Si Satanas—Sugilambong o Usa ka Daotang Persona nga Naglungtad?
ANG sinugdanan sa daotan nakapaikag sa mga tighunahuna sukad pa sa karaang kapanahonan. Ang A Dictionary of the Bible, ni James Hastings, nag-ingon: “Sugod pa sa pagkamatngon-ug-buot sa tawo siya giatubang na sa mga puwersa nga dili niya makontrolar, nga naghimog makadaot o malaglagong impluwensiya.” Ang samang basahon nag-ingon usab: “Natural na lang nga ang mga tawo kaniadto nangita sa mga hinungdan, ug ilang gisabot ang mga puwersa ug ubang mga pagpadayag sa kinaiyahan nga gipahinabo sa usa ka persona.”
Sumala sa mga historyano, ang pagtuo bahin sa mga diyos nga demonyo ug daotang mga espiritu masuhid balik pa sa labing karaang kasaysayan sa Mesopotamia. Ang karaang mga Babilonyanhon nagtuo nga ang laing kalibotan, o “dapit nga wala nay pagbalik,” gigamhan ni Nergal, usa ka mapintas nga diyos nga nailhan ingong “tigsunog.” Nahadlok usab sila sa mga demonyo, nga gipaningkamotan nila paglukmay pinaagig mahikal nga mga pagyamyam. Sa Ehiptohanong mitolohiya, si Set mao ang diyos sa pagkadaotan, “nga gihulagway ingong katingalahang mananap nga may yagpis, balikong simod, tul-id, kuwadradong mga dalunggan ug tuskig nagsanga nga ikog.”—Larousse Encyclopedia of Mythology.
Bisan tuod ang mga Grego ug mga Romano adunay maayo ug daotang mga diyos, wala silay dominanteng diyos nga daotan. Ang ilang mga pilosopo nagtudlo sa paglungtad sa duha ka nagkasumpaking mga prinsipyo. Para kang Empedocles, kini mao ang Gugma ug Kasamok. Alang kang Plato, ang kalibotan dunay duha ka “mga Kalag,” ang usa nagpahinabog maayo ug ang usa daotan. Sumala sa giingon ni Georges Minois sa iyang basahong Le Diable (Ang Yawa), “ang klasikal [Grego-Romanhon] nga paganong relihiyon wala magtuo ug Yawa.”
Sa Iran, ang Zoroastrianismo nagtudlo nga ang supremong diyos nga si Ahura Mazda, o Ormazd, maoy naglalang kang Angra Mainyu, o Ahriman, nga mipalabi sa pagbuhat ug daotan ug nahimong Malaglagong Espiritu, o Tiglaglag.
Sa Hudaismo, si Satanas yanong gipresentar ingong Kaaway sa Diyos nga maoy hinungdan sa pagsulod sa sala. Apan human ang daghang siglo, kana gisambogan sa paganong mga ideya. Ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon: “Ang dakong kausaban nahitabo . . . sa kataposang mga siglo sa W.K.P. Sa maong yugto ang [Hudiyohanong] relihiyon . . . nagsagop sa daghang kinaiyahan sa magkasumpaking mga prinsipyo nga niana ang Diyos ug ang mga puwersa sa maayo ug kamatuoran gisupak didto sa langit ug sa yuta, pinaagig gamhanang mga puwersa sa daotan ug panglimbong. Kini daw naimpluwensiyahan sa Persianhong relihiyon.” Ang The Concise Jewish Encyclopedia nagpahayag: “Ang proteksiyon batok sa [mga demonyo] naposible pinaagi sa pagtuman sa kasugoan ug paggamit sa mga anting-anting.”
Apostatang Kristiyano nga Teolohiya
Sama nga gisagop sa Hudaismo ang dili-Biblikanhong mga ideya bahin kang Satanas ug sa mga demonyo, ang apostatang mga Kristiyano nagpalambo sa dili-kasulatanhong mga ideya. Ang The Anchor Bible Dictionary nag-ingon: “Usa sa karaang teolohikanhong mga ideya nga dili gayod makataronganon mao nga ang Diyos naglukat sa iyang katawhan pinaagi sa pagbayad kang Satanas alang sa ilang kagawasan.” Kining ideyaha giduso ni Irenaeus (ikaduhang siglo K.P.). Kini giugmad ug dugang ni Origen (ikatulong siglo K.P.), kinsa nag-angkon nga “ang yawa nakabatog legal nga katungod sa mga tawo” ug nag-isip sa “kamatayon ni Kristo . . . ingong lukat nga gibayad ngadto sa yawa.”—History of Dogma, ni Adolf Harnack.
Sumala sa The Catholic Encyclopedia, “sulod sa mga usa ka libo ka tuig [ang ideya nga ang lukat gibayad ngadto sa Yawa] nagdulag dakong bahin sa kasaysayan sa teolohiya,” ug kini nagpabiling bahin sa pagtulon-an sa simbahan. Ang ubang mga Amahan sa Simbahan, lakip si Augustine (ikaupat-ikalimang mga siglo K.P.), midawat sa ideya nga ang lukat gibayad ngadto kang Satanas. Sa kataposan, sa ika-12ng siglo K.P., ang Katolikong mga teologo nga si Anselm ug Abelard nakahinapos nga ang halad ni Kristo gitanyag dili kang Satanas kondili ngadto sa Diyos.
Mga Patuotuo sa Edad-Medya
Bisan tuod kadaghanan sa mga konsilyo sa Katolikong Simbahan wala gayod magpakabana sa ulohan bahin kang Satanas, sa 1215 K.P., ang Fourth Lateran Council nagpresentar ug usa ka “solemneng deklarasyon sa pagtuo,” sumala sa pagtawag niana sa New Catholic Encyclopedia. Ang Canon 1 nag-ingon: “Ang yawa ug ubang mga demonyo gilalang sa Diyos nga sa kinaiyanhon maayo, apan tungod sa ilang kaugalingong buhat sila nahimong daotan.” Kini midugang nga sila puliki sa pagpaningkamot pagtental sa katawhan. Kining ulahing ideya nakalinga sa daghang tawo sa Edad Medya. Si Satanas kono maoy nagpaluyo sa tanang butang nga morag talagsaon, sama sa di-matukib nga sakit, kalit nga kamatayon, o di-maayong mga ani. Sa 1233 K.P., si Papa Gregorio IX nagpakanaog ug daghang dekreto batok sa mga erehes, lakip niadtong batok sa mga Luciferian, nga kono mga magsisimba sa Yawa.
Ang pagtuo nga ang mga tawo masudlan ug Yawa o sa iyang mga demonyo dali rang nakasugnib sa kahadlok sa daghang tawo—ang tumang kahadlok sa pagpangdiwata ug pagpamarang. Sukad sa ika-13 ngadto sa ika-17 nga siglo, ang kahadlok sa mga ungo milukop dayon sa tibuok Uropa ug nakaabot sa Amerika del Norte nga dala sa nahadlok nga mga kolonistang taga-Uropa. Bisan ang Protestanteng mga repormador nga si Martin Luther ug John Calvin miuyon nga lutoson ang mga ungo. Sa Uropa ang mga pagbista ug ungo nga gipasukad lamang sa yanong hulungihong o madumtanong sumbong, gihimo sa Inkwisisyon ug sekular nga mga korte. Ang pagpaantos maoy komon nga gigamit aron pugson pagpaamen ang inosenteng mga tawo.
Kadtong nakaplagang sad-an gisentensiyahan ug kamatayon pinaagi sa pagsunog. Sa Inglaterra ug Scotland, pinaagig pagbitay. Bahin sa gidaghanon sa mga biktima, ang The World Book Encyclopedia nag-ingon: “Sumala sa pipila ka mga historyano, gikan sa 1484 ngadto sa 1782 ang Kristiyanong simbahan nagpapatay sa mga 300,000 ka babaye tungod sa pagpamarang.” Kon si Satanas maoy nagpaluyo sa maong pagpamatay sa Edad Medya, kinsa man ang iyang mga galamiton—ang mga biktima o ang ilang panatiko nga relihiyosong mga maglulutos?
Pagtuo o Dili-Pagtuo Niining Panahona
Sa ika-18ng siglo miuswag ang makataronganong panghunahuna, nga nailhan ingong Kalamdagan. Ang Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang pilosopiya ug teolohiya sa Kalamdagan naningkamot pagwagtang sa ideya bahin sa yawa gikan sa Kristiyanong hunahuna, kay kini resulta sa mitolohikanhong handurawan sa Edad Medya.” Agig reaksiyon, gipalig-on pag-usab sa Romano Katolikong Simbahan ang ilang pagtuo bahin kang Satanas nga Yawa diha sa Unang Konsilyo sa Batikano (1869-70), nga nagpahayag niini pag-usab nga morag nagpanuko sa Ikaduhang Konsilyo sa Batikano (1962-65).
Sa opisyal nga paagi, sumala sa giuyonan sa New Catholic Encyclopedia, “ang Simbahan lig-ong nagtuo sa mga anghel ug mga demonyo.” Bisan pa niana, ang Théo, usa ka Pranses nga diksiyonaryo bahin sa Katolisismo, miadmitir nga “daghang Kristiyano karon dili mopasangil sa pagkadaotan sa kalibotan ngadto sa yawa.” Sa di pa dugayng katuigan, ang Katolikong mga teologo nag-amping sa pagsaysay niining ulohana, kay naipit sa pagtimbangtimbang tali sa opisyal nga Katolikong doktrina ug sa modernong panghunahuna. “Ang liberal nga Kristiyanong teolohiya,” matod sa Encyclopædia Britannica, “may kiling sa pag-isip sa gisulti sa Bibliya bahin kang Satanas ingong ‘simbolikanhon’ nga dili angayng isipong literal—kondili, gisulayan lamang nila pagpahayag sa mitolohikanhong paagi nga ang pagkadaotan sa uniberso tinuod ug kaylap.” Bahin sa mga Protestante, ang samang basahon nag-ingon: “Ang liberal nga Protestantismo karon morag dili mouyon nga angayng tuohan ang yawa isip usa ka persona.” Apan angay bang isipon sa matuod nga mga Kristohanon ang gisulti sa Bibliya bahin kang Satanas ingong “simbolikanhon” lamang?
Ang Gitudlo sa Kasulatan
Ang tawhanong pilosopiya ug teolohiya wala maghatag ug mas maayong katin-awan bahin sa sinugdanan sa daotan kay sa gihatag diha sa Bibliya. Ang gisulti sa Kasulatan bahin kang Satanas hinungdanon aron masabtan ang sinugdanan sa daotan ug sa pag-antos sa tawo, ug kon nganong ang kinangilngigang kapintasan nga mahunahuna nagkagrabe kada tuig.
Ang pipila tingali mangutana: ‘Kon ang Diyos mao ang maayo ug mahigugmaong Maglalalang, nganong gilalang man niya ang daotang espiritu sama kang Satanas?’ Ang Bibliya naglig-on sa prinsipyo nga ang tanang buhat ni Jehova nga Diyos maoy hingpit ug ang tanan niyang intelihenteng mga linalang gihatagag kagawasan sa pagpili. (Deuteronomio 30:19; 32:4; Josue 24:15; 1 Hari 18:21) Busa, ang espiritung persona nga nahimong Satanas gilalang gayod nga hingpit ug tinuyong mitipas sa dalan sa kamatuoran ug pagkamatarong.—Juan 8:44; Santiago 1:14, 15.
Sa daghang paagi, ang rebelyosong dalan ni Satanas maoy susama nianang sa “hari sa Tiro,” nga balaknong gihubit ingong “hingpit sa katahom” ug ‘walay-ikasaway sa iyang mga dalan sukad sa adlaw sa paglalang kaniya hangtod nga ang pagkadili-matarong nakaplagan diha kaniya.’ (Ezequiel 28:11-19) Wala kuwestiyona ni Satanas ang pagkalabaw ni Jehova o ang iyang Pagkamaglalalang. Unsaon man niya paghimo niana, nga gilalang man gani siya sa Diyos? Apan, gikuwestiyon ni Satanas ang paagi ni Jehova sa paggamit sa iyang pagkasoberano. Sa tanaman sa Eden, gipasanginlan ni Satanas ang Diyos nga kono naghikaw sa unang tawhanong paris ug usa ka butang nga sila adunay katungod ug niana ang ilang kaayohan nag-agad. (Genesis 3:1-5) Milampos siya sa pagparebelde kang Adan ug Eva batok sa matarong nga pagkasoberano ni Jehova, nga nagpahinabog sala ug kamatayon kanila ug sa ilang mga anak. (Genesis 3:6-19; Roma 5:12) Busa gipakita sa Bibliya nga si Satanas mao ang gamot sa pag-antos sa tawo.
Kaniadto sa wala pa ang Lunop, ang ubang mga manulonda miduyog kang Satanas sa pagrebelde. Nagmateryalisar sila ingong mga tawo aron tagbawon ang ilang mga tinguha sa seksuwal nga mga kalipay duyog sa mga anak nga babaye sa mga tawo. (Genesis 6:1-4) Panahon sa Lunop, kining rebeldeng mga manulonda mibalik sa espiritung dapit apan dili sa ilang “orihinal nga pagkabutang” uban sa Diyos sa langit. (Judas 6) Sila gitambog ngadto sa kahimtang sa tumang espirituwal nga kangitngit. (1 Pedro 3:19, 20; 2 Pedro 2:4) Nahimo silang mga demonyo, nga wala na mag-alagad ilalom sa pagkasoberano ni Jehova, kondili nagkinabuhi ilalom ni Satanas. Bisan tuod dayag nga dili na makamateryalisar pag-usab, ang mga demonyo duna gihapoy dakong gahom ibabaw sa mga hunahuna ug kinabuhi sa mga tawo, ug sa walay duhaduha sila maoy nakaingon sa daghang kapintasan nga atong makita karon.—Mateo 12:43-45; Lucas 8:27-33.
Ang Kataposan sa Pagmando ni Satanas Haduol Na
Dayag nga ang daotang mga puwersa nagalihok sa kalibotan karon. Si apostol Juan misulat: “Ang tibuok kalibotan nailalom sa gahom sa usa nga daotan.”—1 Juan 5:19.
Bisan pa niana, gipakita sa natuman nga tagna sa Bibliya nga gipagrabe pa sa yawa ang mga kasakitan sa yuta tungod kay siya nahibalo nga “hamubo na lamang ang iyang panahon” nga nahibilin sa pagpangdaot sa dili pa siya bilanggoon. (Pinadayag 12:7-12; 20:1-3) Ang kataposan sa pagmando ni Satanas mag-abli sa usa ka matarong nga bag-ong kalibotan, diin ang mga luha, kamatayon, ug kasakit “mawala na.” Dayon, ang kabubut-on sa Diyos “pagabuhaton dinhi sa yuta sama sa langit.”—Pinadayag 21:1-4; Mateo 6:10, New International Version.
[Mga hulagway sa panid 4]
Ang mga Babilonyanhon nagtuo kang Nergal (halayong wala), usa ka mapintas nga diyos; si Plato (wala) nagtuo sa paglungtad sa duha ka magkasumpaking “mga Kalag”
[Credit Lines]
Cylinder: Musée du Louvre, Paris; Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece
[Mga hulagway sa panid 5]
Si Irenaeus, Origen, ug Augustine nagtudlo nga ang lukat gibayad ngadto sa Yawa
[Credit Lines]
Origen: Culver Pictures; Augustine: From the book Great Men and Famous Women
[Hulagway sa panid 6]
Ang kahadlok ngadto sa mga ungo misangpot sa pagpatay sa ginatos ka libong tawo
[Credit Line]
From the book Bildersaal deutscher Geschichte