Si Melito nga Taga-Sardis—Manlalaban sa mga Kamatuoran sa Bibliya?

KADA tuig ang matuod nga mga Kristohanon magsaulog sa Panihapon sa Ginoo sa petsa nga katumbas sa Nisan 14 diha sa Hebreohanong kalendaryo. Sila nagasunod sa sugo ni Jesus: “Ipadayon ninyo ang pagbuhat niini sa paghandom kanako.” Nianang adlawa sa 33 K.P. gisugdan ni Jesus ang Memoryal sa iyang haladnong kamatayon human makasaulog sa Paskuwa. Siya namatay sa wala pa matapos kadtong adlawa.—Lucas 22:19, 20; 1 Corinto 11:23-28.

Sa ikaduhang siglo K.P., gisugdan sa pipila ang pag-usob sa adlaw sa saulog ug paagi sa pagsaulog niana. Ang petsa sa pagkamatay ni Jesus padayong gigamit sa Asia Minor. Ugaling lang, sumala sa gipunting sa usa ka reperensiya, “ang kostumbre sa Roma ug sa Alejandria mao ang pagsaulog sa pagkabanhaw sa pagka-Dominggo human sa pagkamatay ni Jesus,” nga gitawag kanag Paskuwa sa Pagkabanhaw. Ang usa ka grupo nga nailhang Kuwartodesimanos (mga tigsaulog sa Ikakatorse) milaban sa pagsaulog sa kamatayon ni Jesus sa Nisan 14. Si Melito nga taga-Sardis uyon sa maong pagtulon-an. Kinsa ba si Melito? Sa unsang paagi iyang gilabanan ang maong kamatuoran sa Bibliya ug ang uban pa?

Usa ka ‘Bantogan ug Inilang Tawo’

Sa kataposan sa ikaduhang siglo, sumala kang Eusebius sa Cesarea diha sa iyang basahong Ecclesiastical History, si Polycrates nga taga-Efeso nagpadalag sulat ngadto sa Roma nga naglaban sa pagsaulog sa “ikakatorseng adlaw sa Paskuwa sumala sa Ebanghelyo, nga wala gayod mobulag, kondili nagsunod sumala sa lagda sa Kristiyanidad.” Sumala sa maong sulat, si Melito—ang Obispo sa Sardis, sa Lydia—maoy usa niadtong nagsuportar sa Nisan 14 ingong petsa nga pagasaulogon. Ang sulat nag-ingon nga ang iyang mga katalirongan nag-isip kang Melito nga apil sa ‘bantogan ug inilang mga tawo nga namatay na.’ Si Polycrates miingon nga si Melito wala magminyo ug siya “nagkinabuhi nga naghunahuna lamang sa mga butang maylabot sa Balaang Espiritu ug gilubong sa Sardis nga nagpaabot sa tawag gikan sa langit sa dihang siya pagabanhawon.” Kini mahimong nagpasabot nga si Melito apil niadtong nagtuo nga ang pagkabanhaw mahitabo sa pagbalik ni Kristo.—Pinadayag 20:1-6.

Busa, mopatim-aw nga si Melito usa gayod ka maisogon ug determinadong tawo. Sa pagkatinuod, siya misulat ug usa ka Apology alang sa mga Kristohanon, nga una gayong nasulat, nga gitumong kang Marcus Aurelius, ang Romanong Emperador gikan sa 161 hangtod 180 K.P. Si Melito wala mahadlok sa paglaban sa Kristiyanidad ug nagsaway sa daotan ug hakog nga mga tawo. Ang maong mga tawo nagtinguhag nagkalainlaing mga mando gikan sa emperador ingong mga pasumangil sa paglutos sa mga Kristohanon ug paghukom kanila ingong dili makataronganon aron makakawat sila sa ilang mga kabtangan.

Ngadto sa emperador, si Melito maisogong misulat: “Mao lamang kini ang among hangyo, nga susihon nimo mismo ang mga magmumugna sa kagubot [mga Kristohanon], ug hukmi sa matarong nga paagi kon takos ba silang mamatay ug silotan o takos ba silang luwason ug mahigawas sa silot. Apan, kon kini nga lagda ug bag-ong dekreto, nga dili angay bisan batok sa luog nga mga kaaway, dili gikan kanimo, kami nangaliyupo nga mas tim-os nga dili unta kami kalimtan taliwala sa mga Kristohanon nga nagaantos sa paglutos.”

Paggamit sa Kasulatan sa Paglaban sa Kristiyanidad

Si Melito nagpakitag dakong interes sa pagtuon sa Balaang Kasulatan. Wala kitay bug-os nga listahan sa iyang mga sinulat, apan ang pipila ka titulo nagpadayag sa interes nga iyang gipakita sa Biblikanhong mga topiko. Ang pipila niya ka sinulat naglakip sa Bahin sa Kristohanong Kinabuhi ug ang mga Manalagna, Bahin sa Pagtuo sa Tawo, Bahin sa Paglalang, Bahin sa Bawtismo ug Kamatuoran ug Pagtuo ug Pagkatawo ni Kristo, Bahin sa Pagkamaabiabihon, Ang Yawi, ug Bahin sa Yawa ug ang Apocalipsis ni Juan.

Si Melito mibiyahe ngadto sa kayutaan sa Bibliya sa pagtuki sa eksaktong gidaghanon sa mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan. Bahin niini siya misulat: “Busa, sa pag-adto nako sa Sidlakan ug sa nakaadto ako sa dapit diin kining mga butanga giwali ug gibuhat, ug human nako hisayri sa tukma ang mga basahon sa Daang Testamento ug gisulat ang tinuod nga mga hitabo, gipadala ko kini kanimo.” Kining listahana wala maghisgot sa mga basahon ni Nehemias ug Ester, apan kini mao ang labing karaang talaan sa dinawat nga mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan diha sa mga sinulat sa nag-angkong mga Kristohanon.

Panahon sa maong pagdukiduki, gitigom ni Melito ang serye sa mga bersikulo nga gikuha gikan sa Hebreohanong Kasulatan nga adunay mga tagna bahin kang Jesus. Ang basahon ni Melito, nga nag-ulohang Mga Kinutlo, nagpakita nga si Jesus mao ang dugay-nang-gipaabot nga Mesiyas ug ang Moisesnong Balaod ug ang mga Manalagna abanteng naghisgot kang Kristo.

Paglaban sa Pagkabililhon sa Lukat

Dihay dagkong komunidad sa mga Hudiyo sa dagkong mga siyudad sa Asia Minor. Ang mga Hudiyo sa Sardis, diin nagpuyo si Melito, nagsaulog sa Hebreohanong Paskuwa sa Nisan 14. Si Melito misulat ug usa ka wali nga nag-ulohang Ang Paskuwa nga nagpakita sa pagkaangay sa saulog nga Paskuwa ubos sa Balaod ug naglaban sa pagsaulog sa mga Kristohanon sa Panihapon sa Ginoo sa Nisan 14.

Human sa pagpahayag ug mga komento bahin sa Exodo kapitulo 12 ug kay iya nang gipakita nga ang Paskuwa naglandong sa halad ni Kristo, gipatin-aw ni Melito kon nganong ang mga Kristohanon makataronganon nga dili na magsaulog sa Paskuwa. Tungod kana kay ang Diyos nagpapas na sa Moisesnong Balaod. Unya iyang gipakita kon nganong gikinahanglan ang halad ni Kristo: Ang Diyos nagbutang kang Adan diha sa usa ka paraiso aron siya magkinabuhing malipayon. Apan ang unang tawo misupak sa sugo nga dili mokaon gikan sa kahoy sa kahibalo sa maayo ug daotan. Busa mitungha ang panginahanglan sa usa ka lukat.

Dugang gipatin-aw ni Melito nga si Jesus gipadala sa yuta ug namatay sa usa ka estaka aron sa paglukat sa matinuohong katawhan gikan sa sala ug kamatayon. Makaiikag, gigamit ni Melito ang Gregong pulong nga xylon, nga nagkahulogang “kahoy,” sa dihang nagsulat bahin sa estaka nga namatyan ni Jesus.—Buhat 5:30; 10:39; 13:29.

Inila si Melito sa gawas sa Asia Minor. Si Tertullian, si Clement sa Alejandria, ug si Origen sinati sa iyang mga sinulat. Bisan pa niana, ang historyano nga si Raniero Cantalamessa nag-ingon: “Ang pag-us-os sa kabantog ni Melito, nga inanayng misangpot sa pagkahanaw sa iyang mga sinulat, nagsugod sa dihang—human sa kadaogan sa kostumbre sa Paskuwa sa Pagkabanhaw—gisugdan ang pag-isip sa mga Kuwartodesimanos ingong mga erehes.” Sa kadugayan, ang mga sinulat ni Melito halos bug-os nang nahanaw.

Nadaot Tungod sa Apostasya?

Pagkamatay sa mga apostoles, ang gitagnang apostasya misulod sa matuod nga Kristiyanidad. (Buhat 20:29, 30) Tin-aw nga naapektohan niadto si Melito. Ang maartehong estilo sa iyang mga sinulat daw nagpabanaag sa mga sinulat sa Gregong pilosopiya ug sa Romanhong kalibotan. Kana tingali ang hinungdan nga gitawag ni Melito ang Kristiyanidad nga “among pilosopiya.” Iyang giisip usab ang panagsagol sa giingong Kristiyanidad uban sa Romanhong Imperyo ingong “ang kinadak-ang ebidensiya . . . alang sa kalamposan.”

Tinong wala sunda ni Melito ang tambag ni apostol Pablo: “Pagbantay kamo: basin adunay modagit kaninyo pinaagi sa pilosopiya ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo, sumala sa paninugdang mga butang sa kalibotan ug dili sumala kang Kristo.” Busa, bisan pag gilabanan ni Melito ang mga kamatuoran sa Bibliya sa limitadong paagi, sa daghang bahin kana iyang gibiyaan.—Colosas 2:8.

[Hulagway sa panid 18]

Gisugdan ni Jesus ang Panihapon sa Ginoo sa Nisan 14