Wado-Kai Karate​—Ang Tinuod Bang “Paagi sa Kaangayan”?

PUNO sa tensiyon ang palibot. Hapit nang magsugod ang kampeyonato sa Olandes karate tem. Sa pagsulti sa repere nga “hajime!” (Hapones nga pulong sa “sugod na!”), nag-inatubangay kami sa akong kontra aron makasugod.

Kusgan siya—mas dakog lawas ug mas bug-at kay kanako. Apan namatikdan nako ang iyang kakulag eksperyensiya. Mihana ako sa pag-atake. Mihasmag siya, nagpanuntok ug nagpamatid. Gilipat ko siya sa lain pang atake, ug sa iyang gipatara ang iyang ubos nga gusok, akong gidus-an kinig kusog kaayong suntok.

Mikulismaot ang mga tumatan-aw sa dihang mihagsa siya sa banig ug naghingutas. Grabe kaayong pangurog sa iyang lawas, unya mikalit lamang ug pangamig. Dihay makapalimbawot nga kahilom. Midalidali sa pag-abot ang doktor ug gipadala siya sa ospital. Nahadlok kaayo ako. ‘Namatay na kaha . . . siya?’

Human niining hitaboa sa Oktubre 1971, mihukom ako nga mohunong na sa pag-apil niining mga kompetisyona. Gibarogan ko kanang desisyona, bisag pito pa ka tuig nga mihunong ako sa bug-os sa karate.

Sa unsang paagi napukaw ang akong kaikag sa karate? Ug nganong mihunong ako niini? Ug unsay nahitabo niadtong naangol nakong kontra?

Gugma sa Unang Pagkita

Aron makapadayon sa pagtungha sa electronic engineering, akong gibiyaan ang akong nasod nga Suriname ug migikan sa Netherlands sa Septiyembre 1965 ug nagpuyo sa siyudad sa Hilversum. Human niana, gidapit ako sa usa ka higala sa pagtan-aw sa pagpailaila sa bag-ong dula, ang wado-kai karate. Aron lamang mapahimut-an siya ug aron matagbaw ang akong pagkamapakisayron, miadto ako.

Nalumay ako samtang gipasundayag ni Mr. Kono ug Mr. Fuji, duha ka magtutudlong Hapones, ang pangunang mga lihok. Lahi kaayo kini sa akong gidahom—walay sinuntokay, walay sambunotay, apan matahom, samag balet nga mga lihok. Kontrolado kaayo nila ang ilang samag-kilat ka alistong mga lawas. Kadto maoy gugma sa unang pagkita alang kanako. Daw akong mabati ang diyaket sa karate sa akong mga abaga.

Bisag 24 anyos—nga tigulang na kaayo sa sukdanan sa karate—mipalista ako. ‘Aron duna lamay mahimo sa mga bulan sa tingtugnaw,’ saad ko pa sa akong kaugalingon. Apan kanang maong tingtugnaw milungtad ug kapin sa napulo ka tuig.

“Ang Paagi sa Kaangayan”

Ang pulong “karate” sa Hapones maoy alang sa “basiyo nga kamot.” Ang nagkalainlaing mga estilo nagagikan sa mga dapit sama sa Korea, Okinawa ug Japan. Ang wado-kai (Hapones nga pulong sa “paagi sa kaangayan”) nagsentro sa duha ka estilo sa pagpraktis: ma (ang tukmang distansiya gikan sa kontra) ug kiai (panempo, o sa pagpangitag labing maayong higayon sa pag-atake). Gipasiugda usab ang pagkamainat-inaton. Sama sa tanang karate, impluwensiyado ang wado-kai sa Zen Buddhism, nga nagpasiugda sa pagpakondisyon sa hunahuna kaharmoniya sa lawas.

Sa panahon sa duha ka minuto nga pagtigiay sa karate, makapunto ang usa pinaagi sa mga patid ug mga suntok nga itunong gayod sa importanteng bahin sa lawas. Bisag legal ang pagsuntok sa lawas, may lagda nga nagdili sa pagsuntok sa nawong sa kontra. Apan, may mosipyat usahay, nga mahimong ikailustrar sumala sa nahitabo sa dihang ang akong asawa si Hannie, misulay sa karate. Akong gisaysay kaniya kon unsaon sa paghana ug suntok sa nawong apan kalit nga iurong kini sa tumoy sa ilong. Gibirahan ako ni Hannie ug suntok—milahos—kay nakalimot sa paghunong sa eksaktong panahon, naigo ang akong nawong, natuto ang akong ngabil ug mao pa sukad sa tibuok nakong karera sa karate nga nasamad ako. Sa pagkasunod adlaw nakamga pangutana ang akong naghubag nga nawong!

“Ang Balatong sa Olandes”

Nagsugod ako sa tulo ka oras sa usa ka semana nga pagbansay. Wala kanang giingon nga napulo ka leksiyon nga masayon, o dihadiha nga karate. Sumala sa giingon sa usa ka magtutudlo: “Ang eksperto sa [karate] hinayhinayng maugmad, sama sa luy-a. Hawot ang sabor kon linghod pa, mas mohalang ug mas lamian kini iniglabay sa panahon.”

“Makatabang ka ba sa pagtudlog karate?” nangutana ang akong sensei (magtutudlo) sa nadaog nako ang daghang mga sangka sa karate.

“Pagtudlo? Aw oo!” Ang resulta? Mas daghang panahon diha sa dojo (lawak bansayanan).

Sa tingpamulak sa 1968 ang akong sensei miingon: “Sulayi ang torneyo sa panagsangka sa karate.” Wala ako agdahag dugay. Wala damha nahimo akong kapten sa among tem sa tunghaan sa karate ug mohimoayg gibaniog nga panagsangka sa unang higayon atubangan sa katilingban sa Mayo 1968 nga kampeyonato sa mga tem nga gikan sa Netherlands ug sa Belgium.

Sanglit, mahuyang man akong tan-awon sa akong 66 ka kilo (146 lb) nga timbang sa 1.78-metro (5-ft 10-in.) nga lawas, gianggaan ako sa magasin sa mga dula nga Balatong sa Olandes. Apan ang nakulang nako sa gibug-aton ug kusog akong gibawi sa akong teknik, kaabtik ug panimbang.

Nahimo akong kampeyon sa nasod sa Netherlands sa 1971. Ang awtoratibong magasing Black Belt makaduhang milista kanako (1971 ug 1972) nga usa sa “10 ka Labing Hawod nga Karatesta sa Uropa.” Sa Abril 1972 migraduwar ako ingong instruktor sa karate.

Apan, bisan pa niining tanang kalamposan, adunay nahitabo sa tinghunlak sa 1971 nga nakatibhang sa akong mithianong panglantaw sa “paagi sa kaangayan.”

Giatubang “ang Tigre”

Nianang panahona usa ako nga kandidato sa kampeyonato sa Uropanhong Karate nga himoon sa Pierre de Coubertin Hall sa Paris. Giparang ako sa dugay nang kampeyon sa Pransiya, si Dominique Valera. Si Valera, nga 90 kilos (200 lbs) ang timbang sa 1.8-metro (6-ft) nga lawas, nailhang ang Tigre. Gidungog siya nga mangharus batok sa iyang kontra pinaagi sa maghagiyos nga mga patid, maabtik, bug-at nga mga front kick (patid sa atubangan) ug makamatayng suntok. Akong tumo karon ang pakigsangka kaniya. Lakip sa tumatan-aw sa TV sa tibuok nasod ug sa panon sa 7,000 ka tawong ming-abiba kaniya, kalmado kaayo siyang tan-awon sa pagpusgay sa akong damgo nga mahimong kampeyon ug sa akong mga gusok usab. Gibatbat sa magasing Black Belt ang panagsangka.

“Si Dominique . . . nanimbang sa bugos nga pagpildi sa Balatong sa Olandes . . . apan gisapupo ang unang front kick ni Dominique sa kusog kaayong miuswag nga taga Olandes ug gibirahag suntok ang ulo sa nakurat nga kampeyon nga nakahatag kang La Rose ug tunga-sapunto. . . . Unya misadsad si Valera, ug mihagiyos ang dakong maegeri (front kick). Nagpakita nga dili lamang tsamba kadtong unang front kick, gisignit ni La Rose ang batiis ug gipahagurusan ug laing hingpit nga suntok ang ulo ni Valera.”

Ako lamang dinhi ang nakapunto batok sa kampeyon sa tibuok nga torneyo, nga nahimong dakong balita sa kampeyonato! Klaro kaayo kadto nga kadaogan. Maoy akong pagtuo. Mipadayon ang Black Belt:

“Ang repere, nga nasayod nga pulos Pranses ang tumatan-aw ug nga ang laing tunga sa punto makapildi kang Valera, wala magtagad sa suntok. Daw sad-an nga nalangkit, nagpabiling hilom ang tumatan-aw hangtod natapos ang panagsangka.”

Nahuman ang panagsangka. Miadto ako sa linya aron maproklamar nga mao ang mananaog, apan giproklamar sa repere ang akong kontra! Midalidali sa paglakaw ang nakurat nga Valera. Miprotesta kami. Human sa pagtimbangtimbang sa tunga sa oras, wala tagda sa presidente sa European Karate Union ang reklamo ug misinyas sa pagpadayon sa mga torneyo. Gipadayon ang torneyo nga sa ulahi nahimong kampeyon si Valera.

Kining klarong panglimbong sa dula nga dunay mga emblemang kumo ug salampati (mga simbolo sa gahom ug kaangayan) nakapusgay ug usa ka handurawan. Ang kumo anaa gihapon, apan alang kanako, nawala na ang salampati. Wala ako masayod nga duha lamang ka tuig ang akong kalay-on sa pagkaplag ug dili hitupngang paagi sa kaangayan nga napamatud-ang tinuod sa pulong ug sa buhat.

Nakadungog sa Kamatuoran sa Bibliya

Dako ang akong pagtahod sa Diyos ug gipabilhan nako ang pag-ampo. Ako ug ang akong asawa gimatuto ingong mga Romano Katoliko. Sukad pa sa among kaminyoon sa Disyembre 1971, nakaampo na kami nga dungan kon mag-atubang ug mga problema. Ako adunay Bibliya apan daghan akog pangutana bahin niana. Busa sa giduaw ako sa duha ka Saksi ni Jehova sa Amsterdam sa usa ka buntag sa Biernes sa Enero 1973, wala ako magpanuko sa pagpasulod kanila ug sa pagpaminaw sa ilang mga tubag. Maayo kaayo ang ilang unang pagduaw. Human niana, kada Biernes, sulod sa dugayng mga bulan, moabot sila ug gitun-an kami sa librong Ang Kamatuoran nga Motultol sa Kinabuhing Dayon.

Nianang higayona natapos na nako ang akong pagtuon, ug mihukom kami sa pagpauli sa Suriname. Sa wala pa kami migikan gidapit kami sa mga Saksi sa ilang mga balay ug gihatagan kami ug sorpresang parti sa pagpanamilit ug mga publikasyon sa Bibliya ingong regalo. Ang ilang mahigugmaong pailob ug pagkamatinumanon sa pagdumala nianang pagtuon sa Bibliya mihatag kanamog mainit, malungtarong impresyon sa among hunahuna ug kasingkasing. Dili gayod namo kalimtan ang kamatuoran nga among natilawan, bisag mikabat una ug usa ka tuig ug tunga sa mibalik ang ‘pagbisibis sa mga binhi.’

Nagbukas ug Akong Kaugalingong Dojo

Tungod sa akong trabaho sa gobyerno sa Suriname mibalhin kami ngadto sa gamayng balangay nga duol sa tugpahanan sa ayroplano, hapit 50 kilometro (30 mi) ang kalay-on gikan sa kaulohan, sa Paramaribo. Kami walay nailhang mga Saksi didto ug busa wala kami magpadayon sa among pagtuon sa Bibliya.

Hinuon may mobisita kanamo. Sila maoy mga magdadayeg sa karate nga naghangyo kanako sa pagsugod sa pagtudlo sa wado-kai. Bisag mihunong na ako sa pakigbahin sa mga panagsangka, gimahal ko gihapon ang karate ingong dula ug miuyon sa pagbukas ug akong kaugalingong dojo sa kaulohan.

Sa ulahi mogugol akog upat ka adlaw sa usa ka semana sa pagtudlog karate. Mobiya ako sa akong regular nga trabaho sa gobyerno human sa trabaho sa alas dos sa hapon ug dili makapauli sa balay hangtod sa alas 10 sa gabii. Naghikay usab ako ug mga biyahi sa pagpasiyo sa mga lugar uban sa akong mga estudyante sa mga Dominggo ug sa panahon sa bakasyon sa ilang eskuylahan. ‘Aron dili sila maglibodlibod sa kadalanan,’ matud ko pa sa akong kaugalingon. Human sa leksiyon sa karate, makigsulti ako kanila bahin sa ilang mga problema sa eskuylahan ug sa panimalay.

Bisan pa nianang tanan, wala ako makaamgo nga napasagdan nako ang akong kaugalingong pamilya. Sa modugang ang panahon nga igugol nako sa “paagi sa kaangayan” ngadto sa uban, mas nagkabungkag hinuon ang kaangayan sa akong kaugalingong pamilya. Matag hangyo sa akong asawa sa pagbantay sa among anak, masuko ako, nga sobra kaayo ka okupado sa mga anak sa ubang tawo. Nangandoy si Hannie ug kausaban.

“Mga Saksi ba Kamo?”

Miabot kanang maong kausaban sa Mayo 1975. Nakakita si Hannie ug duha ka tawo nga nagduaw sa tanang mga balay sa balangay. Mahinamon kaayo siyang naghulat hangtod nga miabot sila sa among balay. “Mga Saksi ba kamo?” nangutana siya, nga wala pa gani sila makasulti.

“Oo.”

“Dayon. Mahimo bang ipadayon ninyo ang pagtuon sa Bibliya uban kanamo?”

Ang nakurat nga mga Saksi andam kaayo. Apan nabalda pag-usab ang pagtuon sa Bibliya sa miadto ako sa Tinipong Bansa alang sa dugang nga pagbansay sa elektroniks, ug sa ulahi ang akong asawa ug mga anak miadto sa Netherlands sa pipila ka bulan. Diha na lamang sa sinugdanan sa 1978 nga nanimuyo kami sa regular nga kinabuhi, ug sa dihang andam na kami, mibalik ang mga Saksi.

Nag-atubang ug Desisyon

Niining panahona nagpadayon ang pagtuon nga walay hunong. Sa ulahi akong nakita nga ang mga butang nga akong nakat-onan gikan sa Pulong sa Diyos wala magkauyon sa akong gugma sa karate. Una, ang pulong ni Pablo nga ang “paugnat sa lawas may diyutay nga kapuslanan” nagkasumpaki sa tanang panahon nga akong gigugol sa mga dula.—1 Timoteo 4:8.

Dugang pa, sumala sa gipasiugda sa mga Saksi kanako, ang karate adunay tumong sa pagsakit sa kontra, nga makapatay o makaangol sa tawo, bisag dili tinuyo. Bisag tinuod kini, gilisdan ako sa pagdawat. Unsaon nako sa pagsalikway kanang tanang gipangagpas ko sa mainiton sulod sa 12 ka tuig?

Miuyon ako sa tambag sa Kasulatan sa dili pagsalig sa mga armas aron sa pagdepensa sa kaugalingon tungod kay makaangin sila sa kamatayon sa inosenteng mga tawo. (Ecclesiastes 9:18) ‘Apan mahimo bang itandi ang pagpraktis ug karate sa pagbaton ug mga armas?’ mapanukohong nagpalandong ako, nakahinumdom sa gisulti ni Isao Obata, kaubang tagmugna sa Japan Karate Association, bahin sa karate: “Ang hunahuna mao ang posil ug ang lawas mao ang bala.” Ang pulong kaha ni Jesus, “luli sa sakob kanang imong espada, kay ang tanang magagamit ug espada mamatay sa espada,” nagpunting sa mga tigpraktis ug karate?’ naghinuktok ako pag-ayo. Nasayod ako nga kinahanglang mohimo akog desisyon.

Sa usa ka adlaw niana diha sa eskuylahan akong gitigom ang tanan nakong mga estudyante, ang kadaghanan mga estudyante sa hayskol. Imbes laing sangka sa karate, ang naglibog nga mga estudyante nakadungog sa ilang sensei nga naghisgot bahin kang Jehova nga Diyos, nga nagsaysay nga supak sa Bibliya ang karate. Hilom kaayo silang namati sa gisultihan nako sila nga mihukom na ako sa pagsira sa eskuylahan.

Sanglit obligado man ako sa pagtapos sa semestre ug sa pagdumala sa mga eksaminasyon, wala dayon ako makahunong. Siempre, usa kini ka kapeligrohan ug makaluya unta sa akong desisyon. Apan ang 1978 nga “Madaogong Pagtuo” nga Internasyonal nga Kombensiyon miabot sa tukmang panahon sa pag-lig-on kanako.

Wala pa gayod ako sukad makatambong ug bug-os nga kombensiyon. Sa miaging mga tuig motambong lamang akog usa ka gabii o kapin. Apan karong panahona mibakasyon ako sa akong trabaho. Sa gisugdan ang kombensiyon, andam ang akong enterong pamilya.

Nalipay kaayo kami niana. Alang kanako kadto maoy usa ka kapahayagan. Ang tanang mga balor nga gipangagpas kong makab-ot sa panahon sa akong kinabuhi—pagtahod sa Diyos, ang bili sa pag-ampo, ang gugma sa isigkatawo—akong nakita sa akong palibot. ‘Kini ang tinuod nga wado-kai [paagi sa kaangayan],’ sa akong palandong ug napukaw sa pagpasalamat kang Jehova ning makalig-ong eksperyensiya.

Sa pipila ka bulan sa ulahi, sa Disyembre 24, 1978, ako ug ang akong asawa gibawtismohan ug nagpanan-aw ug bagong yugto sa among kinabuhi.

Butang nga Mas Maayo

Mibunga ug daghang mga panalangin kanang desisyona. Nawala ang tensiyon sa pamilya. Nahiusa na kami sa bug-os ug may dulot nga kalipay sa pagtan-aw sa among tulo ka anak nga babaye nga nagdako ingong mga magsisimba ni Jehova.

Sukad sa akong bawtismo wala na nako magamit ang karate. Apan sa milabayng mga tuig usa ka butang ang nahitabo nga makapukaw unta niana. Sa usa ka gabii nakamata ako ug nakakitag kawatan diha sa sulod sa balay. Imbes gamiton ang karate, akong giisip nga ang labing maayong depensa mao ang pagsinggit. Ug misinggit ako! Human sa daghang tuig sa kahilom, ang karaan, ang makapabagtok sa dugo nga singgit sa karate migawas sa akong baba! Miobra kini! Mikaratil pagdagan ang kawatan, ug sa samang higayon nalipay ako nga wala mogamit sa karate apan migamit ug mas luwas nga paagi sa pagdepensa.

Aw, oo, buot nakong ipahibalo kaninyo kon unsay nahitabo niadtong nasamdang kontra nga gidala sa ospital. Wala siya mamatay. Tulo ka gusok ang nabali kaniya sa akong pagsuntok. Nasubo ako niana, apan nalipay nga dili ako kasangatan ug sala nga nakaulag dugo.

Sa magpalandong, usa ka butang ang akong gibasolan: Angay nga gihunong unta dayon nako ang karate. Mikabat ug unom ka tuig human sa akong unang pagtuon sa Bibliya nga mihimo ako sa akong kataposang pagbarog alang kang Jehova. Mapasalamaton ako niining matinumanong mga Saksi kinsa wala ako undangi ug mapailobong nagdasig kanako sa paghimog hustong desisyon. Pagkadako sa akong kalipay nga napalgan nako ang dili hitupngang paagi sa kaangayan!—Tinampo ni Harold La Rose.

[Blurb sa panid 18]

Gibirahan ako sa akong asawa ug suntok apan nakalimot sa paghunong sa eksaktong panahon, naigo ang akong nawong, natuto ang akong ngabil

[Blurb sa panid 19]

Anaa gihapon ang kumo, apan, alang kanako, nawala na ang salampati

[Blurb sa panid 19]

Milakaw ako padulong sa linya nga nagpaabot nga iproklamar nga mananaog, apan giproklamar sa repere ang akong kontra!

[Blurb sa panid 20]

Sa ulahi akong nakita nga ang akong nakat-onan gikan sa Pulong sa Diyos wala magkauyon sa akong gugma sa karate