Panagkauyon Tali sa “Templo sa Diyos” ug sa mga Idolo sa Gresya?

NIINING mainit kaayong adlaw sa ting-init, gipagba sa adlaw ang naggilakgilak nga kabatoan. Ang sobrang init, hinunoa, daw wala makapaluya sa espiritu ug masibotong determinasyon sa panon sa debotadong Gregong Ortodokso nga mga peregrino nga mitungas padulong sa kapilya sa tayuktok sa bungtod.

Makakita kag gikutasang tigulang babaye, nga mipanaw gikan pa sa halayong bahin sa nasod, nga nanlimbasog sa paglakang bisag gikapoy na kaayo. Sa ibabaw ug diyutay, usa ka masibotong lalaki gisingot ug maayo samtang naningkamot siya pagsuliot sa nagdutdotay nga panon. Ug usa ka dalagita, nga dayag gisakitan na ug magul-anon ang panagway, mikamang bisan sa nagkadugo niyang mga tuhod. Ang tumong? Aron makaabot sa hustong panahon, aron makaampo atubangan sa ug, kon posible, makahaplos ug makahalok sa imahen sa gidungog nga “santos.”

Ang mga esena nga susama niini makita sa tibuok kalibotan sa mga dapit nga gideboto sa pagsimba sa “mga santos.” Tin-aw, kining tanang mga peregrino kombinsido nga niining paagiha sila nagasunod sa paagi sa Diyos sa pagduol kaniya, busa nagpahayag sa ilang debosyon ug pagtuo. Ang libro nga Our Orthodox Christian Faith nag-ingon: “Among gihandom [ang “mga santos”], ug nagtugyan sa himaya ug dungog ngadto sa ilang balaang mga pagkatawo . . . , ug among gipangamuyo ang ilang mga pag-ampo atubangan sa Diyos alang kanamo ug ang ilang mga pangaliya ug tabang sa daghang panginahanglan sa among mga kinabuhi. . . . Kami modangop sa milagrosong mga Santos . . . alang sa among espirituwal ug pisikal nga mga panginahanglan.” Usab, sumala pa sa synodic canons sa Romano Katolikong Simbahan, ang “mga santos” kinahanglang sangpiton ingong mga tigpataliwala sa Diyos, ug ang mga kabilin ug mga imahen sa “mga santos” pagasimbahon.

Ang pangunang kabalak-an sa tinuod nga Kristohanon mao ang pagsimba sa Diyos “pinaagi sa espiritu ug kamatuoran.” (Juan 4:24) Gumikan niining katarongana atong susihon ang pipila ka kamatuoran bahin sa paagi nga niana ang pagsimba sa “mga santos” gipailaila ingong bahin sa relihiyosong mga kalihokan sa Kakristiyanohan. Makapalamdag kaayo ang maong pagsusi alang sa matag usa nga buot moduol sa Diyos sa paagi nga Iyang madawat.

Kon sa Unsang Paagi ang “mga Santos” Gisagop

Gitawag sa Kristohanon Gregong Kasulatan ingong “mga balaan,” o “mga santos,” kadtong tanang unang mga Kristohanon nga nahinloan sa dugo ni Kristo ug kinsa gigahin sa pag-alagad sa Diyos ingong umaabot nga mga kaubang isigkamanununod ni Kristo. (Buhat 9:32; 2 Corinto 1:1; 13:13)a Ang mga lalaki ug babaye, mga inila ug ubos diha sa kongregasyon, ang tanan gihubit ingong “mga balaan” samtang nagkinabuhi pa dinhi sa yuta. Ang pag-isip kanila ingong mga santos sa Kasulatanhong paagi dayag nga wala ihulat hangtod nga sila namatay.

Tapos sa ikaduhang siglo K.P., hinunoa, samtang nagkaugmad ang apostatang Kristiyanidad, ang hilig mao ang pagsulay sa pagpailado sa Kristiyanidad, usa ka relihiyon nga makapadani sa mga tawong pagano ug nga dali nilang madawat. Kining mga paganoha nagsimba sa daghang diyos, ug ang bag-ong relihiyon estriktong nagsimba sa usa ka Diyos. Busa ang pagkompromiso posible pinaagi sa pagsagop sa “mga santos,” nga maoy iilis sa karaang mga diyos, mga diyosdiyos, ug sugilambong nga mga bayani. Nagkomento bahin niini, ang libro nga Ekklisiastiki Istoria (Ecclesiastical History) nag-ingon: “Alang niadtong nakabig gikan sa paganismo ngadto sa Kristiyanidad, sayon ra ang pag-ila sa ilang biniyaang mga bayani diha sa persona sa mga martir ug pagsugod sa paghatag kanila sa dungog nga kanhi ilang gitanyag sa ilang mga bayani. . . . Kasagaran, hinunoa, ang paghatag sa maong dungog ngadto sa mga santos nahimong bug-os nga pagsimbag diyosdiyos.”

Lain pang basahon nagsaysay kon giunsa pagpailaila ang “mga santos” ngadto sa Kakristiyanohan: “Sa pagpasidungog sa mga santos diha sa Grego Ortodoksong Simbahan, among nakaplagan ang klarong mga lama sa kusganong impluwensiya nga gihuptan sa paganong relihiyon. Ang mga hiyas nga gipasidungog diha sa mga diyos sa Olimpiada una pa nakabig [ang katawhan] ngadto sa Kristiyanidad karon gipasidungog sa mga santos. . . . Gikan pa sa unang katuigan sa bag-ong relihiyon, among nakita nga giilisan sa mga sumusunod niini ang diyos-sa-adlaw (Phoebus Apollo) uban kang Propetang Elias, nagtukod ug mga simbahan diha, o tapad sa, kagun-oban sa karaang mga templo o mga kapilya niini nga diyos, kasagaran diha sa kinapungkayan sa kabungtoran ug kabukiran, sa matag dapit diin ang karaang mga Grego nagpasidungog sa maghahatag ug kahayag nga si Phoebus Apollo. . . . Ila ganing giisip ang Birhen-nga-diyosa nga si Atenas uban kang Birhen Maria mismo. Busa, ang kahaw-ang nga namugna sa dihang ang idolo ni Atenas gihugno nahanaw diha sa alimpatakan sa nakabig nga tigsimbag diyosdiyos.”​—Neoteron Enkyklopaidikon Lexikon (New Encyclopedic Dictionary), Tomo 1, mga panid 270-1.

Susiha, pananglitan, ang kahimtang nga naglungtad sa Atenas ingon ka ulahi sa kataposan sa ikaupat nga siglo K.P. Ang mayoriya sa mga molupyo nianang siyudara mga pagano pa gihapon. Usa sa ilang labing sagradong mga rituwal mao ang mga misteryong Eleusinia, nga may duha ka saulog,b tinuig nga ginahimo sa Pebrero sa lungsod sa Eleusis, 23 kilometros amihanan-kasadpan sa Atenas. Aron makatambong niining mga misteryoha, ang paganong mga taga-Atenas mosubay sa Sagradong Dalan (Hi·e·raʹ Ho·dosʹ). Kay naningkamot sa pagtaganag alternatibong dapit sa pagsimba, ang mga pangulo sa siyudad napamatud-ang utokan kaayo. Sa samang dalan, mga 10 kilometros gikan sa Atenas, gitukod ang monasteryo sa Daphni aron danihon ang mga pagano ug aron pugngan sila sa pagtambong sa mga misteryo. Ang simbahan sa monasteryo gitukod sa tugkaran sa karaang templo nga gideboto sa Gregong diyos nga si Daphnaios, o Pythios Apollo.

Ang pamatuod sa pagsagol sa paganong mga diyos ngadto sa pagsimba sa “mga santos” makaplagan usab sa isla sa Kithira, Gresya. Sa usa sa mga tayuktok sa isla, may duha ka gagmayng kapilyang Byzantine​—usa niini gipahinungod kang “Saint” George, ang usa kang Birhen Maria. Ang mga pagpangubkob nagbutyag nga kini mao ang dapit sa tayuktok sa kapilyang Minoa nga nagsilbing dapit sa pagsimba sa halos 3,500 ka tuig kanhi. Sulod sa ikaunom o ikapitong siglo K.P., ang “mga Kristohanon” nagtukod sa ilang kapilya alang kang “Saint” George sa mismong dapit sa tayuktok sa kapilya. Makahuloganon kaayo ang maong palakaw; kanang mauswagong sentro sa relihiyong Minoa maoy nagkontrolar sa mga ruta sa dagat sa Aegean Sea. Gitukod didto ang duha ka simbahan aron makabatog bendisyon sa Mahal nga Birhen ug ni “Saint” George, nga ang ulahi gisaulog sa samang adlaw sa “tigpanalipod sa mga mananagat,” si “San” Nicolas. Usa ka mantalaan nga nagtaho niining kaplaga nag-ingon: “Karong adlawa ang pari [Grego Ortodokso] motungas sa bukid, sama sa gibuhat sa paring Minoa sa karaang mga panahon,” aron sa paghimog relihiyosong mga serbisyo!

Sa pagsuma sa gilapdon nga niana ang apostatang Kristiyanidad naimpluwensiyahan sa pagano Gregong relihiyon, usa ka tigdukiduki sa kasaysayan nagpunting: “Ang paganistikong pundasyon sa Kristohanong relihiyon kasagaran nga nagpabiling wala mausab diha sa popular nga mga pagtulon-an, busa nagpamatuod sa malahutayong kinaiyahan sa tradisyon.”

‘Pagsimba sa Among Nailhan’

Si Jesus miingon sa Samaritana: “Kami nagasimba sa among nailhan. . . . Ang matuod nga mga magsisimba mosimba sa Amahan pinaagi sa espiritu ug kamatuoran, kay, sa pagkatinuod, ang Amahan nagapangita sa mga ingon kanila nga mosimba kaniya.” (Juan 4:22, 23) Matikdi nga ang pagsimba sa kamatuoran kinahanglanon! Busa imposibleng madawat sa Diyos ang pagsimba nga walay tukmang kahibalo ug lalom nga gugma sa kamatuoran. Ang matuod nga Kristohanong relihiyon kinahanglang gipasukad sa kamatuoran, dili sa mga tradisyon ug mga kalihokan nga hinulaman gikan sa paganismo. Nasayod kita kon unsay bation ni Jehova sa dihang ang katawhan mosulay sa pagsimba kaniya sa sayop nga paagi. Si apostol Pablo nagsulat ngadto sa mga Kristohanon sa karaang Gregong siyudad sa Corinto: “Unsa ba nga panag-uyon aduna tali kang Kristo ug Belial? . . . Unsa ba nga panag-uyon aduna ang templo sa Diyos uban sa mga idolo?” (2 Corinto 6:15, 16) Makapungot kaniya ang bisan unsang pagsulay nga ipahiuyon ang templo sa Diyos uban sa mga idolo.

Dugang pa, sa tin-aw kaayong paagi, ang Kasulatan wala gayod magtugot sa ideya sa pag-ampo ngadto sa “mga santos” aron maoy maningamot ingong mga tigpataliwala sa Diyos. Sa iyang modelong pag-ampo, si Jesus nagtudlo nga ang mga pag-ampo itumong lamang ngadto sa Amahan, sanglit gitultolan niya ang iyang mga disipulo: “Busa, kinahanglang mag-ampo kamo niining paagiha: ‘Amahan namo sa mga langit, balaana ang imong ngalan.’” (Mateo 6:9) Si Jesus dugang miingon: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi. Walay usa nga makaadto sa Amahan gawas kon pinaagi kanako. Kon kamo mangayog bisan unsa sa akong ngalan, kini akong pagabuhaton.” Ug si apostol Pablo miingon: “Adunay usa ka Diyos, ug usa ka tigpataliwala tali sa Diyos ug sa mga tawo, usa ka tawo, si Kristo Jesus.”​—Juan 14:6, 14; 1 Timoteo 2:5.

Kon buot gayod natong dunggon ang atong mga pag-ampo sa Diyos, kinahanglang kita moduol kaniya sa paagi nga gimbut-an sa iyang Pulong. Sa pagpasiugda sa bugtong balidong paagi sa pagduol kang Jehova, si Pablo usab misulat: “Si Kristo Jesus mao ang usa nga namatay, oo, ang usa gayod kinsa gibangon gikan sa mga patay, nga anaa sa tuong kamot sa Diyos, kinsa usab nangamuyo alang kanato.” “Siya makahimo usab sa pagluwas sa bug-os kanilang kinsa nagaduol sa Diyos pinaagi kaniya, tungod kay siya buhi man kanunay aron sa pagpangamuyo alang kanila.”​—Roma 8:34; Hebreohanon 7:25.

‘Pagsimba Uban sa Espiritu ug Kamatuoran’

Ang apostatang Kristiyanidad wala makabaton sa espirituwal nga kusog ni pagpaluyo sa balaang espiritu sa Diyos aron dasigon ang mga pagano nga biyaan ang ilang bakak nga pagsimba ug sundon ang matinuorong mga pagtulon-an ni Jesu-Kristo. Gisagop niini ang paganong mga tinuohan ug mga kalihokan sa pagpangita ug mga kabig, gahom, ug pagkainila. Gumikan niini nakapatungha kinig, dili lig-ong mga Kristohanon, nga dalawaton sa Diyos ug ni Kristo, apan mini nga mga magtutuo, “mga bunglayon” nga dili takos alang sa Gingharian.​—Mateo 13:24-​30.

Niining panahona sa kataposan, hinunoa, ubos sa paggiya ni Jehova adunay importanteng kalihokan sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba. Ang katawhan ni Jehova sa tibuok kalibotan, way sapayan sa ilang kultural, sosyal, o relihiyosong kagikan, naningkamot aron ipahiuyon ang ilang mga kinabuhi ug mga tinuohan sa mga sukdanan sa Bibliya. Kon buot kang makakat-on ug dugang kon unsaon pagsimba ang Diyos “pinaagi sa espiritu ug kamatuoran,” palihog kontaka ang mga Saksi ni Jehova diin ikaw nagpuyo. Ikalipay nila pag-ayo nga tabangan ka aron makatanyag ug dalawaton nga sagradong pag-alagad sa Diyos, pinasukad sa imong gahom sa pagpangatarongan ug sa tukmang kahibalo sa iyang Pulong. Si Pablo misulat: “Ako nangaliyupo kaninyo pinaagi sa kamabination sa Diyos, mga igsoon, nga ipresentar ang inyong mga lawas nga usa ka halad nga buhi, balaan, dalawaton sa Diyos, usa ka sagradong pag-alagad uban sa inyong gahom sa pagpangatarongan. Ug hunong na sa pagpaumol sumala niining sistemaha sa mga butang, apan mag-usab pinaagi sa pagbag-o sa inyong kaisipan, aron inyong ikapamatuod sa inyong kaugalingon ang maayo ug dalawaton ug hingpit nga kabubut-on sa Diyos.” Ug sa mga taga-Colosas siya miingon: “Kami, sukad sa adlaw nga kami nakadungog niini, wala mohunong sa pag-ampo alang kaninyo ug sa paghangyo nga kamo unta mapuno sa tukmang kahibalo sa iyang kabubut-on diha sa tanang kaalam ug espirituwal nga panabot, aron magalakaw nga takos kang Jehova sa katuyoan nga makapahimuot kaniya sa bug-os samtang padayon kamong magapamunga sa tanang maayong buhat ug magalambo diha sa tukmang kahibalo sa Diyos.”​—Roma 12:1, 2; Colosas 1:9, 10.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 28]

Sayop nga Paggamit sa Parthenon

Ang “Kristohanong” Emperador Teodosio II, nga may mga mando kalabot sa siyudad sa Atenas (438 K.P.), nagwagtang sa paganong mga saulog ug mga misteryo, nagsira sa paganong mga templo. Mahimo nila kining himoong Kristohanong mga simbahan. Ang bugtong kinahanglanon aron malamposong mabag-o ang usa ka templo mao ang pagputli niini pinaagig pag-ugbok ug usa ka krus diha niini!

Ang usa sa unang mga templo nga gibag-o mao ang Parthenon. Ang dakong pagbag-o gihimo aron himoon ang Parthenon nga haom nga gamiton ingon nga “Kristohanong” templo. Gikan sa 869 K.P., gigamit kini ingon nga katedral sa Atenas. Sa sinugdan gipasidunggan kini ingon nga simbahan sa “Balaang Kaalam.” Kini maoy matuyoanong pahinumdom sa kamatuoran nga ang unang “tag-iya” sa templo, si Atenas, maoy diyosa sa kaalam. Sa ulahi kini gipahinungod ngadto sa “Mahal nga Birhen nga taga-Atenas.” Human sa walo ka siglo sa Ortodoksong paggamit, ang templo gibag-o ingong Katolikong simbahan ni Sta. Maria sa Atenas. Ang maong relihiyosong pagbag-obag-o sa Parthenon nagpadayon sa dihang, sa ika-15ng siglo, ang Ottoman nga mga Turko nag-usab niini sa pagkahimong moske.

Karong adlawa ang Parthenon, ang karaang Dorikong templo ni Atenas Parthenos (“Birhen”), ang Gregong diyosa sa kaalam, ginaduaw sa linibong turista ingon nga obra-maestra lamang sa Gregong arkitektura.

[Hulagway sa panid 26]

Ang monasteryong Daphni​—usa ka alternatibong dapit sa pagsimba sa mga pagano sa karaang Atenas