Dakong Pag-uswag sa Kahibalo—Apan Diyutayng Kausaban
“Bisan pa sa daghang kalamposan sa siyensiya karong bag-o, diyutay ra ang kausaban sa tawo sa miaging duha ka libo ka tuig; ug busa kinahanglang maningkamot pa gayod kita nga makakat-on gikan sa kasaysayan.”—Kenneth Clark, Civilisation—A Personal View.
TINUOD nga dihay pipila ka dagkong mga kauswagan sa siyensiya latas sa kasiglohan. Ang magasin nga Time nag-ingon nga kini “nakahatag sa milyonmilyon kanato sa kinatas-ang sukdanan sa pagkinabuhi sa kasaysayan.” Ang pipila sa kinadak-ang mga kauswagan anaa sa natad sa pagpanambal. Sa mga panahon sa Edad Medya “ang pagpanambal maoy kinaraan ug pintas,” matod sa historyanong si Zoé Oldenbourg. “Ang usa ka doktor lagmit makapatay inay makaayo.”
Usahay Gahiang Mokat-on
Usahay gahiang mokat-on ang mga tawo. Pananglitan, sa hinapos sa ika-19ng siglo, daghang doktor nagbalewala sa puwersadong ebidensiya nga sa wala lang tuyoa ilang ginapasa ang sakit tali sa ilang mga pasyente. Busa nagpadayon sila sa ilang naandang mga paagi ug dili manghunaw sa dili pa moadto sa laing pasyente.
Sa gihapon, ang siyensiya ug teknolohiya padayong nag-uswag. Makataronganon lamang nga gikan sa miaging mga kasinatian, ang tawo nakakat-on na unta kon unsaon paghimo sa kalibotan nga mas makapalipay ug luwas nga dapit. Apan dili ingon niana ang nahitabo.
Tagda ang Uropa panahon sa ika-17ng siglo. Kanang panahona gihubit ingong panahon sa kalamdagan ug katarongan. Apan, ang tinuod mao nga “bisan pa sa dagayang kinaadman sa arte ug siyensiya,” matod ni Kenneth Clark, “diha gihapoy binuang nga mga paglutos ug pintas nga mga gubat nga gibugno uban ang di-hitupngang kabangis.”
Sa atong panahon anaa gihapon ang pagpanuko sa pagkat-on sa nangaging panghitabo aron dili na unta masubli ang mga kasaypanan. Ingong resulta, ang atong pagpuyo niining planetaha daw nameligro. Ang magsusulat nga si Joseph Needham nanghinapos nga makuyaw na kaayo ang kahimtang nga ‘ang ato na lamang mahimo karon mao ang paglaom ug pag-ampo nga ang mga panatiko dili mogamit ug gahom batok sa tawo nga magpuo sa tanang kinabuhi sa yuta.’
Ngano man nga bisan pa sa tanang kinaadman ug kahibalo, natanggong man gihapon kita sa kalibotan nga napuno sa kapintas ug kabangis? Mausab pa ba kini? Tubagon sa mosunod nga duha ka artikulo kining mga pangutanaha.
[Picture Credit Lines sa panid 3]
COVER: WWI cannons: U.S. National Archives photo; WWII Holocaust victims: Robert A. Schmuhl, courtesy of USHMM Photo Archives
Pages 2 and 3: B-17 bomber: USAF photo; woman: Instituto Municipal de Historia, Barcelona; refugees: UN PHOTO 186797/J. Isaac; 23 kiloton explosion: U.S. Department of Energy photograph