Luwas ba ang Kabataan Uban sa Inyong Iro?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

ANG dos-anyos nga si Sydney mipaduol pag-ayo sa usa ka agresibong Rottweiler nga gihigot. Ang iro miatake, nagsamad sa bagolbagol ni Sydney, ug halos naglangkat sa iyang wala nga dalunggan. Kinahanglang tapalan ang iyang panit sa makadaghan.

Tungod kay mas daghang tawo ang nagagamit ug mga iro alang sa panalipod, adunay nagkadaghang taho bahin sa pag-atake sa mga iro sa mga bata. Ang pipila ka iro nga nailhang mamaak ug mga bata mao ang mga Rottweiler, Doberman pinscher, bullmastiff, Alsatian (German shepherd), ug mga bullterrier. Ang usa ka surbi nga gihimo sa Habagatang Aprika nagpadayag nga sa mga kaso nga gisusi, ang kadaghanan sa kabataan nga gipamaak giatake sa mga iro nga ilang nailhan. Duolan sa katunga kanila maoy mga biktima sa mga iro sa mga silingan, ug un kuwarto ang gipamaak sa ilang kaugalingong mga iro. Ang saag nga mga iro maoy nakaingon sa 10 porsiyento lamang sa mga pag-atake. Kasagaran ang biktima, nga lagmit wala makaamgo niana, nakapalagot sa iro sa usa ka paagi. Dayag, daghang mga pag-atake sa iro mahimong malikayan kon ang mga tag-iya sa mga iro ug mga ginikanan mohimog pasikaranang mga panagana.

Bansaya ang Bata

Daghang tigbansay ug iro nagpasiugda nga ang gagmayng mga bata ug mga iro dili gayod biyaan nga sila ra nga walay nagbantay nga hamtong. Ang gagmayng kabataan wala mahibalo kon unsaon pagtratar ang mga hayop. Kinahanglang tudloan sila. Busa, daghang tawo ang nagpadapat sa lagda nga kon walay responsableng hamtong, ang mga iro ug gagmayng mga bata ibutang sa lainlaing mga dapit. Ang tigbansay nga si Brian Kilcommons nag-ingon diha sa librong Childproofing Your Dog: “Gikan sa mga sugilanon nga atong nadungog, ang kadaghanan sa mga suliran nahitabo sa dihang ang mga hamtong wala magbantay.”

Kasagaran, ang mga hayop nagkinahanglag proteksiyon gikan sa kabataan! Si Kilcommons gitawag aron patabangon sa dihang ang usa ka iro sa pamilya mibanghag sa usa ka bata. Ang naproblemang amahan misaysay nga ang iyang duha-ka-tuig-ug-tunga nga anak lalaki midagan paingon sa natulog nga iro ug gipatiran kana ug kusog. Ang iro, dayag nga nasakitan, mibalos pinaagi sa pagbanghag sa bata. Niining kahimtanga ang iro nagpakita ug dalayegong pagpugong kay wala paaka ang bata. Kining maong tigbansay nagtambag sa mga ginikanan: “Ayaw tugoti ang inyong bata nga buhaton ngadto sa iro ang dili nimo itugot nga buhaton ngadto sa laing bata.”

Tudloi ang imong bata kon unsaon pagtratar sa mga hayop nga maluloton. Tudloi siya nga dili gayod sulogsulogon ang iro. Ang mga ginikanan kinahanglang magmaalerto sa pagmatikod sa bisan unsang posibleng mga kapeligrohan sa dihang ang kabataan ug mga iro magkauban. Kon namatikdan nimong ang iro naningkamot sa pagpalayo o pagtago gikan sa bata, pugngi ang bata sa paggukod niana. Kon ang bata mosunod ug apekehon ang iro, ang depensa lamang niini mao ang pagpaghot, pagngulob, o bisan pagpaak. Ang mga ginikanan kinahanglang magdisiplina kanunay, aron ang iro ug ang bata masayod nga tinuoray gayod ang giingon sa ginikanan.

Ayawg trataha ang iro ingong sinalikway. Sa dihang ang usa ka magtiayon nga may iro makabaton sa ilang unang bata, lagmit ang kiling mao ang dili-pagtagad sa iro ug pagpalayas niana ngadto sa likod sa balay. Bisan tuod maalamon ang pagpanagana, ang tigbansay nga si Richard Stubbs mitambag: “Ang iro kinahanglang dili tratahon ingong sinalikway. Hinunoa, mentinaha ang rutina sa iro kutob sa mahimo, ug hatagi kana ug igoigong pagtagad.”

Tagda kon sa unsang paagi ang imong anak mosanong sa estranyong mga iro. Kon makakita siya ug estranyo nga nagpasuroysuroy sa iyang iro diha sa karsada, unsay iyang buhaton? Modagan dayon aron huwaphuwapon ang iro? Tudloi siya nga dili kini buhaton. Kinahanglang mananghid usa siya sa tag-iya. Unya, kon mouyon ang tag-iya, mahimong mohinayhinay siyag duol sa iro, aron dili kana mahadlok. Kinahanglang ipailaila niya ang iyang kaugalingon pinaagi sa pagbarog nga distansiya ug diyutay ug mosulti nga kalmado ngadto sa iro. Ang mahigalaong iro moduol sa imong bata. Ang mga iro nga naglakaw diha sa karsada nga wala bantayi labing maayong pasagdan lang.​—Tan-awa ang kahon nga “Mga Linihokan sa Iro,” panid 22.

Bansaya ang Iro

Kanunayng dayega ang imong iro ug magmapositibo. Ang pagsilot o haras nga mga pulong dili magpadali sa pagkat-on kondili adunay kaatbang nga epekto. Maayo alang sa usa ka iro nga makakat-on sa pagduol kon kana gitawag ug usab sa pagtuman sa pasikaranang mga sugo sama sa “lingkod!” Ang iro makakat-on sa pagkamapinasakopon sa agalon niini, ug kini maghatag sa tag-iya ug mas maayong pagkontrolar sa malisod unyang mga kahimtang. Ang yanong mga pulong ug mga prase maoy mosaler pag-ayo. Padayona paggamit ang mao gihapong mga pulong. Sa dihang ang imong iro mohimo sa gitinguhang mga linihokan, hatagi dayon siyag ganti sa matang nga pagdayeg, pagpikpik, o diyutayng pagkaon. Aron makab-ot ang gitinguhang mas maayong resulta, ang ganti kinahanglang ihatag dayon human sa gibuhat. Ang sunod nga hinungdanong bahin mao ang pagsubli hangtod nga ang panggawi natisok na pag-ayo.

Kon mokuha ka ug iro, itoy man o gulanggulang nga iro, magkinahanglan tingali kini ug tabang aron maanad sa mga bata. Ang mga bata molihok nga lahi sa mga hamtong. Sila mas sabaan ug mas madalidalion ug lagmit nga mohasmag sa iro, nga lagmit makapakurat niana. Maayong masinati ang imong ginalam sa maong usab-usab nga kinaiya. Sa dihang ang kabataan wala sa balay, anara ang iro sa kalit nga kasaba. Himoa ang pagbansay nga usa ka dula. Singgiti ug sugo ang iro, ug dagan paingon niana. Unya, gantihi dayon ang imong iro. Anama ug kusog ang imong singgit. Dayega ug hapohapa ang imong ginalam. Sa dili madugay malingaw kini niining dulaa.

Ang gagmayng mga bata gustong mohalog sa mga iro, apan kinahanglang tudloan sila nga dili kini buhaton, sanglit ang pipila ka iro mobating gihulga nianang duol kaayo nga kontak. Engkaso ang mga bata mohalog gayod sa inyong iro, mahimong bansayon nimo kini sa pagdawat niana. Haloga ang imong iro sa mubo nga panahon, unya hatagi kana ug pagkaon ug dayega. Sa inanay himoang mas dugay ang imong mga paghalog. Kon ang imong iro mongulob o mangisog, pangayog tabang gikan sa kuwalipikadong tigbansay.

Ang Agresibong Iro

Ang pipila ka iro dayag nga agresibog kinaiya ug mahimong peligroso ngadto sa mga membro sa panimalay. Ang laki nga mga iro maoy kalagmitan kaayong magpadayag niining agresibong mga kinaiya.

Ang dominanteng iro dili gustong hikaphikapon, ilabina palibot sa sensitibong mga bahin sama sa nawong ug liog. Apan, sa laing mga panahon ang iro mahimong moduol kanimo, motulod kanimo ug hinay, o magbutang pa gani sa mga kuyamas niini diha sa imong paa, nga “nangayog” atensiyon. Mahimong magbantay kini sa pipila ka dapit sa balay nga giisip niyang teritoryo, nga dili gani tugotan ang mga membro sa pamilya nga moduol niana. Kasagaran kana maakoakoon sa mga butang sama sa mga dulaan ug mahimong mongulob o mohunong sa pag-usap sa dulaan sa dihang duolon samtang kana nag-usap niana.

Aron ipasiugda pag-ayo ang ilang pagpangulo, ang maong mga iro tinuyong dili magtagad sa iladong mga mando. Mahimong banggaan nila ang mga bata o magdahom nga makauna paggawas sa pultahan. Mahimong mokiling usab sila sa pagkabayo sa mga tawo. Kini, matod ni Brian Kilcommons, maoy “usa ka lihok sa pagkadominante” ug “dili kabahin sa sekso.” Siya nagpasidaan nga kini “kanunayng ilhanan nga ang iro naghunahuna nga siya maoy nagdumala. Ang suliran halos tinong madahom.” Ang iro mahimong makaugmad usab sa batasan nga um-omon ang kamot sa tag-iya niini aron tagdon.

Kining maong mga ilhanan sa pagkaagresibo kinahanglang dili ibalewala. Ang pagkaagresibo dili yanong mahanaw; lagmit mosamot pa kini, ug ang mga bata diha sa balay mahimong mameligro. Daghang tigbansay nagsugyot nga ipakapon ang maong iro, bisan unsa pay sekso niini, sanglit kasagaran makatabang kini sa pagpamenos sa pagkaagresibo.

Dili maalamon nga hagiton ang agresibong iro aron ipakita niana kon kinsay hawod. Ang agresibong pakigharongay ug haras nga pagdisiplina, sa pagkatinuod, mahimong peligroso. Sa mas pinong mga paagi, ang iro mahimong mapakitaan kon kinsay nagdumala.

Matag panahon nga ang agresibong iro moduol kanimo aron tagdon ug ihatag nimo kana, imong gipalig-on ang pagtuo sa iro nga siyay nagdumala. Busa sa dihang ang maong iro gustong tagdon, ayawg tagda kana. Ang tibuok pamilya kinahanglang makigtambayayongay niining maong pagtratar. Ang iro mahibulong sa sinugdan ug mahimong mopaghot pa gani ug magpaluoyluoy kanimo, apan ayaw pagpadala. Kon kini miatras ug tingali molubog sa iyang suok, mao kini ang panahon nga hatagan kana ug gamayng pagtagad. Niining paagiha ang imong iro makakat-on nga ikaw mao ang lider ug ikaw ang maghukom kon kanus-a ihatag ang pagtagad.

Ang agresibong mga dula sama sa pagbitaray ug paglayogay mahimong mopalambo sa mga kiling sa iro nga modominar ug kinahanglang likayan. Hinunoa, pulihi ug dili-agresibong mga dula.

Mas maayo alang sa iro nga dili matulog sa lawak-katulganan. Ang lawak-katulganan maoy pinaborang dapit, ug ang pagkatulog didto mahimong mopasamot sa gihunahuna sa iro nga kahimtang ibabaw sa mga bata diha sa balay. Hinunoa, ibutang ang katulganan sa iro diha sa kosina o sa balaybalay sa iro sa gawas. Kasagaran maoy diha sa ilang mga lawak-katulganan nga ang mga tag-iya unang gipaak sa agresibong iro.

Kon ang imong iro dili mosanong sa imong mga paningkamot, o kon samtang nagbansay niana, o sa bisan unsang panahon, mobati kang nameligro, pangayog tabang gikan sa usa ka batid nga tigbansay ug iro. Ang imong beterinaryo mahimong makasugyot ug tigbansay. Pakigsulti una kaniya mahitungod sa iyang mga paagi sa pagbansay, ug seguroa nga malipay ka sa iyang mga katakos una nimo siya suholan. Ang tigbansay nga si Richard Stubbs nagpahimatngon: “Bisan tuod ang agresibong iro mahimong mosanong sa propesyonal nga tigbansay, dili kini pasalig nga ingon siya niana sa iyang tag-iya.” Ang tag-iya sa iro kinahanglang segurado nga siya makakontrolar sa iyang iro sa malisod nga mga kahimtang.

Ang pipila ka iro magpabiling agresibo bisan human sa kinamaayohang pagbansay, ug ang pagtener kanila magpameligro sa pamilya. Human ka maningkamot kutob sa imong maarangan, tingali bation nimong mas maayo pang ipahilayo ang iro inay mameligro sa kadaot. Mas maayong mangonsulta sa usa ka beterinaryo o tigbansay alang sa tambag. Mahimong makakaplag ka ug laing balay alang sa imong iro, apan siyempre obligado ka nga tug-anan ang bag-ong tag-iya sa mga suliran nga imong nasinati sa iro.

Ang tigbansay nga si Peter Neville mitambag: “Ang dominanteng mga iro kinahanglang tratahon lamang ubos sa mainampingon kaayong mga giya ug uban ang mainampingong pagtimbangtimbang kon kinsay padayong mameligro ug kon unsay gidak-on. Kon ang pagkaluwas dili ikagarantiya alang sa tawo diha sa pamilya kinsa maoy labing nameligro, nan ang iro mas maayong ibalhin ug balay uban sa mainampingong pagkapili nga bag-ong tag-iya, o patyon.”

Ang mga bata mahimong makakat-on ug makabaton ug kaayohan sa emosyon gumikan sa paggalam ug mga iro. Pinaagi sa pagtagana ug responsableng pagdumala, ang mga ginikanan makatabang sa pagseguro nga ang tanang handomanan sa ilang mga bata sa ilang mga ginalam maoy maayong mga handomanan.

[Kahon sa panid 22]

Mga Linihokan sa Iro

Ang kinaiya sa agresibong iro nagpadayag ug dili-mahigalaong mga tuyo. Pinaagi sa pagtudlo sa imong bata sa pag-ila niining maong linihokan sa iro, makatabang ka kaniya sa paglikay sa peligrosong mga kahimtang.

● Ang agresibong iro mosulay sa pagpakaaron-ingnong mas dako. Ang balhibo sa tangkugo niini mahimong manindog. Ang iro mahimong mongulob o mopaghot nga ang ikog niana motuhoy paingon sa ibabaw. Kon ang ikog nagtuskig ug kusog nga nagkitiwkitiw tungod sa kahinam, wala kini magkahulogan ug pakighigalaay. Ang iro kinahanglang pasagdan.

● Ang mahadlokong iro mahimong maghupo nga magduko ug ang mga dalunggan nagluyloy ug ang ikog niini nagbahag. Kon kining iroa duolon, lagmit mahimo kining agresibo gumikan sa kahadlok. Pasagdi kini.

● Ang relaks nga iro magbarog nga ang ulo niini dili-tantong naghangad o nagduko, ang baba nagnganga, ug ang ikog nagbitay lang ug diyutay ubos sa tupong sa likod, apan wala mobahag. Ang nagkitiwkitiw nga ikog maoy ilhanan sa pagkamahigalaon. Kasagarang dili peligroso nga makighigala niining iroa.

(Gikuha gikan sa librong Childproofing Your Dog, ni Brian Kilcommons ug Sarah Wilson.)

[Kahon/Mga hulagway sa panid 23]

Kahilwas sa Iro

1. Bantayi ang mga bata ug mga iro.

2. Tudloi ang imong bata nga dili gayod sulogsulogon ang iro.

3. Pananghid sa tag-iya una huwaphuwapon ang estranyong iro.

4. Bansaya ang imong iro nga motuman ug pasikaranang mga sugo.

5. Anara ang imong iro nga halogon.

6. Likayi ang agresibong mga dula.