Kon sa Unsang Paagi ang Imong Kinabuhi Apektado sa Ilegal nga Droga

SAMA sa bukbok nga mokutkot sa kahoyng mga sagbayan sa balay, ang mga droga mahimong magdaot sa tibuok nga kahikayan sa katilingban. Aron ang tawhanong katilingban tukmang moobra, kinahanglang kini adunay lig-ong mga banay, mahimsog nga mga mamumuo, kasaligang mga gobyerno, matinud-anong kapolisan, ug masundanon-sa-balaod nga mga lungsoranon. Daoton sa mga droga ang matag usa niining paninugdang mga elemento.

Ang usa ka hinungdan nga gidili sa mga gobyerno ang dili-medikal nga paggamit ug droga mao ang kadaot nga ipahinabo niini nganha sa panglawas sa ilang mga lungsoranon. Kada tuig libolibong giyanon sa droga mamatay sa sobrang dosis. Ang daghan pa mamatay tungod sa AIDS. Sa tinuoray, mga 22 porsiyento sa katawhan sa kalibotan nga positibo sa HIV maoy mga tiggamit ug droga nga nag-ineksiyon sa kaugalingon ginamit ang nataptan-sa-sakit nga mga heringgilya. Nga may maayong katarongan, panahon sa usa ka komperensiya dili pa dugay sa Hiniusang Kanasoran, si Nasser Bin Hamad Al-Khalifa, nga taga-Qatar, nagpasidaan nga “ang tibuok-yutang balangay hapit nang mahimong komong lubnganan alang sa milyonmilyong tawo ingong resulta sa ilegal nga negosyo sa mga droga.”

Apan dili lamang panglawas sa tiggamit ang apektado. Mga 10 porsiyento sa tanang bata nga matawo sa Tinipong Bansa naladlad sa usa ka ilegal nga droga—sa kadaghanang kaso, sa cocaine—samtang anaa sa tagoangkan. Ang sakit nga mga simtoma sa pagkawalay droga dili lang mao ang suliran nga giatubang nila, kay ang pagkaladlad sa droga sulod sa tagoangkan basin magpahinabo nga ang mga bag-ong natawo makaagom sa ubang makadaot nga mga epekto—sa mental ug sa pisikal nga paagi.

Sayon nga Salapi Gikan sa Droga —Ang Di-Masuklan nga Panghaylo

Mobati ka bang luwas diha sa imong silinganan inigtikyop sa kangitngit? Kon dili, lagmit nga kini maoy tungod sa mga tigbaligyag droga. Ang pag-atake ug kapintasan sa kalye maoy kuyog sa mga droga. Ang mga tiggamit ug droga sagad modangop sa krimen o pamampam aron masuportahan ang ilang bisyo, samtang ang kaindig nga mga gang mag-away ug mopatay aron mapadayon ang ilang pagkontrolar sa pagpanagtag sa droga. Hisabtan, ang kapolisan sa daghang siyudad nag-isip sa mga droga nga usa ka hinungdan sa kinabag-an sa mga pagbuno nga ilang ginaimbestigar.

Sa pipila ka nasod, ang mga rebelde nakakita usab sa mga bentaha sa paggamit ug kusog aron makasapi sa daling-hisapiang negosyo sa narkotiko. Katunga sa kita sa usa ka dakong pundok sa mga gerilya sa Amerika del Sur karon maoy gikan sa pagpanalipod sa mga magpapatigayon sa droga. “Ang kita gikan sa ilegal nga mga droga nagsuportar sa labing mabangisong relihiyoso ug etnikong mga away sa kalibotan,” nagtaho ang Internasyonal nga Programa sa Pagkontrolar sa Droga sa Hiniusang Kanasoran.

Trahedya Samtang Nahubog

Ang mga tiggamit ug droga maghimo sa mga kalye nga dili luwas sa ubang mga paagi. “Ang pagdrayb ug kotse samtang nahubog sa marijuana o LSD mahimong sama ka peligroso sa pagdrayb nga nahubog sa alkoholikong ilimnon,” nag-ingon si Michael Kronenwetter, diha sa iyang librong Drugs in America. Dili katingad-an, ang mga tiggamit ug droga maoy tulo o upat ka pilo usab nga mas lagmit malangkit sa mga aksidente sa trabahoan.

Bisan pa niana, ang panimalay lagmit mao ang dapit diin ang pagdaot sa mga droga maoy kinadak-an. “Ang nadaot nga pamilyahanong kinabuhi ug ang paggamit sa droga sagad magkuyog,” nag-ingon ang World Drug Report. Ang mga ginikanang nalinga sa pangandoy nila sa mga droga talagsang magtagana ug lig-ong pamilyahanong kinabuhi alang sa ilang mga anak. Ang masuso-ginikanan nga pagbinatiay—nga bililhon kaayo sa unang mga semana sa kinabuhi sa usa ka bata—mahimong mapugngan pa gani. Dugang pa, ang mga ginikanang giyanon kanunayng mabanlod sa utang ug mangawat gikan sa ilang mga higala ug pamilya o basin mosangpot nga mawad-an sa ilang mga trabaho. Ang daghang batang magtubo sa maong kahimtang manglayas ug mopuyo sa kalye o malangkit pa mismo sa mga droga.

Ang pag-abuso sa droga mahimong mosangpot usab sa lawasnong pagdagmal—sa kapikas o sa mga bata. Ang cocaine, ilabina kon iduyog sa alkoholikong ilimnon, makapukaw ug pintas nga panggawi diha sa tawo nga tingali kon dili pa tungod niana maoy malumo. Sumala sa usa ka Canadianhong surbi sa mga tiggamit ug cocaine, 17 porsiyento niadtong gisukitsukit miadmitir nga nahimong agresibo sa pagkatomar ug droga. Sa susama, usa ka taho bahin sa pag-abuso sa bata sa New York City nagkalkular nga 73 porsiyento sa mga batang gidagmalan hangtod namatay may mga ginikanang nag-abuso sa mga droga.

Korapsiyon ug Pagkanataptan ug Kagaw

Kon ang panimalay mahimong daoton sa mga droga, ang sama ikaingon sa mga gobyerno. Sa maong kahimtang ang salapi gikan sa droga, inay mga droga mismo, mao ang daotang impluwensiya sa sistema. “Ang mga droga nagdaot sa opisyales sa gobyerno, sa kapolisan ug kasundalohan,” mimulo ang usa ka embahador gikan sa usa ka nasod sa Amerika del Sur. Midugang siya nga ang kantidad sa salaping sayon nga mabatonan maoy “dako kaayong tentasyon” alang niadtong may kita nga igo rang mabuhi.

Sa sunodsunod nga nasod, ang mga huwes, mga alkalde, mga polis, ug bisan mga tigpatuman sa mga balaod sa droga nasikop sa pukot sa korapsiyon. Ang mga politiko kansang pagkanapili tingalig suportado sa mga haring-gangis sa droga magpabungolbungol kon adunay mga awhag nga bungkagon ang pagpatigayon sa droga. Daghang matinud-anong opisyales nga maisogong nangampanya batok sa mga droga lipot nga gipatay.

Bisan ang atong yuta, atong mga lasang, ug ang mga espisye nga nagpuyo niana nagaantos tungod sa tibuok-yutang hampak sa droga. Ang dakong porsiyento sa produksiyon sa opyum ug cocaine nasentro sa duha ka rehiyong ilabinang sensitibo sa kadaot sa kalikopan: ang bagang kakahoyan sa kasadpang Amazon ug kadtong sa Habagatan-sidlakang Asia. Dako ang kadaot niining mga dapita. Bisan ang dalayegong mga paningkamot sa pagpuo sa ilegal nga mga tanom nga maoy tinubdan sa droga mohimog seryosong kadaot tungod sa makahilong mga kemikal nga pangpatay sa tanom nga gigamit.

Kinsay Mobayad?

Kinsay mobayad sa tanang kadaot nga nahimo sa mga droga? Kitang tanan. Oo, kitang tanan mobayad alang sa nawalang produksiyon sa trabaho, gastos sa pagpatambal sa doktor, gikawat o gidaot nga propiedad, ug ang gastos sa pagpatuman sa balaod. Usa ka taho sa Departamento sa Pamuo sa T.B. nagkalkular nga “ang paggamit ug droga diha sa trabahoan mahimong mokostar sa Amerikanhong negosyo ug industriya tali sa $75 bilyon ug $100 bilyon kada tuig . . . sa nawalang panahon, mga aksidente ug mas mahal nga gastos sa pag-atiman sa panglawas ug gastos sa bayad sa mga mamumuo.”

Kining tanang salapi sa kataposan magagikan sa mga bulsa sa mga tigbayad ug buhis ug sa mga tigkonsumo. Ang usa ka pagtuon nga gihimo sa Alemanya sa 1995 nagkalkular nga ang katibuk-ang tinuig nga gastos sa pag-abuso sa droga nianang nasora maoy $120 alang sa matag lungsoranon. Sa Tinipong Bansa, ang usa ka gibanabanang kantidad taas pa—$300 matag tawo.

Ugaling, ang labi pang dakong gastos mao ang sosyal nga kadaot nga ginahimo sa mga droga nganha sa komunidad. Kinsay makabutang ug bili sa pagkabungkag sa daghan kaayong pamilya, pag-abuso sa daghan kaayong bata, korapsiyon sa daghan kaayong opisyales, ug ahat nga pagkamatay sa daghan kaayong tawo? Unsay kahulogan niining tanan may kalabotan sa tawo? Ang among sunod nga artikulo magtuki kon sa unsang paagi apektado sa mga droga ang mga kinabuhi niadtong nagagamit niana.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

DROGA UG KRIMEN

ANG MGA DROGA GILANGKIT SA KRIMEN SA LABING MENOS UPAT KA PAAGI:

1. Ang di-awtorisadong paghupot ug droga ug pagpatigayon sa droga maoy kriminal nga mga sala diha sa hapit tanang nasod sa kalibotan. Sa Tinipong Bansa lamang, ang kapolisan nagdakop ug hapit usa ka milyong tawo kada tuig pinasukad sa mga sumbong labot sa droga. Sa pipila ka nasod ang sistemang hudisyal sa krimen hapit na malumos sa pagsulbong sa mga kaso sa droga nga dili masagubang sa polisiya ug mga korte.

2. Sanglit mahal kaayo ang mga droga, ang mga giyanon sagad modangop sa krimen aron may isuportar sa ilang bisyo. Ang usa ka giyanon sa cocaine tingali magkinahanglag abot ug $1,000 sa usa ka semana aron igasto sa iyang bisyo! Dili katingad-an, ang mga pangawat, mga pangatake, ug pamampam mosulbong sa dihang ang paggamit ug ilegal nga mga droga maestablisar diha sa usa ka komunidad.

3. Ang ubang mga krimen ginahimo aron masayon ang pagpatigayon sa droga, usa sa labing maayog-kita nga mga negosyo sa yuta. “Ang ekonomiya sa ilegal nga droga ug organisadong krimen kapin kon kulang nagsaliganay,” patin-aw sa World Drug Report. Aron magpadayon ang hapsayng paghatod sa mga droga gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain, ang mga magpapatigayon mosulay paghiphip o paghadlok sa opisyales. Ang uban nagpalihok pa sa ilang pribadong mga kasundalohan. Ang dagko kaayong ganansiya nga masapi sa mga haring-gangis sa droga momugna usab ug mga suliran. Ang mosulod nilang daghan kaayong kuwarta sayon makadahig kanila kon dili ipaagi sa laing partido, busa ang mga bangko ug mga abogado gamiton aron itago ang pagbalhin sa salaping gikan sa droga.

4. Ang epekto sa droga mismo basin mosangpot sa kriminal nga kalihokan. Ang mga membro sa pamilya basin abusohan sa dugay nang mga tiggamit sa droga. Sa pipila ka nasod sa Aprika nga gisakit sa gubat sibil, ang ngilngig nga mga krimen gihimo sa tin-edyer nga mga sundalo nga nahubog sa mga droga.

[Hulagway sa panid 6]

Ang usa ka masuso mahimong maapektahan sa paggamit sa iyang inahan ug droga

[Credit Line]

SuperStock