahulogan nga ang mga tawo mas nabalaka sa pagpangitag pagkaon kay sa ilang pagkuhag edukasyon. Kon ang mga bata gikinahanglan sa balay sa pagtrabaho, dili sila motungha sa eskuylahan. Daghan nga mitungha dili makapadayon.

Ang kawalad-on nagpahinabo usab ug kadaot sa nasodnong ang-ang. Ang nagakaugmad nga mga nasod nga naglisod pagbayad sa utang sa ubang nasod mapugos sa pagdaginot sa galastohan alang sa edukasyon. Sa Aprika, pananglitan, ang katibuk-ang gigasto alang sa edukasyon gikunhoran ug hapit 30 porsiento sulod sa unang katunga sa katuigang 1980. Samtang ang adunahang mga nasod nagagugol ug kapin sa $6,000 kada tuig sa matag usa sa ilang kabataang nagtungha, ang pila ka kabos nga kanasoran sa Aprika ug Habagatang Asia nagagugol lamang ug $2 kada bata. Ang resulta maoy diyutay kaayong mga eskuylahan maingon man mga magtutudlo nga adunay daghan kaayong kabataan diha sa ilang mga klase.

Ang gubat ug giyera sibil maoy nakaingon usab sa iliterasiya. Ang United Nations Children’s Fund nagbanabana nga pito ka milyong bata ang nag-antos sa mga kampo sa kagiw, diin ang mga pasilidad sa edukasyon sagad kulang. Sa usa ka Aprikanong nasod lamang, 1.2 ka milyong kabataan ubos sa 15 anyos ang edad wala makatungha tungod sa mapait nga giyera sibil.

Kadtong walay higayon sa bata pa usahay makabaton ug higayon nga makakat-on pagbasa ug pagsulat inigkatigulang na, apan dili tanan ang mibati nga kana takos sa paningkamot. Mahitungod sa mga iliteret sa kabaryohan, ang librong Adult Education for Developing Countries nagpahayag: “Ang usa ka hamtong nga nakatigayon nga dili makabasa ug makasulat walay posibilidad, gawas sa talagsaong mga kahimtang, nga adunay mainit nga tinguha nga makabasa ug makasulat. . . . Samtang sayop gayod ang maghinapos nga siya kontento na kaayo sa iyang kahimtang, tingali siya dili tantong diskontento sa pagtinguha gayod sa pag-usab niana.”

Bisan pa, daghan ang adunay kusganong tinguha sa pagpauswag sa kaugalingon. Ang mga tumong nagkalahi, siyempre. Ang uban gusto lang mapauswag ang ilang edukasyon ug pagbati sa bili-sa-kaugalingon. Ang uban nadasig sa pinansiyal nga mga katarongan. Kadtong walay trabaho mangatarongan nga ang pagkamaong mobasa ug mosulat motabang kanila nga makakitag trabaho; kadtong adunay trabaho tingalig mangitag mas maayong trabaho.

Kay giila ang suod nga kalangkitan sa pagkamaong mobasa ug mosulat ug kaugmaran sa indibiduwal ug sa nasodnong ang-ang, ang mga kagamhanan ug mga organisasyon milansad ug mga programa sa pagtudlo sa pagbasa ug pagsulat alang sa mga hamtong. Mahagiton kini nga buluhaton nga nagkinahanglag empatiya sa bahin sa mga magtutudlo ingon man sa pagsabot sa talagsaong mga kinaiya sa hamtong nga magtutuon.

Dagway sa Hamtong nga Magtutuon

Kadtong nagatudlo sa mga hamtong kinahanglang mahibalo sa mga kalainan tali sa mga hamtong nga magtutuon ug mga bata nga magtutuon. Ang mga personalidad, batasan, tinamdan, ug mga intereses midulot na kaayo diha sa mga hamtong kay sa mga bata, nga nagpahimo sa mga hamtong nga dili-mauyonon ug dili kaayo madinawaton sa kausaban. Sa laing bahin, ang mga hamtong tugob sa kasinatian nga pagatukoran ug mas makasabot sa mga panghitabo ug mga ideya nga makalibog sa kabataan. Kasagaran wala silay libreng panahon sama sa mga bata. Laing hinungdanon kaayong kalainan mao nga ang hamtong nga mga magtutuon, dili sama sa mga bata, may kagawasan sa pag-undang sa ilang edukasyon sa bisan unsang panahon.

Daghang hamtong nga mga iliteret adunay talagsaong mga katakos ug nagmalamposon sa pila ka bahin sa kinabuhi; wala lamang nila maugmad ang mga kahanas sa pagbasa ug pagsulat. Ang magtutudlo sa pagbasa ug pagsulat kinahanglang modasig kanila sa paggamit sa kamapailin-ilinon, kamamugnaon, ug kamalahutayon nga ilang gipakita sa ubang bahin sa kinabuhi.

Nagkinahanglag kaisog alang sa usa ka iliteret sa pagdawat sa iyang mga panginahanglan ug sa pagpangayog tabang. Bisan pag ang mga kahimtang ug mga indibiduwal nagkalahi, atubangon sa daghang hamtong ang pagbansay sa pagbasa ug pagsulat nga mapanagan-on ug kakulang sa pagsalig. Tingali ang uban dugay nang naglisod sa akademiko nga pagkat-on. Ang uban tingali mobati nga sila tigulang na kaayo sa pagkat-on ug bag-ong mga butang. “Malisod ang pagtuon ug usa ka bag-ong butang kon tigulang na,” matud sa panultihon sa Nigeria.

Ang mga magtutudlo makatukod ug pagsalig ug makapukaw sa interes pinaagi sa abtik nga pag-ila ug paghatag ug komendasyon sa kauswagan. Ang mga leksiyon kinahanglang binalay aron mamenosan ang kapakyasan nga walay makat-onan ug aron maseguro nga subsob makab-ot ang kalamposan sa mga tumong sa pagkat-on. Ang publikasyong Educating the Adult nagpahayag: “Labaw sa tanan, ang kalamposan tingali mao ang bugtong labing dakong hinungdan aron mapadayon ang kadasig.”

Ang mga hamtong sa katibuk-an nahibalo kon unsay ilang gusto gikan sa edukasyonal nga mga kasinatian ug gustong makakita sa dihadiha nga kauswagan sa ilang mga tumong. Usa ka propesor sa edukasyon sa hamtong sa Aprika miingon: “Gusto silang magsugod sa pagtuon, magtuon sa gikinahanglan nilang tun-an sa labing madali nga mahimo, unya taposon ang pagtuon.”

Usahay ang mga tumong nga himoon sa usa ka estudyante sobra ra sa iyang mahimo sa mubo nga panahon. Gikan sa sinugdan kinahanglang tabangan sa magtutudlo ang magtutuon sa pagtukod ug tunga-tunga, mubog-abot nga mga tumong ug unya tabangan ang estudyante sa pagkab-ot niana. Pananglitan, ingnon nato nga usa ka Kristohanon nagpatala sa usa ka saring sa pagbasa ug pagsulat tungod kay gusto siyang makabasa sa Bibliya ug sa mga publikasyon sa Bibliya. Kini maoy taas-ug-abot nga mga tumong. Sa pagkab-ot niana, ang magtutudlo makadasig sa estudyante sa paghimog tunga-tunga nga mga tumong, sama sa pagsinatig maayo sa alpabeto, pagkaplag ug pagbasa sa piniling mga teksto, ug pagbasa gikan sa pinayanong mga publikasyon sa Bibliya. Ang regular nga pagkakab-ot sa mga tumong makabuhi sa kadasig ug makapukaw sa estudyante sa pagpadayon sa pagtuon.

Ang epektibong mga magtutudlo dakog mahimo sa pagpukaw sa kadasig pinaagi sa pagdasig ug pagkomendar sa ilang mga estudyante ug pinaagi sa pagtabang kanila sa pagkab-ot sa praktikal, makab-ot nga mga tumong. Apan, aron mouswag, ang mga hamtong kinahanglang dili magdahom nga hungitan kanunay ug impormasyon. Kinahanglang andam sila sa pag-abaga sa responsabilidad alang sa ilang kaugalingong edukasyon ug sa pagkugi sa pagtuon. Sa paghimo niini, sila makakat-on sa pagbasa ug pagsulat, ug kini nga mga kahanas makausab sa ilang mga kinabuhi.

[Kahon sa panid 6]

Mga Giya sa Pagtudlo sa mga Hamtong sa Pagbasa ug Pagsulat

1. Hinungdanon nga pukawon ang kadasig sa estudyante. Gikan sa unang sesyon, ipasiugda ang mga kaayohan sa pagkat-on sa pagbasa ug pagsulat, ug dasigon ang estudyante sa paghimog makataronganong taas ug mubog-abot nga mga tumong.

2. Aron mouswag ang estudyante kinahanglang tudloan makadaghan sa usa ka semana. Ang kas-a sa usa ka semana dili igo. Ang estudyante kinahanglang maghimo ug homwork tali sa mga leksiyon.

3. Ayaw pangitaig dako o pabug-atan ang estudyante sa sobra ka daghang materyal sa usa ka sesyon. Mahimong makapaluya kini kaniya ug mopahunong sa pagtambong sa mga klase.

4. Magmakanunayong makapadasig ug positibo. Ang pagbasa ug pagsulat nga mga kahanas maugmad sa ginagmay, sunod-sunod nga mga lakang. Ang estudyante kinahanglang makakaplag ug katagbawan sa iyang pag-uswag.

5. Dasiga ang estudyante sa pagpadapat sa labing madali kutob sa mahimo diha sa iyang adlaw-adlaw nga kinabuhi kon unsay iyang nakat-onan.

6. Ayawg usiki ang panahon sa dili importanteng mga isyu. Ang mga hamtong maoy mga tawong okupado. Pahimusli gayod ang mga sesyon sa pagtudlo sa mga hinungdanong butang.

7. Magmatinahuron kanunay sa estudyante, nga pasidunggan siya sa takos kaniya. Ayaw gayod pakaulawi o pakamenosa siya.

8. Magmaigmat sa indibiduwal nga mga suliran. Ang estudyante tingali dili makabasa sa gagmayng letra tungod kay nagkinahanglan siyag antipara. Ang lain tingali bungol-bungol na ug tingali sa ingon malisdan sa pagkadungog sa hustong paglitok.

9. Ang estudyante kinahanglang makakat-on sa manuskrito (minolde) nga alpabeto una pa sulayan ang pagsulat nga pinakatay (diin ang mga letra nagsumpay). Ang minolde nga pagsulat mas sayon nga kat-onan ug sayon nga isulat, ug ang mga letra mas kaamgid sa pinatik nga panid.

10. Ang maayong paagi sa pagtudlo kon unsaon pagsulat sa mga letra mao ang pagsulat niana pinaagig pagsubay sa usa ka hularan. Mahimong subayon niyag sulat ang usa ka letra sa makadaghan una pa mosulay pagkopya niana nga dili kana subayon.

11. Ang pag-uswag sa pagbasa sagad mas kusog kay sa pag-uswag sa pagsulat. Ayaw langan-langana ang bag-ong mga leksiyon sa pagbasa kon ang estudyante dili pa makahimo sa homwork sa pagsulat. Sa laing bahin, hinumdomi nga ang bag-ong mga letra mas sayon nga makat-onan ug mahinumdoman kon ang estudyante nagbansay pagsulat niana.

12. Bisan tuod ang hamtong nga estudyante makahimo sa kuti nga buluhaton sa iyang mga kamot, ang pagsulat ginamit ang pluma o lapis basig malisod ug makapalugda nga kasinatian alang kaniya. Ayawg ipugos ang hingpit nga pagkapormang mga letra.