Kaalam Gikan sa Duha ka Basahon sa mga Hari
SA USA ka higayon dihang si Jesus mihatag ug pakigpulong sa iyang kaugalingong lungsod sa Nazareth, may gisulti siya nga nakahagit sa katingad-ang pagkasuko. Ang mga molupyo sa Nazareth mipatim-awng natingala nganong siya wala mohimog daghang milagro sama sa iyang gihimo sa ubang kalungsoran. Sa gisultihan sila kon ngano, migamit si Jesus ug duha ka Kasulatanhong pananglitan. Kini ang iyang gisulti:
“Sa pagkamatuod suginlan ko kamo nga walay propeta ang kahimut-an sa iyang kaugalingong lungsod. Pananglitan, suginlan ko kamo sa pagkatinuod, May daghang babayeng balo sa Israel sa mga adlaw ni Elias, sa dihang gitakpan ang langit sa tulo ka tuig ug unom ka bulan, mao nga miabot ang dakong gutom sa yuta, apan si Elias wala paadtoa ngadto sa maong mga babaye, kondili ngadto lamang sa Sarepta sa yuta sa Sidon ngadto sa usa ka babayeng balo. Usab, may daghang sanlahon sa Israel sa panahon ni Eliseo nga propeta, apan walay mausa kanila ang gihinloan, kondili si Naaman ang Siryanhon.” (Lucas 4:24-27) Sa maong mga pulong, kadtong namati napuno sa kasuko ug misulay sa pagpatay kang Jesus. Nganong sila misanong man nga mabangison kaayo?
Sa pagkaplag sa tubag, kinahanglang mobalik kita sa paglantaw sa Hebreohanong Kasulatan ug basahon ang mga kasaysayan ni Elias ug Eliseo. Ang unang-siglong mga Kristohanon bug-os nasinati niining mga basahona, ug mao usab ang ilang Hudiyong mga mamiminaw. Sa daghang okasyon ang Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya naghisgot sa mga hitabo ug mga personalidad sa maong unang mga basahon sa pag-ilustrar sa usa ka punto, sama sa gibuhat ni Jesus dinhi. Ang maong mga paghisgot dihadiha nailhan ug nasabtan sa mga mamiminaw. Aron atong hisabtan ang bug-os nga punto sa mga pagtulon-an ni Jesus, kinahanglang atong ilhon ang maong mga gihisgotan usab.
Ang matuod mao, imposible ang pagsabot sa bug-os sa Kristohanong Gregong Kasulatan gawas nasayod kita sa Hebreohanong Kasulatan. Ang mga kasaysayan sa mga propeta nga gihisgotan ni Jesus, si Elias ug Eliseo, nahitala diha sa duha ka basahon sa mga Hari. Atong tagdon kining duha ka basahon sa pag-ilustrar niining puntoha ug tan-awon sa unsang paagi ang pagkahibalo niana kanila mohatag kanatog mas lalom ug mas tin-awng pagsabot sa Kristohanong Gregong Kasulatan.
Dili-Maayong Pagtandi
Una sa tanan, nganong ang mga molupyo sa Nazareth naglagot pag-ayo sa gihisgotan ni Jesus ang duha ka milagrong gihimo kapin sa 900 ka tuig sa nangagi pinaagi ni Elias ug Eliseo? Aw, si Jesus tin-awng nagpanig-ingon sa mga taga-Nazareth ngadto sa mga Israelinhon sa amihanang gingharian sa Israel sa mga adlaw ni Elias ug Eliseo. Ug sumala sa duha ka basahon sa mga Hari, ang Israel dili maayog kahimtang sa espirituwal niadtong panahona. Ang mga Israelinhon miliso ngadto sa pagsimba kang Baal ug naglutos sa mga propeta ni Jehova. Si Elias sa pagkamatuod mikalagiw gikan sa iyang kaugalingong katagilungsod dihang usa ka babayeng balo sa Sarepta, sa usa ka langyawng nasod, nagpadayon kaniya ug nagpakaon kaniya. Kadto mao ang panahong iyang gihimo ang milagrong gihisgotan ni Jesus. (1 Hari 17:17-24) Ang Israel napuno pa sa pagsimba kang Baal dihang giayo ni Eliseo ang Siryanhong pangulo sa kasundalohan si Naanam sa iyang sanla.—2 Hari 5:8-14.
Ang mga molupyo sa Nazareth wala moangay nga gipanig-ingon sa napaganong mga Hudiyo niadtong mga adlawa. Makataronganon ba ang pagtandi ni Jesus? Dayag. Maingon nga ang kinabuhi ni Elias nameligro sa Israel, nameligro usab ang kinabuhi ni Jesus sa maong panahon. Ang talaan nagatug-an kanato: “Ang tanang nakadungog niining mga butanga sa sinagoga nasuko; ug sila nanindog ug gitaral siya sa gawas sa siyudad, ug gidala siya ngadto sa ngilit sa bukid nga ibabaw niana natukod ang ilang siyudad, aron ihulog siya sa pangpang.” Apan gipanalipdan ni Jehova si Jesus, sama nga iyang gipanalipdan si Elias sa nangagi.—Lucas 4:28-30.
Ang Himaya ni Haring Solomon
Kana usa ka pananglitan sa unsang paagi ang duha ka basahon sa mga Hari nagahatag unod, ingnon ta, sa mga pulong ni Jesus ug sa unang mga Kristohanon. Tagda ang laing pananglitan. Sa iyang Wali sa Bukid, gidasig ni Jesus ang iyang mga mamiminaw sa pagsalig kang Jehova kon bahin sa materyal nga mga panginahanglan. Apil sa ubang mga butang, siya miingon: “Usab, kon mahitungod sa panapot, nganong kamo mabalaka man? Kuhaig pagtulon-an ang mga liryo sa kapatagan, kon giunsa nila pagtubo; sila wala magbudlay, ni sila magakalinyas; apan ako magaingon kaninyo nga bisan si Solomon sa tanan niyang himaya wala mabistehi sama sa usa niini kanila.” (Mateo 6:28, 29) Nganong gihisgotan ni Jesus si Solomon dinhi?
Ang iyang Hudiyong mga mamiminaw nahibalo kay sila nasayod sa himaya ni Solomon. Kini ginabatbat nga dugay diha sa basahon sa Unang mga Hari (ingon man diha sa Ikaduhang Cronicas). Pananglitan, lagmit mahinumdom sila nga, pananglitan, ang pagkaon sa panimalay ni Solomon kada adlaw “maoy katloan ka takos sa harina nga pino ug kan-uman ka takos sa harina, napulo ka tambok nga baka ug kawhaan ka baka gikan sa sibsibanan ug usa ka gatos ka karnero, gawas sa pila ka bayeng lagsaw ug ihalas nga kanding ug gagmayng lagsaw nga laki ug pinatambok nga mga langgam.” (1 Hari 4:22, 23) Kadto daghang pagkaon.
Gawas pa niana, ang timbang sa bulawan nga nabatonan ni Solomon sa usa ka tuig mikabat sa “unom ka gatos ug kan-uman ug unom ka talento nga bulawan,” nga kapin sa 250 milyong dolyar (U.S.) sa bili karon. Ug ang tanang dayandayan sa balay ni Solomon maoy bulawan. “Walay mausa nga salapi; kana walay bili sa mga adlaw ni Solomon.” (1 Hari 10:14, 21) Kay gipukaw ni Jesus ang ilang mga hunahuna sa maong mga butang, daling nakasabot ang iyang mga mamiminaw sa iyang gipamulong.
Gihisgotan ni Jesus si Solomon sa laing konteksto. Ang pila ka eskriba ug mga Pariseo nangayong iyang himoon ang usa ka ilhanan, ug si Jesus mitubag: “Ang rayna sa habagatan mobangon sa paghukom niining kaliwatana ug magatunglo niini; tungod kay siya miabot gikan sa mga kinatumyan sa yuta sa pagpamati sa kaalam ni Solomon, apan, tan-awa! ania ang usa nga labaw pa kay kang Solomon.” (Mateo 12:42) Nganong ang maong paghisgot maoy grabeng pagbadlong sa namati nga relihiyosong mga pangulo?
Kon nasinati kita sa unang basahon sa mga Hari, kita nasayod nga “ang rayna sa habagatan” mao ang rayna sa Sheba. Siya tin-awng usa ka hamiling babaye, rayna sa usa ka bahandianong dominyo. Sa miduaw siya kang Solomon, siya nagdalag “usa ka dako kaayong panon sa magsusunod,” mahalong lana ug “daghan kaayong bulawan ug mahal nga mga bato.” (1 Hari 10:1, 2) Ang mga panaghisgot mahitungod sa kalinaw tali sa mga punoan sa nasod kasagarang himoon pinaagig mga embahador. Busa, talagsaon nga ang rayna sa Sheba, nga usa ka nagmandong rayna, mopanaw sa personal ngadto sa Jerusalem sa pagpakigkita kang Haring Solomon. Nganong iyang gibuhat kadto?
Si Haring Solomon bahandianon kaayo, apan mao usab ang rayna sa Sheba. Dili niya himoon ang maong panaw aron makakita lamag usa ka dato nga hari. Apan, si Solomon dili lamang dato kondili siya “labaw sa bahandi ug sa kaalam kay sa tanang ubang hari sa yuta.” (1 Hari 10:23) Ilalom sa iyang maalamong pagmando “ang Juda ug Israel nagpadayon sa pagpuyo nga may kasegurohan, ang tanan sa silong sa iyang kahoy nga parras ug sa silong sa iyang kahoy nga igira, gikan sa Dan ngadto sa Beer-sheba, sa tanang adlaw ni Solomon.”—1 Hari 4:25.
Ang kaalam ni Solomon mao ang nakadani sa rayna sa Sheba. Siya “nakabati sa taho mahitungod kang Solomon maylabot sa ngalan ni Jehova. Busa siya mianha sa pagsulay kaniya sa makalibog nga mga pangutana.” Sa miabot siya sa Jerusalem, “siya miadto kang Solomon ug misugod sa pagsulti kaniya sa tanan nga nahitabong duol sa iyang kasingkasing. Si Solomon, sa baylo, mitug-an kaniya sa tanan niyang pangutana. Napamatud-ang walay butang natago gikan sa hari nga wala niya itug-an kaniya.”—1 Hari 10:1-3.
Si Jesus, usab, nagbaton sa talagsaong kaalam “maylabot sa ngalan ni Jehova.” Ngani, siya “labaw pa kay kang Solomon.” (Lucas 11:31) Ang rayna sa Sheba, kinsa dili Hudiya, mihimo sa dugay, lisod nga biyahe aron makigkita lamang kang Solomon ug pagbatog kaayohan gikan sa iyang kaalam. Busa, tinong ang mga eskriba ug mga Pariseo angay untang maminaw nga mapabilhon sa usang ‘labaw pa kay kang Solomon’ dihang siya didto sa ilang atubangan. Apan sila wala mamati kaniya. “Ang rayna sa habagatan” mipabili sa hinatag-sa-Diyos nga kaalam nga labaw kay kanila.
Mga Palakbit sa mga Propeta
Sulod sa yugto sa kasaysayang gihisgotan sa mga basahon sa Una ug Ikaduhang mga Hari, ang mga magmamando sa 12-tribong gingharian—ug sa ulahi sa nabahing mga gingharian sa Israel ug Juda—maoy mga hari. Niadtong panahona ang mga propeta ni Jehova aktibo kaayo taliwala sa Iyang katawhan. Inila sa ilang taliwala mao si Elias ug si Eliseo, si kinsa ato nang nahisgotan. Ang pagtumong ni Jesus kanila sa Nazareth dili mao lamang ang panahong sila gihisgotan diha sa Kristohanong Gregong Kasulatan.
Si apostol Pablo sa iyang sulat ngadto sa Hebreohanong mga Kristohanon misulat mahitungod sa pagtuo sa mga alagad sa Diyos sa unang mga panahon ug, ingong usa ka pananglitan niini, miingon: “Gidawat sa mga babaye ang ilang mga patay pinaagi sa pagkabanhaw.” (Hebreohanon 11:35) Pihong diha sa ilang hunahuna si Elias ug si Eliseo, nga gigamit sa pagpamanhaw. (1 Hari 17:17-24; 2 Hari 4:32-37) Dihang tulo sa mga apostol ni Jesus nahimong ‘mga saksi sa kahalangdon ni Jesus’ panahon sa panan-awon sa transpigurasyon, ilang nakita si Jesus nga nakigsulti kang Moises ug kang Elias. (2 Pedro 1:16-18; Mateo 17:1-9) Nganong si Elias gipili sa paghawas sa linya sa una-Kristohanong mga propeta nga nagpamatuod kang Jesus? Kon nakabasa ka sa talaan sa Unang mga Hari ug nakakita sa iyang dakong pagtuo ug sa gamhanang paagi sa paggamit kaniya ni Jehova, imong hisabtan ang tubag.
Bisan pa niana, si Elias ordinaryo lamang gayod nga tawo sama kanato. Gihisgotan ni Santiago ang laing hitabo sa Unang mga Hari sa misulat siya: “Ang pangamuyo sa usa ka tawong matarong, kon kini nagalihok, dakog gahom. Si Elias maoy usa ka tawong may mga pagbati nga sama sa ato, apan bisan pa niana siya miampo nga dili moulan; ug wala moulan sa yuta sulod sa tulo ka tuig ug unom ka bulan. Ug siya miampo pag-usab, ug ang langit mihatag sa ulan ug ang yuta namunga.”—Santiago 5:16-18; 1 Hari 17:1; 18:41-46.
Dugang mga Pagtumong sa mga Hari
Daghan pang ubang paghisgot diha sa Kristohanong Gregong Kasulatan nasudlan sa mga pagtumong sa duha ka basahon sa mga Hari. Gipahinumdoman ni Esteban ang Hudiyong Sanhedrin nga gitukod ni Solomon ang usa ka balay alang kang Jehova sa Jerusalem. (Buhat 7:47) Daghan sa mga detalye sa maong buluhatong pagtukod anaa sa unang basahon sa mga Hari. (1 Hari 6:1-38) Sa nakigsulti si Jesus ngadto sa usa ka babaye sa Samaria, ang babaye misulti kaniyang natingala: “‘Nganong ikaw, bisan pag Hudiyo, nangayo kanako sa mainom, sa dihang ako usa ka babayeng Samaritanhon?’ (Kay ang mga Hudiyo walay mga pakiglabot sa mga Samaritanhon.)” (Juan 4:9) Nganong ang mga Hudiyo walay mga pakiglabot sa mga Samaritanhon? Ang talaan sa Ikaduhang mga Hari nga nagabatbat sa kagikan sa maong katawhan nagahatag kahayag sa butang.—2 Hari 17:24-34.
Ang usa ka sulat nga makita diha sa basahong Pinadayag ngadto sa kongregasyon sa Tiyatira naundan niining kusganong panambag: “Bisan pa niana, ako dunay gisupakan kaninyo, nga inyong gitugotan kanang babayeng si Jesebel, nga nagatawag sa iyang kaugalingon nga usa ka manalagna, ug siya nagatudlo ug nagalimbong sa akong mga ulipon sa pagpakighilawas ug pagkaon sa mga butang hinalad sa mga diyosdiyos.” (Pinadayag 2:20) Kinsa ba si Jesebel? Ang anak babaye sa usa ka saserdote ni Baal sa Tiro. Sumala sa ginatug-an kanato sa unang basahon sa mga Hari, siya naminyo kang Haring Ahab sa Israel ug nahimong rayna sa Israel. Kay nagdominar sa iyang bana, iyang gipasulod ang pagsimba kang Baal ngadto sa apostata nang Israel, gidala ang usa ka panon sa mga saserdote ni Baal ngadto sa yuta ug gilutos ang mga manalagna ni Jehova. Sa kataposan, siya namatay sa mapintas nga kamatayon.—1 Hari 16:30-33; 18:13; 2 Hari 9:30-34.
Ang babayeng nagpadayag sa espiritu ni Jesebel sa kongregasyon sa Tiyatira lagmit nagsulay sa pagtudlo sa kongregasyon sa pagbuhat sa imoralidad ug paglapas sa mga kasugoan sa Diyos. Ang maong espiritu kinahanglang puohon diha sa kongregasyon, maingon nga ang pamilya ni Jesebel gipuo gayod gikan sa Israelinhong nasod.
Oo, atong gikinahanglan ang Hebreohanong Kasulatan aron sa pagsabot sa Kristohanong Gregong Kasulatan. Daghang detalye ang mawalay kahulogan kon wala ang pasiunang impormasyon nga gitagana sa Hebreohanong Kasulatan. Si Jesus ug ang unang mga Kristohanon, ingon man ang mga Hudiyo nga ilang gipakigsultihan, bug-os nasayod niana. Nganong dili ka mogahin ug panahon aron ikaw samang masinati niana nila? Sa ingon imong madawat ang kinabug-osang kaayohan sa “tibuok Kasulatan,” nga “dinasig sa Diyos ug mapuslanon sa pagtudlo.”—2 Timoteo 3:16.