Ang mga Collegiant​—Ang Pagtuon sa Bibliya Nagpalahi Kanila

Nakadungog ka na ba bahin sa mga Collegiant?

Kining gamayng Olandes nga relihiyosong pundok sa ika-17ng siglo maoy lahi gikan sa natukod nang mga iglesya niadtong panahona. sa unsang paagi, ug unsay atong makat-onan gikan kanila? Aron masuta, mobiyahe kita balik sa karaang panahon.

SA 1587, si Jacobus Arminius (o, Jacob Harmensen) miabot sa siyudad sa Amsterdam. Wala siya maglisod sa pagpangitag trabaho, kay ang iyang kuwalipikasyon dalayegon. Sa edad nga 21, siya migraduwar sa Leiden University sa Holland. Human niadto, nakapuyo siya ug unom ka tuig sa Switzerland, nga nagtuon ug teolohiya ilalom ni Théodore de Bèze, ang manununod sa Protestanteng Repormador nga si John Calvin. Dili ikahibulong nga ang mga Protestante sa Amsterdam nalipay sa pagtudlo sa 27-anyos nga si Arminius ingong usa sa ilang mga pastor! Apan, sa milabay ang pipila ka tuig daghang membro sa iglesya ang nagbasol sa ilang pagpili. Ngano?

Ang Isyu sa Predestinasyon

Wala madugay human nahimong pastor si Arminius, mitungha ang panagbangi taliwala sa mga Protestante sa Amsterdam may kalabotan sa doktrina sa predestinasyon. Kining doktrinaha nahimong hinungdanong bahin sa Calvinismo, apan ang ubang mga membro sa iglesya nagtuo nga ang usa ka Diyos nga nagpiho nang daan sa kaluwasan alang sa pipila ug paghukom alang sa uban maoy mabangis ug dili-makataronganon. Ang mga Calvinista nagdahom nga si Arminius, sanglit estudyante ni Bèze, magtul-id sa mga magsusupak. Apan, gilabanan hinuon ni Arminius ang mga magsusupak, sa kalagot sa mga Calvinista. Sa pagka-1593 ang kabingkilan miinit pag-ayo nga nakabahin kini sa mga Protestante sa siyudad sa duha ka grupo​—kadtong nagpaluyo sa doktrina ug kadtong nagsalikway niana, ang mga anaa sa tungatunga.

Sulod sa pipila ka tuig, kining lokal nga panagbingkil nahimong tibuok-nasod nga panagbingkil sa Protestante. Sa kataposan, sa Nobyembre 1618 ang kahimtang misangpot sa panagtigiay. Ang mga Calvinista, nga gisuportahan sa opinyon sa kasundalohan ug sa publiko, nagpatawag sa mga magsusupak (niadtong panahona gitawag ug mga Remonstranta ) sa usa ka nasodnong konsilyo, ang Protestant Synod of Dordrecht. Human sa tigom, ang tanang ministrong mga Remonstrant gipapili: Mopirmag kasabotan nga dili na gayod mosangyaw pa, o mobiya sa nasod. Ang kadaghanan mipili nga madestiyero. Ang debotadong mga pastor nga Calvinista mipuli sa namiyang mga ministro sa Remonstrant. Ang Calvinismo nagmadaogon​—o ingon sa gilaoman sa sinodo.

Pagsugod ug Pag-uswag sa mga Collegiant

Sama sa laing dapit, ang Remonstrant nga kongregasyon diha sa balangay sa Warmond, duol sa Leiden, nawad-an sa pastor niini. Hinunoa, dili sama sa laing dapit ang kongregasyon wala modawat sa giaprobahan-sa-sinodo nga kapuli. Dugang pa, sa dihang girisgo sa usa ka ministro sa Remonstrant ang iyang kinabuhi sa pagbalik sa Warmond sa 1620 aron sa pag-atiman sa kongregasyon, ang ubang membro sa kongregasyon misalikway usab kaniya. Kining maong mga membro misugod sa paghimo sa ilang relihiyosong mga tigom sa tago nga wala ang tabang ni bisan kinsang klerigo. Sa ulahi, kining mga tigoma gitawag nga mga kolehiyo (college) ug kadtong nanambong, mga Collegiant.

Bisan tuod ang mga Collegiant misugod tungod sa kahimtang nga walay mga pastor imbes nga tungod sa relihiyosong mga prinsipyo, ang maong kahimtang nausab sa wala madugay. Ang membro sa kongregasyon nga si Gijsbert van der Kodde nangatarongan nga pinaagi sa pagtigom nga walay pagdumala sa klerigo, ang grupo mas suod nga nahiuyon sa Bibliya ug sa paagi sa unang mga Kristohanon kay sa natukod nang mga iglesya. Ang klero nga matang, matod niya, giimbento pagkamatay sa mga apostoles sa pagmugnag mga pangabuhian para sa mga tawo nga dili gustong mokat-on ug trabaho.

Sa 1621, gibalhin ni Van der Kodde ug sa samag-hunahuna nga mga membro ang ilang mga tigom ngadto sa silingang balangay sa Rijnsburg.b Pipila ka tuig sa ulahi, sa dihang ang relihiyosong paglutos gipulihan na sa pagkamatugoton, ang reputasyon sa panagkatigom sa mga Collegiant mikaylap sa tibuok nasod ug nakadanig lainlaing matang sa mga tawo, sumala sa giingon sa historyano nga si Siegfried Zilverberg. Dihay mga Remonstrant, mga Mennonite, mga Socinian, ug bisan mga teologo. Ang pipila maoy mga mag-uuma. Ang uban mga magbabalak, magpapatik, mananambal, ug mga negosyante. Ang pilosopo nga si Spinoza (Benedictus de Spinoza) ug ang magtutudlo nga si Johann Amos Comenius (o, Jan Komenský), maingon man usab ang bantogang pintor nga si Rembrandt van Rijn, misimpatiya sa kalihokan. Ang lainlaing mga ideya nga gidala niining relihiyosong mga tawo nakaimpluwensiya sa kaugmaran sa Collegiant nga mga tinuohan.

Human sa 1640 kining maong aktibong grupo kusog nga miusbaw. Ang mga kolehiyo kusog nga mikaylap sa Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden, ug sa ubang mga siyudad. Ang propesor sa kasaysayan nga si Andrew C. Fix miingon nga tali sa katuigang 1650 ug 1700, “ang mga Collegiant . . . miuswag ingong usa sa labing hinungdanon ug impluwensiyado nga relihiyosong mga puwersa sa ika-desisiyeteng-siglo nga Holland.”

Ang mga Tinuohan sa mga Collegiant

Sanglit ang pagkamakataronganon, pagkamatinugoton, ug kagawasan sa pagsulti mao ang mga timaan sa Collegiant nga kalihokan, ang tagsa ka Collegiant may kagawasan sa paghupot ug lahing mga tinuohan. Bisan pa niana, nahiusa gihapon sila pinaagi sa pipila ka susamang mga pagtuo. Pananglitan, ang tanang Collegiant nagpabili sa kahinungdanon sa personal nga pagtuon sa Bibliya. Ang matag membro, misulat ang usa ka Collegiant, kinahanglang “personal nga mosusi ug dili mokat-on bahin sa Diyos gikan sa laing tawo.” Gihimo nila kini. Sumala sa ika-19ng-siglo nga historyano sa iglesya nga si Jacobus C. van Slee, mas daghan ang may kahibalo sa Bibliya taliwala sa mga Collegiant kay sa ubang relihiyosong mga grupo niadtong panahona. Bisan ang mga magsusupak midayeg sa mga Collegiant tungod sa ilang katakos sa paggamit sa Bibliya sa batid nga paagi.

Apan, samtang dugang nga nagtuon ang mga Collegiant sa Bibliya, labi pa silang nakaugmad ug mga pagtuo nga lahi sa gituohan sa natukod na nga mga iglesya. Ang mga tinubdan sa impormasyon nga pinetsahan gikan sa ika-17 hangtod ika-20ng siglo naghubit sa pipila sa ilang mga tinuohan:

Ang Unang Iglesya. Ang Collegiant ug teologo nga si Adam Boreel misulat sa 1644 nga sa dihang ang unang iglesya nalangkit sa politika sa panahon ni Emperador Constantino, gilapas niini ang pakigtugon kang Kristo ug nawad-an sa pag-inspirar sa balaang espiritu. Siya midugang nga ingong sangpotanan, ang bakak nga mga pagtulon-an midaghan ug nagpadayon hangtod sa iyang adlaw.

Ang Repormasyon. Ang ika-16 nga siglong Repormasyon nga gipangunahan ni Luther, Calvin, ug sa uban pa wala kaayoy nahimo sa pagreporma sa iglesya. Hinunoa, sumala sa nangunang Collegiant ug mananambal nga si Galenus Abrahamsz (1622-1706), ang Repormasyon nagpasamot sa relihiyosong kahimtang pinaagi sa pagpahinabo sa panag-away ug pagdumot. Ang tinuod nga reporma kinahanglang magpausab sa kasingkasing, nga maoy wala mahimo sa Repormasyon.

Ang Iglesya ug ang Klero. Ang natukod na nga mga iglesya maoy dunot, kalibotanon, ug walay diyosnong awtoridad. Si bisan kinsang seryoso sa relihiyon mas maayo pang mobiya sa iglesya nga iyang gianiban aron dili mahimong kakunsabo sa mga sala niini. Ang katungdanan sa klerigo, matod sa mga Collegiant, supak sa Kasulatan ug “makadaot sa espirituwal nga kaayohan sa Kristohanong kongregasyon.”

Gingharian ug Paraiso. Usa sa mga magtutukod sa kolehiyo sa Amsterdam, si Daniel de Breen (1594-1664), misulat nga ang Gingharian ni Kristo dili usa ka espirituwal nga gingharian nga nahimutang sa kasingkasing sa usa. Ang magtutudlo nga si Jacob Ostens, usa ka Col­le­giant sa Rotterdam, miingon nga “ang mga patriarka maikagong nagpaabot sa yutan-ong mga saad.” Sa susama, ang mga Collegiant nagpaabot sa panahon sa dihang ang yuta himoong paraiso.

Trinidad. Ang pipila ka nangunang mga Collegiant, kay naimpluwensiyahan sa mga tinuohan sa mga Socinian, misalikway sa Trinidad.c Pananglitan, si Daniel Zwicker (1621-78) misulat nga bisan unsang doktrina nga dili makataronganon, sama sa Trinidad, maoy “imposible ug bakak.” Sa 1694 gipatik ang usa ka bersiyon sa Bibliya nga gihubad sa Collegiant nga si Reijnier Rooleeuw. Gihubad niini ang ulahing bahin sa Juan 1:1 ingong: “Ug ang pulong usa ka diyos” inay kay sa ortodoksong paghubad nga: “Ug Diyos ang pulong.”d

Senemanang mga Tigom

Bisan tuod dili tanang Collegiant ang magkauyon sa mga tinuohan, ang ilang mga kolehiyo sa lainlaing mga siyudad halos parehas ang paglihok. Ang historyanong si Van Slee mitaho nga sa sayong mga bahin sa Collegiant nga kalihokan, ang mga tigom halos wala maandam nga abante. Gibati sa mga Collegiant nga pinasikad sa mga pulong ni apostol Pablo maylabot sa panginahanglan nga ‘magapropesiya,’ ang tanang lalaking membro libreng makapakigpulong sa kolehiyo. (1 Corinto 14:1, 3, 26) Ingong resulta, sagad nga gabii na kaayong mahuman ang mga tigom ug ang ubang nanambong “nahinanok nag katulog.”

Sa ulahi, ang mga tigom nahimong mas organisado. Ang mga Collegiant magtigom dili lamang sa Dominggo kondili sa mga gabii usab sa ubang adlaw sa semana. Aron ang mamumulong ug ang kongregasyon makapangandam nga abante alang sa tanang tigom sa maong tuig, dihay naimprentang programa nga naglista sa mga bersikulo sa Bibliya nga pagahisgotan maingon man usab sa sinugdanang mga letra sa ngalan sa mga mamumulong. Human mabuksan ang tigom pinaagi sa awit ug pag-ampo, usa ka mamumulong ang mopatin-aw sa mga bersikulo sa Bibliya. Kon mahuman na, iyang hangyoon ang kalalakin-an nga mopahayag mismo maylabot sa ulohan nga bag-o lang gihisgotan. Dayon ipakita sa ikaduhang mamumulong ang kapadapatan sa mao gihapong mga bersikulo. Taposon ang tigom pinaagi sa pag-ampo ug awit.

Ang mga Collegiant sa lungsod sa Har­ling­en, sa probinsiya sa Friesland, may orihinal nga paagi aron mahuptan nga tukma sa eskedyul ang ilang mga tigom. Ang mamumulong nga magpakigpulong lapas sa gidahom nga gitas-on kinahanglang mobayad ug gamayng multa.

Nasyonal nga mga Asembliya

Gibati usab sa mga Collegiant ang panginahanglan sa mas dako nga mga panagkatigom. Busa, sugod sa 1640, ang mga Collegiant gikan sa tibuok nasod mobiyaheg kaduha sa usa ka tuig (sa tingpamulak ug ting-init) ngadto sa Rijnsburg. Kining maong mga panagkatigom, misulat ang historyanong si Fix, naghimo kanila nga “masinati sa mga ideya, pagbati, tinuohan, ug kalihokan sa ilang mga igsoon gikan sa nagkalainlaing dapit.”

Ang pipila sa nagduaw nga mga Collegiant moabang ug mga lawak gikan sa mga taga-balangay samtang ang uban mag-estar sa Groote Huis, o Dakong Balay, usa ka mansiyon nga may 30 ka lawak nga gipanag-iya sa mga Collegiant. Gisilbi didto ang salohan nga pagkaon alang sa 60 hangtod 70 ka tawo. Human sa panihapon, ang mga bisita makalakawlakaw latas sa dakong tanaman sa mansiyon aron malingaw sa ‘kinaiyahan, sa malinawong pag-estoryahanay, o sa usa ka gutlo sa pagpamalandong.’

Bisan tuod dili tanang Collegiant ang naghunahuna nga hinungdanon ang bawtismo, daghan ang mibati sa ingon. Busa, ang bawtismo nahimong hinungdanong bahin sa dagkong mga panagkatigom. Ang historyanong si Van Slee miingon nga ang seremonyas kasagarang himoon sa Sabado sa buntag. Ang awit ug pag-ampo gisundan sa usa ka diskurso bahin sa panginahanglan nga magpabawtismo. Dayon dapiton sa mamumulong kadtong mga hingkod na nga buot magpabawtismo sa paghimog kapahayagan sa pagtuo, sama sa, “Ako nagatuo nga si Jesu-Kristo mao ang Anak sa buhi nga Diyos.” Human tiklopan ang diskurso pinaagi sa pag-ampo, ang tanang nanambong molakaw paingon sa bawtismohanan ug mosaksi sa mga lalaki ug babaye nga nanagluhod diha sa bawtismohanan, aron ang tubig moabot sa ilang mga abaga. Dayon hinayhinayng iduso sa tigbawtismo ang ulo sa bag-ong magtutuo nga pinadungo ug ilusbog sa tubig. Human sa seremonyas, ang tanan mamalik sa ilang mga lingkoranan alang sa laing diskurso.

Sa Sabado sa hapon sa alas 5:00 s.h., ang aktuwal nga tigom magsugod uban ang mubong pagbasa sa Bibliya, awit, ug pag-ampo. Aron paneguroon nga kanunayng adunay mamumulong, ang mga kolehiyo sa Rotterdam, Leiden, Amsterdam, ug Amihanang Holland magpulipuli sa pagtaganag mga mamumulong alang sa matag asembliya. Ang Dominggo sa buntag gitagana alang sa pagsaulog sa Panihapon sa Ginoo. Human sa diskurso, pag-ampo, ug awit, ang mga lalaki ug dayon ang mga babaye makig-ambit sa tinapay ug sa bino. Dihay dugang nga mga diskurso sa Dominggo sa gabii, ug sa Lunes sa buntag magtigom ang tanan alang sa paniklop nga pakigpulong. Kadaghanan sa gihatag nga mga pakigpulong niining maong mga kombensiyon, matod ni Van Slee, maoy praktikal nga matang, nga nagpasiugda sa pagpadapat kay sa pagpatin-aw.

Ang balangay sa Rijnsburg nalipay nga maoy tig-abiabi niining maong mga panagkatigom. Usa ka ika-18-siglong tigpaniid misulat nga ang pagdagsang sa mga estranyo, nga migasto alang sa pagkaon ug ilimnon, nagpahinabog maayong kita alang sa balangay. Dugang pa, human sa matag kombensiyon ang mga Collegiant moamot ug salapi alang sa mga kabos sa Rijnsburg. Walay duhaduha, gibati sa balangay ang disbentaha sa dihang kadtong mga tigoma gihunong sa 1787. Human niadto ang Collegiant nga kalihokan nahanaw na. Ngano?

Kon Nganong Nahanaw Sila

Sa kataposang bahin sa ika-17ng siglo, mitungha ang usa ka panaglalis mahitungod sa papel sa pangatarongan diha sa relihiyon. Gibati sa pipila ka Collegiant nga ang tawhanong pangatarongan angayng mopatigbabaw sa diyosnong pagpadayag, apan misupak ang uban. Sa ngadtongadto, ang panaglalis mibungkag sa tibuok Collegiant nga kalihokan. Sa pagkamatay na lamang sa pangunang mga tigduso sa duha ka kiliran sa panaglalis nga ang mga Collegiant nahiusa pag-usab. Bisan pa niana, human niining maong panagbingkil ang kalihokan “dili na gayod parehas sa naandan,” miingon ang historyanong si Fix.

Ang dugang nga pagkamatinugoton sulod sa ika-18ng-siglo nga mga iglesya sa Protestante nakadugang usab sa pagkaluya sa kalihokan sa mga Collegiant. Samtang ang Collegiant nga mga prinsipyo sa pangatarongan ug pagkamatinugoton nahimong labi pang dalawaton sa kadaghanan sa katilingban, “ang kas-a nag-inusarang kahayag sa Collegiantismo nabungkag ngadto sa mahayag nga banagbanag sa Kalamdagan.” Sa kataposang bahin sa ika-18ng siglo, ang kadaghanang Collegiant nahimo nang membro sa Mennonite ug ubang relihiyosong mga grupo.

Sanglit dili tumong sa mga Collegiant ang panaghiusa sa panghunahuna sulod sa ilang kalihokan, kon unsa ka daghan ang mga Collegiant halos ingon niana usab ka daghan ang lainlaing mga panglantaw. Sila nasayod niini ug, busa, wala mag-angkon nga ‘nahiusa . . . diha sa samang dalan sa panghunahuna,’ sumala sa giawhag ni apostol Pablo nga buhaton sa mga Kristohanon. (1 Corinto 1:10) Apan, sa samang higayon maikagong gipaabot sa mga Collegiant ang panahon sa dihang ang paninugdang Kristohanong mga tinuohan, sama sa panaghiusa sa panghunahuna, mahimong usa ka katinuoran.

Kon tagdon ang kamatuoran nga ang matuod nga kahibalo wala pa modagaya sa mga adlaw sa mga Collegiant, sila naghatag ug panig-ingnan nga matun-an sa daghang relihiyon karon. (Itandi ang Daniel 12:4.) Ang ilang pagpasiugda sa panginahanglan nga magtuon sa Bibliya maoy subay sa tambag ni apostol Pablo: “Tinoa ang tanang butang.” (1 Tesalonica 5:21) Ang personal nga pagtuon sa Bibliya nagtudlo kang Jacobus Arminius ug sa uban nga ang pipila ka relihiyosong mga doktrina ug mga pagtulon-an nga dugay nang gituohan wala gayod ipasikad sa Bibliya. Sa dihang sila nakaamgo niini, may kaisog silang magpalahi sa natukod nang relihiyon. Ingon ba kaha niana usab ang imong himoon?

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Si Rembrandt van Rijn

[Mga hulagway sa panid 26]

Balangay sa Warmond diin unang nagsugod ang mga Collegiant, ug ang De Vliet River diin gihimo ang pagbawtismo

[Picture Credit Line sa panid 23]

Talan-awon sa luyo: Kortesiya sa American Bible Society Library, New York