Ukraine

Si Jesus nag-asoy ug usa ka ilustrasyon bahin sa binhi nga gitanom sa tabunok nga yuta, nga naghubit sa mga tawo nga dako kaayog pagtamod sa Pulong sa Diyos. Sila “magapamunga uban ang paglahutay” tungod sa pagpabiling matinumanon sa pagsangyaw sa mensahe sa Diyos bisan pa sa kalisod ug pag-antos. (Lucas 8:​11, 13, 15) Tinuod kaayo kini diha sa Ukraine kon ikomparar sa pipila ka dapit sa yuta kay bisag gidili ug gilutos pag-ayo kapin sa 50 ka tuig, ang mga Saksi ni Jehova nakalahutay ug midaghan.

Sa 2001 nga tuig sa pag-alagad, naabot niining yutaa ang kinatas-ang gidaghanon nga 120,028 ka magmamantala. Kapin sa 56,000 kanila nakakat-on sa kamatuoran sa Bibliya panahon sa miaging lima ka tuig. Sa miaging duha ka tuig, ang mga igsoon nakapahimutang ug kapin sa 50 ka milyong magasin nga ang gidaghanon katumbas sa populasyon sa nasod. Matag bulan, sa aberids, ang sangang buhatan makadawat ug libolibong sulat gikan sa mga tawong interesado nga nangayog dugang impormasyon. Kining tanan imposibleng mahitabo sa mga katuigang dili pa kaayo dugay. Pagkadakong kadaogan kini alang sa putli nga pagsimba!

Sa dili pa nato hisgotan ang kasaysayan sa Ukraine, atong hisgotan una ang yuta mismo. Gawas sa mahulagwayong yuta nga gihisgotan ni Jesus, tabunok kaayo ang literal nga yuta sa Ukraine. Halos katunga sa nasod natabonan sa tambok, itom, kabalilihan nga yuta, nga gitawag sa mga taga-Ukraine nga chornozem, nga ang buot ipasabot “yutang itom.” Kining yutaa, duyog sa kasarangang klima, naghimo sa Ukraine nga usa sa kinadaghanag abot nga dapit sa pagpanguma sa kalibotan, nga nananom ug mga sugar beet, trigo, sebada, mais, ug ubang mga pananom. Ilado ang Ukraine sukad pa kaniadto nga mao ang kinadaghanag kotsetsa sa mga lugas sa Uropa.

May sukod nga duolan sa 1,300 kilometros gikan sa sidlakan ngadto sa kasadpan ug 900 kilometros gikan sa amihanan ngadto sa habagatan, ang Ukraine mas dakog gamay kay sa Pransiya. Sama sa imong makita sa mapa diha sa panid 123, ang nasod nahimutang sa Sidlakan sa Uropa, amihanan sa Black Sea. Ang amihanan sa Ukraine punog lasang. Sa habagatan niini nahimutang ang tabunok, tambok nga kapatagan nga niini nagbantaaw ang nindot nga Crimean Mountains. Sa kasadpan, ang tiilan sa kabakiliran moabot sa tungason nga Carpathian Mountains, nga gipuy-an sa mga lynx, oso, ug bison.

Duolan sa 50 milyones ka tawo ang nagpuyo sa Ukraine. Sila maoy mapaubsanon, maabiabihon, ug kugihan nga mga tawo. Daghan ang nagsultig pinulongang Ukrainiano ug Ruso. Kon dapiton diha sa ilang mga balay, lagmit dalitan ka ug borscht (sabaw sa beet) ug varenyky (linaga nga mga dumpling). Human sa lamian nga pagkaon, tingali lingawon ka ug mga kantang banikanhon, tungod kay ang kadaghanang taga-Ukraine gusto man kaayong manganta ug magpatokar ug mga instrumento sa musika.

Ang mga tawo sa Ukraine sinati sa nagkalainlaing relihiyosong mga pagtulon-an. Sa ikanapulong siglo, ang relihiyong Eastern Orthodox gipasulod. Dayon gidala sa Ottoman nga Imperyo ang Islam sa habagatang Ukraine. Dugang pa, gipakaylap sa mga halangdong Polako ang Katolisismo panahon sa Edad Medya. Sa ika-20ng siglo, daghan ang nahimong mga ateyista ilalom sa pagmando sa Komunismo.

Dunay mga Saksi ni Jehova sa tibuok nasod. Apan, sa wala pay Gubat sa Kalibotan II, ang kadaghanan kanila nagpuyo sa kasadpang Ukraine nga gibahin sa upat ka teritoryo: Volyn’, Halychyna, Transcarpathia, ug Bukovina.

Ang mga Binhi sa Kamatuoran Gipugas sa Ukraine

Ang mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagtawag kaniadto sa mga Saksi ni Jehova, aktibo na sa Ukraine kapin sa usa ka siglo. Sa panahon sa iyang unang pagbiyahe sa gawas sa nasod, sa 1891, si C. T. Russell, pangunang Estudyante sa Bibliya, miduaw sa daghang nasod sa Uropa ug sa Tungang Sidlakan. Sa iyang pagpaingon ngadto nianang nailhan kaniadto nga Constantinople, Turkey, iyang giduaw ang Odessa sa habagatang Ukraine. Unya sa 1911, siya mihatag ug sunodsunod nga mga pakigpulong sa Bibliya sa dagkong mga siyudad sa Uropa, hasta sa siyudad sa Lvov sa kasadpang Ukraine.

Misakay ug tren, nakaabot si Brader Russell sa Lvov, diin usa ka dakong tigomanan nga gitawag ug People’s House ang giabangan alang sa iyang pakigpulong nga gieskedyul sa Marso 24. Siyam ka paanunsiyo sa pito ka lokal nga mga mantalaan ug dagkong mga karatula nagdapit sa tanan sa pagpaminaw sa pakigpulong nga “Zionismo Diha sa Tagna” sa “ilado ug dungganong mamumulong nga gikan sa New York”​—si Pastor Russell. Giplanohan nga ipahayag ni Brader Russell kini nga diskurso duha ka beses nianang adlawa. Apan, usa ka Hudiyo nga rabbi sa Tinipong Bansa nga supak kaayo sa buluhaton ni Russell nagtelegrama sa iyang mga kauban sa Lvov, nga nagdaot sa mga Estudyante sa Bibliya. Nakapukaw kini sa uban sa pagsanta kang Russell sa pagpakigpulong.

Bisag naghuot sa mga tawo ang tigomanan sa hapon ug sa gabii, didto niadtong tungora ang mga nangontra. Usa ka lokal nga mantalaan, ang Wiek Nowy, nagtaho: “Sa dihang nagsugod ug sulti ang maghuhubad [ni Russell], ang mga Zionista nagsabasaba ug wala hatagig lugar ang misyonaryo sa pagsulti tungod sa ilang pagpaninggit ug pagpanaghoy. Napugos si Pastor Russell sa paghawa sa entablado. . . . Ang demonstrasyon mas grabe pa panahon sa pagdiskurso sa alas otso sa gabii.”

Apan, daghan ang gustong mamati sa isulti ni Brader Russell. Sila interesado sa iyang mensahe ug nanghangyog literatura sa Bibliya. Sa ulahi, si Brader Russell mikomento bahin sa iyang duaw sa Lvov. Siya miingon: “Ang Diyos lang ang nasayod kon unsay iyang pagbuot bahin niining hitaboa. . . . Ang kasuko [sa mga Hudiyo] bahin sa pakigpulong tingali maoy makatukbil sa uban sa pagsusi pag dugang kay sa nadunggan nila kami sa matinahoron ug mahapsayng paagi.” Bisan tuod walay misanong dihadiha sa mensahe, ang mga binhi sa kamatuoran napugas, ug daghang grupo sa mga Estudyante sa Bibliya ang natukod sa ulahi, dili lamang sa Lvov kondili sa ubang mga dapit usab sa Ukraine.

Sa 1912 ang buhatan sa mga Estudyante sa Bibliya sa Alemanya nag-imprenta ug usa ka dakong paanunsiyo diha sa usa ka kalendaryo nga naapod-apod sa Ukraine. Ang paanunsiyo nagdasig sa pagbasa sa mga librong Studies in the Scriptures sa pinulongang Aleman. Busa, ang buhatan sa Alemanya nakadawat ug duolan sa 50 ka sulat gikan sa mga tawo sa Ukraine nga naghangyo ug Studies in the Scriptures ug mga suskrisyon sa The Watch Tower. Ang buhatan nagpadayon sa pagpakigkontak niining mga interesado hangtod nga gisangka ang gubat sa 1914.

Pagkahuman sa Gubat sa Kalibotan I, ang Ukraine gibahin tali sa upat ka kanait nga mga nasod. Ang mga teritoryo sa sentral ug sidlakang Ukraine gikuha sa Komunistang Rusya ug nausa sa Unyong Sobyet. Ang Kasadpang Ukraine gibahin tali sa tulo pa ka nasod. Ang mga lugar sa Halychyna ug Volyn’ gilangkob sa Polandia, ang Bukovinia gilangkob sa Romania, ug ang Transcarpathia gilangkob sa Czechoslovakia. Kining tulo ka nasod naghatag ug igong relihiyosong kagawasan ug nagtugot sa mga Estudyante sa Bibliya nga makapadayon sa ilang pagsangyaw. Busa, daghang binhi sa kamatuoran nga namunga sa ulahi unang gipugas diha sa kasadpang Ukraine.

Ang Unang mga Turok

Sa unang bahin sa ika-20ng siglo, daghang pamilya nga gikan sa Ukraine nangadto sa Tinipong Bansa aron mangitag mas maayong kinabuhi. Ang uban nakabasa sa atong pinasukad-sa-Bibliya nga mga publikasyon ug gipadala kini ngadto sa ilang mga paryente sa Ukraine. Ang ubang mga pamilya nakahibalo sa mga pagtulon-an sa mga Estudyante sa Bibliya, namauli, ug nagsugod sa pagsangyaw sa ilang gidak-an nga mga baryo. Daghang grupo sa mga Estudyante sa Bibliya nanungha ug sa kataposan nahimong mga kongregasyon. Sa unang bahin sa mga tuig sa 1920, ang mga binhi sa kamatuoran gipugas sa Halychyna ug Volyn’ pinaagi sa mga Estudyante sa Bibliya nga taga-Polandia. Kasamtangan, gidala sa mga igsoon nga taga-Romania ug Moldavia (karon Moldova) ang kamatuoran ngadto sa rehiyon sa Bukovina.

Nahimo kining malig-ong pundasyon alang sa dugang pagtubo. Ang The Watch Tower sa Disyembre 15, 1921, nagtaho: “Di pa dugay ang uban sa atong kaigsoonan miduaw [sa Bukovina] . . . Tungod sa ilang pagduaw didto sa pipila ka semana, naorganisar ang pito ka klase ug karon nagtuon sa mga libro ug sa ‘Tabernacle Shadows’. Ang usa niining mga klaseha dunay mga 70 ka membro.” Sa 1922 sa baryo sa Kolinkivtsi, sa Bukovina, si Stepan Koltsa midawat sa kamatuoran, nabawtismohan, ug nagsugod sa pagsangyaw. Sumala sa among nahibaloan, siya ang unang igsoon nga nabawtismohan sa Ukraine. Sa ngadtongadto miduyog kaniya ang napulo ka pamilya. Ang samang pagtubo nahitabo sa dapit sa Transcarpathia. Sa pagka-1925 dihay duolan sa 100 ka Estudyante sa Bibliya sa baryo sa Velyki Luchky ug sa kanait nga mga baryo. Human niana, ang unang bug-os-panahong mga alagad nagsugod sa pagsangyaw sa Transcarpathia nga nagdumalag mga tigom diha sa mga balay sa mga Estudyante sa Bibliya. Daghan ang nabawtismohan.

Si Alexei Davidjuk, usa ka dugay na kaayong Saksi, nag-asoy kon giunsa sa mga tawo niadtong panahona sa pagkahibalo sa kamatuoran. Siya miingon: “Sa 1927 gidala sa usa ka taga-baryo ang usa sa atong mga basahon sa baryo sa Lankove, sa dapit sa Volyn’. Human makabasa niini, daghang taga-baryo naikag sa mga doktrinang impiyernong-kalayo ug kalag. Sanglit ang libro dunay mga adres sa buhatan sa mga Estudyante sa Bibliya sa Lodz, Polandia, ang mga taga-baryo nagsulat nga naghangyo nga duawon sila sa ilang baryo. Sa milabay ang usa ka bulan, usa ka brader miadto ug nag-organisar ug grupo sa pagtuon sa Bibliya. Napulog-lima ka pamilya ang mianib niining grupoha.”

Kini nga kaikag sa kamatuoran kasagaran niadtong unang mga tuig. Palandonga ang mga pulong sa pagpasalamat diha sa sulat gikan sa dapit sa Halychyna ngadto sa hedkuwarter sa mga Estudyante sa Bibliya sa Brooklyn: “Ang mga libro nga inyong gipatik nakaalim ug daghang samad sa among katawhan ug nag-agak kanila ngadto sa espirituwal nga kahayag. Apan naghangyo ako kaninyo nga padad-i kami ug daghan pa niining mga libroha.” Laing tawong interesado misulat: “Nakadesidir ako sa paghangyo kaninyo sa pagpadala kanamo ug basahon tungod kay dili nako kini mabatonan dinhi. Usa ka tawo gikan sa among baryo nakadawat ug pipila ka libro gikan ninyo, apan giagaw kini sa mga silingan gikan niya. Wala pa gani niya kini mabasa. Sa pagkakaron, giadto niya ang mga taga-baryo nga nangitag paagi sa pagkuhag balik sa iyang mga libro.”

Tungod sa gipakitang dakong interes natukod ang buhatan sa mga Estudyante sa Bibliya sa Pekarska Street sa Lvov. Ang buhatan nakadawat ug daghang paghangyog literatura gikan sa Halychyna ug Volyn’ ug regular nga nagpadala niini ngadto sa Brooklyn aron matagan-an kini.

Sa tungatunga sa katuigan sa 1920, ang mga binhi sa kamatuoran nanggitib sa kasadpang Ukraine. Daghang grupo sa mga Estudyante sa Bibliya giorganisar, ug ang uban niini sa ulahi nahimong mga kongregasyon. Bisag diyutay ra kaayong rekord ang natipigan bahin niining unang mga kalihokan, ang mabatonang mga report nagpakita nga sa 1922 dihay 12 ka tawo nga nagsaulog sa Memoryal sa Halychyna. Sa 1924, ang The Watch Tower nagtaho nga 49 ka tawo ang mitambong sa Memoryal sa lungsod sa Sarata sa habagatang Ukraine. Sa 1927, kapin sa 370 ang mitambong sa Memoryal sa Transcarpathia.

Naghubit sa buluhaton sa nagkalainlaing kayutaan sa kalibotan, ang The Watch Tower sa Disyembre 1, 1925, mipatik sa mosunod: “Usa ka brader nga gikan sa Amerika gipadala karong tuiga ngadto sa mga taga-Ukraine sa Uropa; . . . daghang maayong buhat ang nahimo taliwala sa mga taga-Ukraine nianang lugara nga gimandoan sa Polandia. Dunay dako ug nagkadaghang panginahanglan ug literatura didto.” Sa midagan ang daghang bulan ang magasing Golden Age (karon Pagmata!) mitaho: “Sa Galicia [Halychyna] lamang dihay kawhaan ka klase [mga kongregasyon] . . . Ang pipila niini . . . organisado ug naghimog mga tigom sa tungatunga sa semana; ang uban nagtigom lang sa Dominggo, ug ang uban giorganisar pa. Gilaoman nga makatukod ug dugang pang mga klase; usa ka lider lang ang gikinahanglan aron mogiya kanila.” Kining tanan nagpakita nga sa espirituwal nga diwa, ang yuta sa Ukraine tabunok kaayo.

Unang Yugto sa Pag-alagad sa Kanataran

Si Vojtech Chehy nga taga-Transcarpathia, nabawtismohan sa 1923 ug sa ulahi misulod sa bug-os-panahong buluhatong pagsangyaw sa dapit sa Berehove. Siya kasagarang mosangyaw nga may usa ka bag sa literatura nga gibitbit, ang laing bag gihigot sa iyang bisikleta, ug may usa ka bag nga puno sa literatura nga iyang gibaba. Siya miasoy: “Gitudlo kami sa usa ka teritoryo nga dunay 24 ka baryo. Kinse ka magmamantala kami, ug kinahanglang manlimbasog gayod kami aron masangyawan kining mga baryoha nga magtanyag ug literatura duha ka beses sa usa ka tuig. Matag Dominggo sa alas kuwatro sa buntag, magtagbo kaming tanan sa usa sa mga baryo. Gikan didto magbaktas o mosakay kami ug bus 15 ngadto sa 20 kilometros paingon sa kanait nga mga lugar. Kasagaran magsugod kami sa balay-ug-balay nga pagsangyaw sa alas 8:00 s.b. ug mohunong sa alas 2:00 s.h. Kanunay nga mamauli kami nga magbaktas, ug sa mga tigom sa gabii sa mao gihapong adlaw, ang tanan malipayong mag-asoy sa ilang mga eksperyensiya. Manglaktod kami sa kakahoyan ug manabok sa kasubaan sa maayo ug daotang panahon, apan wala gayoy usa kanamo ang nagreklamo. Kami malipayon sa pag-alagad ug paghimaya sa atong Maglalalang. Makita sa mga tawo nga ang mga igsoon tinuod nga nagkinabuhi ingong matuod nga mga Kristohanon, nga malipayng mobaktas bisag 40 ka kilometros aron motambong sa mga tigom o aron mosangyaw.

“Lainlaing mga tawo ang among mahimamat sa among pagsangyaw. Kas-a nagtanyag ako sa pulyetong The Kingdom, the Hope of the World sa usa ka babaye nga miingon nga gusto niyang makabaton niini apan walay kuwartang ikaamot. Gigutom ko, busa miingon ako nga mahimong bayloan niya kining pulyeto ug itlog nga linaga. Gikuha niya ang pulyeto, ug gikaon nako ang itlog.”

Sa Pasko, ang mga molupyo sa Transcarpathia manayegon sa balay-ug-balay nga manganta bahin sa pagkatawo ni Jesu-Kristo. Pahimuslan kining kostumbreha sa mga igsoon. Magdala sila ug literatura diha sa ilang mga bag ug mangadto sa mga balay sa mga tawo aron manganta ug mga alawiton nga nagpahayag sa ilang pagtuo! Daghan ang nakagusto sa mga kanta. Ang mga igsoon kanunayng dapiton sa pagsulod sa mga balay ug pakantahon pag dugang. Usahay hatagan sila ug kuwarta sa ilang pagpanganta nga malipayon nilang ibaylo sa literatura sa Bibliya. Busa, sa Pasko, ang bodega sa literatura kanunayng mabasiyo. Kining mga pagpanayegon moabot ug duha ka semana, tungod kay ang mga Romano Katoliko ug Gregong mga Katoliko nagsaulog sa ilang Pasko sa nagkalainlaing mga semana. Apan, sa ulahing katungang bahin sa tuig 1920, sa dihang ang paganong mga sinugdanan sa Pasko mitin-aw sa mga Estudyante sa Bibliya, ang pagpanayegon gihunong. Ang mga igsoon nalipay kaayo sa ilang malukpanong kalihokan sa pagsangyaw, ug ang bag-ong mga grupo sa mga magmamantala padayong nanungha sa Transcarpathia.

Ang Unang mga Kombensiyon

Sa Mayo 1926 ang unang kombensiyon sa mga Estudyante sa Bibliya sa dapit sa Transcarpathia gihimo sa baryo sa Velyki Luchky. Dihay 150 nga mitambong, ug 20 ang nabawtismohan. Sa pagkasunod tuig, 200 ka tawo ang mitambong sa usa ka kombensiyon nga gihimo sa hawan sa parke sentral sa Uzhgorod, usa ka siyudad sa mao ra nga rehiyon. Wala magdugay ang ubang mga kombensiyon giorganisar sa nagkalainlaing mga lungsod sa Transcarpathia. Sa 1928, ang Lvov nakahimo sa ilang unang kombensiyon. Sa ngadtongadto, dihay gihimong ubang mga kombensiyon sa Halychyna ug Volyn’.

Sa unang bahin sa 1932, usa ka kombensiyon ang gihimo sa baryo sa Solotvyno, Transcarpathia, diha sa solar sa usa ka balay diin dinhi gihimo sa mga Estudyante sa Bibliya ang ilang regular nga mga tigom. Duolan sa 500 ang mitambong, lakip sa pipila ka igsoon nga may katungdanan nga gikan sa Alemanya. Si Mykhailo Tilniak, usa ka ansiyano sa lokal nga kongregasyon, miasoy: “Natagbaw gayod kami sa maayong-pagkaandam nga mga pakigpulong nga gipahayag sa mga igsoon gikan sa Alemanya ug Hungaria nga mitambong sa among kombensiyon. Nagluha ang ilang mga mata, gidasig nila kami nga magpabiling matinumanon ilalom sa umaabot nga mga pagsulay.” Ug tinuod nga miabot ang grabeng mga pagsulay sa nagsugod ang Gubat sa Kalibotan II.

Sa 1937 giabangan ang tibuok tren nga sakyan sa mga delegado sa pagbiyahe ngadto sa usa ka dakong kombensiyon sa Prague, Czechoslovakia. Kini migikan sa baryo sa Solotvyno ug mitadlas sa tibuok Transcarpathia, nga gihapit ang tanang estasyon sa tren aron makasakay ang mga delegado. Sa matag bagon sa tren, dihay karatula nga mabasa “Kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova​—Prague.” Maayo kaayo kadtong pamatuod sa mga tawo niadtong dapita, ug ang mga tigulang dili gayod malimot niadtong okasyona hangtod karon.

Pagtukod ug mga Dapit sa Pagsimba

Sa dihang natukod ang unang mga grupo sa mga Estudyante sa Bibliya, mitungha ang panginahanglan sa pagtukod ug ilang kaugalingong mga dapit sa pagsimba. Ang unang tigomanan gitukod diha sa baryo sa Dibrova, Transcarpathia, sa 1932. Sa ulahi duha pa ka tigomanan ang gitukod sa kasikbit nga mga baryo sa Solotvyno ug Bila Tserkva.

Bisag naguba kining maong mga tigomanan panahon sa gubat ug ang uban gikompiskar sa kagamhanan, ang mga igsoon nangandoy gihapon nga makabaton ug ilang kaugalingong mga Kingdom Hall. Sa pagkakaron, dunay 8 ka Kingdom Hall sa baryo sa Dibrova ug 18 ka Kingdom Hall sa unom ka kasikbit nga mga baryo.

Kaugmaran sa Paghubad

Sa kataposan sa ika-19ng siglo ug sa sinugdanan sa ika-20ng siglo, daghang pamilya ang milalin gikan sa Ukraine ngadto sa Tinipong Bansa ug Canada. Ang uban kanila midawat sa kamatuoran diha sa ilang bag-ong mga nasod, ug natukod ang daghang grupo sa nagsultig Ukrainiano nga pinulongan. Sa 1918 pa gipatik na ang The Divine Plan of the Ages sa Ukrainiano nga pinulongan. Bisan pa niana, daghan pa ang kinahanglang himoon aron katagan-an ug espirituwal nga pagkaon ang mga tawo nga Ukrainiano ug pinulongan diha sa Ukraine ug sa gawas sa nasod. Sa unang mga tuig sa 1920, dayag nga nagkinahanglan ug kuwalipikadong igsoon aron mahubad nga regular ang mga publikasyon sa Bibliya. Sa 1923, si Emil Zarysky, nga nagpuyo sa Canada, midawat sa imbitasyon sa pagsulod sa bug-os-panahong pag-alagad. Ang dakong bahin sa iyang pag-alagad mao ang paghubad sa mga publikasyon sa Bibliya ngadto sa Ukrainiano nga pinulongan. Giduaw usab niya ang mga grupong taga-Ukraine, Polako, ug taga-Slovakia sa Canada ug sa Tinipong Bansa.

Si Emil Zarysky natawo duol sa lungsod sa Sokal sa kasadpang Ukraine ug mibalhin sa ulahi ngadto sa Canada uban sa iyang mga ginikanan. Didto siya naminyo sa usa ka dalaga nga taga-Ukraine nga ginganlag Mariya. Silang duha nakabaton ug lima ka anak. Bisan pa sa bug-at nga mga responsibilidad sa pamilya, si Emil ug Mariya nakatigayon sa pagtuman sa ilang teokratikanhong mga buluhaton. Sa 1928 ang Watch Tower Society mipalit ug balay sa Winnipeg, Canada, nga nagsilbing hedkuwarter alang sa buluhaton sa paghubad ngadto sa pinulongang Ukrainiano.

Sa unang mga panahon, ang mga igsoon naggamit ug madaladalang mga ponograpo nga dunay mga plaka nga naghisgot bahin sa mga pakigpulong sa Bibliya sa ilang balay-ug-balay nga pag-alagad. Si Brader Zarysky gidapit sa pag-adto sa Brooklyn aron himoag plaka kining mga pakigpulonga sa Ukrainiano nga pinulongan. Sa mga tuig sa 1930, daghang tunga sa oras nga mga sibya sa radyo sa Ukrainiano nga pinulongan ang giandam diha sa estasyon sa radyo sa Winnipeg. Niining mga sibya sa radyo, si Emil Zarysky ug ubang eksperyensiyadong mga igsoon mihatag ug makahuloganong mga pakigpulong publiko. Kining mga pakigpulonga giubanan ug upat ka bahin nga pag-awit sa koro gikan sa songbok nga gipatik sa 1928. Misanong ang mapasalamatong mga mamiminaw pinaagi sa daghang sulat ug mga tawag sa telepono.

Sa 40 ka tuig si Emil Zarysky uban sa iyang asawa, si Mariya, matinumanong nagtuman sa ilang buluhaton ingong mga maghuhubad. Niadtong panahona, ang matag gula sa Ang Bantayanang Torre gihubad sa pinulongang Ukrainiano. Sa 1964, si Maurice Saranchuk, kinsa duyog sa iyang asawa nga si Anne, mitabang kang Brader Zarysky sa daghang tuig, gitudlo sa pagdumala sa buluhaton sa paghubad.

Miabot ang Espirituwal nga Tabang

Bisag dihay pipila ka madasigong mga magmamantala nga tagsatagsang nakapugas ug nakabisbis sa mga binhi sa kamatuoran sa tibuok Ukraine, sa pagka-1927 pa nga gisugdan pag-organisar ang buluhatong pagsangyaw sa Transcarpathia ug sa ulahi, sa Halychyna. Una pa niana naapod-apod ang hilabihan ka daghang libro ug mga pulyeto sa pinulongang Romanyano, Hungariano, Polako, ug Ukrainiano, ugaling lang ang kalihokan sa pagsangyaw wala pa mataho. Ang nahilit nga mga grupo gisugdan pag-organisar ingong mga kongregasyon, ug ang mga magmamantala nagsugod sa pagsangyaw nga regular sa balay ug balay. Daghang literatura sa Bibliya ang napahimutang niadtong mga tuiga. Sa 1927, ang unang bodega sa literatura sa Ukraine gibuksan diha sa siyudad sa Uzhgorod, Transcarpathia. Sa 1928 ang buhatan sa Magdeburg, Alemanya, gitudlo sa pag-atiman sa mga kongregasyon ug sa mga colporteur sa teritoryo sa Transcarpathia nga niadtong panahona maoy bahin sa Czechoslovakia.

Sa 1930 nabuksan ang buhatan sa lungsod sa Berehove, duol sa Uzhgorod, aron sa pagdumala sa buluhaton sa mga Estudyante sa Bibliya sa Transcarpathia. Si Vojtech Chehy nag-alagad ingong magtatan-aw niana nga buhatan. Kining bag-ong kahikayan nakahatag ug dakong kaayohan sa buluhatong pagsangyaw.

Daghang igsoon gikan sa mga buhatan sa Prague ug Magdeburg nagpakitag masakripisyohon-sa-kaugalingon nga espiritu nga kanunayng mobaktas ug lagyong mga distansiya paingon sa Carpathian Mountains aron sa paghatod sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos ngadto sa kinahilitang mga dapit nianang matahom nga rehiyon. Ang usa niining madasigong mga igsoona mao si Adolf Fitzke gikan sa sangang buhatan sa Magdeburg. Siya gipadala aron sa pagsangyaw sa dapit sa Rakhiv sa Carpathian Mountains. Daghang lokal nga mga Saksi hangtod karon may maanindot nga mga panumdoman niining matinumanon, mapainubsanon, ug dili mapangitaon nga igsoon. Sa 2001, aduna nay upat ka kongregasyon nianang dapita.

Sa mga tuig sa 1930, ang “Photo-Drama of Creation” gipasalida diha sa daghang lungsod ug mga baryo sa Transcarpathia. Ang “Photo-Drama” maoy otso-oras nga salida sa mga slide ug pelikula nga idungan sa pinasukad-sa-Bibliya nga komentaryo diha sa mga plaka sa ponograpo. Si Erich Frost nga taga-Alemanya gipadala sa pagtabang sa lokal nga mga igsoon sa pagpasalida sa “Photo-Drama.” Una pa sa programa, nanghatag ang mga igsoon ug mga leaflet ug migamit ug mga karatula nga nagdapit sa publiko sa pagtan-aw sa salida. Daghan kaayo ang gustong motan-aw. Sa lungsod sa Berehove, sobra ka daghan ang nanugok nga kinahanglang maghulat ang kapin sa usa ka libo ka tawo diha sa karsada. Sa pagkakita sa mga polis nga daghan kaayo ang mga tawo, nahadlok sila nga magkagubot kini ug dili unya nila kini makontrolar. Busa, naghunahuna sila nga ikanselar ang pagpasalida, apan midesidir sila nga dili na lang. Human sa salida, daghang adres ang gitunol sa mga tawo nga gustong motan-aw pag-usab sa “Photo-Drama.” Tungod niini napukaw ang lokal nga mga lider sa relihiyon sa paggamit sa tanang posibleng paagi sa pagsumpo sa buluhatong pagsangyaw sa maayong balita. Bisan pa niini, padayong gipanalanginan ni Jehova nga Diyos ug kalamposan ang buluhaton.

Sa mga tuig sa 1920 ug 1930, ang mga dapit sa Volyn’ ug Halychyna gidumala ilalom sa sanga sa Polandia sa Lodz. Sa 1932 gisentro sa mga igsoon sa Polandia ang ilang pagtagad niining mga teritoryoha nga naghimog mga pagbalikduaw sa tanang nagsuskribir sa Watchtower, kansang mga adres nadawat nila gikan sa Brooklyn.

Si Wilhelm Scheider nga niadtong panahona mao ang magtatan-aw sa buhatan sa Polandia, nahinumdom: “Mainiton kaayong gidawat sa mga taga-Ukraine ang kamatuoran. Samag mga uhong human sa pagbundak sa ulan, ang mga grupo sa mga interesado kalit nga nanungha sa mga siyudad ug mga baryo sa Halychyna. Usahay ang sama niini nga mga grupo manobra ka daghan nga nalakip niini hasta ang tibuok nga mga komunidad.”

Bisan tuod ang kadaghanan sa mga igsoon pobre, sila nagsakripisyo ug dako aron makabaton ug literatura ug mga rekord sa ponograpo nga makatabang kanila sa pagsangyaw ug sa pagtubo sa espirituwal. Si Mykola Volochii nga taga-Halychyna, nga nabawtismohan sa 1936, nagbaligya sa usa sa iyang duha ka kabayo aron makapalit ug ponograpo. Hunahunaa lang kon unsay gisakprisyo sa usa ka mag-uuma sa pagbaligya ug kabayo! Bisag kinahanglang tagan-an niya ang upat ka anak, siya miingon nga makatigayon ra siya sa usa ka kabayo. Daghang bag-ohan ang nakadangat sa kahibalo ug nag-alagad kang Jehova tungod sa mga pakigpulong sa Bibliya ug sa mga alawiton sa Gingharian sa Ukrainiano nga pinulongan nga gipatokar niini nga ponograpo.

Sa paglarawan sa dakong pag-uswag sa mga magmamantala sa Halychyna ug Volyn’ sa mga tuig sa 1930, si Wilhelm Scheider miingon: “Sa 1928 naabot namo ang 300 ka magmamantala sa Polandia, apan sa pagka-1939 nakab-ot namo ang kapin sa 1,100, ug katunga kanila maoy mga taga-Ukraine, bisan pag ang buluhaton sa ilang dapit (Halychyna ug Volyn’) ulahi na kaayong nagsugod.”

Aron maatiman ang mga pag-uswag, si Ludwik Kinicki nga gikan sa sangang buhatan sa Polandia gipadala ngadto sa Halychyna ug Volyn’ ingong nagapanawng magtatan-aw sa pagtabang sa buluhatong pagsangyaw. Ang iyang pamilya sa Chortkiv, Halychyna, nakalalin na sa Tinipong Bansa sa pagsugod sa ika-20ng siglo, diin didto si Brader Kinicki nakakat-on sa kamatuoran. Dayon siya mibalik ngadto sa yuta nga iyang gidak-an aron sa pagtabang sa sinserong mga tawo didto. Daghang brader ug sister dili gayod makalimot sa espirituwal nga tabang nga ilang nadawat pinaagi niining madasigong ministro. Sa dihang sa tinghunlak sa 1936, gipakanaog ang pagdili sa edisyong Polako sa The Golden Age ug ang editor niini gisentensiyahan ug usa ka tuig nga pagkapriso, si Brader Kinicki gitudlo ingong editor sa magasing New Day nga gipatik puli sa gidili nga Golden Age. Sa 1944 siya gidakop sa Gestapo ug gibalhog sa kampong konsentrasyon sa Mauthausen-Gusen, diin didto siya namatay nga matinumanon kang Jehova.

Gikabig sa Diyos ang Tanang Matang sa mga Tawo

Sa sinugdanan sa katuigan sa 1920, usa ka Estudyante sa Bibliya nga ginganlag Rola mipauli sa iyang lungsod nga gidak-an sa Zolotyi Potik, Halychyna. Gigamit ang iyang Bibliya, si Rola nagsugod sa pagsangyaw sa maayong balita. Gitawag siya sa mga tawo nga buang tungod kay iyang gipulpog ang tanan niyang relihiyosong mga rebulto. Misulay ang lokal nga pari sa pagpahunong sa pagsangyaw ni Rola. Giadto sa pari ang usa ka polis ug miingon: “Kon may buhaton ka aron dili na makalakaw si Rola, nan hatagan ti ka ug usa ka litrong wiski.” Ang polis mitubag nga dili niya trabaho ang pagpangulatag mga tawo. Sa ulahi, si Rola nagsugod sa pagkadawat ug mga pakete sa literatura gikan sa mga igsoon sa Tinipong Bansa. Giduol na usab sa pari ang polis ug giingnan siya nga usa ka pakete nga dunay literatura sa Komunista ang miabot sa buhatan sa koreyo. Pagkasunod adlaw ang polis naghulat aron sa pagsusi kon kinsay mokuha sa pakete. Siyempre, si Rola ang mikuha. Gidala sa polis si Rola sa estasyon sa kapolisan ug gipatawag usab ang pari. Ang pari misinggit nga gikan sa Yawa ang mga libro. Aron maseguro kon nasudlan ba gayod ang basahon ug mga pagtulon-an sa Komunista, gipadad-an sa polis ug pipila niini ang lokal nga korte. Ang nahibilin, iyang gitagoan. Sa nagbasa siya sa mga publikasyon, iyang naamgohan nga nasudlan kini sa kamatuoran. Wala magdugay siya ug ang iyang asawa nagsugod pagtambong sa mga tigom sa mga Estudyante sa Bibliya. Sa ulahi siya nabawtismohan ug nahimong madasigong magmamantala. Busa, samtang ang pari naningkamot pag-ayo sa pagsanta sa buluhaton sa paghimog tinun-an, siya sa wala damha nakadasig kang Ludwik Rodak sa pagdawat sa kamatuoran.

Niining higayona, usa ka Grego nga Katolikong pari nga taga-Lvov mibalhin ngadto sa Tinipong Bansa uban sa iyang asawa. Wala magdugay, ang iyang asawa namatay. Kay naguol, midesisyon siya sa pagsusi kon hain na ang kalag sa iyang asawa. Nakakuha siyag adres sa pipila ka espiritista sa New York. Samtang nangita sa ilang tigomanan, nasayop siya sa pag-adto sa laing andana sa tinukod ug nakasulod sa tigom sa mga Estudyante sa Bibliya. Didto iyang nakat-onan ang kamatuoran bahin sa kahimtang sa mga patay. Sa ulahi siya nabawtismohan ug nag-alagad sa usa ka higayon sa imprentahan sa Brooklyn Bethel. Wala magdugay, mibalik siya sa Halychyna ug madasigong nagpadayon sa pagsangyaw sa maayong balita.

Mga Bidlisiw sa Kahayag sa Sidlakang Ukraine

Sama sa ato nang nahibaloan, ang kadaghanan sa unang kalihokan sa pagsangyaw nahitabo sa kasadpang Ukraine. Sa unsang paagi ang kamatuoran nakaabot sa ubang bahin sa nasod? Kana bang espirituwal nga yuta mobunga ug sama ka daghang abot sa kasadpang Ukraine?

Sa unang mga tuig sa 1900, si Brader Trumpi, usa ka Estudyante sa Bibliya nga taga-Switzerland, miabot sa pagtrabaho ingong inhenyero sa mina sa karbon sa rehiyon sa sidlakang Ukraine. Naila siya nga mao ang unang Estudyante sa Bibliya niadtong lugara. Ang iyang kalihokan sa pagsangyaw sa mga tuig sa 1920 misangpot sa pagkatukod sa usa ka grupo sa pagtuon sa Bibliya sa baryo sa Liubymivskyi Post, duol sa siyudad sa Kharkov.

Sa 1927 laing brader nga gikan sa kasadpang Uropa miabot sa pagtrabaho ingong inhenyero sa mina sa karbon sa baryo sa Kalynivka. Nagdala siya ug maleta nga puno sa literatura sa Bibliya nga iyang gigamit sa pagsangyaw sa gamayng grupo sa mga Baptist nga nagpakita ug dakong interes sa paglaom sa Gingharian. Wala magdugay, kining igsoona mipauli sa iyang nasod nga gidak-an, nga gibiyaan ang gamayng grupo nga nahimong mga Estudyante sa Bibliya. Ang The Watch Tower sa 1927 nagtaho nga 18 ka tawo ang nagtigom sa Kalynivka aron sa pagsaulog sa Memoryal. Sa kasikbit nga baryo sa Yepifanivka, 11 ang mitambong. Dugang pa, nianang tuiga 30 ang nagsaulog sa Memoryal sa Liubymivskyi Post.

Ang mga igsoon nga gikan sa hedkuwarter sa Brooklyn padayon nga nagtagad sa mga kaugmaran sa Unyong Sobyet, nga naningkamot nga matukod sa legal nga paagi ang buluhatong pagsangyaw sa Gingharian. Nagtinguha nga matuman kana, usa ka igsoon nga taga-Canada, si George Young, miabot sa U.S.S.R. sa 1928. Sa iyang pag-estar, nakaduaw siya sa siyudad sa Kharkov, sa sidlakang Ukraine, diin iyang giorganisar ang gamayng tulo-ka-adlaw nga kombensiyon uban sa lokal nga grupo sa mga Estudyante sa Bibliya. Sa ulahi, napugos siya sa pagbiya sa nasod tungod kay supak ang mga awtoridad. Siya miingon nga dunay mga grupo usab sa mga Estudyante sa Bibliya niadtong panahona sa Kiev ug sa Odessa.

Gitaho ni Brader Young ngadto sa Brooklyn ang kahimtang sa Unyong Sobyet. Gisunod ang rekomendasyon ni Brader Young, si Danyil Starukhin sa Ukraine gitudlo nga maoy mohawas sa mga Estudyante sa Bibliya dili lamang sa Ukraine kondili sa tibuok U.S.S.R. usab. Sa mga tuig una pa nakaduaw si George Young, si Brader Starukhin nakadepensa sa Bibliya diha sa usa ka debate uban kang Anatoly Lunacharsky, ang Hepe sa Edukasyon sa Sobyet niadtong panahona. Diha sa usa ka sulat ngadto kang J. F. Rutherford, sa hedkuwarter sa Brooklyn, si Brader Young misulat: “Si Danyil Starukhin madasigon ug aktibo. Sa 15 anyos pa siya, nakalantugi siya ug pari bahin sa Bibliya. Nasuko pag-ayo ang pari nga tungod niini iyang gikuha ang iyang krus ug gibunal kini ngadto sa ulo sa bayongbayong ug natumba siya sa salog tungod kay nakuyapan; ang iyang ulo naulatan. Mabitay unta si Danyil, apan tungod kay menor de edad pa, gisentensiyahan lamang siya ug upat ka bulan nga pagkapriso.” Bisan pa sa paningkamot ni Brader Starukhin nga marehistro ang lokal nga kongregasyon ug makapangayo ug permiso aron makaimprenta ug literatura sa Bibliya sa Ukraine, ang mga awtoridad sa Sobyet wala mohatag kaniya ug permiso.

Sa naghinapos ang mga tuig sa 1920 ug 1930, mainitong giduso sa kagamhanang Sobyet ang ateyismo. Gibiaybiay ang relihiyon, ug ang mga tawong nagsangyaw ngadto sa uban gilantaw nga “mga kaaway sa yutang-natawhan.” Human sa abundang ani sa 1932, gikompiskar sa mga Komunista ang tanang kalan-on sa mga baryohanon sa Ukraine. Kapin sa sayis milyones ka tawo ang nangamatay tungod niining tinuyo nga kagutom nga misunod.

Ang mga taho nagpakita nga ang gamayng mga grupo sa mga alagad ni Jehova naghupot sa ilang integridad niining malisod nga mga panahon, bisan tuod wala gayod silay kontak sa mga igsoon sa gawas sa nasod. Ang uban kanila napriso sa daghang tuig tungod sa ilang pagtuo. Ang pamilyang Trumpi, pamilyang Hauser, si Danyil Starukhin, Andrii Savenko, ug si Sister Shapovalova maoy pipila lamang sa mga maghuhupot sa integridad. Kami masaligon nga si Jehova dili ‘makalimot sa ilang buhat ug sa gugma nga ilang gipakita alang sa iyang ngalan.’​—Heb. 6:10.

Panahon sa Grabeng Pagsulay

Sa kataposan sa mga tuig sa 1930 nahitabo ang dagkong mga kausaban diha sa mga utlanan sa daghang nasod sa sidlakang Uropa. Ang Nazi Alemanya ug ang U.S.S.R. nagpadako sa ilang mga teritoryo sa paggahom nga gidaog ang dili kaayo gamhanang mga nasod.

Sa Marso 1939, ang Hungaria, tungod sa tabang sa Nazi Alemanya, miokupar sa Transcarpathia. Gipakanaog ang pagdili sa kalihokan sa mga Saksi ni Jehova, ug ang tanang Kingdom Hall gisira. Mapintasong gidagmalan sa mga awtoridad ang mga igsoon ug daghan ang gipriso. Ang kadaghanan sa mga Saksi nga gikan sa mga baryo sa Velykyi Bychkiv ug Kobyletska Poliana sa Ukraine gipriso.

Sa dihang miabot ang mga Sobyet sa teritoryo sa Halychyna ug Volyn’ sa 1939, ang kasadpang mga utlanan sa Ukraine gisirhan. Busa, ang buhatan sa Polandia nawad-an nag kontak. Human nga gisugdan ang Gubat sa Kalibotan II, ang organisasyon hilom nga nagpalakaw sa kalihokan. Ang mga igsoon nagtigom sa gagmayng mga grupo nga gitawag ug mga sirkulo ug mas mainampingong nagpadayon sa ilang ministeryo.

Sa ngadtongadto, gisulong sa kasundalohang Nazi ang Ukraine. Sa panahon sa okupasyon sa Aleman, nagsugod ang mga klero sa pagpukaw sa kasuko sa mga tawo batok sa katawhan ni Jehova. Sa Halychyna nahitabo ang grabeng paglutos. Ang mga bentana sa mga balay sa mga Saksi ni Jehova gipangbuak, ug daghang igsoon ang grabeng gikulata. Sa tingtugnaw, ang ubang mga brader gipugos sa pagtindog diha sa bugnawng tubig sa daghang oras tungod kay dili sila mangurus. Ang ubang mga sister gibunalan ug 50 ka beses sa lipak. Ubay-ubayng mga brader ang nangamatay tungod sa paghupot sa ilang integridad. Pananglitan, gipatay sa Gestapo si Illia Hovuchak, usa ka bug-os-panahong ministro nga taga-Carpathian Mountains. Gisumbong siya sa usa ka paring Katoliko ngadto sa Gestapo tungod kay madasigong nagsangyaw si Brader Hovuchak bahin sa Gingharian sa Diyos. Panahon kadto sa grabeng pagsulay. Bisan pa niana, ang mga alagad ni Jehova nagpabilin sa pagbarog nga malig-on.

Nagtinabangay sa usag usa ang mga Saksi ni Jehova, bisan pag ang paghimo niini kasagarang peligroso kaayo. Sa siyudad sa Stanislav (karon Ivano-Frankovsk), usa ka babayeng Hudiyo ug kaliwat ug ang iyang duha ka anak nga babaye nahimong mga Saksi. Sila nagpuyo sa lugar nga gipapuy-an sa mga Hudiyo. Nahibaloan sa mga igsoon nga nagplano ang mga Nazi sa pagpatay sa tanang Hudiyo sa siyudad, busa nag-organisar sila ug paagi aron makaeskapo ang tulo ka sister. Gipameligro ang ilang kaugalingong mga kinabuhi, gitago sa mga Saksi kining tulo ka Hudiyong mga sister sa tibuok panahon sa gubat.

Sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang mga igsoon sa kasadpang Ukraine temporaryo nga nawad-an ug kontak sa organisasyon ug wala mahibalo kon unsay himoon. Ang uban nagtuo nga ang sinugdanan sa Gubat sa Kalibotan II mao ang sinugdanan sa Armagedon. Tungod niining pagtulon-ana wala magkasinabot ang mga igsoon sa pipila ka higayon.

Nanurok ang mga Binhi Diha sa Panggubatan

Ang Gubat sa Kalibotan II nakahatag ug kaguol ug kagun-oban sa Ukraine. Sa tulo ka tuig ang nasod nahimong dakong panggubatan. Samtang ang natad sa panggubatan miirog sa unahan sa teritoryo sa Ukraine, una ngadto sa sidlakan dayon balik sa kasadpan, daghang kalungsoran ug kabaryohan bug-os nga nagun-ob. Hapit diyes milyones ka lungsoranon sa Ukraine ang nangamatay niadtong mga tuiga, apil sa lima ka milyon ug tunga nga sibilyan. Tungod sa mga kalisang sa gubat, daghan ang nawad-ag paglaom sa kinabuhi ug wala na magtagad sa moral nga mga prinsipyo. Hinuon, bisan pag nag-antos niining mga kahimtanga, ang uban nakakat-on sa kamatuoran.

Sa tuig 1942, si Mykhailo Dan, usa ka bayongbayong nga taga-Transcarpathia kinsa naikag sa pagpamati sa mga Saksi ni Jehova sa wala pa ang Gubat sa Kalibotan II, gipatawag aron sa pagserbisyo sa militar. Sa dihang nagbansaybansay sa pagkasundalo, usa ka paring Katoliko nag-apod-apod sa mga sundalo ug relihiyosong brosyur nga nagsaad ug kinabuhi sa langit alang kang bisan kinsa nga makapatay ug labing menos usa ka Komunista. Kining impormasyona nakalibog sa batan-ong sundalo. Sa panahon sa gubat, nakakita siya ug usa ka klerigo nga nagpatay ug mga tawo. Kini nakatabang sa pagkombinsir kaniya nga ang mga Saksi ni Jehova ang nakabaton sa kamatuoran. Human sa gubat, siya mipauli, unya nakakitag mga Saksi ni Jehova, ug nabawtismohan sa kataposan sa 1945.

Sa ulahi naagoman ni Brader Dan ang mga kalisang sa prisohang Sobyet. Human siya gipagawas, siya gitudlo ingong ansiyano ug karon nag-alagad ingong nagadumalang magtatan-aw sa usa sa mga kongregasyon sa Transcarpathia. Naghisgot bahin sa brosyur nga gihisgotan sa ibabaw, siya miingon nga makantalitahon: “Wala ako makapatay bisag usa ka buok Komunista. Busa, ako wala magpaabot ug langitnong kinabuhi, apan naghulat nga mabuhi nga walay kataposan sa Paraiso dinhi sa yuta.”

Tabunok nga Yuta Namunga sa mga Kampong Konsentrasyon

Sama sa gihisgotan na sa sinugdan, ang tabunok nga yuta may potensiyal nga mamungag daghan. Tungod niini, sa panahon sa okupasyon sa Nazi Alemanya, ang tabunok itom nga yuta gikuha gikan sa Ukraine. Ang sunodsunod nga mga tren dekarga napuno sa tabunok nga yuta nga gikan sa sentro sa Ukraine ug gipadala ngadto sa Alemanya.

Apan, ang ubang mga tren dekarga dunay umaw nga yuta nga nahimong tabunok sa ulahi, ingnon ta. Mga duha ug tunga ka milyong batan-ong mga lalaki ug babaye ang gikuha gikan sa Ukraine aron patrabahoon nga kontra sa ilang gusto didto sa Alemanya. Daghan kanila sa ulahi gipadala ngadto sa mga kampong konsentrasyon. Didto nakaila nila ang Alemang mga Saksi nga napriso tungod sa ilang Kristohanong neyutralidad. Bisan diha sa mga kampong konsentrasyon, ang mga Saksi wala mohunong sa pagpaambit sa maayong balita ngadto sa uban, pinaagi sa ilang sinultihan ug sa ilang panggawi. Usa ka piniriso nahinumdom: “Lahi sa uban ang mga Saksi diha sa mga kampong konsentrasyon. Sila mahigalaon ug positibog tinamdan. Ang ilang panggawi nagpakita nga sila dunay importante kaayong butang nga isulti ngadto sa ubang mga piniriso.” Niadtong mga tuiga, daghang tawo nga taga-Ukraine nakakat-on sa kamatuoran gikan sa mga Saksing Aleman nga kauban nila sa mga kampong konsentrasyon.

Si Anastasiya Kazak nakahibalo sa kamatuoran diha sa kampong konsentrasyon sa Stutthof, Alemanya. Sa natapos ang gubat, gatosgatos ka piniriso hasta si Anastasiya ug 14 ka Saksi gipasakay ug lantsa paingon sa Denmark, diin gipangita sila sa mga igsoong taga-Denmark ug gitagan-an ang ilang pisikal ug espirituwal nga mga panginahanglan. Nianang tuiga nabawtismohan si Anastasiya sa edad nga 19 sa kombensiyon sa Copenhagen ug mipauli sa sidlakang Ukraine, diin didto madasigon siyang nag-alagad aron sa pagpugas sa mga binhi sa kamatuoran. Sa ulahi, tungod sa iyang kalihokang pagsangyaw, napriso na usab si Sister Kazak, sulod sa 11 ka tuig.

Kini ang iyang tambag ngadto sa mga batan-on: “Bisag unsa pay mahitabo sa inyong kinabuhi​—kasakitan, pagbatok, o ubang mga problema​—ayaw gayod pag-angka. Padayon sa pagpangayo kang Jehova sa iyang tabang. Sama sa akong nasinati, siya dili gayod motalikod niadtong nag-alagad kaniya.”​—Sal. 94:14.

Mga Pagsulay sa Gubat

Ang gubat mapintas ug mabangis, nga mohatag ug kalisod, pag-antos, ug kamatayon sa mga sundalo ug sibilyan. Naagoman usab sa mga Saksi ni Jehova ang makalilisang nga mga resulta sa gubat. Dugang pa, bisag anaa sila sa kalibotan, sila dili bahin niana. (Juan 17:​15, 16) Nagsundog sa ilang Lider, si Jesu-Kristo, sila hugot nga nagpabiling neyutral sa politika. Alang sa mga Saksi sa Ukraine, ug sa ubang dapit, kini nga baroganan nagpalahi kanila ingong tinuod nga mga Kristohanon. Ug samtang ang kalibotan nagpasidungog sa ilang mga bayani sa gubat, buhi ug patay, si Jehova nagpasidungog niadtong maisogong nagpamatuod sa ilang pagkamaunongon ngadto kaniya.​—1 Sam. 2:30.

Sa kataposan sa 1944, nailog pag-usab sa mga sundalong Sobyet ang kasadpang Ukraine ug gipahibalo ang pinugos nga pagsulod sa pagkasundalo sa tibuok nasod. Sa samang higayon, ang mga grupo sa taga-Ukraine nga mga gerilya nakiggubat sa mga sundalong Aleman ug Sobyet. Ang mga molupyo sa kasadpang Ukraine gipugos sa pag-anib sa grupo sa mga gerilya. Kining tanan nakahatag ug bag-ong mga pagsulay sa mga Saksi ni Jehova sa ilang pagpabiling neyutral. Tungod kay midumili sila sa pagpakiggubat, ubay-ubayng mga brader ang gibitay.

Si Ivan Maksymiuk ug ang iyang anak nga lalaki nga si Mykhailo nakakat-on sa kamatuoran gikan kang Illia Hovuchak. Sa panahon sa gubat, midumili sila sa pagpakiggubat, busa gidakop sila sa mga gerilya. Una pa niini, gidakop usab niini nga mga gerilya ang usa ka sundalong Sobyet. Gisugo sa mga gerilya si Ivan Maksymiuk sa pagpatay sa gidakop nga sundalo nga nagkanayon nga kon iyang patyon ang sundalo, siya ilang pagabuhian. Sa dihang midumili si Brader Maksymiuk, mapintason nilang gipatay siya. Ang iyang anak nga si Mykhailo gipatay sa samang paagi, maingon man si Yurii Freyuk ug ang iyang 17-anyos nga anak nga lalaki, si Mykola.

Ang ubang mga igsoon gibitay tungod kay midumili sila sa pagpakig-anib sa kasundalohan sa Sobyet. (Isa. 2:4) Ang uban pa gisentensiyahan ug napulo ka tuig nga pagkapriso. Ang naprisong mga brader gamay ra kaayog purohan nga mabuhi, tungod kay sa pagkaliwas sa giyera sa Ukraine, bisan kadtong wala mapriso gikuraw. Sa 1944, si Michael Dasevich gipriso tungod sa iyang pagpabiling neyutral. Una pa sa iyang napulo ka tuig nga pagkapriso, giopisyohan siya ug imbestigar sulod sa unom ka bulan nga nagpautas kaniya. Giresetahan siya sa medikal nga mga awtoridad sa prisohan ug “tugob sa kaloriya” nga pagkaon. Busa gibutangan sa mga kosinero sa prisohan ang iyang linugaw ug usa ka kutsaritang mantika​—ang bugtong pagkaon nga gihatag kaniya. Nabuhi si Brader Dasevich nga nakaalagad ug 23 ka tuig sa komite sa nasod diha sa U.S.S.R. ug sa ulahi sa komite sa nasod diha sa Ukraine.

Sa 1944, pito ka brader nga gikan sa usa ka kongregasyon sa Bukovina midumili sa pagsulod sa militar ug gisentensiyahan gikan sa tulo ngadto sa upat ka tuig nga pagkapriso ang matag usa. Upat kanila namatay sa gutom diha sa prisohan. Niana gihapong tuiga lima ka brader gikan sa duol nga kongregasyon gisentensiyahan ug napulo ka tuig ang matag usa diha sa usa ka kampo nga prisohan sa Siberia. Usa lamang kanila ang nakapauli​—ang uban namatay didto.

Ang 1947 Yearbook nagkomento bahin niining mga hitaboa ingon sa mosunod: “Sa dihang sa 1944 ang salbahis nga mga sundalong Nazi miasdang pakasadpan, ang tanang tawo nga may ikasarang . . . gipatawag sa pagkasundalo sa Kasadpang Ukraine aron makadaog ang Rusya sa gubat. Sa makausa pa ang atong mga brader nagpabiling malig-on sa walay kataposang pakigsaad bahin sa pag-ulag dugo ug sa ilang pagkaneyutral. Daghan ang nangamatay tungod sa ilang pagkamatinumanon ngadto sa Ginoo, ug ang uban​—niining higayona kapin sa 1,000—​gidala na usab pasidlakan ngadto sa nanganawkanawng kapatagan niining dakong kontinente.”

Bisag daghan kaayo ang gipabalhin ug puyo, ang mga Saksi ni Jehova nagpadayon sa pagdaghan. Sa tuig 1946, dihay 5,218 ka tawo, lakip sa upat ka dinihogan, nga mitambong sa Memoryal sa kasadpang Ukraine.

Temporaryong Kahupayan

Sa natapos ang Gubat sa Kalibotan II, ang mga igsoon​—kinsa nakaagom sa tanang kalisod ug nakapabiling maunongon sa Diyos—​nagsangyaw sa malanog nga mensahe sa paglaom ug pagdasig ngadto sa mga tawong namauli gikan sa panggubatan. Ang mga sundalo maingon man ang mga piniriso sa gubat namauli nga nawad-ag paglaom apan maikagong nangitag kahulogan sa kinabuhi. Busa, daghan ang malipayong midawat sa kamatuoran sa Bibliya. Pananglitan, sa ulahing bahin sa 1945 sa baryo sa Bila Tserkva, Transcarpathia, 51 ka tawo ang gibawtismohan sa Tisza River. Sa kataposan sa tuig, dihay 150 ka magmamantala kanang kongregasyona.

Niadtong panahona parehas nga nagdumtanay ang mga taga-Ukraine ug mga Polako sa kasadpang Ukraine ug sa sidlakang Polandia. Nanungha ang daghang gang nga mga taga-Ukraine ug mga Polako. Sa ubang mga kahimtang gipamatay niining maong mga gang ang mga molupyo sa tanang kabaryohan nga diha niini may nagpuyong mga tawo sa ubang nasyonalidad. Makasubo, pipila ka mga igsoon ang nangamatay niini nga mga masaker.

Sa ulahi, tungod sa usa ka kasabotan tali sa Unyon Sobyet ug Polandia, hapit 800,000 ka Polako nga gikan sa kasadpang Ukraine gibalhin ug puyo diha sa Polandia ug duolan sa 500,000 ka taga-Ukraine nga gikan sa sidlakang Polandia gibalhin ngadto sa Ukraine. Apil sa mga gipabalhin mao ang daghang Saksi. Ang tibuok nga mga kongregasyon nabalhin, ug ang mga igsoon nakadawat ug bag-ong teokratikanhong mga buluhaton, nga nag-isip niining pagbalhin ingong usa ka posibilidad nga makasangyaw diha sa bag-ong mga teritoryo. Ang 1947 Yearbook nag-ingon: “Kining tanang pagngadto-nganhi sa mga tawo nakapakusog sa pagkaylap sa kamatuoran ngadto niining mga dapita diin sa normal nga panahon lisod abton. Ug busa kining tanang makasubo nga mga kahimtang nakadula gihapon ug bahin sa paghimaya sa ngalan ni Jehova.”

Sa dihang gisira ang kasadpang mga utlanan sa Ukraine, ang mga igsoon mihimog mga paagi aron maorganisar ang mga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Ukraine ug sa tibuok U.S.S.R. Si Pavlo Ziatek natudlo na sa pag-alagad ingong country servant, o alagad sa nasod, sa Ukraine ug sa tibuok Unyon Sobyet. Sa ulahi, duha ka madasigong mga brader, si Stanislav Burak ug Petro Tokar, gitudlo sa pagtabang kaniya. Tago nga nagpuyo sa balay sa usa ka Kristohanong sister sa Lvov, nag-imprenta sila ug literatura aron katagan-an ug espirituwal nga pagkaon ang tibuok U.S.S.R. Peligroso kaayo ang pagpasulod ug literatura gikan sa Polandia aron hubaron ug patikon sa Lvov. Matag karon ug unya, daghang brader ug mga sister nakakuha ug permiso sa pagduaw sa ilang mga paryente sa Polandia ug sa ilang pagpauli, tago nga nagdala sila sa atong literatura. Dihay usa ka panahon nga usa ka inhenyero sa tren maoy tigkarga ug literatura diha sa usa ka puthawng kahon nga ginatagoan sulod sa steam boiler!

Sa kataposan sa tuig 1945, si Brader Ziatek gidakop ug gisentensiyahan sa pagkapriso sa napulo ka tuig. Puli niya, si Brader Burak ang nahimong country servant.

Gilutos na Usab

Sa Hunyo 1947 samtang nagdala ang usa ka brader ug pinatik nga literatura nga ihatod ngadto sa mga igsoon, gipahunong siya sa karsada sa Lvov ug gidakop. Ang ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod mitanyag nga legal nga irehistro ang atong organisasyon kon ihatag niya ang mga adres sa mga Saksi nga ginahatdan niya kanunay sa pinatik nga literatura. May pagsalig nga gihatag sa brader kanila ang mga adres sa hapit 30 ka igsoon, apil ang adres ni Brader Burak nga mao ang country servant niadtong tungora. Sa ulahi, silang tanan gipangdakop. Kining maong brader naghinulsol gayod ug miadmitir nga wala sa lugar ang iyang pagsalig sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod.

Ang gidakop nga mga igsoon gidala ngadto sa prisohan sa Kiev alang sa dugang imbestigasyon ug mga bista sa korte. Wala magdugay, si Brader Burak namatay sa prisohan. Sa wala pa siya dakpa, nakontak ni Brader Burak ang alagad sa distrito, si Mykola Tsyba, sa Volyn’ ug gipasa ngadto kaniya ang buluhaton sa pagdumala sa Ukraine ug sa tibuok Unyon Sobyet.

Kadto pa ang unang higayon nga sa usa lang ka haros nakadakop ang ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa Sobyet ug daghan kaayong mga brader nga dunay kaakohan ug mga trabahante sa tago nga mga imprentahan. Gilantaw sa mga opisyal sa U.S.S.R. ang atong literatura nga batok-Sobyet. Ang mga Saksi bakak nga gisumbong labot sa kalihokan nga makadaot sa palakaw sa nasod, ug daghan ang gihukman sa kamatayon. Apan, ang hukom nga kamatayon gipakubsan ug 25 ka tuig nga pagkapriso diha sa mga kampo.

Ang mga igsoon gisentensiyahan sa pagkapriso ngadto sa Siberia. Sa dihang gipangutana nila ang abogado sa katarongan kon nganong gipadala sila sa layo kaayo, siya kinomedyang mitubag: “Tingali, aron isangyaw ninyo ang bahin sa inyong Diyos didto.” Baling tinuora niadtong mga pulonga!

Gikan sa 1947 ngadto sa 1951, daghang brader nga may kaakohan gidakop. Ang mga Saksi gidakop dili lamang tungod kay nag-imprenta sila ug literatura kondili tungod kay dili usab sila mosulod sa pagkasundalo, dili moboto sa mga eleksiyon, ni magpalista sa ilang mga anak sa mga organisasyong Pioneer League o Komsomol (Communist Union of Youth). Ang pagkahimo lang nga usa sa mga Saksi ni Jehova igo na nga makapapriso. Sa makadaghan, ang bakak nga mga saksi motestigo diha sa mga bista sa korte. Kasagaran, sila mga silingan o mga kauban nga nahadlok o gihiphipan sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod.

Usahay maluoy ang mga opisyal, apan sa hilom. Si Ivan Symchuk gidakop ug gibartolina sulod sa unom ka bulan. Hilom kaayo ang bartolina; dili gani niya madungog ang kisaw sa dalan. Human niana, ilang gihusay siya. Apan, ang imbestigador mitabang pinaagi sa pagtudlo kaniya kon unsaon pagtubag: “Ayaw gayod isulti kon diin ug gikan kang kinsa nimo nakuha ang mga makenilya ug literatura! Ayaw tubaga kanang mga pangutanaha!” Ug sa dihang ilang gidala siya aron sukitsukiton, ang imbestigador miingon: “Ivan, ayaw pag-angka. Ayaw gayod pag-angka, Ivan.”

Diha sa ubang mga baryo ang mga Saksi ni Jehova gidid-an sa pagtaod ug mga kortina sa ilang mga bentana. Ang katarongan niini aron ang mga silingan ug mga polis makakita dayon kon nagbasa ba ang mga Saksi sa ilang literatura o nagtigom. Bisan pa niana, ang mga igsoon nakakita ug paagi aron makakaon sa espirituwal. Usahay, ang “entablado” alang sa konduktor sa Pagtuon sa Bantayanang Torre talagsaon. Samtang nagdumala ug nagbasa sa Ang Bantayanang Torre, molingkod ang usa ka igsoon ilalom sa lamesa nga gitabonan ug mantil abot sa salog. Ang “tumatambong” manglingkod libot sa lamesa, nga namati pag-ayo ug nagkomento. Walay makaduda nga ang mga tawo libot sa lamesa naghimog relihiyosong tigom!

Nagpamatuod Diha sa mga Korte

Si Mykhailo Dan nga gihisgotan sa sinugdan, gidakop sa kataposan sa 1948. Niadtong tungora siya minyo ug dunay usa ka tuig nga anak nga lalaki, ug ang iyang asawa nagsabak. Sa dihang gibista, ang abogado sa gobyerno naghangyo ug sentensiya nga 25 ka tuig nga pagkapriso. Sa iyang kataposang pahayag nga gipamulong ngadto sa mga huwes, gigamit ni Brader Dan ang mga pulong sa Jeremias 26:​14, 15: “Ania ako sa inyong kamot. Buhata kanako kon unsay maayo ug kon unsay matarong sa inyong mga mata. Apan hibaloi gayod ninyo nga, kon inyo akong patyon, inosenteng dugo ang inyong ipahamtang sa inyong kaugalingon ug niining siyudara ug sa iyang mga molupyo, kay sa pagkamatuod gipadala ako ni Jehova nganhi kaninyo aron isulti sa inyong mga igdulungog kining tanang pulonga.” Kining pasidaana nakaimpluwensiya sa mga huwes. Sila nagsabotsabot ug nagpakanaog sa ilang desisyon: napulo ka tuig nga pagkapriso ug lima ka tuig nga pagkadestiyero sa halayong mga dapit sa Rusya.

Si Brader Dan gihukman nga usa ka mabudhion sa yutang-natawhan. Sa dihang iyang nahibaloan kini, iyang giingnan ang mga huwes: “Ako natawo sa Ukraine ilalom sa gobyerno sa Czechoslovakia ug sa ulahi nagpuyo ilalom sa pagmando sa Hungaria; karon ang Unyon Sobyet miabot sa among dapit, ug ako Romanyano ug nasyonalidad. Hain niini nga yutang-natawhan ang akong gibudhian?” Siyempre, kining pangutanaha wala matubag. Human sa bista, si Brader Dan nakadawat ug malipayong balita nga siya dunay bag-ong batang babaye. Kini ang nakatabang kaniya sa pag-antos sa tanang pakaulaw diha sa mga prisohan ug sa mga kampo sa sidlakang Rusya. Sa ulahing bahin sa tuig 1940, daghang igsoon nga gikan sa Ukraine, Moldavia, ug Belarus namatay sa gutom diha sa mga prisohan sa Sobyet. Ang timbang ni Brader Dan mismo mius-os ug 25 kilos.

Paglutos sa mga Sister sa Ukraine

Dili lang mga brader ang gilutos ug gisentensiyahan ug taas nga mga sentensiya sa pagkapriso sa rehimeng Sobyet; ang mga sister gitratar sa samang mabangis nga paagi. Pananglitan, si Mariya Tomilko nakakat-on sa kamatuoran didto sa kampong konsentrasyon sa Ravensbrück panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Sa ulahi, siya mipauli sa Ukraine ug nagsangyaw sa siyudad sa Dnepropetrovsk. Tungod sa iyang kalihokan sa pagsangyaw, sa 1948 siya gisentensiyahan ug 25 ka tuig nga pagkapriso diha sa usa ka kampong prisohan.

Laing sister, kinsa gisentensiyahan ug 20 ka tuig sa usa ka kampong prisohan, nahinumdom: “Sa dihang gibista, gibutang ako sa usa ka selda uban sa daghang kriminal. Bisan pa niana, wala ako mahadlok kanila ug gisangyawan nako kadtong mga babayhana. Sa akong katingala, sila naminaw pag-ayo kanako. Ang selda naghuot sa mga tawo. Kaming tanan matulog sa salog nga naghuot samag sardinas sa lata. Sa dihang kami matulog, aron kami makaliso, kaming tanan magdungan sa pagliso kon may mohangyo.”

Sa 1949 usa ka lider sa Baptist sa siyudad sa Zaporozh’ye naghatag ug impormasyon sa lokal nga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod batok sa lima sa atong mga sister nga gidakop sa ulahi. Sila giakusar nga nagpukaw ug batok-Sobyet nga kagubot ug ang matag usa gisentensiyahan ug 25 ka tuig diha sa mga kampong prisohan. Gikompiskar ang tanan nilang kabtangan. Sa pito ka tuig hangtod nga gihatagan ug amnestiya, sila nagsilbi sa ilang mga sentensiya sa halayong amihanang Rusya. Si Lydia Kurdas, usa sa mga sister, nahinumdom: “Gitugotan kami sa pagsulat ngadto sa pamilya ug duha lang ka sulat sa usa ka tuig, ug kining mga sulata ginasusi pag-ayo. Sulod niining panahona, kami walay literatura.” Apan, sila nagpabiling matinumanon kang Jehova ug nagpadayon sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian.

Tabang Alang sa mga Igsoon sa Moldavia

Bisan nianang malisod nga mga panahon, ang mga Saksi nagpakita ug gugma sa usag usa. Sa 1947 ang kasikbit nga nasod sa Moldavia (karon Moldova) nakaagom ug grabeng kagutom. Bisan pa sa ilang kakabos, ang mga igsoon sa Ukraine misanong dihadiha sa panginahanglan sa ilang mga isigkamagtutuo nga taga-Moldavia ug gipadad-an silag harina. Gidapit sa mga Saksi sa kasadpang Ukraine ang daghang mga Saksi nga gikan sa Moldavia sa pag-estar diha sa ilang kaugalingong mga balay.

Usa ka brader nga nagpuyo sa Moldavia niadtong tungora nahinumdom: “Kay usa ka ilo angay nga makadawat unta ako gikan sa gobyerno ug 200 gramos nga pan kada buntag. Apan tungod kay dili man ako membro sa Pioneer League, wala akoy nadawat niini. Kami nalipay kaayo sa dihang gipadad-an kami ug harina sa mga igsoon gikan sa kasadpang Ukraine, ang matag magmamantala gihatagan ug upat ka kilo.”

Misulay Pag-aplay Aron Legal nga Marehistro Diha sa U.S.S.R.

Sa 1949, tulo ka ansiyano nga taga-Volyn’ (Mykola Pyatokha, Ilya Babijchuk, ug Mykhailo Chumak) miaplay aron legal nga marehistro ang atong buluhaton. Wala magdugay human niana, gidakop si Brader Chumak. Ang usa sa duha ka nahibiling mga brader, si Mykola Pyatokha, nahinumdom nga sa dihang ang aplikasyon gipadala sa unang higayon, walay tubag nga miabot. Busa, gisumiter ang ikaduhang aplikasyon ngadto sa Moscow. Ang mga dokumento giduso ngadto sa Kiev. Ang mga brader gipaatubang sa mga opisyal didto ug sila gisultihan nga posible lamang kini kon mokooperar ang mga Saksi ni Jehova kanila. Siyempre, ang mga brader wala mosugot sa pagkompromiso sa ilang neyutral nga baroganan. Wala magdugay kining duha ka brader gidakop usab, ug ang matag usa gisentensiyahan ug 25 ka tuig diha sa mga kampong prisohan.

Diha sa usa ka linain nga notisya nga gipadala gikan sa Moscow ngadto sa lokal nga mga awtoridad sa Volyn’, giingon didto nga ang relihiyosong “kulto” sa mga Saksi ni Jehova maoy “usa ka klarong kalihokan nga batok-Sobyet ug dili mahimong irehistro.” Ang hepe sa lokal nga Religious Affairs Office gisugo sa pag-espiya sa mga Saksi ni Jehova ug sa pagreport ngadto sa ahensiya sa Estado nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod.

Nakigkomboya ang mga Lider sa Relihiyon sa mga Awtoridad

Sa 1949 usa ka lider sa Baptist sa Transcarpathia miapelar sa mga awtoridad, nga nagreklamo nga gikombertir sa mga Saksi ang iyang mga sakop. Tungod niini, si Mykhailo Tilniak, usa ka ansiyano sa lokal nga kongregasyon, gidakop ug gisentensiyahan ug napulo ka tuig nga pagkapriso. Ang iyang asawa nabilin sa balay nga dunay duha ka gagmayng mga anak.

Kining maong buhat sa mga lider sa relihiyon nakatabang sa sinserong mga tawo sa pagkasabot ug pagpabili sa buluhaton sa mga Saksi ni Jehova. Sa 1950 usa ka dalagitang Baptist, si Vasylyna Biben nga taga-Transcarpathia, nakahibalo nga gipahibalo sa klero sa iyang simbahan ang mga awtoridad bahin sa kalihokan sa duha ka Saksi sa iyang komunidad. Gidakop ang mga Saksi ug gisentensiyahan ug unom ka tuig nga pagkapriso. Human sila gipagawas, sila namauli, apan wala magpakitag pagdumot sa klero. Nasabtan ni Vasylyna nga ang mga Saksi tinuod gayod nga nahigugma sa ilang mga silingan. Nakadayeg, siya nagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ug nabawtismohan. Siya miingon: “Mapasalamaton ako kang Jehova nga nakakita ako sa dalan nga motultol ngadto sa kinabuhing walay kataposan.”

Pagkadestiyero Ngadto sa Rusya

Ang mga kamatuoran sa Bibliya nga gimantala sa mga Saksi ni Jehova sukwahi sa walay-diyos nga ideolohiya sa pagmandong Komunista. Kay organisado kaayo, ang mga Saksi tago nga nag-imprenta ug nag-apod-apod ug literatura nga nagpasiugda sa Gingharian sa Diyos. Dugang pa, ilang gisangyaw ang mga pagtulon-an sa Bibliya ngadto sa mga silingan ug sa mga paryente. Gikan sa 1947 ngadto sa 1950, gidakop sa mga awtoridad ang kapin sa 1,000 ka Saksi. Bisan pa niana, ang mga igsoon nagpadayon sa pagdaghan. Busa, sa 1951 ang mga awtoridad sekretong nag-andam ug usa ka plano nga abi nilag makapukan sa katawhan sa Diyos. Ilang ipadala ang nahibiling mga Saksi nga 5,000 kilometros pasidlakan, sa interyor sa Siberia sa Rusya.

Sa Abril 8, 1951, kapin sa 6,100 ka Saksi ang gidestiyero gikan sa kasadpang Ukraine ngadto sa Siberia. Sayo sa buntag, ang mga trak sa mga sundalo miabot sa balay sa matag Saksi, nga naghatag sa pamilya ug duha lang ka oras sa paghipos sa ilang mga butang alang sa biyahe. Mga bililhong butang ug personal nga mga gamit lang ang mahimong dad-on. Ang tanan nga nakit-an sa balay gidala​—mga lalaki, babaye, ug mga bata. Walay gipili bisag tigulang o dili maayo ug panglawas. Sa kalit, sa usa lang ka adlaw, sila gipasakay sa mga tren dekarga ug gipagikan.

Kadtong wala maabti sa balay niadtong tungora nabiyaan, ug wala sila pangitaa sa mga awtoridad. Ang uban kanila miaplay sa mga awtoridad aron mahiusa uban sa ilang gidestiyerong mga pamilya. Ang mga awtoridad wala motubag niining mga pangutanaha, ni ilang gipahibalo sila kon diin gipadala ang ilang mga paryente.

Gawas niadtong gikan sa Ukraine, ang mga Saksi gidala gikan sa Moldavia, kasadpang Belarus, Lithuania, Latvia, ug Estonia. Tanantanan duolan sa 9,500 ka Saksi ang gidestiyero gikan niining unom ka republika. Sila gipadala nga dunay mga guwardiyang militar diha sa mga tren dekarga nga gitawag sa mga tawo nga mga balay sa baka, tungod kay kining mga tren dekarga naandan mang gigamit sa pagkarga ug mga baka.

Walay usa sa mga Saksi ang nahibalo kon asa sila ipadala. Sa panahon sa ilang dugayng pagbiyahe, sila nag-ampo, nanganta, ug nagtinabangay sa usag usa. Ang uban nagbitay ug mga panapton diha sa ilang mga tren dekarga nga nagpaila sa ilang kaugalingon niining mga pulonga: “Kami mga Saksi ni Jehova gikan sa Volyn’” o “Kami mga Saksi ni Jehova gikan sa Lvov.” Matag hunong diha sa mga estasyonan sa tren sa pagpaingon didto, nakakita sila ug samang mga tren nga dunay susamang mga karatula nga gikan sa ubang mga dapit sa kasadpang Ukraine. Kini nakatabang sa mga igsoon sa pagkasabot nga ang mga Saksi sa ubang mga dapit gidestiyero usab. Kining maong “mga telegrama” nakapalig-on sa mga igsoon panahon sa ilang duha ngadto sa tulo ka semanang pagsakayg tren paingon sa Siberia.

Kini nga pagbalhin giisip nga permanente. Ang plano mao nga ang mga Saksi ni Jehova dili gayod tugotan sa pagbiya sa Siberia. Sila kinahanglang regular nga moreport ngadto sa lokal nga mga opisina sa rehistrasyon, bisag wala sila mapriso. Kon dunay dili moreport, kanang tawhana sentensiyahan ug daghang tuig sa pagkapriso.

Sa ilang pag-abot, ang uban gipakanaog lang sa lasang ug gihatagag mga atsa nga gamiton sa pagputol ug mga kahoy aron dunay ilang kaugalingong kapuy-an ug kapangabuhian. Aron malahutay ang unang pipila ka tingtugnaw, ang mga Saksi kasagarang nagkalot sa yuta aron makatukod ug minaomaong mga kapasilongan nga ilang giatopan ug yuta nga gituboan ug balili.

Si Hryhorii Melnyk nga karon nag-alagad ingong ansiyano sa Crimea, nahinumdom: “Human gidakop ang akong igsoong babaye sa 1947, kanunay akong kuhaon sa awtoridad aron imbestigahon. Gibunalan nila ako ug lipak. Daghang higayon nga gipatindog nila ako duol sa paril sa 16 oras. Gihimo kining tanan aron mapugos ako sa paghatag ug bakak nga pamatuod batok sa akong magulang nga igsoong babaye nga usa ka Saksi. Ako 16 anyos niadtong panahona. Tungod kay dili ako motestigo batok kaniya, nasuko kanako ang lokal nga mga awtoridad ug nagtinguha sila sa pagpatay kanako.

“Busa, sa miabot ang tuig 1951, gipadala kami ngadto sa Siberia, bisag kami sa akong duha ka manghod nga mga lalaki, akong manghod nga babaye, ug ako maoy mga ilo. Ang among mga ginikanan namatay na, ug ang akong magulang nga lalaki ug babaye nagsilbi sa napulo ka tuig nga sentensiya sa pagkapriso. Sa edad nga 20 anyos, ako ang nangabaga sa responsibilidad sa pag-atiman sa akong duha ka manghod nga lalaki ug usa ka babaye.

“Mahinumdoman nako kanunay ang unang duha ka tuig sa Siberia, sa mga panahong patatas ug tsa lang ang among ginakaon. Imnon namo ang among tsa gikan sa mga plato sa sabaw, tungod kay ang mga tasa niadtong panahona mahal. Apan sa espirituwal nga paagi maayo kaayo ang akong pamati. Sa unang mga adlaw sa among pag-abot, nagsugod ako sa pagdumalag mga miting publiko. Sa ulahi, gisugdan usab namo ang Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo. Naglisod ako sa pagtuman niining mga responsabilidara tungod sa makahago kaayo sa lawas nga trabaho nga gikinahanglan aron maatiman ang akong mga manghod nga lalaki ug babaye.” Bisan pa sa kalisod, ang pamilyang Melnyk nakapabiling matinumanon kang Jehova ug sa iyang organisasyon.

Aron dili magkasultihanay ang lokal nga mga tawo ug ang mga Saksi nga hapit nang moabot, nagpalakaw ug tabi ang mga awtoridad sa Siberia nga taliabot ang mga tawong mokaon ug tawo. Sa nakaabot ang usa ka grupo sa mga Saksi, naghulat sila ug pipila ka adlaw nga hatagan ug kapuy-an diha sa lokal nga mga baryo. Busa, diha sa hawan, sila nanglingkod sa tampi sa suba sa nagyelo nga Chulym River. Bisag tungatunga kadto sa Abril, daghag yelo gihapon ang yuta. Nagdaob ang mga igsoon, nagpainit sa lawas, nanganta, nag-ampo, ug nag-asoy ug mga eksperyensiya sa ilang mga biyahe. Sa ilang katingala, walay lokal nga mga taga-baryo ang miduol kanila. Hinunoa, gisiradoan sa mga taga-baryo ang tanang pultahan ug mga bentana sa ilang mga balay nga wala manapit sa mga Saksi sa pagsulod. Sa ikatulong adlaw, ang kinaisogan sa mga taga-baryo nga nagdalag mga atsa, miduol sa mga Saksi ug nakig-estorya. Sa primero, nagtuo gayod sila nga miabot na ang mga tawong mokaon ug tawo! Apan nasayran nila nga dili diay kini tinuod.

Sa 1951 ang mga awtoridad nagplano usab sa pagdestiyero sa mga Saksi sa Transcarpathia. Nagdala pa sila ug mga tren dekarga nga walay sulod. Apan, ang desisyon sa pagdestiyero sa mga igsoon gikanselar tungod sa wala mahibaloing katarongan. Ang Transcarpathia nahimong usa sa pangunang mga teritoryo diin dinhi gihimo ang literatura alang sa tibuok Unyon Sobyet panahon sa pagdili.

Nagpabiling Nahiusa

Kay gidestiyero man ang kadaghanan sa mga brader ngadto sa Siberia, daghan niadtong nabilin nawad-ag kontak sa organisasyon. Pananglitan, si Mariya Hrechyna nga taga-Chernovtsy nagpuyo kapin sa unom ka tuig nga wala makakontak sa organisasyon o sa mga isigkamagtutuo. Bisan pa niana, siya nagpadayon sa pagsalig kang Jehova ug nagpabiling matinumanon. Gikan sa 1951 ngadto sa tungatunga sa mga tuig sa 1960, kay napriso o gidestiyero man ang kadaghanang mga brader, natukmod ang mga sister sa pagpanguna sa daghang kongregasyon.

Si Michael Dasevich, usa nga nakasaksi niadtong mga hitaboa, nahinumdom: “Ang pagkadestiyero ngadto sa Siberia wala gayod makaapektar nako tungod kay sa dihang ang mga listahan niadtong idestiyero gipreparar, didto pa ako sa Rusya nga nagsilbi sa sentensiya sa pagkapriso. Wala madugay human ako nakapauli sa Ukraine, ang kadaghanang Saksi sa akong dapit gipadala ngadto sa Siberia. Busa gipangita nako ang tanang Saksi nga nawad-ag kontak sa organisasyon ug giorganisar sila ingong mga grupo sa pagtuon sa libro ug mga kongregasyon. Kini nagpasabot nga nagsugod ako sa paghimo sa responsibilidad sa magtatan-aw sa sirkito, bisag walay nag-asayn nako sa paghimo sa maong buluhaton. Kada bulan bisitahan nako ang tanang kongregasyon, kuhaon ang mga report, ug iapod-apod ang literatura nga among nabatonan gihapon gikan sa usa ka kongregasyon ngadto sa lain. Kasagaran, ang atong mga sister ang naghimo sa buluhaton sa mga alagad sa kongregasyon, ug sa pipila ka dapit sila ang naghimo sa mga responsibilidad sa mga alagad sa sirkito, tungod kay wala may mga brader. Aron dili masakpan, himoon namo ang tanang tigom sa mga alagad sa kongregasyon sa among sirkito diha sa sementeryo panahon sa kagabhion. Kami nahibalo nga ang kadaghanan sa mga tawo mahadlok sa patay, busa nakaseguro kami nga walay moanha sa pagsamok kanamo. Kasagaran, maghinunghongay kami niining mga tigoma. Sa usa ka higayon kusog ra ang among paghunghong, ug duha ka lalaki nga miagi sa sementeryo mikaratil ug dagan. Abi nilag mga patay ang nagsultihanay!”

Human madestiyero sa 1951, si Mykola Tsyba, ang country servant niadtong tungora, nagpadayon sa pagtrabaho diha sa bunker nga nag-imprenta ug literatura sa Bibliya. Sa 1952 nahibaloan sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod ang iyang nahimutangan ug siya gidakop, ug siya napriso sa daghang tuig. Si Brader Tsyba nagpabiling matinumanon hangtod sa iyang kamatayon sa 1978. Gawas kang Brader Tsyba, daghan pang ubang mga igsoon nga mitabang kaniya gidakop usab.

Niadtong panahona, ang mga igsoon walay kontak sa gawas sa nasod. Tungod niini, wala sila makadawat sa kinabag-ohang literatura sa gieskedyul nga oras. Kas-a, dihay pipila ka igsoon nga nakabaton ug suplay sa magasing Bantayanang Torre sa Romanyano nga pinulongan sa mga tuig 1945 ngadto sa 1949. Gihubad kini sa lokal nga mga igsoon sa Ukrainiano ug Ruso.

Ang mga Saksi sa Ukraine nga wala madestiyero o mapriso nagpakitag dakong kabalaka sa ilang mga isigkamagtutuo. Munas ginhawa nilang paningkamot nga mahipos ang mga ngalan niadtong nangapriso, aron mapadad-an sila ug sinina alang sa tingtugnaw, pagkaon, ug literatura. Pananglitan, ang mga Saksi ni Jehova sa Transcarpathia nakigkomunikar sa mga igsoon sa 54 ka kampong prisohan sa tibuok Unyon Sobyet. Daghang kongregasyon naghimog dugang kahon sa kontribusyon nga gimarkahan ug “Alang sa Maayong mga Paglaom.” Ang salapi nga nahipos niining kahona gigamit aron matagan-an ang nangapriso. Sa dihang ang mahigugmaong mga sulat sa apresasyon uban sa mga report sa pag-alagad sa kanataran nadawat gikan sa mga prisohan ug sa mga kampo, nadasig gayod ang matinumanon ug nagsakripisyo-sa-kaugalingon nga mga igsoon nga wala mapriso.

Miarang-arang ang Kahimtang

Pagkamatay ni Premier Joseph Stalin sa Sobyet, ang tinamdan ngadto sa mga Saksi miarang-arang. Sukad sa 1953 giproklamar sa U.S.S.R. ang amnestiya nga tungod niini gipagawas sa prisohan ang ubang mga igsoon. Sa ulahi, ang State Commission natukod, nga nagrepaso sa mga sentensiya nga gipahamtang. Tungod niini, daghang igsoon ang gibuhian, samtang ang sentensiya sa pagkapriso sa uban gipaubsan.

Sa misunod nga pipila ka tuig, ang kadaghanan sa naprisong mga Saksi gibuhian. Apan walay labot sa amnestiya kadtong gidestiyero sa 1951. Diha sa ubang mga prisohan ug mga kampo, ang gidaghanon niadtong nangahimong mga Saksi ni Jehova mas taas pa kay sa gidaghanon sa mga Saksi nga unang gipadala didto. Kini nga pag-uswag nakapadasig sa mga igsoon ug nakapakombinsir kanila nga tinuod gayod nga gipanalanginan sila ni Jehova tungod sa ilang malig-ong pagbarog niadtong panahona.

Human buhii, daghang igsoon ang nakapauli. Dakong paningkamot ang gihimo sa pagpangita sa mga Saksi nga nawad-ag kontak sa organisasyon. Si Volodymyr Volobuyev nga nagpuyo sa Donetsk, nahinumdom: “Hangtod sa panahong gidakop ako pag-usab sa 1958, nakit-an ug natabangan nako ang halos 160 ka Saksi nga nabulag sa organisasyon.”

Ang proklamasyon sa amnestiya wala mosangpot ug dugang kagawasan sa mga igsoon sa pagsangyaw. Daghang brader ug sister gibuhian apan wala madugay gisentensiyahan ra pag-usab ug dugayng panahong pagkapriso. Pananglitan, si Mariya Tomilko nga taga-Dnepropetrovsk nakasilbi lamang ug 8 ka tuig sa iyang 25-ka-tuig nga pagkapriso tungod sa amnestiya sa Marso 1955. Apan, sa milabay ang tulo ka tuig siya gisentensiyahan pag-usab ug napulo ka tuig nga pagkapriso ug lima ka tuig nga pagkadestiyero. Ngano? Ang iyang sentensiya sa korte mabasa: “Siya nagtago ug nagbasag literatura ug sinulat-sa-kamot nga Jehovistikong mga manuskrito” ug “aktibong nag-alagad, nga nagpakaylap sa Jehovistikong mga pagtulon-an ngadto sa iyang mga silingan.” Pito ka tuig sa ulahi siya gibuhian tungod kay siya luya na. Giantos ni Sister Tomilko ang tanang matang sa mga pagsulay ug nakapabiling matinumanon hangtod karon.

Ang Gugma Dili Gayod Mapakyas

Ang mga awtoridad naningkamot pag-ayo sa pagbulag sa mga pamilya sa mga Saksi ni Jehova. Sa masubsob ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod misulay sa pagpapili sa mga Saksi niini: Diyos o pamilya. Apan, sa kadaghanang kahimtang ang katawhan ni Jehova nagpamatuod sa ilang pagkamaunongon kang Jehova bisan pa sa kinalisorang mga pagsulay.

Si Hanna Bokoch nga taga-Transcarpathia kansang bana, si Nutsu, gidakop tungod sa iyang madasigong pagsangyaw, nahinumdom: “Sa dihang siya napriso, nakaagi ang akong bana ug daghang madinaotong mga insulto. Gibartolina siyag unom ka bulan nga wala gayoy kahigdaan nga katre, apan dihay usa lang ka lingkoranan. Gikulata siyag maayo ug wala hatagig pagkaon. Sa pipila ka bulan, miniwang kaayo siya ug mitimbang na lamag 36 kilos, katunga sa iyang normal nga timbang.”

Ang iyang matinumanong asawa nag-inusara uban sa ilang gamayng anak nga babaye. Si Brader Bokoch gipugos sa mga awtoridad sa pagkompromiso sa iyang pagtuo ug sa pakigkooperar kanila. Siya gipapili tali sa iyang pamilya ug kamatayon. Si Brader Bokoch nagmaunongon sa iyang mga pagtulon-an ug nagpabiling matinumanon kang Jehova ug sa Iyang organisasyon. Napriso siya sa 11 ka tuig, ug sa dihang gipagawas, siya nagpadayon sa pagtuman sa iyang Kristohanong kalihokan ingong ansiyano ug sa ulahi ingong magtatan-aw sa sirkito hangtod siya namatay sa 1988. Nakapalig-on gayod kaniya ang mga pulong sa Salmo 91:2: “Magaingon ako kang Jehova: ‘Ikaw ang akong dalangpanan ug akong salipdanan, akong Diyos, kang kinsa mosalig ako.’”

Palandonga ang laing panig-ingnan sa dakong pagkamalahutayon. Si Yurii Popsha maoy usa ka nagapanawng magtatan-aw sa Transcarpathia. Napulo ka adlaw human siya gikasal, siya gidakop. Imbes maghanimon, napriso siya sa napulo ka tuig sa Mordvinia, Rusya. Ang iyang matinumanong asawa, si Mariya, nakaduaw kaniyag 14 ka beses nga sa matag duaw mobiyahe ug duolan sa 1,500 kilometros matag paingon didto. Sa pagkakaron, si Brader Popsha nag-alagad ingong ansiyano sa usa sa lokal nga mga kongregasyon sa Transcarpathia, ug ang iyang minahal nga si Mariya matinumanon ug mahigugmaong nagpaluyo kaniya.

Lain pang panig-ingnan sa pagkamalahutayon bisan sa kalisod mao kanang sa magtiayon, si Oleksii ug Lydia Kurdas, nga nagpuyo sa siyudad sa Zaporozh’ye. Sa Marso 1958 sila gidakop, 17 ka adlaw human gipanganak ang ilang anak nga babaye, si Halyna. Napulog-upat pang uban ang gidakop usab nianang dapita. Si Brader Kurdas gisentensiyahan ug 25 ka tuig diha sa mga kampong prisohan, ug ang iyang asawa gisentensiyahan ug 10 ka tuig. Sila gibulag​—si Oleksii gipadala ngadto sa mga kampo sa Mordvinia, ug si Lydia, uban sa iyang gamayng anak, sa Siberia.

Ania ang pagkaasoy ni Sister Kurdas sa tulo ka semana nga biyahe gikan sa Ukraine ngadto sa Siberia: “Grabe kaayo ang kahimtang. Didto ang akong anak ug ako; si Nadiya Vyshniak, uban sa iyang masuso nga natawo pipila pa lang ka adlaw diha sa prisohan panahon sa bista; ug duha pa ka sister. Kaming unom gibutang diha sa selda sa tren dekarga nga gidisenyo nga makapasulod lamang ug duha ka priso. Among gipahiluna ang among mga anak diha sa ubos nga kamarote, ug kami nanglingkod nga nagtikubo diha sa ibabawng kamarote sa tibuok panaw. Pan, inasinang tagbak, ug tubig ang among pagkaon. Alang lang sa upat ka hamtong nga priso ang pagkaong gihatag. Wala kami hatagig pagkaon alang sa among mga anak.

“Sa dihang miabot na mi sa among destinasyon, gipadala ako sa ospital sa prisohan uban sa akong anak. Nakahibalag ako ug daghang sister didto ug gisultihan sila nga namahad ang imbestigador nga ilang kuhaon ang akong anak ug ipadala siya sa sagopanan. Sa usa ka paagi, napahibalo sa mga sister ang lokal nga mga igsoon sa Siberia bahin sa akong kahimtang. Wala magdugay, si Tamara Buriak (karon Ravliuk), nag nag-edad ug 18 anyos, mianha sa ospital sa kampo aron sa pagkuha sa akong anak, si Halyna. Mao pa kadtong higayona nga nakita nako si Tamara. Sakit kaayo ang paghatag sa akong pinalanggang anak ngadto sa usa ka tawo nga wala pa nako mahibalag sukad, bisag espirituwal nga sister pa nako siya. Apan, nahupayan ako ug dako sa dihang gisultihan ako sa mga sister diha sa kampo bahin sa pagkamaunongon sa pamilyang Buriak. Lima ka bulan ug 18 ka adlaw ang edad sa akong masuso sa dihang gitugyan nako siya sa pag-atiman ni Tamara. Hangtod na lamang pito ka tuig sa ulahi nga ako nahiusa pag-usab sa akong anak!

“Sa 1959 ang bag-ong amnestiya giproklamar sa U.S.S.R. Alang kini sa mga babaye nga dunay mga anak nga ubos sa pito ka tuig ang edad. Apan giingnan ako sa mga awtoridad sa prisohan nga kinahanglang mobiya una ako sa akong pagtuo. Wala ako mosugot niini ug busa napugos ako sa pagpabilin diha sa kampong prisohan.”

Si Brader Kurdas gipagawas sa 1968, sa edad nga 43. Tanantanan, siya nakasilbi ug 15 ka tuig sa prisohan tungod sa kamatuoran, lakip sa 8 ka tuig diha sa giguwardiyahan pag-ayong prisohan. Sa kataposan, siya mipauli sa Ukraine, ngadto sa iyang asawa ug anak. Ang ilang pamilya nagkahiusa pag-usab sa kataposan. Sa nakita niya ang iyang amahan, si Halyna misabak niya ug miingon: “Daddy! Wala nimo ako masabak sa daghang tuig, busa akong bawion karon ang nausik nga panahon.”

Human niana, ang pamilyang Kurdas nagbalhinbalhin, tungod kay kanunay silang palayason sa mga awtoridad gikan sa ilang pinuy-anan. Sa primero, nagpuyo sila sa sidlakang Ukraine, dayon sa kasadpang Georgia, ug sa Ciscaucasia. Sa kataposan, sila mibalhin sa Kharkov, diin didto sila malipayong nanimuyo hangtod karon. Si Halyna karon minyo na. Silang tanan matinumanong nagpadayon sa pag-alagad sa ilang Diyos, si Jehova.

Usa ka Maayong Panig-ingnan sa Pagtuo

Usahay, ang grabeng mga pagsulay sa pagtuo magpadayon sa daghang bulan, mga tuig, ug bisan mga dekada. Palandonga ang usa ka pananglitan. Si Yurii Kopos natawo ug nagdako dili layo sa matahom nga lungsod sa Khust sa Transcarpathia. Sa 1938, sa edad 25, siya nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Sa 1940, sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, siya gisentensiyahan ug walo ka bulan nga pagkapriso tungod sa iyang pagdumili sa pagsulod sa pagkasundalo sa Hungaria nga nagsuportar sa rehimeng Nazi. Sa Transcarpathia, ang lokal nga mga balaod niadtong panahona nagdili sa pagbitay sa mga priso tungod sa pagtuo. Busa, ang mga brader gipadala ngadto sa natad sa panggubatan diin ang Nazi nga balaod nagtugot niini nga mga pagbitay. Sa 1942, si Brader Kopos gipadala nga giguwardiyahan ug mga sundalo duyog sa ubang mga priso apil sa 21 pa ka Saksi ngadto sa pangunahan sa panggubatan duol sa Stalingrad, Rusya. Sila gipadala didto aron patyon. Apan, wala magdugay human sila nakaabot, ang mga sundalong Sobyet nagsugod sa pag-asdang, nadakpan ang mga sundalong Aleman ug ang mga igsoon usab. Ang mga Saksi gipadala ngadto sa kampong prisohan sa Sobyet, diin didto sila nagpabilin hangtod sa 1946 sa dihang sila gipagawas.

Si Brader Kopos mipauli, aktibong nakigbahin sa buluhatong pagsangyaw diha sa iyang kaugalingong dapit. Tungod sa iyang kalihokan, sa 1950 siya gisentensiyahan sa Sobyet nga mga awtoridad ug 25 ka tuig diha sa kampong prisohan. Apan, kay dunay amnestiya, siya gipagawas human sa unom ka tuig.

Human siya gipagawas, si Brader Kopos, niining tungora 44 anyos na, nagplano nga magpakasal kang Hanna Shyshko. Usa usab siya ka Saksi ug bag-o pa lang gipagawas sa prisohan human makasilbi ug napulo ka tuig nga sentensiya. Sila misumiter ug usa ka aplikasyon sa pagparehistro sa ilang kaminyoon. Sa gabii una pa sa ilang adlaw sa kasal, gidakop na usab sila ug gisentensiyahag napulo ka tuig nga pagkapriso diha sa kampo. Hinunoa, naantos nila kining tanang kalisod, ug ang ilang gugma nakalahutay sa tanang butang, lakip sa napulo ka tuig nga pagkalangan sa ilang kasal. (1 Cor. 13:7) Sa kataposan, human sila gipagawas sa 1967, sila nagpakasal.

Wala matapos diha ang sugilanon sa ilang kinabuhi. Sa 1973, si Brader Kopos, nga niining tungora 60 anyos na, gidakop na usab ug gisentensiyahan ug lima ka tuig sa pagkapriso diha sa kampo ug lima ka tuig nga pagkadestiyero. Iyang gisilbihan ang iyang sentensiya sa pagkadestiyero uban sa iyang asawa, si Hanna, sa Siberia, 5,000 kilometros gikan sa iyang gidak-ang lungsod sa Khust. Walay transportasyon paingon sa maong dapit pinaagi man ug sakyanan o tren, kondili pinaagi sa kahanginan lamang. Sa 1983, si Brader Kopos uban sa iyang asawa mipauli sa Khust. Si Hanna namatay sa 1989, ug si Brader Kopos matinumanong nagpadayon sa pag-alagad kang Jehova hangtod siya namatay sa 1997. Tanantanan, si Brader Kopos nakasilbi ug 27 ka tuig sa nagkalainlaing mga prisohan ug 5 ka tuig sa pagkadestiyero​—nga mototal ug 32 ka tuig.

Kining mapaubsanon ug maaghop nga tawo nakagugol ug halos ikatulong bahin sa siglo diha sa mga prisohan ug mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sa Sobyet. Ang maong talagsaong panig-ingnan sa pagtuo klarong nagpakita nga ang mga kaaway dili makapukan sa integridad sa maunongong mga alagad sa Diyos.

Temporaryong Nagkabahinbahin

Ang kaaway sa katawhan, si Satanas nga Yawa, mogamit ug daghang paagi sa pagpakig-away niadtong nagtuman sa matuod nga pagsimba. Gawas sa pagpanagmal, siya naningkamot sa paghatag ug mga pagduhaduha ug pagbahinbahin sa mga igsoon. Ilabinang tinuod kini sa kasaysayan sa mga Saksi ni Jehova sa Ukraine.

Sa mga tuig sa 1950, ang mga Saksi ni Jehova gipunayag hasi. Ang mga awtoridad walay hunong sa pagpangita sa mga lugar nga giimprentahan sa literatura. Ang may kaakohang mga igsoon kanunayng gidakop. Tungod niini, ang mga brader nga nanguna sa pagdumala sa buluhaton pulihan kanunay, makadaghan sa matag pipila ka bulan.

Kay nakakita nga ang mga Saksi ni Jehova dili mapahilom pinaagi sa pagdestiyero, pagpriso, pagdagmal, ug pagsakit, ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod migamit ug bag-ong mga taktika. Sila misulay sa pagpabahin sa organisasyon diha sa sulod pinaagi sa pagsabod ug mga binhi sa pagkawalay-pagsalig taliwala sa mga igsoon.

Sa tungatunga sa mga tuig sa 1950, gipahunong sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod ang dihadiha nga mga pagpangdakop sa tanang aktibo ug may kaakohang mga igsoon ug nagsugod sa pagpangespiya kanila. Kining mga igsoona kanunayng gipatawag sa mga opisina sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod. Sila giingnan nga makadawat sila ug salapi ug makatagamtam ug maayong karera kon sila mokooperar. Ang pagdumili sa pagkooperar moresulta ug pagkapriso o pakaulaw. Ang pipila, kay way pagtuo sa Diyos, mikompromiso tungod sa kahadlok o sa kadalo. Sila nagpabilin sa organisasyon, ug ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova ilang itug-an ngadto sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod. Lain pa, tumanon gayod nila ang mga instruksiyon sa mga awtoridad sa paghimo sa walay sala nga mga igsoon nga morag mabudhion sa panan-aw sa ubang matinumanong mga igsoon. Kining tanan nakamugna ug espiritu sa pagkawalay-pagsalig taliwala sa daghang igsoon.

Si Pavlo Ziatek nag-antos uyamot tungod niining pagkawalay-pagsalig ug walay pasikaranang mga pagduhaduha. Kining mapaubsanon ug madasigong brader napriso sa daghang tuig diha sa mga kampong prisohan ug iyang gigugol ang iyang tibuok kinabuhi sa pag-alagad kang Jehova.

Sa tungatunga sa mga tuig sa 1940, si Brader Ziatek nag-alagad ingong country servant. Gidakop, siya napriso sa napulo ka tuig diha sa kasadpang Ukraine. Sa 1956 siya gipagawas, ug sa 1957 siya mibalik sa iyang buluhaton ingong country servant. Ang komite sa nasod nag-apil sa walo ka brader gawas pa kang Brader Ziatek: upat gikan sa Siberia ug upat gikan sa Ukraine. Kining mga bradera maoy nagdumala sa buluhatong pagsangyaw sa Gingharian sa tibuok U.S.S.R.

Tungod sa lagyong mga distansiyang nalangkit ug kanunayng paglutos, kining mga bradera way maayong komunikasyon o way regular nga mga tigom. Sa ulahi, may mga hungihong ug mga tabi nga gipakaylap bahin kang Brader Ziatek ug sa ubang mga membro sa komite. Dihay hungihong nga si Brader Ziatek mikooperar sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod, nga siya nakatukod kono ug dakong balay nga gigamit ang kuwarta nga angay ipauswag sa buluhatong pagsangyaw, ug nga siya nakit-an nga nagsul-ob ug uniporme sa militar. Kining mga balitaa gihipos diha sa usa ka notbok ug gipadala ngadto sa mga magtatan-aw sa distrito ug sirkito sa Siberia. Bakak kining tanang akusasyon.

Sa kataposan, sa Marso 1959 ang ubang mga magtatan-aw sa sirkito sa Siberia mihunong sa pagpadala sa ilang mga report sa pag-alagad ngadto sa komite sa nasod. Kadtong mibulag wala mokonsulta sa hedkuwarter. Dugang pa, wala sila mosunod sa direksiyon sa lokal nga mga brader nga gitudlo nga maoy modumala. Nakapabahin kini sa mga Saksi ni Jehova sa U.S.S.R. sa daghang tuig.

Gidani sa mibulag nga mga brader ang ubang mga magtatan-aw sa sirkito sa paghimog samang baroganan. Tungod niini, ang mga report sa pag-alagad sa kanataran matag bulan sa pipila ka sirkito gipadala ngadto sa mga brader nga mibulag imbes ngadto sa gitudlo nga komite sa nasod. Ang kadaghanang igsoon sa kongregasyon wala mahibalo nga ang ilang report sa pag-alagad sa kanataran wala makaabot sa komite sa nasod, busa ang kalihokan sa mga kongregasyon wala maapektohi. Si Brader Ziatek mibiyahe sa daghang higayon ngadto sa Siberia, diin human niini daghang sirkito nagpadalag balik sa ilang mga report sa pag-alagad ngadto sa komite sa nasod.

Namalik sa Teokratikanhong Organisasyon

Sa Enero 1, 1961, samtang mipauli gikan sa biyahe sa pag-alagad sa Siberia, si Brader Ziatek gidakop diha sa tren. Siya gisentensiyahan na usab ug napulo ka tuig nga pagkapriso, niining higayona diha sa “espesyal” nga kampong prisohan sa Mordvinia, Rusya. Nganong “espesyal” kaayo kanang kampoha?

Ang pagsilbi sa ilang sentensiya sa pagkapriso diha sa lainlaing mga kampong prisohan nakahatag sa mga igsoon ug higayon sa pagsangyaw ngadto sa ubang mga priso, ug daghan ang nahimong mga Saksi. Natugaw niini ang mga awtoridad. Busa, sila midesidir sa paghipos sa tanang pangunang mga Saksi ngadto sa usa ka kampo aron sila dili makasangyaw sa uban. Sa naghinapos ang mga tuig sa 1950, kapin sa 400 ka brader ug mga 100 ka sister ang gihipos gikan sa nagkalainlaing mga kampong prisohan sa U.S.S.R. ug gibutang diha sa duha ka kampong prisohan sa Mordvinia. Taliwala sa mga priso mao ang mga brader nga membro sa komite sa nasod uban sa mga magtatan-aw sa sirkito ug distrito nga mibulag sa tinubdan sa komunikasyon ni Jehova. Sa dihang nakita niining mga bradera nga si Brader Ziatek napriso usab, sila nakaamgo nga dili diay tinuod nga siya mikooperar sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod.

Kasamtangan, tungod sa pagkadakop kang Brader Ziatek, diha nay nahimong mga kahikayan aron si Ivan Pashkovskyi maoy mopuli sa buluhaton sa country servant. Sa tungatunga sa 1961, si Brader Pashkovskyi nakigkita sa mga brader nga may kaakohan sa Polandia ug mipatin-aw nga nagkabahinbahin ang mga igsoon sa U.S.S.R. Siya mihangyo nga si Nathan H. Knorr sa hedkuwarter sa Brooklyn maghimog sulat nga nagpakita nga si Brader Ziatek gipaluyohan gihapon. Sa ulahi, sa 1962, si Brader Pashkovskyi nakadawat ug kopya sa sulat ngadto sa mga Saksi ni Jehova sa U.S.S.R., gipetsahan ug Mayo 18, 1962. Kini nag-ingon: “Ang mga komunikasyon nga nakaabot kanako matag karon ug unya nagpakita nga kamong mga igsoon sa U.S.S.R. nagpadayon sa paghupot sa inyong hugot nga tinguha nga mahimong matinumanong mga alagad ni Jehova nga Diyos. Apan ang uban kaninyo may mga problema sa paghupot ug panaghiusa uban sa inyong mga igsoon. Nagtuo ako nga nahitabo kini tungod sa dili maayong mga pasilidad sa komunikasyon ug sa tinuyo nga pagpalakaw ug mga tabi sa uban nga batok kang Jehova nga Diyos. Mao nga nagsulat ako kaninyo sa pagpahibalo nga giila sa Sosyedad si Brader Pavlo Ziatek ug ang mga brader nga nag-alagad uban kaniya ingong may kaakohang Kristohanong mga magtatan-aw sa U.S.S.R. Ang pagkompromiso ug hingaping tinamdan kinahanglang isalikway. Kita kinahanglang magmabuot sa hunahuna, makataronganon, mapasiboon ug malig-on usab sa mga prinsipyo sa Diyos.”

Kanang sulata uban sa hitabo nga gisentensiyahan si Brader Ziatek ug napulo ka tuig nga pagkapriso nakatabang sa paghiusa sa katawhan ni Jehova sa U.S.S.R. Daghang mibulag nga mga igsoon nga anaa sa prisohan ug sa mga kampong prisohan nagsugod sa pagbalik sa organisasyon. Ilang nahibaloan nga wala budhii ni Brader Ziatek ang organisasyon ug nga siya bug-os nga gisuportahan sa hedkuwarter. Sa dihang mosulat ngadto sa ilang mga pamilya ug mga higala, gidasig niining naprisong mga igsoon ang mga ansiyano sa ilang lokal nga mga kongregasyon sa pagkontak sa mga igsoon nga nagpabiling matinumanon ug sa pagsugod sa pagreport sa ilang kalihokan sa pag-alagad sa kanataran. Sa misunod nga dekada, gisunod sa kadaghanang mibulag nga mga igsoon kining tambaga, apan ingon sa atong makita unya, ang pagkab-ot sa tumong nga mahiusa nagpabiling suliran.

Nagpabiling Maunongon Diha sa mga Kampong Prisohan

Ang kinabuhi diha sa mga kampong prisohan lisod. Apan, ang naprisong mga Saksi mas maayog kahimtang kay sa ubang mga priso tungod sa ilang espirituwalidad. Sila dunay literatura, ug sila nakigkomunikar sa hamtong nga mga isigkamagtutuo. Kining tanan nakahatag ug maayong espiritu ug espirituwal nga pagtubo. Diha sa usa ka kampong prisohan, maayo kaayong pagkalubong sa mga sister ang pipila ka literatura nga walay makasakop niini. Kas-a, ang usa ka inspektor miingon nga aron mawagtang ang tanang “batok-Sobyet nga literatura” sa nasod, kinahanglan nilang kaloton ang lagwerta libot sa ilang prisohan nga dos metros ang giladmon ug ayagon ang yuta! Gitun-an ug maayo sa naprisong mga sister ang mga magasin nga bisan hangtod karon, 50 ka tuig nang milabay, nasag-ulo pa sa uban kanila ang mga bahin niadtong maong mga Bantayanang Torre.

Ang mga brader ug sister nagpabiling maunongon kang Jehova ug wala mokompromiso sa mga prinsipyo sa Bibliya, bisan sa lisod nga mga panahon. Si Mariya Hrechyna, kinsa nakagugol ug lima ka tuig diha sa mga kampong prisohan tungod sa iyang buluhatong pagsangyaw, miasoy sa mosunod: “Sa nadawat namo Ang Bantayanang Torre nga may artikulong ‘Innocence by Respect for Sacredness of Blood,’ kami midesidir nga dili maniudto sa komedor sa kampong prisohan kon karne ang idalit. Kasagaran, ang karne nga giluto niadtong mga kampoha dili maayong pagkapatulo ang dugo. Sa dihang nahibaloan sa guwardiya sa among prisohan kon nganong ang mga Saksi dili mokaon sa pipila ka pagkaon sa paniudto, siya midesidir sa pagpugos kanamo sa paglapas sa among mga prinsipyo. Siya misugo nga karne ang idalit matag adlaw sa pamahaw, paniudto, ug panihapon. Duha ka semana nga kami walay gikaon gawas sa pan. Bug-os kaming misalig kang Jehova, kay nahibalo nga nakita niya ang tanan ug nahibalo kon hangtod kanus-a kami makaantos. Sa kataposan sa ikaduhang semana nga ingon niini nga matang sa pagkaon, nausab ang hunahuna sa guwardiya ug nagsugod siya sa pagdalit kanamo ug mga utanon, gatas, ug bisan mantekilya. Among nakita nga si Jehova nagtagad gayod kanamo.”

Tabang Aron Makalahutay

Kon itandi sa ubang mga priso, ang mga igsoon positibo kaayo ug malaomon ug tinamdan sa kinabuhi. Kini nakatabang kanila sa pag-antos sa mga kalisod sa mga prisohang Sobyet.

Si Brader Oleksii Kurdas, kinsa napriso sa daghang tuig, miasoy: “Ang nakatabang kanako sa pag-antos mao ang hugot nga pagtuo kang Jehova ug sa iyang Gingharian, pagpakigbahin sa teokratikanhong kalihokan diha sa prisohan, ug regular nga pag-ampo. Laing butang nga nakatabang kanako mao ang akong pagtuo nga ako naglihok sa paagi nga nakapahimuot kang Jehova. Gihimo ko usab ang akong kaugalingon nga okupado. Makalilisang kaayo ang kalaay diha sa tanang prisohan. Daoton niini ang imong personalidad ug makabuang kini. Busa, naningkamot ako nga mahimong okupado sa teokratikanhong mga butang. Dugang pa, manghulam ako ug bisan unsang mabatonang mga libro bahin sa kasaysayan sa kalibotan, geograpiya, ug biolohiya gikan sa librarya sa prisohan. Mangita ako ug mga bahin sa libro nga moayon sa akong panglantaw sa kinabuhi. Niining paagiha mapalig-on ko ang akong pagtuo.”

Sa 1962, si Serhii Ravliuk gibartolina sulod sa tulo ka bulan. Dili siya mahimong makigsulti kang bisan kinsa, dili bisan sa mga guwardiya sa prisohan. Aron dili siya malisoan ug utok, nagsugod siya sa paghinumdom sa tanang teksto nga iyang nahibaloan. Nakahinumdom siya ug kapin sa usa ka libong mga bersikulo sa Bibliya ug gisulat kini sa mga piraso sa papel pinaagi sa lead sa lapis. Iyang gitagoan ang lead sa lapis diha sa mga gingi sa salog. Nakahinumdom usab siya ug kapin sa 100 ka ulohan sa artikulo gikan sa mga magasing Bantayanang Torre nga natun-an na niya. Gikalkulo niya ang mga petsa sa Memoryal alang sa mosunod nga 20 ka tuig. Kining tanan nakatabang kaniya sa paglahutay dili lamang sa hunahuna kondili sa espirituwal usab. Kini nakatabang nga ang iyang pagtuo kang Jehova magpabiling buhi ug malig-on.

“Mga Serbisyo” nga Gihimo sa mga Guwardiya sa Prisohan

Bisan pa sa pagsupak sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod, ang atong literatura nakalusot sa tanang babag, nakaabot bisan ngadto sa mga igsoon sa prisohan. Ang mga guwardiya sa prisohan nahibalo usab niini ug matag karon ug unya ganid nga mangrekisa sa tanang selda, literal nga lilion ang matag lungaglungag. Dugang pa, sa usa ka pagsulay aron makasakop ug literatura, regular nga ibalhin sa mga guwardiya ang mga priso sa lainlaing selda. Sa matag balhin, ang mga priso ganid nga rekisahon, ug kon may makit-ang literatura, kini embargohon. Unsay gihimo sa mga igsoon aron dili makit-an ang literatura?

Kasagaran, tagoan sa mga igsoon ang literatura diha sa mga unlan, kutson, sapatos, ug sa ilalom sa sinina. Diha sa ubang mga kampo ilang gikopya ang mga magasing Bantayanang Torre sa pino kaayo nga agi. Kon ibalhin ang mga priso gikan sa usa ka selda ngadto sa lain, putson usahay sa mga igsoon ang gamay kaayong magasin diha sa plastik ug tagoan kini ilalom sa ilang dila. Sa ingon nakahimo sila sa pagtipig sa ilang nihit nga espirituwal nga pagkaon ug padayon nga napakaon sa espirituwal nga paagi.

Si Vasyl Bunha napriso sa daghang tuig tungod sa kamatuoran. Silang duha sa iyang kauban sa selda, si Petro Tokar, naghimog sekretong tagoanan diha sa kinailadman sa sudlanag hiramenta sa panday. Diha niana nila tagoan ang orihinal nga mga kopya sa ubang mga publikasyon nga gipayuhot diha sa prisohan. Panday sa prisohan kining mga bradera, ug ang sudlanag hiramenta ihatag ngadto kanila kon may pandayon sila sulod sa prisohan. Sa dihang napasusi na nila ang sudlanag hiramenta kay dad-on sa gawas, ilang kuhaon ang orihinal nga magasin aron kopyahon. Human sa pagtrabaho sa tibuok adlaw, ang magasin ibutang ug balik diha sa sudlanag hiramenta. Hiposon sa guwardiya sa prisohan ang sudlanag hiramenta nga tuloy kandado ug sa luyo sa duha ka kinandadohang mga pultahan, tungod kay ang mga gabas, tigib, ug ubang mga hiramenta sa panday magamit man sa mga priso ingong mga armas. Busa, sa panahon nga mangrekisa ug mga literatura sa Bibliya, dili makahunahuna ang mga guwardiya sa pagsusi sa kinandadohang sudlanag hiramenta, nga gihipos uban sa mga gamit sa guwardiya sa priso.

Si Brader Bunha nakakita ug laing dapit nga katagoan sa orihinal nga mga kopya sa literatura. Tungod kay hanap man siya ug panan-aw, daghan siya ug mga antipara. Ang matag priso gitugotan sa pagbaton ug usa lang ka antipara sa usa ka higayon. Ang ubang mga antipara kinahanglang hiposon sa usa ka linain nga dapit, ug makuha kini sa mga priso kon gikinahanglan. Si Brader Bunha naghimog espesyal nga mga sudlanan alang sa iyang mga antipara ug butangan kinig orihinal nga gagmayng mga kopya sa mga publikasyon. Sa dihang kinahanglang maghimog kopya sa mga magasin, hangyoon lang ni Brader Bunha ang mga guwardiya sa prisohan sa paghatag kaniya sa lain niyang antipara.

Dihay mga kahimtang nga morag ang mga manulonda lamang ang makapanalipod sa literatura batok sa mga kamot sa mga guwardiya sa prisohan. Nahinumdom si Brader Bunha ug usa ka higayon sa dihang si Cheslav Kazlauskas nagdalag 20 ka bareta sa sabon diha sa prisohan. Ang katunga niini gisuksokan sa atong mga publikasyon. Namilig napulo ka bareta sa sabon nga tuslokan, wala tusloki sa guwardiya sa prisohan ang bisan unsang bareta nga gisuksokan ug literatura.

Walay Hunong nga Paningkamot sa Pagpahiusa

Gikan sa 1963, ang mga igsoon sa komite sa nasod regular nga nakapadala ug mga report sa pag-alagad sa kanataran ngadto sa Brooklyn. Gihikay usab nga dawaton sa mga igsoon ang mga publikasyon pinaagig microfilm. Niadtong panahona, dihay 14 ka sirkito ang tibuok U.S.S.R., ug 4 niini anaa sa Ukraine. Sa midaghan ang katawhan sa Diyos, pito ka distrito ang natukod diha sa Ukraine. Agig seguridad, ang matag distrito gihatagan ug mga ngalan sa babaye. Ang distrito sa sidlakang Ukraine ginganlan ug Alla; sa Volyn’, Ustina; sa Halychyna, Lyuba; ug sa Transcarpathia, dihay mga distrito nga ginganlag Katya, Kristina, ug Masha.

Kasamtangan, ang KGB (State Security Committee) nagpadayon sa ilang paningkamot sa pagbungkag sa panaghiusa sa mga Saksi. Ang hepe sa usa ka opisina sa KGB misulat sa iyang dakodako: “Uban sa katuyoan sa pagpadako sa pagbahinbahin sa sekta, nagkamulo kami sa pagpukgo sa dili maayong kalihokan sa mga lider sa Jehovistiko, sa pagdaot kanila sa panan-aw sa ilang mga kauban sa relihiyon, ug sa pagmugna sa ilang taliwala ug pagkawalay-pagsalig. Ang mga ahensiya sa KGB mihimog mga kahikayan nga nakatabang sa panagbahinbahin niini nga sekta ngadto sa duha ka magkaatbang nga mga grupo. Ang usa ka grupo gilangkoban sa mga sumusunod sa Jehovistikong lider nga si Ziatek, nga sa pagkakaron napriso, ug ang laing grupo gilangkoban sa mga sumusunod sa gitawag nga oposisyon. Kining mga situwasyona nakahatag ug paborableng mga kahimtang ug basehanan sa panagbahinbahin may kalabotan sa ideolohiya taliwala sa mga membro ug sa dugang nga pagkabungkag sa mga pundok sa organisasyon.” Dayon ang sulat miadmitir nga naglisod ang KGB sa ilang mga paningkamot. Kini nagpadayon: “Ang kinaabtikan sa mga lider sa Jehovistiko naghimog mga paagi sa pagsumpo sa among mga gihimo, naningkamot sa tanang posibleng paagi sa paglig-on sa mga pundok sa organisasyon.” Oo, ang mga igsoon nagpadayon sa pagtuman sa buluhaton sa pagpahiusa, ug gipanalanginan ni Jehova ang ilang mga paningkamot.

Gipresentar sa KGB ngadto sa mibulag nga mga igsoon ang usa ka palsipikadong sulat nga gikan kono kang Brader Knorr nga pabor sa ideya sa paghimog usa ka bulag, independenteng organisasyon sa mga Saksi ni Jehova. Gikutlo ang usa ka higayon sa pagbahinbahin tali kang Abraham ug Lot ingong pananglitan sa gitugot nga pagbulag gikan sa tinubdan sa komunikasyon sa organisasyon, kanang sulata gipadala sa tibuok U.S.S.R.

Ang matinumanong mga igsoon nagpadalag usa ka kopya sa sulat ngadto sa Brooklyn, ug sa 1971 sila nakadawat ug tubag nga nagbulgar nga palsipikado ang sulat. Diha sa sulat nga giadres ngadto sa mga igsoon nga mibulag gihapon gikan sa katawhan sa Diyos, si Brader Knorr miingon sa mosunod: “Ang bugtong linya sa komunikasyon nga gigamit sa Sosyedad mao kanang usa nga pinaagi sa tinudlong mga magtatan-aw sa inyong nasod. Walay laing tawo sa inyong nasod gawas niadtong tinudlong mga magtatan-aw ang awtorisado nga manguna taliwala kaninyo . . . ang tinuod nga mga alagad ni Jehova maoy usa ka nahiusang grupo. Busa ako nanghinaot ug nag-ampo nga unta kamong tanan mobalik sa panaghiusa sa Kristohanong kongregasyon ilalom sa tinudlong mga magtatan-aw ug sa ingon niana kita samang makabahin sa pagpamatuod.”

Dako kaayog nahimo kining sulata sa pagpahiusa sa mga igsoon. Bisan pa niana, ang uban nagkinaugalingon gihapon sa pagsulay sa pagkontak sa hedkuwarter, tungod kay wala gihapon silay pagsalig sa naglungtad nga tinubdan sa komunikasyon. Busa kining mibulag nga mga igsoon midesidir sa pagprobar. Nagpadala silag diyes ruble nga papel de-bangko ngadto sa Brooklyn ug mihangyo sa mga igsoon sa paggisi niini ngadto sa duha ug sa pagpadalag balik sa duha ka gigisi nga papel de-bangko ngadto sa Ukraine: ang katunga sa papel de-bangko ngadto sa mibulag nga mga igsoon pinaagi sa koreyo ug ang katunga ngadto sa tinubdan sa komunikasyon nga gigamit sa hedkuwarter.

Busa, ang katunga gipadala pinaagi sa koreyo. Ang ikaduhang katunga gidala sa mensahero ug gihatag ngadto sa mga membro sa komite sa nasod. Kini, sa baylo, ilang gihatag ngadto sa lokal nga mga igsoong may kaakohan sa Transcarpathia kinsa miadto sa pagpakigkita sa mibulag nga mga igsoon. Apan, ang uban sa mibulag nga mga igsoon nga nagtuo gayod nga ang mga membro sa komite sa nasod nakigkunsabo sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod wala gihapoy pagsalig.

Bisan pa niana, ang kadaghanan sa mibulag nga mga igsoon mibalik sa organisasyon. Ang mga paningkamot ni Satanas ug sa KGB sa pagpapha sa organisasyon sa mga Saksi ni Jehova sa U.S.S.R. pinaagi sa pagbahinbahin wala mosaler. Ang katawhan ni Jehova midaghan ug nahimong kusganon, makugihong naghimo sa buluhaton sa pagpahiusa ug pagsabod sa mga binhi sa kamatuoran diha sa bag-ong mga teritoryo.

Si Vasyl Kalin miingon: “Sila migamit ug daghang paagi sa pagsulay sa pagsumpo sa among tinguha nga makalakaw sa Kristohanong paagi sa kinabuhi. Bisan pa, kami nagpadayon sa pagsangyaw ngadto sa kaubang mga nadestiyero nga dili mga magtutuo. Sila gidestiyero tungod sa nagkalainlaing mga katarongan ug sa nagkalainlaing mga krimen. Daghan ang nagpakitag kaikag sa among mensahe. Dihay pipila ka kahimtang diin kining mga tawhana sa ulahi nahimong mga Saksi ni Jehova. Ilang gihimo kini bisan pag nahibalo sila nga gilutos kami sa ahensiya nga nagtan-aw sa kasegurohan sa Estado ug sa lokal nga administrasyon.”

Kristohanong Kinabuhi Gidili

Atong hisgotan karon ang lakbit nga sumaryo kon sama sa unsa ang Kristohanong kalihokan panahon sa unang mga dekada sa pagdili. Ang buluhaton sa mga Saksi ni Jehova gidili sa tibuok Ukraine gikan sa 1939. Bisan pa, ang pagsangyaw ug ang mga kalihokan sa kongregasyon miuswag, bisan ug kinahanglang mag-amping pag-ayo ang mga igsoon sa pagpamatuod ngadto sa uban. Ang mga interesado dili gayod una sultihan nga mga Saksi ni Jehova ang miduaw kanila. Masubsob nga ang mga pagtuon sa Bibliya diha sa balay dumalahon nga ginamit lamang ang Bibliya. Daghan ang nakakat-on sa kamatuoran niining paagiha.

Ang mga tigom sa kongregasyon gihimo ilalom niining mga kahimtanga. Sa daghang dapit, ang mga igsoon magtigom daghang beses sa usa ka semana sayo sa gabii o sa halawom nga gabii. Kortinahan nila ang ilang mga bentana ug baga nga panapton aron dili mamatikdan ug magtuon nga kingki nga suga ang gigamit. Sagad, ang matag kongregasyon makadawat ug usa lang ka kopya sa Ang Bantayanang Torre, nga sinulat sa kamot. Sa ulahi, ang mga igsoon nagsugod sa pagkadawat ug mga magasin nga giimprenta diha sa mga makina nga tighulad. Kasagaran, magtigom ang mga igsoon duha ka beses sa usa ka semana diha sa pribadong mga apartment sa Pagtuon sa Bantayanang Torre. Porsigido ang KGB sa ilang pagpangita sa mga dapit nga tigoman sa mga Saksi ni Jehova aron ilang masilotan ang may kaakohang mga igsoon.

Gigamit usab sa mga igsoon ang mga kasal ug paglubong ingong mga higayon sa pagtigom ug pagdinasigay sa usag usa nga may maayong pagkaandam nga mga pakigpulong sa Bibliya. Diha sa mga kasal, daghang batan-ong mga brader ug sister magbasag mga balak sa mga ulohan sa Bibliya ug magpasundayag ug mga drama sa Bibliya nga nagsul-ob ug mga sapot alang sa drama. Kining tanan naghatag ug maayong pagpamatuod ngadto sa daghang di-Saksi nga nanambong.

Sulod sa mga tuig sa 1940 ug 1950, daghang igsoon ang gidakop ug gipriso tungod lang kay mitambong niining mga tigoma. Apan, sa mga tuig sa 1960, ang situwasyon nausab. Sa dihang madiskobrehan ang tigom, ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod kasagarang naghimog listahan sa tanang mitambong sa tigom, ug ang tag-iya sa balay pamultahon ug tunga sa usa ka bulan nga suweldo. Usahay, kini nga polisa sundon nga dili-makataronganon. Kas-a, si Mykola Kostiuk ug ang iyang asawa mibisita sa ilang anak nga lalaki. Dihadiha, miabot ang mga polis ug gilista ang “tanan nga diha niadtong tungora.” Sa ulahi, ang anak ni Brader Kostiuk gipamulta tungod sa usa ka “gidili nga tigom sa mga Jehovistiko.” Ang pamilyang Kostiuk mireklamo sa awtoridad bahin niining hitaboa, kay wala may gihimong tigom niadtong tungora. Gipakanselar sa mga awtoridad ang multa.

Mga Pagsaulog sa Memoryal

Ang pagsagubang sa kanunayng kalisod dili sayon. Bisan pa, ang mga igsoon wala mabugnaw ug nagpadayon sa pagtigom nga regular. Ang pagsaulog sa Memoryal mao ang kinalisoran. Ang KGB magbantay gayod panahon sa Memoryal, kay sila mahibalo kanunayng mobanabana sa petsa sa selebrasyon. Sila naglaom nga kon ilang bantayan ang mga Saksi, ilang mahibaloan ang mga dapit nga pagatigoman sa Memoryal. Sa ingon niini “makaila” sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod ang bag-ong mga Saksi.

Ang mga igsoon nahibalo niining mga taktikaha, busa sila magbantay pag-ayo sa adlaw sa Memoryal. Ilang himoon ang kasaulogan diha sa mga dapit nga lisod tultolon. Ang mga interesado dili sultihan sa petsa ug dapit sa Memoryal. Kasagaran, ang mga Saksi moadto sa mga balay sa mga interesado sa adlaw sa Memoryal ug dad-on sila deretso sa dapit nga tigoman.

Kas-a, gihimo sa mga igsoon sa Transcarpathia ang Memoryal diha sa silong sa balay sa usa ka sister. Sanglit ang silong gibahaan, walay nagdahom nga magtigom ang mga tawo didto nga kutob sa tuhod ang tubig. Ang mga igsoon nagtukod ug plataporma nga gipasaka ibabaw sa tubig ug giadornohan ang silong alang sa Memoryal. Bisag nagtikubo silang nanglingkod sa plataporma ilalom sa mubo nga kisame, walay nakabalda kanila samtang malipayon nilang gisaulog ang Memoryal.

Sa laing okasyon, sulod sa mga tuig sa 1980, ang mga sakop sa usa ka Kristohanong pamilya milakaw ug sayo sa buntag aron sa pagtambong sa Memoryal. Sa pagkagabii sila nagtigom uban sa mga igsoon diha sa lasang aron sa pagsaulog sa Memoryal. Nag-ulan niadtong higayona, ug ang tanang brader ug sister nag-alirong ilalom sa mga payong nga nagbitbit ug mga kandila aron mahayagan. Human sa panapos nga pag-ampo ang tanan migikan. Sa pag-abot sa balay, nakita sa pamilya nga bukas ang mga ganghaan sa ilang lagwerta. Klaro kaayo nga ang mga polis o kaha ang mga tawo sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod nangita kanila. Bisag sila gikapoy ug nangabasa, ang tanan sa pamilya nalipay nga sila misayo paggikan sa ilang balay sa pagtambong sa Memoryal, sa ingon nakalikay sa komprontasyon uban sa mga awtoridad.

Sa Kiev naglisod gayod ang mga igsoon sa pagpangitag luwas nga dapit alang sa Memoryal. Dihay tuig nga midesidir sila sa pagsaulog sa Memoryal diha sa bus. Usa ka brader ang nagtrabaho ingong drayber sa bus sa kompaniya sa transportasyon, busa giabangan sa mga igsoon ang bus. Mga Saksi ni Jehova lamang ang gipasakay sa bus ug dayon miadto kini sa gawas sa siyudad ngadto sa usa ka hawan nga dapit sa lasang. Sa sulod sa bus, ang mga brader ug sister nagbutang ug gamayng lamesa nga may mga emblema sa Memoryal. Nagdala usab sila ug pagkaon. Takulahaw lang, mitungha ang mga polis. Apan, sila walay katarongan sa pagsamok sa mga igsoon, kay morag nangaon lang sila sa bus human sa usa ka adlaw nga pagtrabaho.

Diha sa ubang mga dapit sa Ukraine, gironda ang mga balay sa mga igsoon sa adlaw sa Memoryal. Sa pagsalop dayon sa adlaw, ang mga sakyanan nga may tulo o upat ka polis mopaingon sa mga balay nga gipuy-an sa mga Saksi. Susihon sa mga polis kon anaa ba sa balay ang mga igsoon o nangandam alang sa usa ka relihiyosong selebrasyon. Ang mga Saksi andam kanunay niini nga mga pagronda. Sapawan nilag pang-oran nga mga sinina ang ilang panglakaw nga sinina ug magpadayon sa pagtrabaho sa ilang naandang mga trabaho sa balay. Niining paagiha naghatag sila ug impresyon nga sila dili molakaw ug walay planong moadto sa bisan unsang relihiyosong selebrasyon. Inighuman sa ronda, hukason nila ang ilang pang-oran nga mga sinina ug andam na sa pag-adto sa Memoryal. Ang lokal nga mga awtoridad nalipay nga nahimo nila ang ilang trabaho, ug ang mga igsoon malinawong nakasaulog sa Memoryal.

Pagtagog Literatura

Hinumdomi nga sa kataposan sa mga tuig sa 1940, ang mga Saksi ni Jehova gisentensiyahan ug 25 ka tuig nga pagkapriso tungod lang kay dunay nakit-ang literatura diha sa ilang mga balay. Sa namatay si Stalin sa 1953, ang mga sentensiya sa pagkapriso tungod sa pagbaton ug literatura gipakubsan ug napulo ka tuig. Sa ulahi, ang pagbaton ug mga literatura sa Saksi multahan, ug ang literatura kompiskahon ug sunogon. Busa sa tibuok panahon sa pagdili, ang mga igsoon nangita gayod ug paagi sa pagtago sa literatura nga dili masakpan.

Gitagoan sa uban ang literatura diha sa mga balay sa ilang di-Saksi nga mga paryente o mga silingan; gilubong kini sa uban diha sa metal nga mga tangke ug sa mga bag nga plastik diha sa ilang mga tanaman. Si Vasyl Guzo, usa ka ansiyano nga taga-Transcarpathia, nahinumdom nga sa mga tuig sa 1960 iyang gihimo ang usa ka lasang sa Carpathian Mountains ingong “teokratikanhong librarya.” Iyang gibutang ang iyang literatura diha sa mga lata sa gatas nga iyang gidala sa lasang ug gilubong sa paagi nga ang mga tabon niini motupong sa yuta.

Usa ka brader nga napriso sa 16 ka tuig tungod sa iyang Kristohanong kalihokan miasoy: “Among tagoan ang literatura bisag asang dapit nga posibleng katagoan: diha sa bunker o kinubkob ilalom sa yuta, sa yuta, sa mga bungbong sa mga tinukod, sa mga kahon nga dunay sekretong tagoanan diha sa kinailadman, sa mga balaybalay sa iro nga dobleg-salog. Among tagoan usab ang literatura diha sa mga silhig ug sa mga igliligid sa pagmasag pan (dinhi namo sagad tagoan ang mga report sa pag-alagad sa kanataran). Dihay ubang mga dapit nga tagoanan usab​—mga tabay, kasilyas, pultahan, atop, ug sa tapok sa binughang mga kahoyng igsusugnod.”

Tagong mga Imprentahan

Bisan pag gipanid-ag maayo sa mga espiya nga Komunista ug sa mga awtoridad, ang espirituwal nga pagkaon padayon nga natagan-an alang niadtong gigutom ug giuhaw sa pagkamatarong. Ang mga kaaway sa kamatuoran napakyas sa pagsanta sa pagsulod sa among literatura sa U.S.S.R. ug miadmitir niana. Sa kataposan sa 1959, ang mantalaan sa mga trabahante sa tren sa Sobyet nga Gudok nagpatuo pa gani nga ang mga Saksi ni Jehova migamit ug mga lobo aron makasulod ang literatura sa Bibliya ngadto sa Unyon Sobyet!

Sa pagkatinuod, ang atong literatura wala makasulod sa Ukraine pinaagig lobo. Lokal nga giduplikar kini diha sa pribadong mga balay. Sa ulahi, naamgohan sa mga igsoon nga ang labing praktikal ug labing luwas nga dapit sa pag-imprenta ug literatura mao ang maayong pagkadismolar nga bunker. Maghimo sila niini diha sa mga silong sa balay ug sa mga bungtod.

Sa mga tuig sa 1960, ang usa niini nga bunker gihimo sa sidlakang Ukraine. Kini dunay bentilasyon ug elektrisidad. Ang entrada sa bunker maayo kaayong pagkatago nga usa ka adlawng nangita ang mga polis diha mismo sa ibabaw sa bunker nga gidugkal ang yuta ginamit ang puthawng mga bara. Wala silay nakit-an.

Kas-a ang tagong imprentahan gipanid-an ug maayo sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod. Sila nagduda nga ang literatura giimprenta diha sa balay, ug buot nilang masakpan kadtong nalangkit. Nakahatag kinig problema sa mga igsoon. Unsaon nila pagdala sa papel ngadto sa balay, ug unsaon nila pagpagawas sa literatura? Sa kataposan, nakakita sila ug solusyon. Giputos sa usa ka igsoon ang paldo sa mga papel ug habol sa bata ug gidala kini samag nagkugos ug masuso paingon sa balay. Sa nakasulod na sa balay, iyang gibilin ang papel didto, giputos sa habol ang bag-ong naimprenta nga mga gula, ug gidala kining maong “masuso” gawas sa balay. Ang KGB nakakita sa igsoon nga misulod ug migawas apan wala gayod magduda ug bisag unsa.

Ang mga igsoon sa Donetsk, Crimea, Moscow, ug Leningrad (karon St. Petersburg) nakadawat ug literatura nga giimprenta diha niini nga bunker. Dihay pipila ka batan-ong mga igsoong lalaki nga naghimog ingon niini nga bunker sa lungsod sa Novovolynsk, sa rehiyon sa Volyn’. Porsigido gayod kining mga igsoona sa pagtago sa lokasyon niining maong bunker nga diha na lang nila gipakita kini ngadto sa mga igsoon sa nahimong legal ang atong buluhaton sa Ukraine sulod sa siyam ka tuig!

Ang ingon niini nga imprentahan naglihok usab sa kinapusoran sa Carpathian Mountains. Ang mga igsoon nagpaagos ug tubig gikan sa gamayng sapa ngadto sa bunker, ug ang tubig nagpaandar sa gamayng generitor nga nagtaganag koryente alang sa suga, apan ang imprentahan gimanomano pagpadagan. Daghan kaayong literatura ang naimprenta diha niini nga bunker. Sa dihang nakamatikod ang KGB nga mas daghang literatura ang naapod-apod niining dapita, ilang gipangita ang imprentahan. Latid nga nangalot ang kapolisan aron makit-an ang bunker. Nagtakoban pa sila ingong mga geologo ug naglaaglaag sa kabukiran.

Sa dihang nakamatikod ang mga igsoon nga hapit nang madiskobrehan sa mga awtoridad ang bunker, si Ivan Dziabko miboluntaryo sa pagdumala sa imprentahan, tungod kay ulitawo man siya ug kon siya madakpan, walay mga batang mamatyan ug amahan. Sa kataposan sa ting-init sa 1963, ang bunker nadiskobrehan ug si Brader Dziabko gipatay dayon diha sa duol. Ang lokal nga mga awtoridad nalipay ug nagdumalag libreng mga paseyo alang sa hamtong ug kabataan diha sa “dapit diin nakigkontak ang mga Saksi ni Jehova sa Amerika pinaagig transmiter sa radyo.” Bisag butangbutang kana, kining makaguol nga hitabo nakahatag ug pamatuod sa tanang tawo niadtong dapita. Daghan ang nagpakitag dugang interes sa atong mensahe. Sa pagkakaron, dunay kapin sa 20 ka kongregasyon kanang bahina sa Carpathian Mountains.

Ang Pagkahinungdanon sa Pagmatuto sa Ginikanan

Gawas pa sa pag-embargo sa literatura, mga multa, pagpriso, pagsakit, ug pagbitay, ang ubang mga Saksi nakaagom ug makapahilap sa kasingkasing nga kasinatian tungod kay gikuha gikan kanila ang ilang mga anak. Si Lydia Perepiolkina, nga nagpuyo sa sidlakang Ukraine, dunay upat ka anak. Ang iyang bana, nga usa ka opisyal sa departamento sa nasodnong kalihokan, nakigdiborsiyo sa 1964 tungod kay Saksi si Lydia. Ang korte mihukom nga dili si Sister Perepiolkina ang makaangkon sa iyang mga anak. Ang iyang siyete-anyos nga kaluha​—lalaki ug babaye—​gihatag ngadto sa iyang bana, kinsa mibalhin uban kanila sa distansiya nga 1,000 kilometros sa kasadpang Ukraine. Ang korte midesisyon nga ang laing duha pa ka anak ipadala ngadto sa usa ka sagopanan. Sa dihang si Lydia gitugotan sa pagsulti, iyang giingnan ang korte: “Nagtuo ako nga si Jehova dunay gahom sa paghatag kanako ug balik sa akong mga anak.”

Human sa husay naaninaw ni Lydia ang pagtultol ug pagtagad ni Jehova. Sa usa ka katarongan nga wala mahibaloi, wala ipadala sa mga awtoridad ang nahibiling duha ka bata ngadto sa sagopanan apan gitugotan sila sa pagpuyo uban kaniya. Sa nagsunod nga pito ka tuig sa panahon sa iyang pagbakasyon, si Lydia mobiyahe aron maduaw ang iyang ubang duha ka anak, ang kaluha. Bisag gidid-an si Lydia sa iyang bana kanhi sa pagpakigkita kanila, siya wala moangka. Inig-abot sa siyudad nga gipuy-an sa iyang mga anak, siya magpalabay sa gabii diha sa estasyon sa tren ug unya makigkita sa iyang mga anak sa ilang pagpaingon sa eskuylahan. Iyang gipahimuslan kining bililhong mga higayon sa pagsulti kanila bahin kang Jehova.

Milabay ang mga tuig, ug si Lydia maunongong ‘nagpugas ug binhi uban ang mga luha’ diha sa mga kasingkasing sa iyang mga anak. Sa ulahi siya ‘nakaani uban ang hugyaw sa kalipay.’ (Sal. 126:5) Sa dihang nag-14 anyos ang kaluha, sila mipili sa pagpuyo uban sa ilang inahan. Naningkamot gayod si Lydia sa pagtudlo sa iyang mga anak sa kamatuoran. Samtang ang duha sa iyang mga anak mipili ug lahi nga dalan, si Lydia ug ang iyang kaluha maunongong nag-alagad kang Jehova.

Maarang-arang nga Kausaban

Sa Hunyo 1965 ang Korte Suprema sa Ukraine mihukom nga ang literatura sa mga Saksi ni Jehova maoy bahin sa relihiyon ug dili batok-Sobyet. Bisag kanang desisyona nagtumong lamang sa usa ka kaso sa korte, kini nakaimpluwensiya sa umaabot nga mga desisyon sa korte sa tibuok Ukraine. Ang mga awtoridad mihunong na sa pagdakop sa mga tawo tungod kay nagbasag literatura sa Bibliya, apan nagpadayon gihapon sila sa pagpriso sa mga Saksi tungod sa ilang kalihokang pagsangyaw.

Laing dakong kausaban ang nahitabo sa ulahing bahin sa 1965. Ang gobyerno sa U.S.S.R. nagpakanaog ug balaod nga naghatag ug kagawasan sa tanang Saksi nga gidestiyero sa Siberia sa 1951. Karon gitugotan na sila sa pagbiyahe nga walay mga restriksiyon sa tibuok Unyon Sobyet, apan dili nila mabawi ang gikompiskar nga mga balay, baka, ug ubang mga kabtangan. Tungod sa mga problema bahin sa pagparehistro, diyutay lang ang makabalik sa lugar nga ilang gipuy-an kaniadto.

Daghang igsoon nga gipadala ngadto sa Siberia sa 1951 nagsugod sa pagpuyo sa nagkalainlaing dapit sa U.S.S.R., sama sa Kazakhstan, Kyrgyzstan, Georgia, ug Ciscaucasia. Ang uban nanimuyo sa sidlakan ug habagatang Ukraine, nga nagdala sa mga binhi sa kamatuoran ngadto niining mga lugara.

Malig-on Bisan sa Pagpit-os

Samtang ang gihisgotan sa ibabaw nga mga kausaban miarang-arang, ang KGB wala mausab sa tinamdan niini ngadto sa mga Saksi ni Jehova. Ang KGB migamit ug lainlaing paagi agig pagsulay sa paghasi sa mga Saksi aron isalikway nila ang ilang pagtuo. Pananglitan, ang usa ka buhat mao ang pagkuha sa usa ka brader gikan sa iyang trabahoan ug itener siyag pipila ka adlaw sa opisina sa KGB o sa usa ka hotel. Sa panahon nga siya itener, ang brader kasab-an, imbestigahon, ulog-ulogan, ug hulgaon sa grupo sa tulo o upat ka membro sa KGB. Magpulipuli sila sa paghimo niini aron ang brader dili makahigayon sa pagkatulog. Unya, ang brader buhian, apan itener na usab aron ipaagom sa mao gihapong buhat paglabay sa usa o duha ka adlaw. Gihimo kini sa KGB ngadto usab sa mga sister, apan dili kanunay.

Ang mga igsoon kanunayng ipatawag ngadto sa mga opisina sa KGB. Nag-ipit sa mga igsoon aron isalikway ang ilang pagtuo, ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod naglaom nga makakita ug bag-ong mga komplot sulod sa organisasyon. Dugang pa, ilang giipit ang mga igsoon sa moral ug sa emosyonal nga paagi kon modumili sila sa pagkompromiso sa ilang pagtuo. Pananglitan, si Mykhailo Tilniak nga nag-alagad sa daghang tuig ingong magtatan-aw sa sirkito sa Transcarpathia nahinumdom: “Sa usa ka panagsultihay, ang mga opisyal sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod nga nagsul-ob ug uniporme sa militar buotan kaayo ug positibo. Ila akong giimbitar sa pagpangaon uban nila diha sa duol nga restawran. Apan gipahiyoman lang nako sila, nagbutang ako ug 50 ka ruble (mga katunga sa usa ka bulan nga suweldo) diha sa lamesa, ug miingon nga makahimo sila sa pagpangaon nga wala ako.” Si Brader Tilniak nahibalo nga seguradong ilang kuhaan siyag letrato samtang nagkaon ug nag-inom uban sa mga tawo nga nagsul-ob ug uniporme sa militar. Kining mga letratoha mahimong gamiton sa ulahi ingong “ebidensiya” nga siya mikompromiso sa iyang pagtuo. Makapugas kini ug mga binhi sa pagduhaduha taliwala sa mga igsoon.

Alang sa kadaghanan, dihay mga dekada nga giipit sila aron isalikway nila ang ilang pagtuo. Si Bela Meysar nga taga-Transcarpathia maoy usa ka pananglitan. Gidakop sa unang higayon sa 1956, kining kulag-eksperyensiya nga batan-ong brader walay-kalibotan nga mipirma ug mga pamulong mahitungod sa among buluhaton, nga tungod niini ang pipila ka brader gipatawag sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod. Sa ulahi, nasabtan ni Brader Meysar ang iyang sayop ug nangaliyupo kang Jehova nga dili masentensiyahan ang usa niadtong mga igsoona. Tuod man, sila wala dakpa, apan si Brader Meysar mismo gisentensiyahan ug walo ka tuig nga pagkapriso.

Sa iyang pagpauli gidid-an siya sa pagbiya sa iyang baryo sulod sa duha ka tuig. Matag Lunes siya kinahanglang moreport sa opisina sa kapolisan aron magparehistro. Tungod kay midumili man siya sa pagbansay sa pagkasundalo sa 1968, siya gisentensiyahan ug usa ka tuig nga pagkapriso. Human siya napriso, siya mipauli ug nagpadayon sa pag-alagad kang Jehova nga madasigon. Sa 1975, sa edad nga 47, siya gisentensiyahan na usab.

Sa dihang nasilbihan na ni Brader Meysar ang lima-ka-tuig nga sentensiya sa pagkapriso, siya gipadala ngadto sa Yakutsk sa Rusya alang sa lima ka tuig nga pagkadestiyero. Gipasakay siya ug ayroplano paingon didto, kay wala may mga dalan paingon nianang dapita. Samtang nagpanaw, ang batan-ong mga sundalo nga giasayn sa pagkuyog kaniya nangutana: “Iyo, nganong kuyaw ka man kaayo nga kriminal?” Sa pagtubag, gisaysay ni Brader Meysar ang iyang paagi sa kinabuhi ug gisangyawan silag maayo mahitungod sa katuyoan sa Diyos alang sa yuta.

Sa primero, sa pag-abot ni Brader Meysar, ang lokal nga mga awtoridad nahadlok niining “kuyaw kaayo nga kriminal,” nga maoy paghubit bahin kaniya diha sa mga dokumento. Sa ulahi, tungod sa maayong Kristohanong batasan ni Brader Meysar, gisultihan sa lokal nga mga awtoridad ang sinugo sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod: “Kon kamo aduna pay sama niining matanga sa mga kriminal, palihog ipadala sila kanamo.”

Mipauli si Brader Meysar sa 1985 sa edad nga 57. Sulod sa iyang 21 ka tuig nga pagkapriso, ang iyang matinumanong asawa, si Regina, nagpuyo sa ilang balay sa Transcarpathia. Bisan pag layo kaayo ug dako ang gastos, kanunay niyang bisitahan ang iyang bana sa prisohan, nga mobiyahe ug kapin sa 140,000 kilometros.

Bisag gipagawas na si Brader Meysar, daghang polis ug mga sinugo sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod ang mobisita sa iyang balay sa baryo sa Rakoshyno. Kini nga mga pagbisita nahimong kataw-anan. Sa unang mga tuig sa 1990, si Theodore Jaracz sa Nagamandong Lawas kuyog sa ubang mga igsoon nga gikan sa komite sa nasod miduaw sa siyudad sa Uzhgorod sa Transcarpathia. Sa pagpamauli balik sa Lvov, sila midesidir sa pagduaw makadiyot kang Brader Meysar. Usa ka sister nga nagpuyo sa duol nakakita ug tulo ka awto nga nagpaingon sa simpleng balay ni Brader Meysar ug siyam ka tawo ang migula. Nakuyawan kaayo siya niini nga siya midagan paingon sa laing igsoon nga gikutasan nga nagbalita nga nangabot ang KGB sa pagdakop na usab kang Brader Meysar! Pagkadako sa iyang kalipay sa dihang nahibalo nga siya nasayop!

Mga Pagpauswag ug mga Kausaban sa Organisasyon

Sa 1971, si Michael Dasevich gitudlo ingong country servant. Ang komite sa nasod niadtong tungora naglakip sa tulo ka brader gikan sa kasadpang Ukraine, duha gikan sa Rusya, ug usa gikan sa Kazakhstan. Ang matag usa kanila nag-alagad usab ingong nagapanawng magtatan-aw. Dugang pa, ang matag usa dunay sekular nga trabaho aron makatagana sa ilang mga pamilya. Ang mga teritoryo ilalom sa pagdumala sa mga igsoon gikan sa kasadpang Ukraine layo kaayo gikan sa ilang dapit nga gipuy-an. Si Stepan Kozhemba mibiyahe ngadto sa Transcarpathia, ug si Alexei Davidjuk miduaw sa nahibiling bahin sa kasadpang Ukraine maingon man sa Estonia, Latvia, ug Lithuania. Si Brader Dasevich mobiyahe ngadto sa sidlakang Ukraine, sa kasadpan ug sa sentral Rusya, Ciscaucasia, ug Moldavia. Ang mga brader sa komite sa nasod regular nga moduaw sa gihisgotan sa ibabaw nga mga teritoryo, nga magdumala ug mga tigom uban sa mga magtatan-aw sa sirkito ug distrito, magdasig sa lokal nga mga Saksi, ug magkuha sa mga report sa pag-alagad.

Kining maong mga brader may mga koneksiyon usab sa mga mensahero nga gikan sa gawas sa nasod ingong mga turista, nga magdala sa literatura ug sulat. Gikan sa ulahing bahin sa tuig 1960 hangtod nga gihatagan ug kagawasan sa relihiyon sa 1991, ang among mga magsusupak wala gayod makasugpo sa pagbayloanay sa sulat.

Sa 1972 ang Nagamandong Lawas naghatag ug instruksiyon nga maghimog mga rekomendasyon diha sa sulat dihang magtudlo ug mga brader ingong mga ansiyano. Ang ubang mga brader nagpanuko sa pagrekomendar, kay nahadlok nga kining maong mga listahan sa mga rekomendasyon mahulog unya sa mga kamot sa mga polis. Una pa niini, walay listahan nga sama niini ang naglungtad sukad sa bisan hain nga kongregasyon. Kasagaran, ang mga igsoon wala gani mahibalo sa apelyido sa ubang mga igsoon sa ilang kongregasyon. Sa primero, pipila lang ang girekomendar aron moalagad ingong mga ansiyano tungod kay daghan ang dili gustong maapil ang ilang mga ngalan sa bisan unsang listahan. Apan human mahimo ang kahikayan nga walay nahitabong dili maayo, ang uban nag-usab sa ilang mga hunahuna, narekomendar, ug matinumanong midawat sa responsibilidad ingong mga ansiyano sa mga kongregasyon.

Ang Panalipod ni Jehova Panahon sa mga Pagrekisa

Usa ka buntag niana nangabot ang mga polis aron sa pagrekisa sa balay ni Vasyl ug Nadiya Bunha. Si Sister Bunha diha niadtong tungora sa balay uban sa ilang kuwatro-anyos nga anak nga lalaki nga natulog sa dihang kalit nga may mituktok ug kusog sa pultahan. Kay nakaamgo nga nangabot ang mga polis, dalidaling gilabay ni Sister Bunha sa lung-agan ang mga report sa pag-alagad sa kanataran ug ang ubang mga papeles may kalabotan sa kalihokang pagsangyaw. Dayon iyang gibuksan ang pultahan aron makasulod ang mga polis. Dalidaling midagan ang mga polis paingon sa lung-agan, nga mainampingong nagkuha sa nasunog nga mga report, ug gibuklad kini ibabaw sa mantalaan diha sa lamesa. Ang nasulat diha sa nasunog nga papel mabasa gihapon. Sa dihang natapos sila sa pagrekisa sa balay, ang tanang polis uban kang Sister Bunha nangadto sa kamalig aron sa pagrekisa didto. Kasamtangan, ang bata nakamata, ug sa nakakita sa sunog nga mga papel diha sa lamesa, midesisyon sa paghipos niini. Iyang gikuha ang tanang sunog nga mga report ug gilabay kini sa basurahan. Dayon mibalik siya sa iyang katre. Sa dihang namalik ang mga polis, nakurat sila ug nabalo sa pagkakita nga ang ilang delikado nga “lig-ong ebidensiya” dili na gayod mapuslan!

Sa 1969 ang balay ni Bunha girekisa pag-usab. Niining higayona diha si Brader Bunha sa balay, ug nakit-an sa mga polis ang report sa pag-alagad sa kanataran sa kongregasyon. Apan, sa kadanghag, gipasagdan nila kini diha sa lamesa nga tungod niini nakahigayon si Brader Bunha sa pagdaot niini. Tungod niini, siya gisentensiyahan ug 15 ka adlaw nga pagkapriso. Dayon, gipugos sa ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod si Brader Bunha sa pagbalhin ug puyo; busa dugaydugay nga siya nakapuyo ug nakasangyaw sa Georgia ug Dagestan. Sa ulahi, siya mibalik sa Ukraine ug nagpabiling matinumanon hangtod siya namatay sa 1999.

“Misyonaryong Panaw” Giorganisar sa mga Ahensiya sa Gobyerno nga Nagtan-aw sa Kasegurohan sa Nasod

Sa mga tuig sa 1960 ug 1970, daghang aktibong mga igsoon gipugos sa mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod sa pagbalhin ngadto sa nagkalainlaing dapit. Nganong nahitabo kini? Ang lokal nga mga awtoridad dili gustong magpadala ug negatibong mga report ngadto sa Kiev bahin sa mga resulta sa batok-relihiyoso nga kalihokan diha sa ilang mga distrito. Sumala sa ilang napanid-an, naamgohan sa lokal nga mga awtoridad nga ang gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova mitubo matag tuig. Apan, diha sa ilang mga report ngadto sa Kiev, gusto nilang ipakita nga wala modaghan ang mga Saksi. Busa, gipugos sa lokal nga mga awtoridad ang mga igsoon sa paghawa sa ilang teritoryo aron sila makareport nga wala modaghan ang mga Saksi diha sa ilang dapit.

Kining pagpabalhin sa mga Saksi gikan sa usa ka teritoryo ngadto sa lain misangpot sa pagkaylap sa mga binhi sa kamatuoran. Kasagaran, sila maoy mga Saksi nga nanguna sa buluhaton. Sa pagkatinuod, kining madasigong mga brader ug sister “gidasig” sa mga awtoridad sa pagbalhin ngadto sa dapit nga “mas dako ang panginahanglan,” sumala sa atong pagtawag karon. Sila nag-alagad niining mga dapita, ug sa ulahi, natukod ang bag-ong mga kongregasyon.

Pananglitan, si Ivan Malitskyi nga taga-Ternopol’ gimandoan sa pagpahawa sa iyang balay. Siya mibalhin ngadto sa Crimea sa habagatang Ukraine, diin pipila lang ka igsoon ang nagpuyo. Sa 1969 dihay usa lang ka kongregasyon sa Crimea, apan karon dunay kapin sa 60! Si Ivan Malitskyi nagpadayon sa pag-alagad ingong ansiyano sa usa niini.

Kataposang mga Tuig sa Pagdili

Sa 1982, human mausab ang liderato sa U.S.S.R., laing matang sa paglutos ang mikaylap sa tibuok Ukraine, nga midurar ug duha ka tuig. Daw kini nga paglutos walay panugot sa mga lider sa U.S.S.R. Hinunoa, ang bag-ong mga lider sa Sobyet nagsugo sa paghimog mga kausaban ug mga reporma diha sa mga republika. Aron ipakita ang ilang kasibot ug kaikag sa paghimog mga reporma, gipriso sa lokal nga mga awtoridad sa ubang bahin sa Ukraine ang pipila ka prominenteng mga Saksi. Bisag kining bul-og sa paglutos wala makaapektar sa kadaghanan sa mga igsoon, ang ubang mga Saksi nakaagom ug emosyonal ug pisikal nga kadaot.

Sa 1983, si Ivan Migali nga taga-Transcarpathia gisentensiyahan ug upat ka tuig nga pagkapriso. Giembargo sa mga awtoridad sa Sobyet ang tanang kabtangan niining 58-anyos nga ansiyano. Sa girekisa ang balay ni Brader Migali, ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod nakakita ug 70 ka magasin nato. Kining mapaubsanon ug malinawong tawo ilado sa komunidad ingong magwawali sa Bibliya. Kining duha ka ebidensiya​—ang iyang pagkabaton ug literatura ug ang iyang pagsangyaw​—gigamit ingong mga rason sa pagdakop kaniya.

Dihay gihimong sunodsunod nga grupong mga bista sa sidlakang Ukraine panahon sa 1983 ug 1984. Daghang Saksi napriso gikan sa upat ngadto sa lima ka tuig. Napugos ang kadaghanang igsoon sa pagsilbi sa ilang mga sentensiya, dili sa tugnawng Siberia o Kazakhstan, kondili sa Ukraine. Ang uban gilutos bisag gipriso na sa dihang pasakaan na usab sila ug bakak nga mga sumbong nga nakalapas sa mga balaod sa prisohan. Ang tuyo maoy sa pagpangitag mga katarongan sa pagdugang sa ilang mga sentensiya sa pagkapriso.

Gipadala usab sa ubay-ubayng mga guwardiya sa prisohan ang mga igsoon ngadto sa Sobyet nga mga ospital sa buang, nga naglaom nga ang mga Saksi mabuang ug mohunong sa pagsimba sa Diyos. Apan gipalig-on sa espiritu ni Jehova ang mga igsoon, ug sila nagpabiling maunongon kang Jehova ug sa iyang organisasyon.

Kadaogan sa Teokrasya

Sa ikaduhang katunga nga bahin sa mga tuig sa 1980, miluag ug diyutay ang pagsupak may kalabotan sa putli nga pagsimba. Ang gidaghanon sa mga magmamantala sa lokal nga mga kongregasyon mitubo, ug dugang literatura ang mabatonan sa mga igsoon. Human sa pagbisita sa mga paryente sa gawas sa nasod, ang ubang mga Saksi nagdalag mga magasin ug mga libro. Alang sa mga igsoon, ilabina niadtong anaa sa mga kampong prisohan sa Sobyet, mao pa kadto ang unang higayon nga nakahawid ang ilang mga kamot ug orihinal nga publikasyon sa Bibliya. Bisan pa niana, ang uban dili makatuo nga sila makaabot sa panahon sa dihang ang orihinal nga kopya sa Ang Bantayanang Torre makalusot sa Iron Curtain.

Human sa daghang tuig sa pagpakig-away batok sa mga Saksi ni Jehova, ang mga awtoridad sa kataposan nagsugod sa pagkalma. Ang mga igsoon gidapit na karon sa pagpakigkita sa sekular nga mga hawas sa mga opisina sa lokal nga relihiyosong mga kalihokan. Ang uban niini nga mga awtoridad mainandamon sa pagpakigkita sa mga Saksi ni Jehova gikan sa hedkuwarter sa kalibotan sa Brooklyn. Masabot, sa primero ang mga igsoon nagduda nga usa kini ka laang. Apan ang panahon tinuod nga nagkausab alang sa katawhan ni Jehova. Sa 1987 ang mga awtoridad nagsugod sa pagpagawas sa nangapriso nga mga Saksi. Sa ulahi, ubay-ubayng mga igsoon misulay sa pagtambong sa 1988 nga distritong kombensiyon sa kasikbit nga Polandia. Sumala sa ilang mga dokumento, sila moduaw sa mga higala ug mga paryente. Sa ilang dakong katingala, sila gitugotan sa mga awtoridad sa pagbiyahe sa gawas sa nasod! Ang mga igsoon sa Polandia nanghatag ug daghang literatura ngadto sa mga bisita gikan sa Ukraine. Sa pagpamauli, ang mga igsoon gikan sa Ukraine girekisa diha sa utlanan, apan sa dakong bahin, ang mga opisyal sa aduwana wala mangembargo ug literatura sa Bibliya. Busa, ang mga igsoon nakapasulod ug mga Bibliya ug ubang mga publikasyon ngadto sa nasod.

Ang maabiabihong mga igsoon sa Polandia nagdapit ug daghan pa gikan sa Ukraine aron sa pagduaw kanila pagkasunod tuig. Busa sa 1989, libolibo ang mabinantayong mitambong sa tulo ka internasyonal nga mga kombensiyon sa Polandia ug nagdalag dugang literatura ngadto sa Ukraine. Niana gihapong tuiga, sumala sa usa ka kasabotan uban sa Opisina sa Relihiyosong mga Kalihokan, ang mga Saksi ni Jehova gitugotan sa pagdawat ug relihiyosong literatura nga gikan sa gawas sa nasod pinaagig koreyo, apan duha lang ka kopya matag publikasyon sa usa ka pagpadala sa koreyo. Ang mga igsoon sa Alemanya nagsugod sa pagpadalag mga pakete sa mga libro ug mga magasin sa regular. Imbes maghimog mga kopya sa mga magasin sa tago diha sa mga bunker o panahon sa halawom nga kagabhion diha sa silong sa ilang mga balay, ang mga igsoon karon nagadawat ug mga publikasyon sa legal nga paagi diha sa ilang lokal nga mga buhatan sa koreyo. Daw sama kini sa usa ka damgo! Ang pagbati sa daghang karaan na nahisama nianang sa mga Hudiyo human sa ilang pagpamalik ngadto sa Jerusalem gikan sa pagkadestiyero: “Kami nahisama niadtong nagdamgo.” (Sal. 126:1) Apan sinugdanan lang kadto sa maanindot nga “damgo.”

Kombensiyon sa Warsaw

Sa 1989, ang mga igsoon sa Brooklyn nagsugyot nga ang komite sa nasod magsugod sa pagpakigsabot sa mga awtoridad sa pagparehistro sa atong publikong ministeryo. Dugang pa, sila si Milton Henschel ug Theodore Jaracz sa Brooklyn Bethel miduaw sa mga igsoon sa Ukraine. Sa pagkasunod tuig, ang mga awtoridad legal nga nagtugot sa libolibong mga Saksi ni Jehova sa pagtambong sa kombensiyon sa Polandia. Sa dihang nagparehistro sa ilang mga dokumento alang sa biyahe, ang mga igsoon miingon​—nga magarbohon ug may masilakong mga mata​—nga sila gustong moadto sa Polandia, dili sa pagbisita sa ilang mga higala ug mga paryente, kondili sa pagtambong sa kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova!

Ang kombensiyon sa Warsaw talagsaon kaayo alang sa mga bisita gikan sa Ukraine. Ang mga luha sa kalipay midaligdig sa ilang mga aping: kalipay tungod sa pagpakigkita sa mga isigka-Kristohanon, kalipay tungod sa ilang kaugalingong upat-ug-kolor nga mga kopya sa mga publikasyon sa ilang lumad nga pinulongan, ug kalipay tungod sa kagawasan sa pagpakigtigom. Ang mga igsoon sa Polandia nagpakita ug mahigugmaong pagkamaabiabihon ngadto kanila, nga naghatag kanila sa tanan nilang mga panginahanglan.

Daghang nangapriso kaniadto nga samag pagtuo nagkita sa unang higayon niining kombensiyona sa Warsaw. Kapin sa usa ka gatos nga gikan sa “espesyal” nga kampo sa Mordvinia​—diin gatosan ka mga Saksi ang gipriso—​nagkita didto. Daghan kanila nagtindog lang nga nagtinan-away sa usag usa ug nanghilak sa kalipay. Usa ka Saksi nga taga-Moldavia nga nakagugol ug lima ka tuig sa selda sa prisohan uban kang Bela Meysar wala makaila kaniya. Ngano? “Mahinumdom ko nimo nga nagsul-ob ug estrayp nga uniporme sa priso, ug karon ikaw nag-amerkana ug nagkorbata na!” siya miingon.

Relihiyosong Kagawasan sa Kataposan!

Sa kataposan sa tuig 1990, ang mga institusyon sa hukmanan nagsugod sa pag-absuwelto sa ubang mga Saksi ni Jehova, nga gibalikan sila sa ilang mga katungod ug mga pribilehiyo. Sa samang higayon, ang komite sa nasod nagtukod ug usa ka grupo nga mohawas sa mga Saksi ni Jehova sa ilang pagpakigkita sa mga opisyales sa gobyerno. Si Willi Pohl nga gikan sa sanga sa Alemanya maoy nagdumala niining grupoha.

Ang dugayng mahuman nga mga miting uban sa mga opisyales sa Estado sa Moscow ug Kiev miresultag dugay nang gihulat nga kagawasan sa mga Saksi. Ang relihiyosong organisasyon sa mga Saksi ni Jehova legal nga narehistro sa Ukraine sa Pebrero 28, 1991, ang una sa maong mga pagkarehistro sa teritoryo sa U.S.S.R. Sa milabay ang usa ka bulan, sa Marso 27, 1991, kining maong organisasyon narehistro usab sa Pederasyon sa Rusya. Busa, human sa kapin sa 50 ka tuig sa mga pagdili ug paglutos, ang mga Saksi ni Jehova sa kataposan nakabaton ug relihiyosong kagawasan. Wala madugay human niana, sa ulahing bahin sa 1991, ang Unyon Sobyet nawagtang, ug gideklarar sa Ukraine ang independensiya niini.

Ang Maayong Yuta Namungag Daghan

Sa 1939 nianang gitawag karon nga Ukraine, dihay duolan sa 1,000 ka magmamantala sa Gingharian sa Diyos nga nagpugas ug mga binhi sa kamatuoran diha sa tabunok nga yuta​—ang mga kasingkasing sa mga tawo. Sulod sa 52 ka tuig nga pagdili, nakaagom ang mga igsoon ug mga kabangisan sa Gubat sa Kalibotan II, pagkadestiyero ngadto sa Siberia, grabeng mga pagkulata, pagsakit, ug mga pagbitay. Bisan pa niana, sulod nianang panahona “ang maayong yuta” nakapamunga ug kapin sa 25 ka pilo. (Mat. 13:23) Sa 1991 dihay 25,448 ka magmamantala sa 258 ka kongregasyon sa Ukraine ug duolan sa 20,000 ka magmamantala sa ubang mga republika sa U.S.S.R. kanhi nga, sa dakong bahin, nakakat-on sa kamatuoran gikan sa mga igsoon sa Ukraine.

Kining yutaa nagkinahanglag “abono” pinaagi sa mga publikasyon sa Bibliya. Busa, human nga legal nga narehistro ang atong buluhaton, dihay gihimong mga pagpangandam aron madawat ang mga gipadalang literatura gikan sa Selters, Alemanya. Ang unang gipadalang literatura miabot sa Abril 17, 1991.

Ang mga igsoon nagtukod ug gamayng bodega sa Lvov diin gikan dinhi ilang ipadala ang literatura pinaagig trak, tren, ug bisan ayroplano ngadto sa mga kongregasyon sa tibuok Ukraine, Rusya, Kazakhstan, ug sa ubang mga nasod sa Unyon Sobyet kanhi. Kini nagpakusog sa dugang espirituwal nga pagtubo. Sa unang bahin sa tuig 1991, sa Kharkov, usa ka siyudad nga duha ka milyon ang molupyo, duna lamay usa ka kongregasyon. Sa kataposan sa ting-init sa 1991, kining usa ka kongregasyon sa 670 ka magmamantala nahimong walo ka bulag nga mga kongregasyon. Sa pagkakaron, dunay kapin sa 40 ka kongregasyon kanang siyudara!

Bisag ang U.S.S.R. nawagtang na niadtong 1991, ang komite sa nasod maoy nag-atiman sa tanang 15 ka republika sa Unyon Sobyet kanhi hangtod sa 1993. Nianang tuiga sa tigom uban sa mga igsoon sa Nagamandong Lawas, usa ka desisyon ang naabot aron matukod ang duha ka komite​—usa alang sa Ukraine ug usa alang sa Rusya ug sa 13 pang ubang republika kanhi sa Unyon Sobyet. Dugang pa kang Michael Dasevich, Alexei Davidjuk, Stepan Kozhemba, ug Ananii Hrohul, tulo pa ka igsoon ang gidugang sa komite sa nasod sa Ukraine: si Stepan Hlinskyi, Stepan Mykevych, ug si Roman Yurkevych.

Dayon nahimong hinungdanon nga matukod ang tem sa paghubad aron maatiman ang nagdakong panginahanglag literatura sa Ukrainiano nga pinulongan. Sama sa ato nang nabasa, ang taga-Canada nga mga igsoong si Emil Zarysky ug Maurice Saranchuk, uban sa ilang mga asawa, mitabang niining buluhatona. Kining gamayng tem sa debotadong mga mamumuo naghubad ug daghang publikasyon. Apan, gikan sa tuig 1991, ang midakong Ukrainiano nga tem sa paghubad nagsugod sa pag-obra diha sa Alemanya. Sa 1998 sila mibalhin ngadto sa Polandia, diin sila nagpadayon sa ilang paghubad una pa sa ilang kataposan nga pagbalhin ngadto sa Ukraine.

Distritong mga Kombensiyon

Pagkahuman sa tigom uban sa lokal nga mga igsoon sa Lvov sa 1990, gitan-aw ni Brader Jaracz ang estadyum sa siyudad ug miingon: “Mahimong gamiton nato kini alang sa distritong kombensiyon sunod tuig.” Ang mga igsoon mipahiyom kaniya, naglibog kon sa unsang paagi kini mahimo, tungod kay ang atong organisasyon wala pa man marehistro ug ang mga igsoon wala pa sukad makaorganisar ug kombensiyon. Bisan pa, sa pagkasunod gayod nga tuig, ang organisasyon narehistro. Sa Agosto 1991, mga 17,531 ang mitambong sa distritong kombensiyon niining partikular nga estadyum, ug 1,316 ka brader ug sister ang nabawtismohan! Ang mga igsoon nga taga-Polandia gidapit ngadto sa Ukraine aron sa pagtabang sa pag-organisar sa kombensiyon.

Niana nga Agosto laing kombensiyon ang giplano sa Odessa. Apan tungod sa nahitabong kagubot sa politika diha sa Rusya sa sinugdanan sa semana sa kombensiyon, gipahibalo sa lokal nga mga opisyales ang mga igsoon nga dili sila makahimog kombensiyon sa Odessa. Ang mga igsoon nagpadayon sa pagpangayog permiso sa mga opisyales sa siyudad ug nagkamulo sa paghimo sa pangataposang mga preparasyon, nga nagpakitag bug-os nga pagsalig kang Jehova. Sa kataposan, ang mga igsoon nga may kaakohan gisultihan sa pagreport ngadto sa mga opisyales sa Huwebes alang sa ilang kataposang desisyon. Sa hapon niadtong adlawa, nadawat sa mga igsoon ang permiso sa paghimo sa kombensiyon.

Pagkakatingalahan ug pagkanindot tan-awon ang 12,115 ka mga Saksi nga nagtigom ug nakakita sa 1,943 nga gibawtismohan nianang hinapos sa semana! Duha ka adlaw human sa kombensiyon, giadto pag-usab sa mga brader ang mga opisyales sa siyudad, nga nagpasalamat kanila sa pagtugot kanamo nga makahimog kombensiyon. Ilang gihatagan ang tsirman sa siyudad ug usa ka kopya sa librong Ang Labing Bantogang Tawo nga Nabuhi Sukad. Siya miingon: “Wala ako didto sa kombensiyon, apan nahibalo ako sa tanang panghitabo didto. Wala pa ako sukad makakita ug mas maayo kay niini. Isaad ko kaninyo nga bisag kanus-a nga mangayo kamo ug permiso aron makahimo sa inyong mga tigom, andam ako kanunayng mohatag niini.” Sukad niadto, ang mga igsoon regular nga naghimo sa distritong mga kombensiyon sa maanindot nga siyudad sa Odessa.

Talagsaong Internasyonal nga Kombensiyon

Laing halandomong hitabo mao ang “Diyosnong Pagpanudlo” Internasyonal nga Kombensiyon nga gihimo sa Kiev sa Agosto 1993. Ang mitambong nga 64,714 mao ang kinadaghanan sa bisan unsang kombensiyon nga nahimo sukad diha sa Ukraine nga naglakip sa libolibong delegado gikan sa kapin sa 30 ka nagkalainlaing kayutaan. Ang Iningles nga mga pakigpulong sa programa dungang gihubad sa 16 ka pinulongan.

Pagkamakapalipay ang pagkakitag mga brader ug sister diha sa lima ka puno nga mga seksiyon sa estadyum nga mibarog sa pagtubag ug oo sa duha ka pangutana sa bawtismo! Sa duha ug tunga ka oras nga misunod, 7,402 ka tawo ang gibawtismohan diha sa unom ka tangke nga bawtismohanan, ang kinadaghanang nabawtismohan sa bisan unsang kombensiyon sa modernong-adlawng kasaysayan sa katawhan sa Diyos! Kining talagsaong okasyon pagahandomon gayod ug pakahamilion sa mga Saksi ni Jehova.

Giunsa pag-organisar ang ingon niini ka dako nga kombensiyon nga duna lay 11 ka kongregasyon sa siyudad? Sama sa nangaging mga tuig, ang mga igsoon sa Polandia nangabot aron sa pagtabang sa Departamento sa Sak-anan. Duyog sa lokal nga mga igsoon, ilang gikontrata ang daghang hotel ug mga dormitoryo kutob sa maarangan, giabangan pa gani ang pipila ka bote.

Ang kinalisoran sa tanan mao ang pagkuhag permiso sa pag-abang sa estadyum. Dugang pa nga dunay himoong dula, ang estadyum nagsilbing usa ka dakong taboan sa mga hinapos sa semana, ug wala pay nahatagan ug permiso sukad sa pagsira sa taboan. Apan, ang permiso gihatag.

Bisan ang mga opisyales sa siyudad naghimog usa ka linaing komite sa pagtabang sa mga igsoon sa ilang preparasyon. Kini nga komite naglakip sa mga hepe sa nagkalainlaing opisina sa siyudad, sama sa kapolisan, transportasyon, ug turismo. Dihay usa ka talagsaong kahikayan nga gihimo sa paghatod sa mga delegado sa kombensiyon sulod sa siyudad. Gibayran nang daan sa mga igsoon ang publikong mga transportasyon aron kadtong dunay mga bads sa kombensiyon dili na kinahanglang mobayad pa inigsakay nila kondili bayran na nila kini diha sa kombensiyon. Busa, ang mga igsoon makasakay dayon diha sa mga subwey, trambiya, ug mga bus sa siyudad sa pagbiyahe ngadto-nganhi sa Republican (karon Olympic) Stadium, usa sa kinadak-an sa Sidlakang Uropa. Alang sa kasayon sa mga delegado sa kombensiyon, gibuksan ang dugang nga mga panaderya sa kasilinganan palibot sa estadyum aron ang mga igsoon makapalit dayon ug pagkaon alang sa sunod adlaw.

Ang hepe sa kapolisan nahibulong gayod sa kahapsay sa kombensiyon nga siya nakaingon: “Mas nakadayeg ako sa tanan ninyong nahimo, duyog sa inyong maayong pamatasan, kay sa inyong pagsangyaw. Ang mga tawo mahimong makalimot sa ilang madunggan, apan sila dili gayod makalimot sa ilang makita.”

Daghang babaye nga nagtrabaho duol sa estasyon sa subwey miadto sa opisina sa administrasyon sa kombensiyon aron sa pagpasalamat sa mga delegado tungod sa ilang maayong pamatasan. Ang mga babaye miingon: “Nakatrabaho na kami dinhi sa daghang dula ug politikanhong mga okasyon, apan kini pa ang unang higayon nga kami nakakita ug matinahoron ug malipayong mga bisita nga nagpakita kanamo ug kaikag. Silang tanan nanghatag ug katahoran kanamo. Wala kami maanad nga makadawat ug pangatahoran sa ubang mga okasyon.”

Ang mga kongregasyon sa Kiev nagkapuliki human sa kombensiyon, tungod kay duolan sa 2,500 ka adres ang gitunol sa mga tawong interesado nga gustong makakat-on pa ug dugang. Karon duna nay kapin sa 50 ka kongregasyon sa madasigong mga Saksi sa Kiev!

Usa ka grupo sa mga igsoon nga mibiyahe paingon sa kombensiyon gikawatan sa tanan nilang mga gamit. Bisan pa niana, kay porsigidong makadawat sila ug abundang pagkaong espirituwal, sila mipadayon gihapon sa ilang biyahe paingon sa Kiev, nga nakaabot sa kombensiyon nga tapot lang sa lawas ang sinina. Apan, usa ka grupo sa mga igsoon nga gikan sa Czechoslovakia kanhi nagdalag ekstra nga sinina alang kang bisan kinsa nga basig manginahanglan. Sa dihang napahibalo bahin niini ang administrasyon sa kombensiyon, ang mga igsoon nga gikawatan gihatagan dayon sa tanang gikinahanglang sinina.

Tabang sa Pagpauswag

Ang sama niini nga mga panig-ingnan sa gugma nga dili hakog napasundayag sa daghang higayon. Sa 1991 ang Nagamandong Lawas nagdapit sa daghang sangang buhatan sa Kasadpang Uropa sa pagtaganag pagkaon ug sapot alang sa ilang mga igsoon sa Sidlakang Uropa. Ang mga Saksi mapasalamaton niining higayon nga makatabang, ug ang ilang pagkamahinatagon milabaw pa sa gidahom. Daghan ang nanghatag ug pagkaon ug ginamit nang mga besti, samtang ang uban nagdalag bag-ong mga butang. Ang mga sangang buhatan sa Kasadpang Uropa nangolektag mga karton, mga maleta, ug mga bag alang niining mga butanga. Toneladang pagkaon ug mga sinina ang gipadala gikan sa Alemanya, Austria, Denmark, Italya, Netherlands, Sweden, ug Switzerland ngadto sa Lvov nga gikarga sa nagpanon nga mga trak. Kasagaran gidonar pa sa mga igsoon ang ilang mga trak aron magamit sa buluhaton sa Gingharian diha sa Sidlakang Uropa. Ang mga awtoridad diha sa mga utlanan matinabangon kaayo sa paghatag sa gikinahanglang mga papeles aron ang tanang ighahatod mahatod sa kasayon.

Ang mga igsoon nga nanghatod sa mga butang nakadayeg kon giunsa sila pagresibi. Usa ka grupo nga nagdrayb gikan sa Netherlands paingon sa Lvov mitaho bahin sa ilang biyahe. Sila misulat: “Dihay pundok sa 140 ka igsoon niadtong tungora aron sa pagdiskarga sa mga trak. Sa wala pa magsugod sa pagtrabaho, kining mapaubsanong mga igsoon nagpakita sa ilang pagsalig kang Jehova pinaagi sa pagtanyag ug hiusang pag-ampo. Sa dihang natapos ang trabaho, sila nagpundok na usab aron mag-ampo sa pagpasalamat kang Jehova. Human makatagamtam sa pagkamaabiabihon sa lokal nga mga igsoon, kinsa nanghatag nga madagayaon sa gamay nga ilang nabatonan, gikuyogan kami paingon sa dakong dalan, diin sila nag-ampo sa daplin sa dalan sa wala pa kami mogikan.

“Sa panahon sa dugayng pagbiyahe pagpauli, daghan kaayong butang ang mapalandong​—ang pagkamaabiabihon sa mga igsoon sa Alemanya ug Polandia, ug ang pagkamaabiabihon sa among mga igsoon sa Lvov; ang ilang malig-ong pagtuo ug mainampoon nga tinamdan; ang ilang pagkamaabiabihon sa pagtaganag mga katulgan ug pagkaon bisag sila mismo nanginahanglan usab pag-ayo; ang ilang pagkanahiusa ug pagkasuod; ug ang ilang pagkamapasalamaton. Among gipamalandong usab ang among mga igsoong lalaki ug babaye sa among gigikanang nasod, nga madagayaong nanghatag.”

Usa ka drayber gikan sa Denmark miingon: “Among nakita nga mas daghan kami ug dala pagbalik kay sa among gidala. Ang gugma ug ang espiritu sa pagsakripisyo nga gipakita sa atong mga igsoon nga taga-Ukraine nakapalig-on kaayo sa among pagtuo.”

Ang kadaghanan sa gidonar nga mga butang gipadala ngadto sa Moldavia, sa kayutaan sa Baltic, Kazakhstan, Rusya, ug ubang mga dapit diin dako usab ang panginahanglan. Ang ubang mga karga gipadala pinaagig kontiner ngadto sa Siberia ug Khabarovsk, nga kapin sa 7,000 kilometros pasidlakan. Ang mga sulat sa pagpasalamat nga gikan niadtong nakadawat sa tabang makapahilap, makapadasig, ug makapahiusa. Busa, ang tanang nalangkit nakasinati sa pagkatinuod sa mga pulong ni Jesus: “Adunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.”​—Buh. 20:35.

Sa ulahing bahin sa tuig 1998, usa ka katalagman ang nahitabo sa Transcarpathia. Sumala sa opisyal nga mga tinubdan, 6,754 ka balay ang nabahaan, ug 895 ka balay ang bug-os naguba tungod sa mga pagdahili sa lapok. Taliwala niadtong mga balay nga naguba mao ang 37 nga iya sa mga Saksi. Dihadiha, ang sanga sa Lvov nagpadalag trak ngadto sa dapit nga dunay dalang pagkaon, tubig, sabon, mga katre, ug habol. Wala magdugay, ang mga igsoon sa Canada ug Alemanya nagpadalag mga sinina ug mga gamit sa balay. Ang mga Saksi sa Republika sa Czech, Hungaria, Polandia, ug Slovakia nanghatag ug pagkaon ug nagpadala usab ug mga materyales sa pagtukod aron matukod ug balik ang nangagubang mga balay. Daghang lokal nga mga igsoon mitabang usab sa buluhaton sa pagpang-ayo. Ang mga Saksi nanghatag ug pagkaon, mga sinina, ug kahoyng igsusugnod dili lamang sa kaubang mga Saksi kondili sa uban usab. Ilang gihawanan ang mga lagwerta ug mga uma ug mitabang sila sa pag-ayo sa mga balay sa dili mga Saksi.

Nanghatag ug Espirituwal nga Tabang

Apan, ang materyal nga abag dili mao lang ang tabang nga gihatag. Human sa kapin sa 50 ka tuig nga pagdili, ang mga Saksi sa Ukraine walay hibangkaagan bahin sa pag-organisar sa buluhaton diha sa may-kagawasan nga kahimtang. Busa, sa 1992, ang mga igsoon gipadala gikan sa sangang buhatan sa Alemanya sa pagtabang sa pag-organisar sa buluhaton sa Ukraine. Kini nahimong pundasyon alang sa umaabot nga buluhaton sa Bethel. Sa ulahi ang Canada, Alemanya, ug ang Tinipong Bansa nagpadala ug ubang mga igsoon sa pagtabang sa pagdumala sa kalihokan nga paghimog tinun-an.

Dako usab ang panginahanglan ug eksperyensiyadong mga igsoon diha sa kanataran. Sa primero, daghang graduwado sa Ministerial Training School ang nangabot gikan sa Polandia aron sa pag-atiman sa mga kongregasyon ug sa ulahi sa mga sirkito ug mga distrito sa tibuok nasod. Dugang pa, dihay pipila ka magtiayon nga nangabot gikan sa Canada ug Tinipong Bansa ug sa pagkakaron nag-alagad sa sirkitong buluhaton. Lain pa, may mga igsoon usab nga gikan sa Hungaria, Italya, Republika sa Czech, ug Slovakia nga nag-alagad ingong mga magtatan-aw sa sirkito. Kini nga mga kahikayan nakatabang sa daghang lokal nga mga kongregasyon sa pagpadapat ug pagsunod sa Kasulatanhong mga sukdanan diha sa daghang bahin sa ministeryo.

Mapasalamaton Alang sa Literatura sa Bibliya

Sa ikaduhang katunga sa mga tuig sa 1990 gipasiugda ang espesyal nga mga kampanya sa literatura. Human sa pag-apod-apod sa Kingdom News No. 35 sa 1997, duolan sa 10,000 ka kupon ang nadawat gikan sa mga interesado nga mihangyo ug brosyur nga Unsay Gikinahanglan sa Diyos Kanato? o mihangyo nga sila pakigkitaan sa personal.

Daghan ang nagpakitag apresasyon sa atong literatura. Sa dihang nagduaw sa usa sa mga ospital alang sa pagpanganak, ang mga igsoon gihangyo nga magdalag 12 ka kopya sa librong Ang Sekreto sa Kalipay sa Pamilya alang sa ospital matag semana. Ngano? Ang mga kawani buot manghatag ug libro uban sa birth certificate ngadto sa matag magtiayon nga dunay bag-ong masuso!

Sulod sa milabayng pipila ka tuig, daghan ang nakabasa sa atong mga magasin ug nagpabili niini. Pananglitan, samtang nagsangyaw diha sa parke, gitanyagan sa mga Saksi ang usa ka lalaki ug magasing Pagmata! Ang lalaki nagpasalamat kanila ug nangutana: “Pila man kini?”

“Ang among buluhaton gisuportahan pinaagi sa kinabubut-ong mga donasyon,” miingon ang mga igsoon. Ang lalaki miamot ug usa ka papel de bangko nga usa ka hryvnia​—kantidad ug 54 sentabos (T.B.) niadtong panahona—​milingkod sa bangko sa parke, ug nagsugod dayon pagbasa sa magasin. Kasamtangan, ang mga igsoon nagsangyaw ngadto sa uban diha sa parke. Sulod sa 15 minutos, giduol sa tawo ang mga igsoon ug miamot ug laing hryvnia alang sa magasin nga iyang nadawat. Dayon mibalik siya sa bangko ug nagpadayon sa pagbasa samtang ang mga igsoon nagpadayon sa pagsangyaw. Taudtaod, giduol na usab sa lalaki ang mga igsoon ug gihatagan sila ug lain na pod nga hryvnia. Iyang gisultihan sila nga nakita niya nga makaikag kaayo ang magasin ug gustong mobasa niini nga regular.

Maayong Edukasyon Mopakusog sa Pagtubo

Human legal nga giila ang among buluhaton, mas mikusog ang pag-uswag. Apan, may mga problema. Sa primero, ang uban naglisod sa pagpasibo sa balay-ug-balay nga ministeryo tungod kay sa sobra sa tunga sa siglo, ang tanang pagsangyaw gihimo man sa dili pormal nga paagi. Apan sa tabang sa espiritu ni Jehova, ang mga brader ug sister malamposong nagpasibo nianang alang kanila maoy bag-ong paagi sa pagsangyaw.

Posible na usab ang pag-organisar sa tanang lima ka senemanang mga tigom sa matag kongregasyon. Dakog bahin kini sa pagpahiusa sa mga magmamantala ug sa pagpalihok kanila aron makapangandam alang sa dugang kalihokan. Ang mga igsoon dali nga nakakat-on ug miuswag sa daghang bahin sa ilang ministeryo. Ang bag-ong mga tunghaan naghatag sa mga Saksi sa Ukraine ug maayong edukasyon. Pananglitan, sa 1991 ang Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo natukod diha sa tanang kongregasyon aron sa pagbansay sa mga Saksi sa buluhatong pagsangyaw. Sukad sa 1992 ang Kingdom Ministry School, alang sa mga ansiyano ug ministeryal nga mga alagad, nakatabang gayod sa mga igsoon sa pagpanguna diha sa pag-alagad sa kanataran, sa pagpanudlo diha sa kongregasyon, ug sa pagbantay sa panon.

Sa 1996 ang Tunghaan sa Payunir nga Pag-alagad gisugdan sa Ukraine. Sa unang lima ka tuig, kapin sa 7,400 ka regular nga mga payunir ang nakatambong niining duha-ka-semana nga kurso. Sa unsang paagi nakahatag kini kanilag kaayohan? Usa ka payunir misulat: “Nalipay ako nga nahimong yutang kulonon sa mga kamot ni Jehova ug nga mahulma pinaagi niini nga tunghaan.” Laing payunir miingon: “Human sa tunghaan sa pagpayunir, nagsugod ako sa ‘pagsidlak.’” Usa ka tunghaan sa mga payunir misulat: “Kining tunghaana maoy usa gayod ka tinuod nga panalangin alang sa tanan nga nakatambong niini. Kini nakapukaw kanamo sa pag-ugmad ug dakong kaikag ngadto sa mga tawo.” Ang tunghaan dako ug bahin sa pagtampo ug 57 ka sunodsunod nga kinatas-ang ihap matag bulan sa mga regular payunir.

Kay lisod man ang kahimtang sa panalapi, daghan ang naglibog kon giunsa sa mga payunir sa pagtagana sa ilang mga panginahanglan. Ang usa ka payunir nga nag-alagad ingong ministeryal nga alagad dunay tulo ka anak nga suportahan. Siya miingon: “Giplano namog maayo sa akong asawa ang among mga panginahanglan, nga nagbaton lamang sa kinahanglanon kaayong mga butang sa among kinabuhi. Gihimo namong simple ang among kinabuhi, nga bug-os nagsalig kang Jehova. Pinaagi sa pagbaton ug hustong tinamdan, kami mahibulong usahay nga pagkagamay diay sa among gikinahanglan aron mabuhi.”

Ang Ministerial Training School gisugdan sa 1999. Halos usa ka gatos ka brader ang mitambong sa unang tuig. Alang sa kadaghanan, problema ang pagtambong niining duha-ka-bulan nga kurso tungod sa kalisod sa panalapi. Apan, gitagan-an gayod ni Jehova ang mga igsoon sa iyang tabang.

Usa ka brader nga nakadawat ug imbitasyon aron sa pagtungha sa Ministerial Training School nag-alagad ingong regular payunir sa usa ka layo nga teritoryo. Siya ug ang iyang kauban nga payunir nakatigom ug igong salapi nga ipalit ug pagkaon ug karbon alang sa umaabot nga tingtugnaw. Sa nadawat niya ang imbitasyon sa pagtambong sa tunghaan, sila kinahanglang mopili sa pagpalit ug karbon o tiket sa tren aron siya makatambong sa tunghaan. Ilang gihisgotan kining butanga ug midesisyon nga siya kinahanglang motungha. Wala magdugay human nga nakahimo nianang desisyona, ang igsoong babaye sa brader, nga nagpuyo sa gawas sa nasod, nagpadala kaniya ug kuwarta ingong gasa. Igo kining ibiyahe paingon sa tunghaan. Sa natapos ang pagtungha, kining maong brader giasayn sa pag-alagad ingong espesyal payunir.

Ang ingon niini nga edukasyonal nga mga programa nagsangkap sa katawhan ni Jehova aron makabahin nga mas epektibo diha sa pag-alagad sa kanataran ug sa kalihokan sa kongregasyon. Ang mga magmamantala makakat-on kon unsaon pagsangyaw nga mas epektibo; ang mga ansiyano ug ministeryal nga mga alagad gitudloan kon unsaon sa pagkahimong tuboran sa mas dakong pagdasig diha sa ilang mga kongregasyon. Tungod niini, ‘ang mga kongregasyon padayong nalig-on diha sa pagtuo ug miuswag sa gidaghanon.’​—Buh. 16:5.

Kusog nga Pag-uswag Nagpatunghag mga Kausaban

Sulod sa mga tuig sukad nga legal nga narehistro ang mga Saksi ni Jehova sa Ukraine, ang ilang gidaghanon miuswag sa upat ka pilo. Ang talagsaong pagtubo nahitabo diha sa daghang dapit sa nasod. Dako usab ang panginahanglag kuwalipikadong mga ansiyano. Kasagaran ang mga kongregasyon bahinon sa dihang duna nay duha ka ansiyano. Ang ubang mga kongregasyon dunay kutob sa 500 ka magmamantala. Ang kusog nga pag-uswag nagkinahanglag dugang kausaban sa pagdumala sa buluhaton.

Hangtod sa mga tuig sa 1960, ang sanga sa Polandia nagtabang sa pagdumala sa buluhaton sa Ukraine, ug pagkahuman niana, ang sanga sa Alemanya ang nagdumala ug nag-abag sa buluhaton. Sa Septiyembre 1998, ang Ukraine nahimong sanga ilalom sa pagdumala sa tibuok-kalibotang hedkuwarter sa Brooklyn. Nianang panahona ang Komite sa Sanga natukod aron madumala ang organisasyonal nga mga butang.

Ang kusog nga pagtubo nakapatungha usab ug panginahanglan sa pagpadako sa mga pasilidad sa sanga. Sugod sa 1991, ang Lvov gigamit ingong sentro sa pag-apod-apod ug literatura alang sa 15 ka republika sa U.S.S.R. kanhi. Sa pagkasunod tuig, duha ka magtiayon nga gikan sa sangang buhatan sa Alemanya miabot. Wala magdugay ang gamayng opisina naglihok sa Lvov. Paglabay sa usa ka tuig, may balay nga napalit ug giokupar sa bug-os panahong mga trabahante sa opisina. Sayo sa tuig 1995, ang gidaghanon sa mga boluntaryo nga nagtrabaho sa buhatan sa Ukraine kalit nga midaghan, nga kinahanglang mobalhin na usab, niining higayona ngadto sa pundok sa unom ka Kingdom Hall nga gigamit sa 17 ka kongregasyon. Sulod niining panahona, ang mga igsoon nangutana: “Kanus-a ug asa man kita magtukod ug atong kaugalingong Bethel?”

Pagtukod sa Sanga ug Kingdom Hall

Sukad pa sa 1992 nga nagsugod pagpangita ang mga igsoon ug yuta nga katukoran sa mga pasilidad sa sanga. Daghang tuig ang milabay samtang gisusi ang mga lugar nga maayong tukoran. Giampo sa mga igsoon kini nga panginahanglan atubangan kang Jehova, nga masaligon nga moabot ra ang panahon nga makakita ug maayong lugar.

Sa unang bahin sa 1998 may nakit-ang yuta diha sa matahom nga lasang sa mga pino, singko kilometros sa amihanan sa Lvov diha sa gamayng lungsod sa Briukhovychi. Duol niining lugara nga duha ka kongregasyon ang nagtigom kaniadto diha sa lasang panahon sa pagdili. Usa ka igsoon miingon: “Wala gayod ako magtuo nga napulo ka tuig human sa among kataposang tigom diha sa lasang, makahigayon na usab ako sa pagtambong sa tigom niining mao gihapong lasang, apan sa lahi kaayong mga kahimtang​—diha sa propiedad sa among bag-ong sanga!”

Sa kataposan sa 1998, ang unang internasyonal nga mga alagad miabot sa maong lugar. Ang mga igsoon gikan sa Regional Engineering Office sa Selters, Alemanya, nagsugod sa masibotong pagpangandam sa mga drowing. Sayo sa Enero 1999, human makuha ang permiso sa gobyerno, nagsugod ang trabaho diha sa lugar nga pagatukoran. Kapin sa 250 ka boluntaryo sa 22 ka nagkalainlaing mga nasyonalidad ang nagtrabaho diha sa lugar nga pagatukoran. Mokabat ug 250 ka lokal nga mga boluntaryo ang nagtrabaho usab sa proyekto sa mga hinapos sa semana.

Daghan ang mapasalamaton kaayo sa pribilehiyo sa pagtrabaho diha sa proyekto. Ang tibuok nga mga kongregasyon nag-abang ug mga bus aron sa pag-adto sa Briukhovychi sa pagboluntaryo sa mga hinapos sa semana. Kasagaran tibuok gabii sila nga mobiyahe aron makaabot sa lugar sa hustong panahon sa pagtabang sa trabaho sa pagtukod. Human sa usa ka adlaw nga kapoy nga trabaho, sila mogugol ug laing usa ka gabii nga biyahe sa pagpauli, nga gipangapoy apan matagbawon ug malipayon, nga gusto na usab nga mobalik. Usa ka grupo sa 20 ka igsoon mibiyahe pinaagig tren sulod sa 34 ka oras gikan sa Luhans’k sa sidlakang Ukraine aron sa pagtrabahog otso oras nga pagtukod sa Bethel! Alang niining otso oras nga trabaho, ang matag igsoon mikuha ug duha ka adlaw nga bakasyon sa iyang sekular nga trabaho ug migasto ug sobra sa katunga sa usa ka bulan nga suweldo aron ibayad sa mga tiket sa tren. Kining espiritu sa pagsakripisyo sa kaugalingon nakadasig sa tibuok trabahante sa pagtukod sa Bethel ug sa pamilyang Bethel. Paspas ang trabaho sa pagtukod, nga tungod niini napahinungod ang sanga sa Mayo 19, 2001. Gihawasan sa 35 ka nasod kanang okasyona. Sa linain nga mga tigom pagkasunod adlaw, si Theodore Jaracz mihatag ug pakigpulong sa tumatambong nga 30,881 sa Lvov, ug si Gerrit Lösch mihatag ug pakigpulong ngadto sa 41,142 sa Kiev​—mitotal ug 72,023.

Komosta ang bahin sa mga Kingdom Hall? Gikan sa 1939, sa dihang nangaguba ang daghang tigomanan sa Transcarpathia, walay tarong nga mga Kingdom Hall sa Ukraine hangtod sa 1993. Nianang tuiga, usa ka matahom nga pundok sa upat ka Kingdom Hall ang gitukod sa walo ka bulan lamang diha sa baryo sa Dibrova sa Transcarpathia. Wala magdugay human niadto, laing unom ka tigomanan ang natapos diha sa ubang mga dapit sa Ukraine.

Tungod sa kusog nga pagtubo sa gidaghanon sa mga magmamantala, dako ang panginahanglan ug mga Kingdom Hall. Apan, tungod sa komplikadong mga pamaaging legal, implasyon, ug pagtaas sa kantidad sa mga materyales sa pagtukod, 110 lang ka Kingdom Hall ang natukod sa mga tuig sa 1990. May panginahanglan gihapon ug gatosan pa! Busa sa tuig 2000, ang bag-ong programa sa pagtukod ug Kingdom Hall gisugdan, nga nagatabang na aron matagan-an ang mga panginahanglan.

Nagpadayon sa Buluhatong Pagpangani!

Sa pagka-Septiyembre 2001, dihay 120,028 ka mga Saksi ni Jehova sa 1,183 ka kongregasyon, nga gialagaran sa 39 ka magtatan-aw sa sirkito sa Ukraine! Ang mga binhi sa kamatuoran nga gipugas sa dugaydugay nang panahon nakapamunga ug maayo ug dagayang bunga. Diha sa ubang mga pamilya, dunay lima ka kaliwatan sa mga Saksi ni Jehova. Kini nagpakita nga tambok gayod ang “yuta.” “Human makadungog sa pulong uban ang maputli ug maayong kasingkasing,” daghan ang ‘naghupot niini.’ Sulod sa mga katuigan, ang mga igsoon ‘nananom’ ug mga binhi, kasagaran uban ang mga luha; ang uban ‘namisbis’ sa tabunok nga yuta. Gipatubo kini ni Jehova, ug ang iyang matinumanong mga Saksi sa Ukraine nagpadayon sa ‘pagpamunga uban ang paglahutay.’​—Luc. 8:​15; 1 Cor. 3:6.

Diha sa ubang mga teritoryo ang proporsiyon sa Saksi sumala sa gidaghanon sa populasyon talagsaon. Pananglitan, diha sa walo ka Romaniano-ug-sinultihan nga mga baryo sa Transcarpathia, natukod ang 59 ka kongregasyon nga nahimong tulo ka sirkito.

Ang mga paningkamot sa relihiyoso ug sekular nga mga magsusupak sa pagluka sa mga Saksi ni Jehova sa Ukraine pinaagi sa pagdestiyero ug grabeng paglutos wala mosaler. Ang mga kasingkasing sa mga tawo niining yutaa nakita nga tabunok alang sa mga binhi sa kamatuoran sa Bibliya. Karong panahona ang mga Saksi ni Jehova nagaani ug abundang ani.

Si manalagnang Amos nagtagna ug panahon sa pagpangani sa dihang “ang magdadaro makaapas sa mag-aani.” (Amos 9:13) Ang panalangin ni Jehova naghimo sa yuta nga mabungahon kaayo mao nga ang pagpangani nagpadayon hangtod moabot ang panahon sa pagdaro alang sa sunod nga pagpugas. Ang mga Saksi ni Jehova sa Ukraine nakasinati nga tinuod kining tagnaa. Naglantaw sa umaabot, sila masaligon nga uban sa kapin sa ikaupat ka bahin sa usa ka milyon nga mitambong sa Memoryal sa 2001, ang palaaboton alang sa dugang pag-uswag makapadasig kaayo.

Si Jehova nagsaad, sumala sa narekord sa Amos 9:15: “Itanom ko gayod sila diha sa ilang yuta, ug sila dili na pagalukahon gikan sa ilang yuta nga akong gihatag kanila.” Nagpadayon sa pagpugas ug mga binhi sa kamatuoran ug dagayang nagaani, ang katawhan sa Diyos maikagong nagpaabot sa panahon sa dihang tumanon na sa bug-os ni Jehova kining saara. Kasamtangan, atong iyahat ang atong mga mata ug maglantaw sa kaumahan ug magsusi kon kini puti na nga pagaanihon.​—Juan 4:35.

[Blurb sa panid 140]

“Mabitay unta si Danyil, apan tungod kay menor de edad pa, gisentensiyahan lamang siya ug upat ka bulan nga pagkapriso”

[Blurb sa panid 145]

“Ang mga Saksi lahi sa uban diha sa kampong konsentrasyon. Ang ilang paggawi nagpakita nga duna silay hinungdanon kaayong butang nga isulti ngadto sa ubang mga priso”

[Blurb sa panid 166]

Sa Abril 8, 1951, kapin sa 6,100 ka Saksi ang gidestiyero gikan sa kasadpang Ukraine ngadto sa Siberia

[Blurb sa panid 174]

“Kasagaran, ang atong mga sister ang naghimo sa buluhaton sa mga alagad sa kongregasyon, ug sa pipila ka dapit sila ang naghimo sa mga responsibilidad sa mga alagad sa sirkito”

[Blurb sa panid 183]

Imbes maghanimon, napriso siya sa napulo ka tuig

[Blurb sa panid 184]

“Sakit kaayo ang paghatag sa akong pinalanggang anak ngadto sa usa ka tawo nga wala pa nako mahibalag sukad”

[Blurb sa panid 193]

Kay nakakita nga ang mga Saksi ni Jehova dili mapahilom pinaagi sa pagdestiyero, pagpriso, pagdagmal, ug pagsakit, ang mga ahensiya sa gobyerno nga nagtan-aw sa kasegurohan sa nasod migamit ug bag-ong mga taktika

[Blurb sa panid 207]

Gipresentar sa KGB ngadto sa mibulag nga mga igsoon ang usa ka palsipikadong sulat nga gikan kono kang Brader Knorr

[Blurb sa panid 212]

Ang KGB magbantay gayod panahon sa Memoryal, kay sila mahibalo kanunayng mobanabana sa petsa sa selebrasyon

[Blurb sa panid 231]

Mao pa kadto ang unang higayon nga nakahawid sila ug orihinal nga publikasyon sa Bibliya

[Blurb sa panid 238]

“Mas nakadayeg ako sa tanan ninyong nahimo, duyog sa inyong maayong pamatasan, kay sa inyong pagsangyaw. Ang mga tawo . . . dili gayod makalimot sa ilang makita”

[Blurb sa panid 241]

“Ang gugma ug ang espiritu sa pagsakripisyo nga gipakita sa atong mga igsoon nga taga-Ukraine nakapalig-on kaayo sa among pagtuo”

[Blurb sa panid 249]

Alang niining otso oras nga trabaho, ang matag igsoon mikuha ug duha ka adlaw nga bakasyon sa iyang sekular nga trabaho ug migasto ug sobra sa katunga sa usa ka bulan nga suweldo aron ibayad sa mga tiket sa tren

[Kahon/Mga hulagway sa panid 124]

Mga Hubad sa Bibliya Sulod sa Kasiglohan

Dugaydugayng panahon nga gigamit sa mga tawo sa Ukraine ang Old Church Slavonic nga bersiyon sa Bibliya nga gihubad sa ikasiyam nga siglo. Sa lainlaing panahon sa nabag-o ang pinulongan, kining maong bersiyon girebisar. Sa kataposan sa ika-15ng siglo, si Arsobispo Gennadius nagdumala sa bug-os nga pagrebisar sa Slavonic Bible. Kini nga edisyon girebisar na usab nga misangpot sa unang naimprenta nga Slavonic Bible. Kini nga hubad nailhan ingong ang Ostrog Bible ug giimprenta sa Ukraine sa 1581. Bisan hangtod karon, gilantaw kini sa mga awtoridad ingong maayo kaayong sulondan sa arte sa pag-imprenta. Kini nahimong basehanan sa ulahi nga mga hubad sa Bibliya ngadto sa pinulongang Ukrainiano ug Ruso.

[Mga hulagway]

Giimprenta ni Ivan Fedorov ang Ostrog Bible sa Ukraine sa 1581

[Kahon/Hulagway sa panid 141]

Interbiyo Uban Kang Vasyl Kalin

Natawo: 1947

Nabawtismohan: 1965

Kaagi sa Kinabuhi: Gidestiyero sa 1951-65. Nag-imprenta ug literatura pinaagi sa photo method gikan sa 1974 ngadto sa 1991. Sukad sa 1993 nag-alagad sa sangang buhatan sa Rusya.

Ang akong amahan napugos sa pagkinabuhi ilalom sa nagkalainlaing matang sa gobyerno ug ilalom sa nagkalainlaing mga awtoridad sa gobyerno. Pananglitan, sa dihang giokupar sa mga Aleman ang kasadpang Ukraine, ilang gikulata ang akong amahan tungod kay nagtuo sila nga siya Komunista. Ngano? Gisultihan sa pari ang mga polis nga Aleman nga mga Komunista ang mga Saksi ni Jehova tungod kay dili sila mosimba. Dayon nagmando ang Sobyet. Sa makausa pa, ang akong amahan, hasta ang daghan pang uban, nakaagom ug grabeng pagdaogdaog. Ginganlan siya ug espiya sa Amerikano. Ngano? Tungod kay ang mga pagtulon-an sa mga Saksi ni Jehova lahi sa mga pagtulon-an sa relihiyon nga naglungtad niadtong panahona. Maoy hinungdan kon nganong ang akong amahan ug ang iyang pamilya gidestiyero sa Siberia, diin didto siya nagpuyo hangtod nga siya namatay.

[Kahon/Hulagway sa panid 147-151]

Interbiyo Uban Kang Ivan Lytvak

Natawo: 1922

Nabawtismohan: 1942

Kaagi sa Kinabuhi: Napriso sa 1944-6. Gipatrabaho sa mga kampo sa pinugos nga trabaho gikan sa 1947 ngadto sa 1953 sa halayong amihanang Rusya.

Sa 1947, gidakop ako tungod kay ako dili moapil sa politika. Ila akong gidala sa prisohan nga giguwardiyahan pag-ayo sa Luts’k, Ukraine, diin didto gipugos ako sa pagpalingkod nga tuy-od nga ang akong mga kamot gipatong sa akong paa​—dili mahimong patuyharon nako ang akong mga tiil. Naglingkod ako nga ingon niana sulod sa tulo ka bulan. Gisukitsukit ako sa usa ka tawo nga nagsul-ob ug itom nga amerikana. Gusto niya nga akong itug-an kaniya ang bahin sa mga igsoon nga nanguna sa buluhaton. Nasayod siya nga nahibalo ako, apan wala ako motug-an.

Sa Mayo 5, 1947, gisentensiyahan ako sa husgado sa militar sa napulo ka tuig nga pagkapriso ngadto sa layo kaayong mga kampo nga giguwardiyahan pag-ayo. Aw, kay bata pa man ako niadtong panahona, gitudlo ako nianang ilang gitawag nga unang kategoriya. Ang tanang gibutang sa unang kategoriya maoy mga bayongbayong​—mga Saksi ug mga dili-Saksi. Gipasakay nila kami sa mga trak nga kargahanag mga baka paingon sa Vorkuta nga nahimutang sa halayo kaayong amihanan sa Rusya. Gikan didto gipasakay nila kami sa barko nga gipadagan sa alisngaw, ug kami milawig sulod sa upat ka adlaw ngadto sa Kara Strait.

Halos walay kinabuhi didto, pulos lang yelo nga dunay diyutayng yuta sa ibabaw ug mga kahoyng dwarf Arctic birch. Gikan didto gipugos kami sa pagbaktas sulod sa upat ka adlaw ug gabii. Hinuon, bata pa kami. Gihatagan nila kami ug kaging nga mga panit sa pan ug kasahos nga karne sa reindeer. Gitagaan nila kami niining rasyona uban sa mga panaksan ug mainit nga panaptong mga habol. Kusog kanunay ang ulan. Ang mga habol nga among gidala nabasa pag-ayo nga bug-at kaayo kining dad-on. Duha kaming mopuga sa usa ka habol, ug mogaan na usab kini.

Sa kataposan, miabot kami sa among destinasyon. Naghunahuna ako: ‘Sa dili madugay may kapasilongan na unya, kapasilongan sa akong ulo!’ Apan nakaabot kami sa usa ka hawan nga lugar nga baga sa mga lumot. Ang mga guwardiya miingon: “Pahiluna na kamo. Kini ang inyong puy-anan.”

Mihilak ang ubang mga piniriso; gitunglo sa uban ang gobyerno. Wala gayod akoy gitunglo didto. Hilom akong nag-ampo: “Jehova nga akong Diyos, ikaw ang akong dalangpanan ug akong kuta. Hinaot nga ikaw mahimong dalangpanan usab nako dinhi.”

Ilang giliyokan ug pisi ang dapit, tungod kay wala may alambre. Dihay giasayn nga mga guwardiya. Sama sa naandan, ang mga guwardiya nagsige ug basa, ug sila miingon nga kon moduol kami sulod sa dos metros, pusilon nila kami. Nangatulog kami diha sa lumot. Giulanan kami. Nakamata ako sa kagabhion ug mitan-aw sa 1,500 ka tawo, ug nakita ko ang inalisngaw nga nanggawas gikan kanilang tanan. Nakamata ako sa buntag, ug ang tibuok nga katungang kilid sa akong lawas nahulom sa tubig. Lumot kini, apan dihay tubig usab. Wala gayoy makaon. Gisultihan kami nga kinahanglang maghimo kami ug tugpahanan sa ayroplano aron dunay ayroplanong makatugpa ug makahatod kanamog pagkaon. Ang among mga guwardiya dunay linain nga traktor nga dagko kaayog mga ligid aron dili kini moungot. Kini dunay kargang mga suplay para nila, apan wala gayoy para namo.

Naghimo kamig tugpahanan sa ayroplano sulod sa tulo ka adlaw ug gabii. Among gipanguha ang mga lumot aron makatugpa ang ayroplano. Mitugpa ang usa ka gamayng ayroplano nga nagdalag harina. Ilang gisagolan ug init tubig ang harina, ug mao kanay among gikaon.

Ang trabaho makasakit sa bukobuko. Naghimo kamig dalan ug namutang ug mga riles sa tren. Sama kamig mga tawo nga conveyer belt, nga nanghakot ug bug-at nga mga bato. Sa tingtugnaw, ngitngit kanunay ug tugnaw kaayo.

Kami walay kapilian gawas sa pagkatulog diha sa hawan nga walay atop. Ug kami giulanan, ug nangabasa, gigutom, ug gikuray sa katugnaw; apan mga bata pa kami, busa may igo pa kaming kusog. Ang mga guwardiya miingon nga dili kami mabalaka, kay sa dili madugay may puy-anan na unya kami nga dunay atop. Sa ulahi, usa ka traktor sa militar nagdalag igoigong trapal aron makapasilong ang 400 ka tawo. Among gibukhad ang trapal ug gitaod kini, apan wala gihapoy laing dapit nga katulgan gawas diha sa lumot. Kaming tanan nanguhag mga sagbot ug gidala kini ngadto sa among minantinil nga mga tolda nga among gipuy-an, ug ang mga sagbot nadunot, nahimong abono. Dinhi kami natulog niining yutaa nga nahimong abono.

Dugang pa niini kami gituma. Gipunayan kami ug paak sa tuma. Dili lamang kay nanapot kini sa lawas, kondili nanapot kini sa among tibuok sinina​—dagko ug gagmay. Puwerteng paita niadto. Mopauli ka gikan sa trabaho ug mohigda, paakon ka niini, ug magsige kag pangalot. Bisag matulog ka, sigehan kag paak. Among giingnan ang among kapatas: “Buhi pa mi, gikaon na mi sa tuma.” Siya miingon: “Ato ra unyang sangagon kanang inyong mga tuma.”

Walay nahimo ang mga awtoridad sa prisohan kondili sa paghulat nga moarang-arang ang panahon tungod kay ang temperatura kanunayng -30 grado Celsius. Sa ulahi, medyo dili na kaayo grabe ka tugnaw ang panahon, ug nagdala silag mabitbit nga pang-espri sa tuma aron mamatay. Apan -20 grado Celsius gihapon ang katugnaw, ug ang tolda dunot na. “Paghubo,” gisultihan mi, “pangaligo mo. Paghubo. Among esprihan ug pangpatay sa tuma ang inyong mga sinina.”

Busa didto sa -20 grado Celsius nga klima naghukas kami sa among sinina hangtod nga hubo na kami diha sa tolda nga dunot na. Gidad-an nila kami ug mga tabla, ug among gisalog kini. Samtang naglingkod ako sa mga tabla, mitan-aw ako sa akong lawas. Pagkamakaluluoy tan-awon! Ug mitan-aw ako sa tawo sa akong tapad. Parehas gihapon. Walay unod bisan unsa. Ang tanang panit nanguyos. Bukog ug panit na lang kami. Dili gani ako makagahom sa pagkatkat sa trak dekarga. Gikapoy na kaayo ko. Bisan pa niana, giklasipikar ako diha sa unang kategoriya​—usa ka himsog, batan-ong trabahante.

Abi nako ug mamatay na ako sa dili madugay. Daghan na ang nangamatay​—mga batan-on pa. Karon nag-ampo gayod ako kang Jehova nga nangayo kaniya ug tabang tungod kay morag way purohan nga makaeskapar ako sa kalisod. Tuyoon sa ubang mga dili-Saksi nga mayelo ang ilang kamot o batiis aron kini putlon ug dili na sila makatrabaho. Makalilisang kaayo kadto.

Usa ka adlaw nagtindog ako duol sa usa sa mga estasyonan sa guwardiya, ug nakakita ako ug doktor nga nagtindog didto. Nakauban nako siya sa biyahe human nga gidakop ako ug nakapamatuod kaniya bahin sa Gingharian sa Diyos. Piniriso siya, apan gihatagan siya ug amnestiya. Giduol nako siya ug gitan-aw, ug tinuod man, morag gibuhian na siya. Ako siyang gisangpit; nagtuo ko nga si Sasha siya. Gitan-aw niya ako ug miingon: “Si Ivan ka ba?” Sa nagsulti siya niini nako, mihilak ako samag gamayng bata. “Lakaw dayon ngadto sa tambalanan,” siya miingon.

Miadto ako sa tambalanan, ug gikuha ako gikan sa unang kategoriya sa mga trabahante. Apan nagpabilin gihapon ako sa kampo. Kay anaa na man ako sa ikatulong kategoriya, gipadala ako sa usa ka dapit sa mga nanginahanglag pahulay. Ang komandante miingon: “Wa ti ka dapita dinhi. Ikaw ang mianhi dinhi. Pagbinuotan, ug trabaho.” Busa sa hinayhinay, naanad ako sa pagkinabuhi niadtong dapita. Didto dili na kinahanglang motrabaho pa ako nianang makasakit sa bukobuko nga trabaho.

Gibuhian ako sa Agosto 16, 1953. Sila miingon: “Makagawas ka na.” Ila akong giingnan nga makaadto ako bisag asa nga buot ko. Miadto una ako sa lasang aron sa pagpasalamat kang Jehova nga iya akong gipabiling buhi. Miadto ako nianang gamayng lasang, miluhod, ug nagpasalamat kang Jehova nga ako iyang gipabiling buhi alang sa umaabot ug alang sa umaabot nga buluhaton sa paghimaya sa iyang balaang ngalan.

[Blurb]

‘Sa dili madugay may kapasilongan na unya, kapasilongan sa akong ulo!’

[Blurb]

‘Miadto ako nianang gamayng lasang, miluhod, ug nagpasalamat kang Jehova nga ako iyang gipabiling buhi’

[Kahon/Hulagway sa panid 155, 156]

Interbiyo Uban Kang Volodymyr Levchuk

Natawo: 1930

Nabawtismohan: 1954

Kaagi sa Kinabuhi: Napriso tungod sa kalihokang politikal sa 1946-54. Nakahimamat ug mga Saksi ni Jehova diha sa usa sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sa Mordvinia.

Usa ako ka nasyonalista nga taga-Ukraine. Tungod niana, sa 1946 gisentensiyahan ako sa mga Komunista ug 15 ka tuig sa kampong prisohan. Dihay mga Saksi ni Jehova didto. Ila akong gisangyawan, ug nasabtan dayon nako ang kamatuoran. Kami walay Bibliya tungod kay gibutang kami sa kampo nga guwardiyado kaayo. Busa nangita ako ug gagmayng mga pirasong papel ug hiposan kini. Human nga nakatigom ug ubay-ubay, naghimo ako ug gamayng notbok. Mangutana ako sa mga igsoon ug bisan unsang mga teksto nga ilang mahinumdom ug unsang bersikuloha kini sa Bibliya. Dayon gisulat ko kini diha sa akong notbok. Gipangutana usab nako kadtong nangabot sa ulahi. Kon dunay nahibalo bahin sa usa ka tagna sa Bibliya, isulat ko usab kini. Nakahipos ako ug pipila ka teksto sa Bibliya ug nagsugod ako sa paggamit niini sa akong buluhatong pagsangyaw.

Sa nagsugod ako pagsangyaw, dihay ubay-ubayng mga batan-on nga sama nako. Ako ang kinamanghoran​—16 anyos lang. Nakigsulti ako niining mga batan-ona ug miingon: “Kita nag-antos sa walay kapuslanan. Kita duyog sa uban nagpameligro sa atong kinabuhi sa walay kapuslanan. Walay politikanhong mga ideolohiya nga moagak kanato ngadto sa bisan unsang butang maayo. Kinahanglang modapig kamo sa kiliran sa Gingharian sa Diyos.” Gikutlo nako ang mga bersikulo nga akong nasag-ulo gikan sa akong notbok. Maayo akong mosag-ulo. Nakombinsir nako dayon ang akong mga katalirongan, ug sila usab nagsugod sa pagduol kanamo, sa mga Saksi ni Jehova. Sila nahimong mga igsoon.

[Kahon/Hulagway sa panid 157]

Mga Silot nga Gipahamtang Diha sa mga Saksi ni Jehova

Dili Makagawas sa Dapit nga Sila Gidestiyero: Ang mga gipangdestiyero gipadala ngadto sa usa ka hilit nga lugar, kasagaran sa Siberia, diin didto sila manarbaho ug manimuyo. Dili sila makagawas sa ilang bag-ong gipuy-ang lugar. Kas-a sa usa ka semana o kas-a sa usa ka bulan, sila kinahanglang magparehistro sa lokal nga kapolisan.

Gipriso Diha sa Selda: Tulo ngadto sa napulo ka priso ang ibutang sa trinangkahan nga selda. Makadawat sila ug pagkaon duha o tulo ka beses sa usa ka adlaw. Kas-a sa usa ka adlaw o kas-a sa usa ka semana, tugotan sila sa paglakawlakaw sa lagwerta sa prisohan. Sila walay trabaho nga himoon.

Mga Kampong Prisohan: Ang kadaghanan niini nahimutang sa Siberia. Gatosan ka priso nagpuyo sa baraks (ang usa ka tinukod kasagaran gipuy-an ug 20-100 ka priso). Motrabaho sila labing menos otso oras kada adlaw diha sa mga lagwerta sa kampo o sa ubang lugar. Lisod ang trabaho nga nalangkit sa pagtukod ug mga pabrika, pagtaod ug mga riles sa tren, o pagpamutol ug mga kahoy. Ang mga priso kuyogan paingon ug pagpauli sa trabaho sa mga guwardiya sa prisohan. Sulod sa kampo, ang mga priso libreng makalakawlakaw human sa oras sa pagtrabaho.

[Hulagway]

Siberia, Rusya: Mga anak sa gidestiyero nga mga Saksing taga-Ukraine nagbugha ug kahoy nga igsusugnod, 1953

[Kahon/Hulagway sa panid 161, 162]

Interbiyo Uban Kang Fyodor Kalin

Natawo: 1931

Nabawtismohan: 1950

Kaagi sa Kinabuhi: Gidestiyero sa 1951-​65. Napriso sa 1962-​5.

Samtang napriso ako nga gisigehan ug imbestigar, si Jehova mihimog usa ka butang nga milagro para nako. Ang direktor sa KGB (State Security Committee) miabot nga nagdalag mantalaan. Ang imbestigador gipalingkod, ug ang abogado sa gobyerno milingkod tapad niya. Ang direktor sa KGB miingon sa imbestigador: “Ihatag kini kaniya! Ipabasa kaniya nga ang iyang mga igsoon sa Amerika daotan ug tuyo!”

Ilang gitunol kanako ang mantalaan. Usa kini ka resolusyon sa kombensiyon. Gibasa nako kini kausa; dayon gibasa nako kinig maayo sa ikaduhang higayon. Ang abogado sa gobyerno nasuko. Siya miingon: “G. Kalin! Gisag-ulo mo ba kana?”

Ako miingon: “Aw, sa primero gidalidali ko lang kini pagbasa. Gusto nakong masabtan ang diwa niini.” Sa akong kinasuloran, mihilak ako sa kalipay. Sa natapos nakog basa ang resolusyon, gitunol nako kinig balik ug miingon: “Mapasalamaton kaayo ako kaninyo, apan nagpasalamat ako kang Jehova nga Diyos nga gipalihok niya kamo sa paghimo niini. Karon ang akong pagtuo mas milig-on pa sa akong pagbasa niining resolusyona! Uyon ako niining maong mga Saksi, ug dayegon ko ang ngalan sa Diyos nga walay kutokuto. Mopahayag ako bahin kaniya ngadto sa mga tawo sa kampo ug sa prisohan ug bisan asa ako moadto. Kini ang akong misyon!

“Bisag unsaon ninyo ako pagsakit, dili kamo makapatak-om sa akong baba. Niining resolusyona, ang mga Saksi wala mag-ingon nga andam sila sa paghimog usa ka matang sa rebolusyon, apan sila naghukom nga bisag unsa pay mahitabo kanila, bisan sa kinalisorang paglutos, sila moalagad kang Jehova, kay nahibalo nga siya motabang kanila aron makapabiling matinumanon! Mag-ampo ako kang Jehova nga Diyos nga iya akong palig-onon niining malisod nga panahon aron lig-ong makabarog sa pagtuo.

“Apan dili ako madala sa kahadlok! Kining resolusyona nakapalig-on kaayo nako. Kon inyo akong ipatalikod sa paril aron pusilon ako karon, magpabilin akong malig-on. Si Jehova moluwas bisan pinaagi sa pagkabanhaw!”

Nakita nako nga nahigawad ang mga imbestigador. Sila nahibalo nga dako kaayong sayop ang ilang nahimo. Ang resolusyon gisabot nga magpaluya sa akong pagtuo, apan nalig-on ako niini.

[Kahon/Hulagway sa panid 167-169]

Interbiyo Uban Kang Mariya Popovych

Natawo: 1932

Nabawtismohan: 1948

Kaagi sa Kinabuhi: Napriso ug gisentensiyahan diha sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sulod sa unom ka tuig. Nakatabang ug kapin sa napulo ka tawo sa pagkat-on sa kamatuoran.

Sa dihang gidakop ako sa Abril 27, 1950, lima ka bulan ako nga mabdos. Sa Hulyo 18, ila akong gisentensiyahan ug napulo ka tuig. Gisentensiyahan ako tungod kay nagsangyaw, nagsulti sa mga tawo bahin sa kamatuoran. Pito kami nga gisentensiyahan, upat ka brader ug tulo ka sister. Ang matag usa kanamo gisentensiyahan ug napulo ka tuig. Natawo sa Agosto 13 ang akong gamayng anak nga lalaki.

Buweno, sa napriso ako, wala ako maluya. Nahibaloan nako gikan sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya, nga malipayon ka kon mag-antos ka sa pagkahimong usa ka Kristohanon, dili usa ka mamumuno o usa ka kawatan. Ug ako malipayon. Ang akong kasingkasing mangayaon. Gibartolina nila ako, ug naglakawlakaw ako sa selda ug nagkantakanta.

Gibuksan sa sundalo ang gamayng bentana ug miingon: “Nagkalisodlisod ka na, ug nagkantakanta ka pa?”

Ako miingon: “Malipayon ako tungod kay wala akoy gihimong daotan ngadto kang bisan kinsa.” Iya lang gisiradoan ang bentana. Wala nila ako kulataha.

Sila miingon: “Biya na sa imong pagtuo. Tan-awa ang imong kahimtang.” Ang buot nilang ipasabot nga ipanganak ko ang akong gimabdos diha sa prisohan. Apan malipayon ako tungod kay ila akong gisentensiyahan gumikan sa akong pagtuo sa Pulong sa Diyos. Tawhay ang akong panimati tungod niini. Nahibalo ako nga dili ako kriminal. Nahibalo ako nga nag-antos ako tungod sa akong pagtuo kang Jehova. Mao kanay hinungdan kon nganong ako kanunayng malipayon. Ingon niana ang kahimtang kaniadto.

Sa ulahi, samtang nagtrabaho ako sa kampo, ang akong mga kamot nadaot tungod sa yelo. Gipadala ako ngadto sa ospital. Ang doktor didto nahinangop nako. Siya miingon: “Dili maayo ang imong panglawas. Nganong dili ka na lang dinhi motrabaho ubos nako?”

Siyempre, ang direktor sa kampo wala makaangay nianang ideyaha. Siya miingon: “Nganong gusto man nimo kining babayhana nga motrabaho alang nimo? Pagpilig lain gikan sa ubang grupo.”

Siya miingon: “Wala ako magkinahanglag lain​—nagkinahanglan ako ug buotan, matinud-anong mga tawo sa akong ospital. Ug siya motrabaho niini nga ospital. Nahibalo ako nga dili siya mangawat ug bisan unsa ug dili siya mosugod paggamit ug mga droga.”

Misalig sila kanamo. Sila taas ug pagtamod sa mga tawo nga may pagtuo. Ilang nakita kon unsang matanga kami nga mga tawo. Bentaha kadto alang kanamo.

Sa kataposan, nadani sa doktor ang direktor. Dili gustong buhian ako sa direktor tungod kay lihiro akong mogabas ug tabla. Bisag asa patrabahoon ang katawhan ni Jehova, kami matinuoron gayod, kugihan nga mga trabahante.

Dugang nga impormasyon: Ang anak nga lalaki ni Mariya natawo sa prisohan sa Vinnitsa, Ukraine. Sulod sa duha ka tuig, ang bata gibutang diha sa sagopanan sa prisohan. Human niana, gipadala sa mga paryente ang bata ngadto sa iyang amahan, nga gidestiyero na ngadto sa Siberia. Sa dihang gipagawas si Sister Popovych sa prisohan, ang iyang anak sayis anyos na.

[Blurb]

“Malipayon ako tungod kay wala akoy gihimong daotan ngadto kang bisan kinsa”

[Kahon/Hulagway sa panid 175]

Interbiyo Uban Kang Mariya Fedun

Natawo: 1939

Nabawtismohan: 1958

Kaagi sa Kinabuhi: Gidestiyero sa 1951-​65.

Human nga nakalingkod na kami sa tren, human nga kaming tanan nakapahiluna na ug nagsugod sa among biyahe, unsa may laing buhaton? Kay may mga kanta man nga among nahibaloan, nagsugod kami sa pagkanta. Among gikanta ang mga kanta nga among nasag-ulo, mga kanta sa songbok.

Sa primero diha sa among tren dekarga lamang ang among nadunggan nga may nanganta, apan sa dihang ang among tren mohunong aron makaagi ang ubang mga tren, among nasayran nga ang ubang mga tren dunay mga sakay nga mga igsoon. Nadungog namo nga may nanganta usab sa ubang mga tren. Dihay mga igsoon nga gikan sa Moldavia; dayon mga taga-Romania nga gikan sa Bukovina nga milabay. Dihay daghang tren. Kini nga mga tren molabay sa usag usa sa lainlaing mga dapit. Among nasayran nga silang tanan among mga igsoon.

Daghang kanta ang among nahinumdoman. Daghang kanta ang gikomposo diha sa maong mga tren. Nakadasig kaayo kini kanamo ug nakahatag kanamo ug hustong tinamdan. Kining mga kantaha nagpunting gayod sa among pagtagad ngadto kang Jehova.

[Kahon/Hulagway sa panid 177]

Interbiyo Uban Kang Lydia Stashchyshyn

Natawo: 1960

Nabawtismohan: 1979

Kaagi sa Kinabuhi: Anak siya ni Mariya Pylypiv, kansang interbiyo makita diha sa mga panid 208-9.

Sa bata pa ako, ansiyano ang akong Lolo; siya ang nagdumala sa kongregasyon. Nahinumdom ko sa iyang naandang rutina: Siya mobangon, maligo, ug dayon mag-ampo. Unya buksan niya ang Bibliya, ug kaming tanan manglingkod aron basahon ang inadlaw nga teksto ug ang tibuok kapitulo. Ako kanunay ang sugoon ni Lolo sa pagdala sa importanteng mga dokumento​—pinutos o isulod sa bag—​ngadto sa laing ansiyano nga nagpuyo sa kinatumyan sa siyudad. Aron makaabot sa iyang balay, tungason ko ang bungtod. Naglagot ako niadtong bungtora. Titip kaayo kadto, ug makakutas tungason. Moingon ko: “Di ko moadto Lo! Mahimo bang di ko moadto?”

Si Lolo motubag: “Dili mahimo, kinahanglang moadto ka. Dad-a ang mga dokumento.”

Moingon ako sa akong kaugalingon, ‘Di ko moadto! Di ko moadto!’ Unya moingon ko, ‘Dili, kinahanglang moadto ko kay basig importante kaayo kini.’ Kana ang anaa kanunay sa akong hunahuna. Di gayod ko gustong moadto, apan moadto ra gihapon ko. Nahibalo ako nga walay laing makahimo niini. Kanunay kini. Ako kining trabaho, akong responsibilidad.

[Kahon/Hulagway sa panid 178, 179]

Interbiyo Uban Kang Pavlo Rurak

Natawo: 1928

Nabawtismohan: 1945

Kaagi sa Kinabuhi: Nakagugol ug 15 ka tuig diha sa mga prisohan ug sa mga kampong prisohan. Sa pagkakaron nag-alagad ingong nagadumalang magtatan-aw sa Artemovsk, sa sidlakang Ukraine.

Sa 1952, napriso ako diha sa mapig-oton kaayo nga kampo sa Karaganda, U.S.S.R. Napulo kami sa maong kampo. Hinay kaayong midagan ang oras nga nakahatag kanamo ug kalisod. Bisag kami may kalipay ug paglaom, kami walay espirituwal nga pagkaon. Magtigom kami human sa trabaho ug magsultihanay nga maghinumdom sa tanan nga among nakat-onan pinaagi sa “matinumanon ug maalamong ulipon.”​—Mateo 24:45-47.

Mihukom ako sa pagsulat sa akong igsoong babaye aron ipahibalo ang among kahimtang sa kampo ug sa pagsulti nga kami walay espirituwal nga pagkaon. Sanglit ang mga priso gidid-an man sa pagsulat, lisod kaayong ipadala ang sulat. Apan, sa kataposan, nadawat sa akong igsoon ang sulat. Siya nag-andam ug usa ka pakete, gisudlan niya kinig kagumkom nga pan uban sa usa ka Bag-ong Testamento, ug gihulog kini sa koreyo para kanako.

Estrikto kaayo ang rutina. Dili kanunay ihatag sa mga awtoridad ang mga pakete ngadto sa mga priso. Kasagaran, ilang daoton ang sulod. Ang tanan tan-awon ug maayo. Pananglitan, ilang susihon ang mga lata kay basig dunay gitagoan diha sa sekretong tagoanan sa kinailadman o sa mga kilid niini. Ila pa ganing susihon ang mikaging nang mga pan.

Miabot ang adlaw nga nakita nako ang akong ngalan diha sa listahan niadtong dunay miabot nga mga pakete. Nalipay kaayo ko, bisag wala ako magdahom nga nagpadala ang akong igsoong babaye ug Bag-ong Testamento diha sa pakete. Ang kinaestriktohang inspektor maoy nagtrabaho; gianggaan siya sa mga priso nga Init-ug-ulo. Sa miabot ako aron sa pagkuha sa akong pakete, iya akong gipangutana: “Diin man gikan ang imong gihulat nga pakete?” Akong gisultihan siya sa adres sa akong igsoong babaye. Mikuha siya ug mubo nga pangligwat ug gibuksan ang kahon.

Sa dihang iyang gikuha ang tabon, nakita nako ang Bag-ong Testamento diha sa tunga sa kilid sa kahon ug sa pan! Igo lang akong nakaampo sa hilom: “Jehova, ihatag kini kanako.”

Sa akong katingala, ang inspektor miingon: “Dali, kuhaa kining kahona!” Wala makatuo sa nahitabo, akong gitabonan ang kahon ug gidala kini sa baraks. Akong gipagawas ang Bag-ong Testamento ug gibutang kini sa akong kutson.

Sa dihang akong giingnan ang mga igsoon nga nakadawat ako ug Bag-ong Testamento, way mituo nako. Milagro kini gikan kang Jehova! Iya kaming gitabangan sa espirituwal nga paagi tungod sa among kahimtang nga imposibleng makabaton ug bisan unsa. Among gipasalamatan ang among langitnong Amahan, si Jehova, sa iyang kaluoy ug pag-atiman. Nagsugod kami sa pagbasa ug sa paglig-on sa among kaugalingon sa espirituwal nga paagi. Mapasalamaton kaayo kami kang Jehova niini!

[Kahon/Hulagway sa panid 180, 181]

Interbiyo Uban Kang Lydia Bzovi

Natawo: 1937

Nabawtismohan: 1955

Kaagi sa Kinabuhi: Nadestiyero sa 1949-​65.

Sa tin-edyer pa, pait kaayo para nako nga wala ang among Papa. Gimahal namo ang among amahan, sama sa bation sa kadaghanang kabataan. Wala ako makapanamilit kaniya. Si Ivan ug ako wala makakita kaniya nga milakaw. Didto kami sa uma nga nangani ug dawa.

Sa miabot kami gikan sa uma, si Mama miingon nga si Papa gidakop. Mibati akog dakong kahaw-ang, nasakitan. Apan ako wala matarantar, walay gibating pagdumot. Butang kini nga pagalaoman. Kami gipahinumdoman kanunay sa mga pulong ni Jesus: “Kon sila naglutos kanako, sila magalutos usab kaninyo.” (Juan 15:20) Nahibalo kami niining bersikuloha sa bata pa kami. Nahibalo kami niini maingon man sa sulondang pag-ampo. Nahibalo usab kami nga kay dili man kami bahin sa kalibotan, ang kalibotan walay gugma alang kanamo. Ang gihimo sa mga awtoridad, gihimo nila tungod sa ilang pagkawalay hibangkaagan.

Samtang ilalom sa gobyerno sa Romania sa Moldavia, si Papa nahibalo nga ang iyang kaso husayon sa korte. Kami gitugotan sa pag-adto sa korte. Makapalipay kaayo kining adlawa para namo.

Si Papa mihatag ug maayo kaayong pamatuod. Walay gustong mamati sa mga akusasyon sa abogado sa gobyerno, apan nagnganga ang mga baba sa tanan nga namati sa testimonya sa akong Papa. Misulti siya sulod sa usa ka oras ug 40 minutos nga nagbindikar sa kamatuoran. Mihatag siyag tin-aw kaayo ug masabtang pamatuod. Nakahilak ang mga trabahante sa korte.

Magarbohon kaayo kami nga nakapamatuod si Papa sa korte, sa dayag nga paglaban sa kamatuoran. Kami wala mawad-ig paglaom.

Impormasyon: Sa 1943, gidakop sa mga awtoridad nga Aleman ang mga ginikanan ni Sister Bzovi ug gisentensiyahan sila ug 25 ka tuig nga pagkapriso tungod kay mitabang kono sa mga Sobyet. Sulod sa usa ka tuig, miabot ang mga sundalong Sobyet ug sila gipagawas. Human niadto, gidakop sa mga awtoridad sa Sobyet mismo ang iyang amahan. Tanantanan siya nakagugol ug 20 ka tuig sa mga prisohan.

[Blurb]

Gimahal namo ang among amahan, sama sa bation sa kadaghanang kabataan. Wala ako makapanamilit kaniya

[Kahon/Mga hulagway sa panid 186-189]

Interbiyo Uban Kang Tamara Ravliuk

Natawo: 1940

Nabawtismohan: 1958

Kaagi sa Kinabuhi: Nadestiyero sa 1951. Nakatabang ug duolan sa 100 ka tawo sa pagkakat-on sa kamatuoran.

Kini ang sugilanon ni Halyna. Sa 1958, sa dihang siya 17 pa lang ka adlaw ang edad, gidakop ang iyang mga ginikanan. Siya ug ang iyang inahan gipadala sa kampong prisohan sa Siberia. Basta makapatungha pa ug gatas ang iyang inahan, nga miabot ug lima ka bulan, si Halyna gitugotan nga magpabilin uban niya. Human niana, ang inahan kinahanglang motrabaho, ug ang masuso gidala ngadto sa sagopanan nga nag-alima sa masuso. Ang among pamilya nagpuyo sa kanait nga probinsiya sa Tomsk. Ang mga igsoon nagpadalag sulat sa among kongregasyon nga naghangyo kon may makaatiman ba sa batang babaye gikan niana nga nurseriya hangtod nga ipagawas ang iyang mga ginikanan. Siyempre, sa dihang gibasa ang sulat, ang tanan nanghupaw. Makaguol ug makapahilap nga usa ka masuso ang nalambigit niining situwasyona.

Gihatagan nila kami ug panahon sa pagpamalandong niana. Usa ka semana ang milabay. Walay mitanyag sa pag-atiman kaniya. Kaming tanan naglisod. Sa ikaduhang semana, ang akong magulang nga lalaki miingon kang Mama: “Atong kuhaon kining bataa.”

Si Mama miingon: “Unsay buot mong ingnon, Vasia? Tigulang na ko ug masakiton. Nahibalo ka nga dakong responsibilidad ang pag-atiman ug bata sa laing tawo. Dili siya mananap. Dili siya baka, dili nati. Siya masuso. Ug masuso pa sa laing tawo.”

Siya miingon: “Mao bitaw nga atong kuhaon siya, Ma. Dili siya mananap. Hunahunaa lang ang usa ka masuso nga anaa sa ingon niana nga mga kahimtang, sa mga kahimtang sa kampo! Gamay pa kaayo siya, wala gayod intawoy mahimo.” Dayon siya miingon: “Dili ba mao hinuoy atong hunahunaon nga moabot ra ang adlaw nga kini ang ikaingon bahin nato: ‘Ako nagmasakiton, ako nabilanggo, ako gigutom, apan wala ninyo ako tabangi’?”

Si Mama miingon: “Oo, posibleng mahitabo na, apan dakong responsibilidad ang pag-timan ug bata sa laing tawo. Unsa kaha kon may mahitabo niya samtang anaa siya sa atong podir?”

Ang akong igsoon miingon: “Ug komosta kon may mahitabo kaniya didto?” Dayon iya akong gitudlo ug miingon: “Ania man si Tamara. Siya makabiyahe sa pagkuha sa bata. Motrabaho tang tanan aron matagan-an kining bataa.”

Buweno, kami namalandong, ug kami nagsabotsabot, ug sa kataposan kami midesidir nga ako ang moadto. Busa miadto ako sa mga kampo sa Mariinski. Miadto ako alang niining gamayng bata. Gihatagan ako sa mga igsoon ug literatura nga dad-on didto. Gihatagan usab nila ako ug kamera aron kuhaan ug letrato ang inahan, aron mailhan siya tungod kay wala kami makaila kaniya. Wala ako tugoti sa pagdala sa kamera sa sulod sa kampo, apan gidala nako ang literatura. Mipalit ako ug kulon, gibutang nako ang literatura sa kulon, ug gipatong nako niini ang mantika. Sa nagpaingon ako sa ganghaan, wala tan-awa sa guwardiya kon duna bay bisan unsa ilalom sa mantika. Busa napasulod nako ang literatura sa kampo.

Nakaila nako ang inahan, si Lydia Kurdas. Ug natulog gani ako ug usa ka gabii sa kampo tungod sa mga dokumento nga andamon aron mapagawas ang bata. Ug busa gidala nako si Halyna sa balay. Ug sa dihang miabot kami didto, siya maoy lima ka bulan ug pipila ka adlaw ang edad. Giatiman namo siyag maayo, apan nagkasakit siya ug grabe. Ang mga doktor miabot, apan wala silay nakitang diperensiya kaniya.

Ang mga doktor nagtuo nga ako siyang anak, ug ila akong gilisodlisod: “Unsang matanga ka sa pagkainahan?” sila miingon. “Nganong di man nimo siya pasusohon?” Mahadlok kami sa pagsulti nga gikan kining bataa sa prisohan, ug wala kami mahibalo kon unsay among buhaton. Mihilak lang ko ug naghilom. Gikasab-an ako sa mga doktor; ilang gisinggitan si Mama, nga nag-ingon nga bata pa kaayo ako nga gipaminyo, nga ako mismo nagkinahanglan ug gatas. Ako 18 anyos niadtong higayona.

Grabe kaayo ang hilanat ni Halyna, ug naglisod siya pagginhawa. Miadto ako sa silong sa hagdanan ug nag-ampo: “Diyos nga Jehova, Diyos nga Jehova, kon kining bataa mamatay man ugaling, ang akong kinabuhi na lay kuhaa, ayaw ang iyaha!”

Ang bata nagsugod sa pagtinga, atubangan sa mga doktor. Sila miingon: “Wa nay paglaom​—mamatay na siya, mamatay na siya.” Ilang gisulti kini atubangan nako​—atubangan sa akong inahan, kini ang ilang gisulti. Si Mama naghilak. Ako nag-ampo. Apan nabuhi ang bata. Nagpuyo siya uban namo hangtod nga gipagawas ang iyang inahan. Pito ka tuig siyang nagpuyo uban namo, ug siya wala na magkasakit pag-usab, wala bisan kausa.

Si Halyna karon nagpuyo sa Kharkov, Ukraine. Amo siyang igsoong babaye nga usa ka regular payunir.

[Blurb]

“Diyos nga Jehova, Diyos nga Jehova, kon kining bataa mamatay man ugaling, ang akong kinabuhi na lay kuhaa, ayaw ang iyaha!”

[Hulagway]

Wala patuo: Si Tamara Ravliuk (Buriak kaniadto), si Serhii Ravliuk, Halyna Kurdas, Mykhailo Buriak, ug si Mariya Buriak

[Hulagway]

Wala patuo: Si Serhii ug Tamara Ravliuk, Mykola ug Halyna Kuibida (Kurdas kaniadto), Oleksii ug Lydia Kurdas

[Kahon sa panid 192]

Usa ka Taho sa Magtatan-aw sa Sirkito, 1958

“Kon unsa ka lisod ang kahimtang sa mga igsoon masabtan sa usa ka sukod pinaagi sa pagkasayod nga mga napulo ka membro sa organisasyon sa batan-ong Komunista nangespiya sa halos tanang igsoon. Dugang pa niana, dunay mabudhiong mga silingan; mga igsoon konohay; daghang polis; mga sentensiya sa korte kutob 25 ka tuig diha sa mga kampo o mga prisohan; pagkadestiyero ngadto sa Siberia; tibuok-kinabuhi nga pinugos nga pagtrabaho; ug pagtener, usahay moabot ug dugay nga pagtener diha sa ngitngit nga mga selda sa prisohan​—kining tanan mahitabo sa usa ka tawo nga nagsulti ug pipila ka pulong bahin sa Gingharian sa Diyos.

“Bisan pa niana, ang mga magmamantala wala mahadlok. Ang ilang gugma alang kang Jehova nga Diyos walay-kinutoban, ang ilang tinamdan kaamgid nianang sa mga manulonda, ug wala sa ilang kaisipan ang pag-undang sa pagpakigbugno. Sila nahibalo nga ang buluhaton iya ni Jehova ug nga kini kinahanglang magpadayon hangtod sa madaogong kataposan. Ang mga igsoon nahibalo ngadto kang kinsa sila maghupot sa ilang integridad. Ang pag-antos alang kang Jehova maoy kalipay alang kanila.”

[Kahon/Hulagway sa panid 199-201]

Interbiyo Uban Kang Serhii Ravliuk

Natawo: 1936

Nabawtismohan: 1952

Kaagi sa Kinabuhi: Nakagugol ug 16 ka tuig sa mga prisohan ug sa mga kampong prisohan. Napugos sa pagbalhin ug balay sa pito ka beses. Nakatabang ug duolan sa 150 ka tawo sa pagkakat-on sa kamatuoran. Ang iyang asawa, si Tamara, giinterbiyo nga makita diha sa panid 186-9. Si Serhii karon nag-alagad ingong ansiyano sa Rohan Congregation, duol sa siyudad sa Kharkov.

Pito ka tuig nga nagpuyo ako sa Mordvinia. Bisag usa kini ka kampong prisohan nga giguwardiyahan pag-ayo, daghang publikasyon ang naapod-apod sa panahon nga didto ako. Dad-on sa ubang mga guwardiya ang literatura ngadto sa ilang balay, basahon nila kini, ug dayon ihatag kini ngadto sa ilang mga pamilya ug mga paryente.

Usahay duolon ako sa guwardiya panahon sa ikaduhang pagrelyibo sa trabaho. Siya moingon: “Duna ka bay bisan unsa, Serhii?”

“Unsay imong gusto?” ako mitubag.

“Basahon lang nga mabasa.”

“Duna bay mangrekisa ugma?”

“Oo. Dunay mangrekisa ugma sa ikalimang yunit.”

“Okey, sa usa ka katre ilalom sa tualya, dunay Bantayanang Torre diha. Kuhaa lang.”

Dihay nahitabong pagrekisa, ug iyang gikuha ang Bantayanang Torre. Apan ang mga guwardiya walay laing makitang literatura tungod kay nahibalo na kaming daan bahin sa himoong pagrekisa. Nianang paagiha, gitabangan kami sa ubang mga guwardiya. Sila nadani sa kamatuoran, apan sila nahadlok nga mawad-an sila ug trabaho. Sulod sa daghang tuig nga napriso ang mga igsoon didto, nakita sa mga guwardiya kon sa unsang paagi kami nagkinabuhi. Ang mga tawo nga may panghunahuna makakita nga kami walay krimen nga nahimo. Apan, dili lang sila makasultig bisan unsa bahin niana, kay sa ingon isipon sila ingong mga dumadapig sa mga Saksi ni Jehova, ug mawad-an sila sa ilang mga trabaho. Busa sila mitabang sa among buluhaton sa pipila ka paagi. Ilang kuhaon ang literatura ug basahon kini. Kana nakatabang sa pagpagaan sa kalisod sa paglutos.

Sa pagka-1966 duolan sa 300 kami sa Mordvinia. Ang mga administrador nahibalo sa petsa sa Memoryal. Ug midesisyon sila sa pagsanta kanamo sa pagsaulog niadtong tuiga. Sila miingon: “Nakatuon na kamo sa inyong Bantayanang Torre, apan among pahunongon na kining inyong Memoryal. Wala na moy mahimo.”

Ang mga membro sa lainlaing mga grupo sa guwardiya gimandoan nga magpabilin diha sa ilang mga opisina hangtod mapahibalo nga andam na ang tanan. Silang tanan anaa sa dapit nga giasayn kanila: ang mga guwardiya, ang mga trabahante nga nagdumala, ang komander sa kampo.

Busa kaming tanan nanglakaw paingon sa natad nga pagatiponan diin tawgon ang among ngalan adlaw-adlaw, sa buntag ug sa gabii. Dayon, magpundok sumala sa mga kongregasyon o mga grupo, maglakawlakaw kami sa natad. Diha sa matag grupo, usa ka igsoon ang mohatag ug pakigpulong samtang maglakawlakaw; ang uban maminaw.

Kami walay mga emblema, busa pakigpulong lang ang gihimo. Niadtong higayona, walay dinihogan diha sa kampo. Sa pagka alas 9:30 s.g., ang tanan natapos na, ang tanang grupo nakahuman na sa pagsaulog samtang naglakaw sa dalan.

Gusto namo nga magdungan kami sa pagpanganta​—kaming tanang igsoon. Busa nagtipon mi duol sa kaligoanan nga nahimutang sa kinalay-ang eskina gikan sa checkpoint diha sa entrada. Hunahunaa lang ang 300 ka tawo, diin mga 80 ngadto sa 100 ang nanganta panahon sa kagabhion diha sa kakahoyan sa mga pino! Handurawa lang ang kalanog niadtong awita! Nahinumdom ko nga among gikanta ang alawiton numero 25 nga nag-ulohang “I Died for You,” gikan sa karaang songbok. Nahibalo ang tanan niadtong kantaha. Usahay hasta ang mga sundalo diha sa mga torre mosinggit kanamo: “Palihog kantaha ang Alawiton 25!”

Sa dihang nagsugod kami sa pagpanganta niadtong gabhiona, ang tanang kawani nanagan gikan sa ilang mga opisina paingon sa kaligoanan aron pahunongon kami sa pagkanta. Apan sa miabot sila, dili sila makapahunong sa pagkanta tungod kay gialirongan sa tanang igsoon nga wala manganta kadtong nanganta. Busa ang mga guwardiya nagsirilsiril lang ug dagan hangtod nga nahuman kami sa pagkanta. Sa dihang nahuman ang pagkanta, nagbulagbulag ang tanan. Ang guwardiya wala mahibalo kon kinsay mikanta ug wala mokanta. Dili mahimong ilang ibartolina ang tanan.

[Kahon/Hulagway sa panid 203, 204]

Interbiyo Uban Kang Victor Popovych

Natawo: 1950

Nabawtismohan: 1967

Kaagi sa Kinabuhi: Natawo sa prisohan, anak ni Mariya Popovych, nga giinterbiyo nga makita diha sa panid 167-9. Gidakop sa 1970, napriso sulod sa upat ka tuig tungod sa kalihokang pagsangyaw. Sa panahon sa tulo ka adlawng mga husay sa korte, 35 ka tawo ang mitestigos nga gisangyawan sila ni Brader Popovych.

Ang situwasyon nga naagoman sa mga Saksi ni Jehova dili angay lantawon sumala lamang sa kahimtang sa tawhanong relasyon. Ang paglutos sa katawhan sa Diyos dili gayod ikapatin-aw pinaagi sa pagdakdak niana sa gobyerno. Ang kadaghanan sa mga opisyal nagtuman lamang sa ilang trabaho. Sa dihang laing gobyerno na ang mopuli, ang pagkamaunongon sa mga opisyal mobalhin, apan kami nagpabiling mao ra gihapon. Kami nahibalo nga ang tinuod nga tuboran sa among mga kalisod gipadayag na diha sa Bibliya.

Wala namo isipa ang among kaugalingon ingong inosenteng mga biktima sa mga tawong daogdaogan. Ang nakatabang kanamo sa paglahutay mao ang tin-awng pagsabot sa isyu nga gipatugbaw diha sa tanaman sa Eden​—ang isyu sa katungod sa Diyos sa pagmando. Kini usa ka isyu nga wala pa mahusay. Kami nahibalo nga kami may higayon sa pagbarog alang sa pagmando ni Jehova. Kami mibarog alang sa usa ka isyu nga nalangkit dili lamang sa personal nga mga intereses sa mga tawo kondili sa mga intereses usab sa Soberano sa uniberso. Mas nakasabot kami sa tinuod nga isyung nalangkit. Kini ang nakapalig-on kanamo ug nakapaarang kanamo sa paghupot sa among integridad bisan sa grabe kaayong mga kahimtang. Kami wala maglantaw sa tawhanong mga relasyon lamang.

[Blurb]

Ang paglutos sa katawhan sa Diyos dili gayod ikapatin-aw pinaagi sa pagdakdak niana sa gobyerno

[Kahon/Hulagway sa panid 208, 209]

Interbiyo Uban Kang Mariya Pylypiv

Natawo: 1934

Nabawtismohan: 1952

Kaagi sa Kinabuhi: Miadto sa Siberia sa 1951 aron sa pagduaw sa iyang igsoong babaye nga gipadala didto. Si Mariya nakakat-on sa kamatuoran didto sa Siberia ug sa ulahi naminyo sa usa ka gidestiyero nga brader.

Sa dihang namatay si Papa, ang mga polis nanganha sa among balay. Daghan sila. Gikan sila sa Konseho sa Baryo ug sa Konseho sa Distrito. Kami ilang gipasidan-an nga dili nila gustong may moawit ug moampo. Kami mitubag nga walay balaod nga nagdili sa pag-ampo. Kami ilang gipangutana kon kanus-a himoon ang paglubong. Amo silang gitug-anan, ug sila nanglakaw.

Sayong nangabot ang mga igsoon. Gidili ang pagtipon, apan ang mga tawo gitugotan sa pag-adto sa paglubong. Sayo kaming nagsugod tungod kay nahibalo kami nga mangabot ang mga polis. Sa dihang nagsugod pag-ampo ang usa sa mga brader, usa ka trak nga puno sa polis nangabot. Gitapos sa brader ang pag-ampo, ug dayon mipaingon kami sa sementeryo.

Kami ilang gisundan ug gitugotan sa pagsulod sa sementeryo. Sa dihang nag-ampo na usab ang brader, ang mga polis misulay sa pagdakop kaniya. Apan kami nga mga sister midesidir nga dili mahimong among itugyan siya ngadto kanila. Dihay daghang polis, mao nga among gialirongan ang brader. Tungod sa kaguliyang nga nahitabo, gipayuhot sa usa sa mga sister ang brader gikan sa sementeryo, nga miagi sa mga kabalayan, ug ngadto sa baryo. Unya sa kalit, usa ka kaila miagi nga nagdrayb ug pribadong sakyanan, busa misakay ang brader sa awto ug migikan. Nabalaw ug pangita ang mga polis kaniya apan wala siya makit-i. Dayon sila nanglakaw.

Panalipdan gayod sa mga sister ang mga brader. Sa kasagaran ang bali maoy tinuod, apan mao gayod kanay kahimtang niadtong panahona. Kinahanglang panalipdan sa mga sister ang mga brader. Daghang higayon nga nahitabo kana.

[Blurb]

Mao gayod kanay kahimtang niadtong panahona. Kinahanglang panalipdan sa mga sister ang mga brader

[Kahon/Hulagway sa panid 220, 221]

Interbiyo Uban Kang Petro Vlasiuk

Natawo: 1924

Nabawtismohan: 1945

Kaagi sa Kinabuhi: Nadestiyero sa 1951-​65. Wala magdugay human nga gidestiyero si Brader Vlasiuk, ang iyang anak nga lalaki nasakit ug namatay. Sa pagkasunod tuig, human nanganak sa ilang laing anak nga lalaki, ang sakit sa iyang asawa mikomplikar ug sa ulahi namatay. Si Brader Vlasiuk nabinlan ug masuso. Sa 1953 siya nagminyo pag-usab, ug ang iyang bag-ong asawa mitabang sa pag-atiman sa bata.

Usa ako niadtong gidestiyero gikan sa Ukraine ngadto sa Siberia sa 1951. Abi nimo, kami walay kahadlok. Gitugahan ni Jehova ug ingon niana nga espiritu ang mga igsoon mao nga sila may pagtuo, pagtuo nga madayag sa paagi sa ilang pagsulti. Wala untay gustong mobiyahe ngadto niining asaynment sa pagsangyaw. Dayag nga gitugotan ni Jehova nga Diyos ang gobyerno sa pagpadala kanamo didto. Sa ulahi ang mga awtoridad miingon: “Dako kaayong sayop ang among nahimo.”

Ang mga igsoon miingon: “Sa unsang paagi?”

“Sa pagkaagi nga among gipaanhi kamo dinhi, ug karon nangombertir na usab kamo sa mga tawo dinhi!”

Ang mga igsoon miingon: “Makahimo na usab kamo ug laing sayop.”

Ang ilang ikaduhang sayop mao nga human nga kami ilang gipagawas, human nga gihatagan kami ug amnestiya, dili sila buot nga mopauli kami sa amo. “Lakaw kamo bisag asa apan ayaw sa inyo,” sila miingon. Human niana, sila nakahunahuna ug nakaamgo nga sayop kini nga lakang. Tungod niana nga polisa, ang maayong balita mikaylap sa tibuok Rusya.

[Kahon/Hulagway sa panid 227]

Interbiyo Uban Kang Anna Vovchuk

Natawo: 1940

Nabawtismohan: 1959

Kaagi sa Kinabuhi: Nadestiyero sa 1951-​65. Diyes anyos siya sa dihang gipadala ngadto sa Siberia. Gikan sa 1957 ngadto sa 1980, nag-alagad sa tago, nag-imprenta ug literatura sa Bibliya.

Ang KGB magpunayg sulay kanamo sa pag-ila sa mga igsoon. Pakitaan nila kami ug mga letrato. Moingon ako: “Para nimo, ako way nahibaloan. Ako way nailhan para nimo.” Mao kanay among itubag kanunay kanila. Sa ulahi, human nga ako maminyo, naglakaw ako paingon sa siyudad ug nasugatan nako ang lokal nga hepe sa KGB sa Angarsk. Iya akong ipatawag kanunay aron imbestigahon ug siya nakaila kaayo nako.

Iya akong giingnan: “Kon bahin kang Stepan Vovchuk, miingon ka nako nga wala ka makaila niining tawhana. Ug karon nganong naminyo ka man niya?”

Ako mitubag: “Dili ba ikaw man ang nagpailaila niya kanako pinaagi sa imong mga letrato?”

Siya mipakpak: “Tan-awa ra! Kami na usab ang sad-an!”

Ug nagdungan kami sa pagpangatawa. Malipayon, masadyaon kadto nga yugto sa akong kinabuhi.

[Kahon/Hulagway sa panid 229, 230]

Interbiyo Uban Kang Sofiya Vovchuk

Natawo: 1944

Nabawtismohan: 1964

Kaagi sa Kinabuhi: Nadestiyero sa 1951-​65. Siyete anyos sa dihang gipadala uban sa iyang inahan, igsoong babaye, ug igsoong lalaki ngadto sa Siberia.

Sa dihang gidala nila kami ngadto sa Siberia, kami ilang giingnan nga adto na kami didto hangtod sa hangtod. Wala gayod kami maghunahuna nga moabot ra ang kagawasan. Sa dihang magbasa kami diha sa Ang Bantayanang Torre bahin sa mga kombensiyon nga gihimo sa ubang mga nasod, moampo kami kang Jehova nga bisag kausa lang sa among mga kinabuhi, kami makahigayon sa pagtambong ug usa ka kombensiyon sama sa gihimo sa ubang mga nasod. Tinuod man, gipanalanginan kami ni Jehova. Sa 1989 nakatambong kami sa internasyonal nga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Polandia. Dili mahubit ang tuman nga kalipay, ang kangaya, nga nakatambong didto.

Kinasingkasing nga giabiabi kami sa mga igsoon sa Polandia. Didto kami sulod sa upat ka adlaw. Nakatambong na gayod kami ug kombensiyon! Dako kaayong kalipay ang pagkakat-on ug dugang pa bahin kang Jehova ug sa pagdawat ug instruksiyon gikan sa Pulong sa Diyos. Kami malipayon kaayo. Among gisulti ang among mga eksperyensiya ngadto kang bisan kinsa. Bisag daghan kaayo ang mga nasyonalidad, sila among mga igsoon! Samtang naglakaw kami libot sa estadyum, tawhay kaayo ang among gibati. Human sa tanan nga among naagoman​—gidili sa dugay kaayong panahon​—para namo morag anaa na kami sa bag-ong kalibotan. Kami wala gayoy nadunggang bisan unsang pagpamalikas, ug ang tanan hinlo ug matahom. Magpabilin kami human sa programa. Dili dayon kami manglakaw; nakig-uban kami sa mga igsoon, nag-estoryahanay. Dihay mga maghuhubad usab kon dili kami makasabot sa pinulongan. Bisag dili kami makasabot, kami naghinalokay sa usag usa. Kami malipayon.

[Kahon/Hulagway sa panid 243, 244]

Interbiyo Uban Kang Roman Yurkevych

Natawo: 1956

Nabawtismohan: 1973

Kaagi sa Kinabuhi: Napriso sulod sa unom ka tuig diha sa mga kampong prisohan tungod sa neyutralidad. Nag-alagad sa Komite sa Sanga sa Ukraine sukad sa 1993.

Ang kamatuoran mopalihok sa usa ka tawo sa pagtabang ug pagsuportar sa uban. Natagamtam gayod namo kini sa 1998 sa dihang ang Transcarpathia giagian ug dakong baha, ug gatosan, oo, gatosan ka tawo ang napildihan sa ilang mga balay ug tanan nilang mga kabtangan sa usa lang ka gabii.

Sulod sa duha ka adlaw, usa ka grupo sa mga igsoon ang nangabot sa dapit ug naghikay ug mga komite nga motagana sa tabang. Sila maoy mosusi kon unsang hinabang ang ihatag sa matag pamilya, sa matag baryo. Duha ka baryo ang grabeng naig-an, ang Vary ug Vyshkove. Sulod lamang sa duha o tulo ka adlaw, dihay gihimong mga plano kon kinsang pamilyaha ang makadawat ug unsang matanga sa tabang ug kinsay motabang. Dayon ang atong mga igsoon nangabot diha sa mga trak ug nagsugod sa pagpala sa baga kaayong lapok.

Sila nagdalag uga nga mga kahoy, nga nakapakurat sa tanan niining dapita. Ang dili mga Saksi nahibulong. Usa ka sister nga taga-Vyshkove diha niadtong tungora diin usa ka grupo sa mga brader namala ug lapok. Giduol siya sa usa ka tigbalita ug nangutana: “Nakaila ka ba kon kinsa kining mga tawhana?”

“Wala kaayo ako makaila nila,” siya mitubag, “tungod kay lainlain ang among mga pinulongan​—Romaniano, Hungariano, Ukrainiano, ug Ruso. Apan kini ang akong nahibaloan: Sila maoy akong mga brader ug mga sister, ug sila nagtabang kanako.”

Sulod sa duha o tulo ka adlaw, ang mga igsoon nakapadala nag tabang ug nakaatiman na niining mga pamilyaha, nga gikulokar diha sa ubang mga dapit. Apan, paglabay sa tunga sa tuig, halos ang tanang balay sa mga Saksi natukod ug balik, ug ang mga Saksi mao ang kinaunahan nianang lugara nga nakabalik sa pagpuyo sa ilang bag-ong mga balay.

[Chart sa panid 254]

(Tan-awa ang publikasyon)

Mga Regular Payunir sa Ukraine (1990-2001)

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

0

1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2001

[Chart sa panid 254]

(Tan-awa ang publikasyon)

Mga Saksi ni Jehova sa Ukrainea (1939-​2001)

120,000

100,000

80,000

60,000

40,000

20,000

0

1939 1946 1974 1986 1990 1992 1994 1996 1998 2001

[Footnote]

[Mga mapa sa panid 123]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

UKRAINE

VOLYN’

HALYCHYNA

Lvov

TRANSCARPATHIA

BUKOVINA

KIEV

Kharkov

Dnepropetrovsk

Luhans’k

Zaporozh’ye

Donetsk

Odessa

CRIMEA

BLACK SEA

TURKEY

BULGARIA

ROMANIA

MOLDOVA

POLANDIA

BELARUS

RUSYA

[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 118]

[Hulagway sa panid 127]

Vojtech Chehy

[Hulagway sa panid 129]

Ang unang kombensiyon sa lungsod sa Borislav, Halychyna, sa Agosto 1932

[Hulagway sa panid 130]

Kombensiyon sa Solotvyno, Transcarpathia, sa 1932

[Hulagway sa panid 132]

Sulod sa 40 ka tuig si Mariya ug Emil Zarysky matinumanong nagtuman sa ilang buluhaton ingong mga maghuhubad

[Hulagway sa panid 133]

Ang unang bodega sa literatura sa Ukraine dinhi niining balaya sa Uzhgorod gikan sa 1927-31

[Hulagway sa panid 134]

Grupo nga andam nang manglakaw sa pagsangyaw nga mosakay sa bus paingon sa dapit sa Rakhiv sa Carpathian Mountains, sa 1935: (1) Vojtech Chehy

[Hulagway sa panid 135]

Unang plaka sa ponograpo, “Relihiyon ug Kristiyanidad,” sa Ukrainianong pinulongan

[Hulagway sa panid 136]

Ang Kosmach Congregation sa 1938: (1) Gibaligya ni Mykola Volochii ang usa sa iyang duha ka kabayo aron makapalit ug ponograpo

[Hulagway sa panid 137]

Si Ludwik Kinicki, nga gihandom sa daghan ingong madasigong ministro, namatayng matinumanon kang Jehova sa kampong konsentrasyon sa Nazi

[Mga hulagway sa panid 142]

Si Illia Hovuchak (ibabaw sa wala), gipakita dinhi nga nagbiyahe uban kang Onufrii Rylchuk sa pagsangyaw diha sa kabukiran ug (tuo) uban sa iyang asawa, si Paraska, gipatay sa Gestapo human nga gisumbong sa usa ka paring Katoliko

[Hulagway sa panid 146]

Si Anastasiya Kazak (1) kauban sa ubang mga Saksi sa kampong konsentrasyon sa Stutthof

[Mga hulagway sa panid 153]

Si Ivan Maksymiuk (ibabaw uban sa iyang asawa, si Yevdokiya) ug iyang anak nga si Mykhailo (tuo) wala mokompromiso sa ilang integridad

[Hulagway sa panid 158]

Unang mga publikasyon sa Bibliya sa Ukrainiano nga pinulongan

[Hulagway sa panid 170]

Sa 20 anyos pa, gipangabaga na ni Hryhorii Melnyk ang responsibilidad sa pag-atiman sa iyang duha ka manghod nga lalaki ug usa ka igsoong babaye

[Hulagway sa panid 176]

Giantos ni Mariya Tomilko ang 15 ka tuig nga pagkapriso apan nakapabiling matinumanon

[Hulagway sa panid 182]

Si Nutsu Bokoch panahon sa usa ka daklit nga panagkita sa prisohan uban sa iyang anak, 1960

[Hulagway sa panid 185]

Si Lydia ug Oleksii Kurdas (ibabaw), gidakop ug gipriso sa lainlaing mga kampo sa dihang ang ilang anak, si Halyna, 17 ka adlaw pa ang edad; Halyna Kurdas, tres anyos (tuo): Kining letratoha gikuha sa 1961 samtang ang iyang mga ginikanan napriso pa

[Hulagway sa panid 191]

Sa gabii una pa sa ilang adlaw sa kasal, si Hanna Shyshko ug Yurii Kopos gidakop ug gisentensiyahag napulo ka tuig nga pagkapriso diha sa kampo. Nagpakasal sila napulo ka tuig sa ulahi

[Hulagway sa panid 191]

Si Yurii Kopos nakagugol ug halos ikatulong bahin sa siglo diha sa mga prisohan ug mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sa Sobyet

[Hulagway sa panid 194]

Gigugol ni Pavlo Ziatek ang iyang tibuok kinabuhi sa pag-alagad kang Jehova

[Hulagway sa panid 196]

Sulat nga pinetsahan ug Mayo 18, 1962, nga gikan kang Nathan H. Knorr alang sa mga igsoon sa U.S.S.R.

[Hulagway sa panid 214]

Ang literatura alang sa Ukraine ug sa ubang bahin sa Unyon Sobyet giimprenta diha sa mga bunker sama niining usa sa sidlakang Ukraine

[Hulagway sa panid 216]

Ibabaw: Ang punog kahoyng bungtod sa kinapusoran sa Carpathian Mountains diin si Ivan Dziabko nagdumala ug tagong bunker

[Hulagway sa panid 216]

Ibabaw: Si Mykhailo Dioloh naglingkod tapad nianang gigamit niadto nga entrada sa bunker diin iyang gisuplayan si Ivan Dziabko ug papel

[Hulagway sa panid 216]

Tuo: Ivan Dziabko

[Hulagway sa panid 223]

Si Bela Meysar napriso sulod sa 21 ka tuig, diin niining panahona ang iyang matinumanong asawa, si Regina, mibiyahe sa bug-os nga gilay-ong kapin sa 140,000 kilometros aron makabisita niya kanunay

[Hulagway sa panid 224]

Si Michael Dasevich gitudlo nga country servant sa 1971

[Hulagway sa panid 233]

Ang pagrehistro sa mga Saksi ni Jehova sa Ukraine, sa Pebrero 28, 1991, mao ang una sa ingon niini nga pagkarehistro diha sa teritoryo sa U.S.S.R.

[Mga hulagway sa panid 237]

Sa 1993 nga internasyonal nga kombensiyon sa Kiev, 7,402 ang nabawtismohan, ang kinadaghanang nabawtismohan sa bisan haing kombensiyon sa modernong-adlawng kasaysayan sa katawhan sa Diyos

[Hulagway sa panid 246]

Graduwasyon sa unang klase sa Ministerial Training School sa Lvov, sayo sa 1999

[Hulagway sa panid 251]

Ibabaw: Ang pundok sa mga Kingdom Hall diin dinhi nag-alagad ang pamilyang Bethel gikan sa1995 ngadto sa 2001

[Hulagway sa panid 251]

Tunga: Ang balay nga gigamit sa pamilyang Bethel sa 1994-5

[Hulagway sa panid 251]

Ilalom: Ang Kingdom Hall sa lungsod sa Nadvirna​—ang unang natukod ilalom sa bag-ong programa sa pagtukod ug Kingdom Hall sa Ukraine

[Mga hulagway sa panid 252, 253]

(1-3) Ang bag-ong gipahinungod nga sanga sa Ukraine

[Hulagway sa panid 252]

(4) Komite sa Sanga, gikan sa wala ngadto sa tuo: (naglingkod) Stepan Hlinskyi, Stepan Mykevych; (nagtindog) Andrii Semkovych, Roman Yurkevych, John Didur, ug Jürgen Keck

[Hulagway sa panid 253]

(5) Si Theodore Jaracz nga nagpakigpulong sa pagpahinungod sa sanga sa Ukraine, Mayo 19, 2001