Ang Abtik ug Liksing Langgam nga Tigsalom
“ANG abtik ug liksi” haom nga ihubit sa langgam nga tigsalom. Kini nagpasabot nga ‘hinlo ug posturawo nga panagway, abtik ug liksi sa panglihok ug mga paagi.’ Apan, kon gusto mo ang dugang dignidad mahimong gamiton nimo ang Latin nga ngalang, Cinclus c. gularis.
Una kong nakita kining langgam nga tigsalom nga mibatog sa dakong bato diha sa tunga sa suba diha sa kusog-ug-agos nga sapa sa amihanang Inglaterra. Kadto maoy 18 sentimetros lamang ang gitas-on, gikan sa tumoy sa iyang sungo ngadto sa tumoy sa ikog niini. Gibistihan ug maayo sa abuhong balahibo, ang langgam nga tigsalom may tabas nga hinlo puting balahibo nga gikan sa ubos lang ug diyutay sa sungo ngadto sa katunga paubos sa dughan niini, nga milahi kaayo sa basa berdeng lumot nga nagtabon sa mga bato.
Wala magtagad sa dahunog ug pagbuhagay sa duol nga busay, ang langgam nagbarog ingon sa daw ang iyang mga kuyamoy may bisagra, nga nagduko ug nagtikubo sa iyang ulo. Sa kalit siya milukso ngadto sa suba ug “milupad” ngadto sa ilalom. Unya milakaw siya samtang didto sa ilalom sa tubig, nga nangitag makaon nga naglakip sa caddis worm, mga bakukang sa tubig, water boatmen, mga tambayawan, mga pitopito ug mga ulod sa mayfly o alindahaw, ug usahay gagmayng isda. Samtang naghimo niini, ang mga mata sa langgam nga tigsalom protektado sa ikatulong tabontabon sa mata. Kon ang langgam anaa sa yuta, kini nga tabontabon makita usahay inigkipat sa mata, nga kon tan-awon daw nangidhat ang langgam.
Ang kahandag sa likod sa langgam nga tigsalom gidesinyo sa paagi nga ang puwersa sa nag-agos nga tubig nagpaduko kanunay sa iyang ulo. Nagagamit usab kini sa iyang mga pako sa pagtabang sa pagsanta sa normal nga paglutaw sa iyang lawas. Sa matag karon ug unya, siya mopaibabaw sa paghanggab ug hangin ug molutaw diha sa tubig, o mopili siya sa paglangoy, bisag wala siyay naglambigit nga kuyamoy. Kon kini motungha pag-usab aron mobalik sa gibatogang bato niini, kini sa tanang paagi sama gayod ka posturawo sa dihang kini unang misalom sa suba!
Ang langgam nga tigsalom nga akong gipanid-an dayag nakakuha nag pagkaon ug mibalik sa pagpakaon sa iyang mga kuyabog. Siya naghimog usa ka matahom lingig pormang salag gikan sa lumot, gitagik nga may mga gihay sa patayng sagbot diha sa ibabaw sa bato, ilalom sa mga gamot sa kahoy ug sa mga lut-ong sa bato, o nasab-it diha sa ilalom sa nagbitayng mga tanom nga pako. Apan ang salag maayo kaayong pagkatago nga mahimo kang mobarog sa ubos niana ug dili makamatikod nga anaa kana. Taodtaod akong nangita niining salaga apan wala akoy nakita.
Unya, samtang gipadayon ko ang pagpaniid, sa kalit ang langgam nga tigsalom diretsong milupad ngadto sa busay! Hinayhinay akong miaginod sa daplin sa suba aron makita ang luyo sa busay. Ang salag niini gitukod diha sa tipak nga bato sa luyo sa nagbuhagayng tubig. Pagkaanindot nga tan-awon nga makita kining langgama nga naglupad latas sa tubig aron pakan-on ang iyang mga kuyabog!
Kining abtik ug liksing gagmayng langgam nga tigsalom naghimo sa akong adlaw nga halandomon.—Tinampo.