Dead Sea Scrolls—Ang Bililhong Kaplag

MGA 24 ka kilometro sa habagatan-sidlakan gikan sa Jerusalem mao ang Wadi En-Nar, usa ka awaaw, mala nga agianan sa tubig nga nagtadlas pasidlakan ngadto sa Patayng Dagat. Sa luyo sa patag nga baybayon sa malang agianan mao ang taas apan putolputol nga linya sa mga pangpang. Dinhi niining pataga, sa panahon sa ting-init ug sa bugnaw kaayong mga gabii sa tinghunlak, magbantay ang mga Ta‘amireh Bedouin sa ilang mga karnero ug mga kanding.

Sa tuig 1947, samtang nagbantay sa ilang mga binuhi, ang usa ka batan-ong magbalantay nga Bedouin milabay ug bato diha sa usa ka gamayng buho sa katumpagong nawong sa pangpang. Nakurat siya sa gipahinabong tingog niini, nga sa walay-duhaduha iya sa nabuak nga kolonon nga banga. Midagan siya sa kahadlok, apan mibalik siya sa paglabay sa duha ka adlaw ug mikatkat ug mga 100 ka metros aron mosulod sa mas dako ug mas habog nga buho. Sa dihang naanad na ang iyang mata sa ngitngit, iyang nakita ang napulo ka buok tag-as nga mga banga nga naglinya sa bungbong sa langub, ug ang tapok sa buak nga mga banga sa tunga sa natumpag nga mga bato nga nagkatag sa salog.

Walay sulod ang kadaghanang mga banga, apan ang usa kanila nasudlan ug tulo ka linukot diin ang duha niini pinutos ug panapton. Iyang gidala ang manuskrito sa kampo sa Bedouin ug gipasagdan kini didto duolan sa usa ka bulan, nga nagbitay diha sa usa ka bag diha sa poste sa tolda. Sa kataposan, gidala kini sa mga Bedouin ngadto sa Bethlehem aron sayron kon pilay ilang makita niadtong manuskrito. Yanong gibalibaran ang mga Bedouin sa usa ka monasteryo diin didto giingnan sila nga walay bili ang mga linukot. Ang laing magpapatigayon miingon nga wala konoy bili alang sa mga arkeologo ang mga manuskrito, ug nagduda siya nga mga kinawat kadto gikan sa usa ka sinagoga sa mga Hudiyo. Pagkasayop niya! Sa ulahi, pinaagi sa ­usa ka Sirianhon nga sapatero nga maoy nag-ahente, napamatud-an ang tinuod nga bili niini. Sa wala madugay, gibanabana usab ang bili sa uban pang mga manuskrito.

Ang pipila niining karaang mga sinulat nag-ablig bag-o ug dakong pagsabot sa mga kalihokan sa mga relihiyosong grupo sa mga Hudiyo duol sa panahon ni Kristo. Apan ang nakapaukyab sa kalibotan mao ang manuskrito sa Bibliya sa tagna ni Isaias. Ngano?

Ang Dakong Bahandi

Ang bag-ong nakaplagan nga linukot sa basahon ni Isaias sa sinugdan maoy mga 7.5 ka metros ang gitas-on. Kini adunay 17 ka palid sa maayong-pagkaandam nga panit sa mananap, nga sama ka pino sa pergamino. Adunay 54 ka lindog nga may mga 30 ka linya sa matag lindog, kini mainampingong gibadlisan. Diha sa mga linya gisulat sa hanas nga mga magsusulat ang mga letra sa tekso, gisulat sa mga parapo.​—Tan-awa ang hulagway.

Ang linukot wala irolyo diha sa lingin nga kahoy, ug nangitom kini sa tunga tungod kay daghang mga kamot ang nakagunit niini samtang nagbasa. Gasgas na kaayo kini, nga makita ang binatid nga pagtapak ug pagpalig-on. Napreserbar kinig maayo tungod kay hugot kining pagkasira sulod sa banga. Unsa ka bililhon kini alang sa eskolar sa Bibliya, ug usab, alang kanatong tanan?

Kini nga manuskrito ni propetang si Isaias maoy mga usa ka libo ka tuig nga mas karaan kay sa bisan unsang kopya nga naglungtad, apan ang sulod niini wala kaayoy kausaban. Miingon si Propesor Mil­lar Bur­rows ang editor niini sa dihang gipatik kini sa 1950: “Ang teksto sa Isaias niining manuskritoha, bisag may lahi nga ispeling ug gramatika ug daghag kalainan sa pagbasa kapin kun kulang sa interes ug importansiya, maoy sama sa teksto nga makita sa ulahi diha sa MT [Masoretikong Hebreohanong Teksto].”a Makaiikag usab ang pagkawalay kausaban niini sa paggamit sa Tetra­grammaton, יהוה, ang balaang ngalan sa Diyos, Jehova, sa Hebreohanon.

Ubang Bililhong mga Manuskrito

Ang balaang ngalan makita usab diha sa laing manuskrito gikan sa mao gihapong langub, nga karon gitawag nga Langub 1. Diha sa usa ka komentaryo bahin sa basahon ni Habacuc, ang Tetragrammaton makita sa upat ka higayon nga gisulat sa paleo-Hebreohanong mga titik, usa ka mas karaan nga porma nga lahi sa mas pamilyar kuwadradong pagkatitik nga Hebreohanon.​—Tan-awa ang potnot sa Habacuc 1:9, Reference Bible.

Nakuha gikan sa langub ang mga bahin sa laing linukot sa basahon ni Isaias, apil na ang mga pirasong panit gikan sa basahon sa Bibliya nga Daniel. Napreserbar sa usa niini ang kausaban gikan sa Hebreohanon ngadto sa Aramaiko diha sa Daniel 2:4, sama sa makaplagan diha sa manuskritong ulahi ug mga usa ka libo ka tuig.

Ang gagmayng mga bahin sa mga linukot nga maayong pagkapreserbar gipasundayag sa Jerusalem, diha sa usa ka museo nga gitawag nga Altar sa Basahon. Kini nga museo anaa sa ilalom sa yuta, busa kon moduaw ka didto, imong bation nga misulod ka ug langub. Ang ibabaw nga bahin sa museo giporma sama sa taklob sa banga nga kolonon nga didto nadiskobrehan ang Dead Sea Scroll ni Isaias. Apan ang makita nimo maoy eksaktong kopya lamang sa manuskrito ni Isaias. Gitagoan nga luwas ang mga orihinal sulod sa usa ka lawak nga dili layo.

[Footnote]

[Picture Credit Lines sa panid 10]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Courtesy of The British Museum

[Picture Credit Line sa panid 11]

Israel Antiquities Authority; The Shrine of the Book, Israel Museum; D. Samuel and Jeanne H. Gottesman Center for Biblical Manuscripts