Mga Iro—Kanunay nga Labing Maayong Higala sa Tawo?
“Pumapatayng mga Iro Nagwataswatas sa Hardinero”
‘Iro Miatake ug Mipatay sa Batang Babaye’
“Iro Mipatay ug Masuso”
ANG mga pangunang-ulohan sama niana kanila nagasugyot nga ang iro dili kanunay labing maayong higala sa tawo. Bisan pa niana, samtang mosulbong ang krimen, mao usab ang panginahanglan sa maong mga iro sa pagpanalipod sa mga indibiduwal ug sa ilang kabtangan.
Sa tulo ka kasong gisitar sa ibabaw, wala hagita sa mga biktima ang mga iro mao nga mitungha ang maong mapintasong mga lihok. Tungod sa maong dili-angayang mga pag-atake, nahiangay ang pagpangutana: Maalamon o luwas ba ang pagbuhig iro? Unsay mopahinabo nga magmapintas ang pila ka iro? Unsaon pagdumala sa usa ang mga iro?
Kon Nganong ang Pila ka Iro Mahimong Pintas
Ang kadaghanang awtoridad sa mga iro nagkauyon sa duha ka paninugdang butang: (1) Halos tanang iro ang may mapanalipdanong kinaiya, ug (2) kining kinaiyaha mahimong mapauswag ngadto sa pagkaepisyente kaayo pinaagi sa ekspertong mga magbabansayg iro. Ang usa ka iro matawo nga may tinong kinaiya, apan kini mahimong mausab, depende sa paagi sa pagmatuto ug pagbansay niini. Tungod sa pagbansay, ang usa ka linaing relasyon mahimong maugmad tali sa tag-iya ug sa iro. Nga daw may ikaunom nga sentido, ang iyang higala nga iro makatuon sa pag-ila kon unsay makapahimuot kun makapasuko sa iyang agalon ug daling mosanong sa iyang mga kinaiya.
Pananglitan, ang usa ka magbabansay mikomento nga ang nerbiyoso o masuk-anong tawo dili makadahom nga makabaton sa kalmado, maayog-buot nga iro. Ang mga tag-iya nga may pagpihigpihig batok sa usa ka rasa o sosyal nga klase makapasa pa gani niana ngadto sa ilang hayop. Sa iyang librong O CÃO em nossa casa (Ang Iro sa Among Balay), si Théo Gygas miingon: “Sa kataposan, bisan kon unsa ang kinaiya sa tawo, dili angay niyang sulayan ang pagsilsil diha sa mga iro sa mga hiyas nga wala niya mismo maangkon. Tungod sa hait kaayong mga panabot, ang iro daling makasagop sa kinaiya sa iyang agalon, mobanaag sa hingpit sa iyang kahimtang sa panghunahuna, sama sa antenna nga mosikop sa radio waves.”
Siempre, kini dili bug-os mopatin-aw sa pangutana nganong ang pila ka iro kalit mahimong sobra ka pintas nga sa nangagi wala magpadayag nianang tarasa. Usa ka magbabansay nag-ingon: “Sama sa mga tawo, ang mga iro, usab, makahimog mga sayop. Sila masayop sa pagbadbad.” Sa pag-ilustrar: Usa ka tag-iyag buhatan sa pagpang-ayog TV nagbutang sa iyang iro sa tindahan ingong panalipod ug kadto maayog dagan sa daghang bulan. Unya, usa ka adlaw ang tag-iya mitikubo sa pagpunit ug hiraminta. Ang iro nasayop sa paghubad sa lihok ug giluksohan ang tag-iya niini.
Anaa, usab, kadtong nagtuo nga ang maong kalit nga pagkapintasan basin nadala pa gikan sa giingong kagikan sa iro, ang lobo. Gibati sa uban nga kini mahimong tungod sa kausaban sa tag-iya o sa silinganan. Bisan kon unsa man ang hinungdan, kon ikaw dunay iro o naghunahunang makabatog iro, makasalig ka nga ang mga pananglitang gikutlo sa sinugdan maoy eksepsion. Ikaw ug ang imong mga anak mahimong magpahimulos gihapon sa pagkamakalingaw ug pakig-uban sa usa ka iro.
Tulo ka Ang-ang sa Pagbansay
Sa panguna, ang pagbansay mahulog sa tulo ka kategoriya. Ang una ug ang pinakayano mao ang pagtudlo sa mga pamatasan. Kini mag-apil sa pagtudlo sa iro sa pagduol kon tawgon, sa paglingkod, sa paghigda, sa pagkuhag mga butang, ug sa paglukso sa mga ali. Kana maglakip usab sa pipila ka PAGDILI: dili luksohan ang mga tawo, dili gukdon ang mga kotse, dili gukdon ang mga manok sa silingan ug dagmalan sila, dili modawat ug pagkaon gikan sa mga estranghero, ug, siempre, dili hugawan ang balay. Ang pagkakat-on nianang yanong mga pamatasan mohimo sa kinabuhi nga mas luwas alang sa iro ug mas makapahimuot sa tag-iya niini.
Sa mauswagon, ang iro angay magdawat sa pagbansay sa pagkamasinugtanon. Kini maglakip sa pagtudlo niini sa pagbuhat sa mapuslanong mga serbisyo, sama sa pagbantay sa pila ka butang, paghatag ug pasidaan kon mosulod ang malapason nganha sa propiedad, ug usab sa “pag-unot.” Ang mapanalipdanong kinaiya sa iro angay usab maugmad aron sa pagtabang ug pagpanalipod sa tag-iya niini ug sa pamilya kon kinahanglanon.
Kining sayo nga pagbansay kadaghanan mahimo sa tag-iya mismo sa tabang sa usa ka basahon sa pagbansay. Gikinahanglan ang dakong pailob, hinunoa, nga inubanan sa maayong pagsabot sa kinaiya, mga katakos, ug mga reaksiyon sa iro. Ang mga sugo angay ihatag nga lig-on apan dili uban ang mga singgit.
Ikaingon nga ang mga iro mao lamang ang mga hayop nga makatuon sa pagsugot ilis sa yanong pagdayeg o pagpikpik. Sukad gayod sa unang adlaw sa pagbansay, siya molambo kon dayegon, ug sa dili madugay mahibalo nga ang mainitong paghapohap sa ulo uban ang mga pulong “buotan nga iro!” moduyog sa iyang pagkamasinugtanon. Ang pila ka magbabansay nagasugyot sa paggamit sa hugot pagkalukot nga peryodiko sa pagbansayg itoy. Kini magamit sa pagdagpas sa salog alang sa pagtagad o, kon kinahanglan ang pagtul-id, sa pagdagpi sa sampot sa iro nga dili siya masakitan. Ang pagbansay nagkinahanglag panahon. Apan sumala sa giingon sa usa ka magbabansay, “Ang tag-iyag iro angay mogahig panahon ug maningkamot sa pagbansay sa iyang iro o kaha mobayad sa usa ka propesyonal sa paghimo niana.”
Alang sa pipila, ang ikatulong ang-ang sa palakaw sa pagbansay mao ang pagbansay sa iro sa pag-atake. Ug dinhi tingali mopalabi sa paghunong ang daghang Kristohanong may iro. Ang maayog-pamatasang irong tigbantay (watchdog) maoy usa ka butang; ang bug-os nabansay nga mag-aatake o guwardiya nga iro (guard dog) maoy laing butang. Ang naulahi lahi sa pagkaaging ang iro nabansay sa pag-atake, samtang ang irong tigbantay yanong nagapasidaan. Ang tinuod nga guwardiyang iro bansayon sa pagpanalipod sa kaugalingon ug sa tag-iya niini gikan sa atake, bisan pag nalangkit ang makapatay nga mga hinagiban. Ang pinaakan nianang iroa maugmad sa punto nga kini makabali sa kamot sa tawo o makapatay pag tawo. Sayon hisabtang ang maong iro peligro kon dili hustong pagkabansay ug huptang kontrolado. Gipanig-ingon kini sa usa ka kargadong rebolber. Ang imong propiedad tinuod bang bililhon nga labaw kay sa kinabuhi o bukton sa laing tawo?
Kon Unsay Buhaton kon Atakehon
Labaw sa tanan, ayaw pagkatarantar o pagdalagan. Hinumdomi nga ang kinaiya sa iro mao ang paggukod sa bisan unsang nagalihok. Busa bisan pag mangurog ang imong mga tuhod, tindog nga walay paglihok ug pakigsulting kaswal sa iro nga samag imong kaugalingon: ‘Unsay nahitabo?’ Kon siya mongulob, kana maayong ilhanan; labing menos siya nagahatag nimog higayon sa pag-atras. Atras nga hinay kaayo, nga walay kinalitkalit nga lihok. Ayaw sulayi ang paglapdos kaniya. Kon may dala kang pitaka o payong, kini ikabutang sa taliwala nimo ug sa iro ingong panalipod kon kinahanglan.
Kon bisan pa sa tanang panagana paakon ka sa usa ka iro, maalamon ang pag-adto dayon sa doktor. Pahibaloa usab ang kapolisan, nga maghatag sa mga detalye kon unsay nahitabo ingon man sa kabatbatan sa iro. Kini basin magkahulogan sa kalainan tali sa pagpaineksiyon sa rabies o dili ba. Kanunay ibutang sa hunahuna nga ang mga iro, bisan kon aghop o peligroso, angay pagadumalahong masinabtanon ug may panagana.
Pag-atiman sa Imong Iro
Ang hustong pagbansay sa imong iro naglangkit sa paghatag kaniyag igo nga puy-anan uban ang hustong pagkaon. Alang sa maayong panglawas iyang gikinahanglan ang mainit-init, mahangin nga dapit, nga sinalipdan gikan sa kusog nga hangin ug ulan. Ang iyang tangkal angay huptang hinlo, uga ug, siempre, walay tai. Uban ang hustong pagbansay siya mokooperar niining bahina. Ang buhok sa iro, sama sa atoa, kinahanglang sudlayon nga regular, matag adlaw kon tag-as ang buhok. Ang pinolbos nga mag-aabog sa insekto ug mga bakuna gikinahanglan matag karon ug unya, ingon man ang panagsang kaligo. Ang mga basahon bahin sa iro nagahatag ug detalyadong impormasyon niining mga butanga. Sunda ang ilang mga sugyot ug ang imong mga iro magpabiling himsog ug kontento.
Ang iro angay may regular nga rutina sa pagkaon, nga mokaon sa samang panahon ug samang dapit sa matag adlaw. Kini dili magdasig kaniya sa pagdawat ug pagkaon gikan sa mga estranghero ug makatabang sa pagkahinlo. Ang mga itoy nagkinahanglag pagkaon tulo o upat ka beses sa usa ka adlaw, ang hamtong nga mga iro kaduha lamang. Ang nahibiling pagkaon angay kuhaon tapos ang mga kinse minutos aron dili kini mapan-os. Ang pagkaon angay mainit-init apan dili init ug angay adunay daghang tubig sa tanang panahon. Sama kanato, maayong likayan sa mga iro ang mga tam-is ingon man pinirito ug minantikaang mga pagkaon. Ang diyutayng utanon o prutas maayo alang kanila. Magbantay nga dili dulotan ang imong iro ug gagmay kaayong mga bukog; apan siya gusto mousap-usap sa dakong bukog. Labaw sa tanan, ayaw tagda ang nagapakiluoy nga mga mata kon ikaw may ginakaon. Magpabilin sa imong mga lagda sa pagbansay!
Buot ba Nimong Makapanag-iyag Iro?
Usa ka sulat nga gipadala ngadto sa usa ka kolumnista sa mantalaan miingon, “Sa dugang akong makita ang mga tawo, sa dugang ako mahigugma sa akong mga iro.” (Latin America Daily Post) Pagpasobra? Tingali. Apan sa bisan unsa mang paagi, ang mga iro nakakaplag sa ilang dapit sa kalibotan. Sila nabansay ingong mga giyang iro alang sa mga buta ug dili pa dugay sa pag-ayuda sa mga tawong bungol. Sila gigamit ingong mga guwardiyang iro ingon man ingong binuhi nga terapiya alang sa mga baldado ug mga pasyenteng may sakit sa utok. Sila nakaluwas ug dili-maihap nga mga kinabuhi panahon sa mga sunog, mga pagkabanlas sa niyebe, ug sa mga linog. Ug komosta man ang mga irong magbalantay sa karnero? Bisan ang matinumanong si Job naghisgot bahin sa “mga iro sa akong panon,” nga pihong gigamit sa pagbantay sa iyang 7,000 ka karnero gikan sa mga manunukob.—Job 30:1; 1:3.
Kon mohukom kang magbatog iro, daghan kag kapilian. Labing menos adunay 140 ka nagkalainlaing espisye nga giila karong adlawa. Imong makaplagan nga uban ang mahigugmaong pag-atiman, nga inubanan sa maayong pagbansay, ang imong iro magpamatuod nga imong matinumanong higala, kauban, ug magbalantay—ug tingali bisan terapiya. Ang iya lang pangayoon gikan kanimo ingong ilis mao ang kaamgohan sa iyang mga panginahanglan ug nga siya gantihan sa diyutayng pagbati ug pagkamasinabtanon.