Walay Puloy-anang mga Tawo sa Dalan—Ang Ilang Makaluluoyng Pagkabutang Maoy Problemang Wala Masulbad
SA KALIT lamang mihilom ang nagkisaw nga kadalanan. Nanira na ang mga tindahan ug ang mga buhatan. Nakagikan na ang kataposang bus sa alas nuybe-alas-singkong mga trabahante sa opisina. Ang tren nga nagtaboktabok nga puno sa mga ehekutibo sa negosyo tulin nga nagpadulong sa lalawigan. Gipalong na ang mga suga sa tindahan ug gipasiga ang mga suga sa dalan. Mihaguros ang hangin sa gabii samtang mius-os ang temperatura sa laing matugnawng gabii. Ang gipainitang mga apartment gikahinangpan sa mga pumuluyo sa siyudad, ug ang nagsigang mga kahoy sa fireplace nagkahulogang “puloy-anan, minahal nga puloy-anan” sa mga tigngadto-nganhing mga taga lalawigan. Ang mainit nga panihapon ug ang mahumok nga mga higdaanan wala hatagig bili.
Pagkalahi nga sugilanon kini diha sa walay unod nga mga dalan sa siyudad! Ang anino sa mga tawo anam-anam nga mosugod sa pagtungha sa gatosan kanila. Hinayng maglakaw sa namanhod nga mga tiil, nga nagtikokong nanalipod sa matugnawng hangin, magpahimutang sila sa atubangan sa mga tindahan, ilalom sa mga taytayan, ibabaw sa mga halingang puthaw, ug sa mga asiras. Ang mga kartong kinuha sa mga basurahan, ilang ihanig aron katulogan sa gabii. Bisan pilay ilang panuigon, ilang kagikan, ilang pisikal ug mental nga kahimtang, sila adunay usa ka butang nga gikausahan nga nagbugkos kanilang tanan—sila walay mga puloy-anan. Sila mao ang mga naglibodlibod nga mga pumuluyo sa siyudad, ang mga tawo sa dalan, ang naglagong mga babaye, ang mga palahubog. Problema sila halos sa tanang dagkong siyudad sa kalibotan. Nahimo silang dakong kalisdanan sa siyudad, usa ka problemang walay solusyon.
Diha sa mas adunahang mga siyudad kining mga alaut mao ang pinakaduol nga masaksihan sa daghang mga tawo ang kakabus. Kon sila wala pa makakita niini, sila nakadungog na bahin niini. Kinsa nga batan-on nga nagtrabaho sa mga restawran sa fast food ang makatago human makakitag mga babayeng naglago nga nagbutang diha sa ilang bag nga plastik ug bahawng mga tinapay ug pan-os nga mga karne gikan sa mga basurahan gawas sa pultahan sa ilang kosena? Ug unsay ikasulti sa tighimog pizza nga sa kasagaran makadawat ug mga order sa telepono ug mga pizza nga gipasagolan ug mga sambog nga walay makagusto sama sa pinya, ug unya kon ilabay na ang wala kuhaang mga pizza, magsud-ong sa mga gigutom nga maoy mitelepono sa order nga magkuha niini gikan sa mga basurahan? Ug kinsang silbidor sa matahom nga restawran sa siyudad nga dili makasugilon sa gigutom nga kamot nga nagpangapkap sa basurahan sa restawran sa gipanglabayng mga pagkaon?
“Ah, ang timbang sa kinaiyahan,” misulat si George F. Will sa magasing Newsweek, “madasig ang mga tigpangaon sa pag-order ug daghan tungod sa gitagana sa kompaniya nga panggasto sa pagkaon; kakawangan—kahadlok nga motambok—maoy hinungdan sa ilang pagbiya sa daghang pagkaon nga dili makaon; tungod sa kagutom hiposon kini sa ubang mga kumakaon.”
Ang kahimtang sa walay puloy-anan diha sa siyudad nahimong dugokan sa nag-uswag nga pagtagad kon mopasidaan ang panagna sa panahon ug makakamig ug ubos sa pagkakamig nga temperatura sa mga gabii. Diyutay ra kaayo ang gitukod nga mga silonganan. Ang kadaghanan sa mga walay puloy-anan mapugos sa pag-atubang sa mga klima nga kulag mga salipod sa ilang mga bukobuko. “Kon makatagana lamang unta akog kapasilongan sa tanang nagpangita niini sa matugnawng gabii,” miingon ang usa ka trabahante sa buhat sa kaluoy sa Atlanta, Georgia, “maayo unta ang akong katulog nianang gabhiona.” Ug busa mangamatay sila—sa makasubong gidaghanon. Ang tsirman sa Board of Health sa New York miingon nga sa aberids sa usa ka tawong walay puloy-anan sa usa ka adlaw karon makit-ang patay diha sa mga dalan nianang siyudara.
Ang kadaghanan sa mga walay puloy-anan mobalibad sa pagdawat sa gitagana sa munisipalidad nga samag dormitoryong mga lawak ug mga gubaong mga balay. Sa kinatibuk-an gikahadlokan nila ang ilang kinabuhi ug nga makawatan sa ilang yutan-ong mga kabtangan. “Isulti ko kanimo,” miingon ang usa nga nakapalabay ug pipila ka oras sa usa niining maong silonganan. “Wala kay kalibotan kon unsay labnihon sa tawo sunod kanimo. Mas maayo pa ang imong kahimtang sa dalan.” Ang usa sa tigdukiduki sa Community Service kinsa miboluntaryo sa pagpalabay ug usa ka gabii diha sa gubaong balay miingon: “Mangilngig kaayo ang kahimtang, peligroso kaayo sila. Naglungtad ang kinaiyanhon masakmitong relasyon sa batan-on ug tigulang nga mga lalaki, ug sa mubong panahon nga didto ako ang nakita lamang nako mao ang daghang pagpangawat.” Kaylap ang kabangisan, pagpanunggab, sinuntokay, bukas nga pagpanakmit.
Busa, mas gusto pa ang kadaghanan niining mga walay puloy-anan sa pagpamahala sa pag-atubang sa daotang panahon, diin makadagan sila kon mameligro. Apan sa kasagaran kini maoy paagi sa kaluwasan sa pinakakusgan diha sa mga dalan. Ang uban sa makadaghan gilugos sa mga palahubog ug sa mga giyanon sa droga. Ilabinang mabiktima ang mga babaye sa isigkababaye. Ang mga tigulang ug ang mahuyang nga mga babaye mahimong mga biktima sa mga batan-on ug sa mga kusgan—mangawat ug mga besti nga maanindot alang kanila. “Dinhi kon dili ka makahawid sa imong mabatonan, nan dili ka takos sa pagbaton niini. Mao kana ang balaod,” miingon ang usa.
Walay nahibalo gayod kon pila ang mga walay puloy-anan sa kalibotan, tungod kay dili sila makita sa mga tigsenso. Sa Tinipong Bansa ang ubang eksperto mibanabana sa gidaghanon nga kapin sa dos o tres milyones. Bisan unsa pa kini, kini nagatubo.
Nakita sa ubang siyudad nga ang populasyon sa ilang mga walay puloy-anan miuswag sa 100 porsiento sa miaging tuig. Ang gitahong mga report nagbanabana sa gidaghanon sa mga walay puloy-anan sa siyudad sa New York nga mga 40,000 sa 1984, ug ang mga tala niini nagkadaghan sa adlaw-adlaw. Ang mga tindahag magasin sa asiras mihatag sa 1982 ug numero sa mga walay puloy-anan sa Washington, D.C., nga 10,000, samtang sa 1984 ang gibanabanang numerong 20,000 ang gihatag. Ang 25,000 ka walay puloy-anan sa Chicago midaghan kay sa miaging tuig. Ang Inglaterra adunay problema sa iyang mga walay puloy-anan. Maingon man ang Sweden. Maingon man ang kadaghanang mga siyudad sa Uropa. Diha sa gihampak sa kakabus nga kanasoran, ang pagkawalay puloy-anan maoy usa na ka dinawat nga paagi sa kinabuhi.
Nagkalainlain ang mga hinungdan sa pagkawalay puloy-anan—pagkatangtang sa trabaho, pagbungkag sa kaminyoon, pagsagubang sa alkoholismo ug pagkagiyan sa droga, nga miresultag pagpahawa gikan sa balay o apartment, ug ang mga pamilya ug mga higala midumili sa pagdawat sa naalaut na karon.
Ang kadaghanan sa mga tawo sa dalan nagpuyo sa gubaong mga patukoran, nga nailhang usay-lawak nga mga puloy-anan. Apan gumikan sa mga programa sa pagbag-o sa siyudad nga ginahimo sa kadaghanang mga dakbayan, kinahanglang gubaon una kining patukorana o remodelohon o himoong mga kondominyom. Ang kadaghanan sa mga pumuluyo niini mapugos sa pagpuyo sa mga dalan. Gikan sa 1970 ngadto sa 1980 usa ka milyon ning mga lawaka giguba ug giusab sa Tinipong Bansa lamang. Alang sa ubang mga siyudad nagkahulogan kini ug kapin sa 50-porsiento nga kapildihan sa usay-lawak nga mga puloy-anan. Sa New York kini maoy 87-porsiento nga kapildihan.
Karon, palandonga, ang duha ka probelma nga atubangon sa mga tawo sa dalan: Sanglit wala silay direksiyon, ang mga walay puloy-anan dili makadawat ug mga selyo sa pagkaon ug hinabang sa kadaghanang mga estado. “Kuwalipikado ang uban niining mga tawhana sa pagdawat niini, apan kinahanglang aduna silay tinong direksiyon, ug wala sila niini,” miingon ang boluntaryong trabahante sa Chicago. Dugang pa, daghan ang kulang ug panimbang sa hunahuna sa pag-atubang sa mga kuskos-balungos sa gobyerno sa pagpangayog hinabang o rasyon.
Adunay makasubong sugilanon nga nagpuno sa tanang napatik nga mga impormasyon nga nagbatbat niining naglibodlibod nga mga walay puloy-anan sa siyudad—dili na tinuod nga ang mga walay puloy-anan maoy sa panuigon lamang nga 60 ug taas pa. Adunay kusog nga nagatubong populasyon sa mga batan-on, mga tawong sugmatsugmat ang pagkabuang. Wala pa gayod sila makasulod sukad sa mga opistal sa buang apan nahiuban sa listahan sa mga walay puloy-anan. Gipamaligya sa mga batan-ong lalaki ug babaye ang ilang kaugalingon ingong mga pampam aron adunay ikapalit nga pagkaon, makigdulog ang mga babayeng tin-edyer sa mga manedyer sa otel aron lamang adunay katulogan sa gabii. Apan, dili tanan kanila, buang. Sila maoy mga anak nga tinalikdan—bisan sa ilang kaugalingong mga ginikanan. Sa kasagaran sila maoy ginaabusohang mga bata. Nasayod kaayo ang kadaghanan kanila sa kahulogang “sekso sa suod nga kabanay.” Mahanduraw ba nimo nga diha sa New York City lamang, katunga sa gibanabanang 40,000 ka walay puloy-anan ubos sa panuigong 21—20,000 silang tanan! Ug kini sila ang gikahadlokan sa mga tigulang nga mga walay puloy-anan, sila mao ang mamun-og ug mangawat kanila sa ilang diyutayng mga kabtangan.
Sa nagkalainlaing siyudad, diin adunay problema sa pagkawalay puloy-anan, lakip kanila ang mga batan-on ug nagkadaghan ang ilang numero kada tuig. Atua ba usab didto ang imo? Pangitaon ba nimo sila kon wala ka masayod kon hain sila, diin sila matulog sa panahon sa matugnawng gabii samtang ikaw mainit, kon unsay ilang ginakaon samtang ikaw busog? O buot ba nimong mahisama ang imong bata sa usa ka tawong walay puloy-anan kinsa miingon: “Nawala ako sulod sa 20 ka tuig, ug walay nangita kanako.”
Ang sulbad sa problema sa pagkawalay puloy-anan dili malaoman nga makita sa tawhanong mga kagamhanan. Gisulayan na ang tanan, ug ang tanan nangapakyas. Ang bugtong solusyon lamang makita nianang dugay nang giampong kagamhanan diha sa sulondang pag-ampo ni Jesus, nga ang bahin niining hangyo mao, “Paanhia ang imong gingharian.” Kanang gisaad nga Gingharian mopapha sa kakabus, kagutom, mental ug pisikal nga sakit, ug kamatayon gikan sa nawong sa yuta sa walay kataposan. Ang pagkawalay puloy-anan maoy butang na unya sa nangagi, kay niini nga Gingharian pinaagi kang Jesus ingong pangulo sa administrasyon, ang tanang tawo makabaton ug iyang kaugalingong puloy-anan, makahimo sa paglingkod ilalom sa iyang kaugalingong kaparasan ug kahoyng igos, ug walay makahatag kanilag kalisang.—Mateo 6:10; Isaias 65:21, 22; Miqueas 4:4.
[Blurb sa panid 13]
‘Moorder ug daghang pagkaon ang mga dato; tungod sa kawalad-on kaonon sa mga gigutom ang linabayng mga salin’
[Kahon sa panid 15]
Gipagawas sa mga Ospital sa Buang—Dakong Hinungdan sa Pagkawalay Puloy-anan
Sa 1752, sa pag-aghat ni Benjamin Franklin, gibuksan ang unang ospital sa nasod aron maatiman ang mga buang nga walay puloy-anan. Nakita sa misunod nga duha ka siglo nga gibuksan ang mga ospital sa mga buang diha sa tanang estado. Dayon sa tunga sa katuigang 1940 nahimong dugokan ang pagkabutang sa mga buang. Ang makalilisang nga mga kahimtang sa naghuot nga mga ospital sa mga buang sa estado gipublikar.
Sa 1954 ang medisinang chlorpromazine, nga gihimo sa Pransiya, gitugotan sa pagsulod sa Tinpong Bansa sa pagtambal sa daot ug pangutok, sa pagpakalma kanila ug sa pagpiog sa ilang mga panan-awon ug mga taligmata. Sa milabay ang upat ka tuig gitukod ang Joint Commission on Mental Illness and Health. Pinaagi niining kapunongana ang sistema sa tibuok nasod sa pagtambal sa mga buang gitagad. Ang taas ug abot nga mga plano, nga mao, sa pagtambal sa mga buang nga gipaospital sulod sa ilang komunidad. Sa laing pulong, kadtong mahimong matambalan ug makontrolar sa bag-ong medisina ug dili makapameligro sa uban pagawason gikan sa ilang pagpuyo sa ospital.
Sa 1971, sa estado sa Alabama, gipasaka ang sumbong alang sa mga pasyenteng gipugos sa pagpasulod sa katuyoan nga matambalan. Mibaod ang hukmanan nga aron makasulod ang mga pasyente sa institusyon kinahanglang atubangon ang istriktong mga kinahanglanon. Mibaod usab ang korte nga “dili momenos sa 15 ka adlaw human nga mapasulod ang pasyente sa ospital, susihon sa superintendente sa ospital o iyang tinudlo, nga kuwalipikadong ahente ang napasulod nga pasyente ug tinoon kon ang pasyente kinahanglan pa bang ipaospital. . . . Kon ang pasyente dili na kinahanglang ipaospital sumala sa mga sukdanan sa pagpasulod, o wala pa kasugdi ang plano sa pagtambal, kinahanglang pagulaon dayon siya gawas kon mouyon siyang ipadayon ang pagtambal sa kinabubut-ong paagi.”
Tungod ning legal nga desisyon, ang mga ospital sa mga buang misugod sa pagpawas ug daghang mga buang. Sa 1982 mikunhod ang populasyon sa mga ospital sa buang gikan sa 558,922 ngadto sa 125,200.
Apan, ang maayong mga intensiyon, misumbalik. Ang giplanong mga sentro sa komunidad sa pagpanambal wala matuman. Ang mga pasyenteng gawas sa ospital sa ulahi nahimong mga ward sa siyudad. “Daghang mga pasyente kanhi, tungod sa ilang kondisyon, walay hibangkaagan kon sa unsang paagi makasulod sa mga sentro sa komunidad,” miingon ang usa ka administrador sa mental health sa Washington. “Busa human nga ipagawas sila sa mga ospital, mao kanang ang kataposan nga makit-an sila hangtod nga mobutho sila diha sa mga pultahan.” “Hapit un-tiesiya ngadto sa katunga sa mga walay puloy-anan,” misulat ang Psychology Today sa Pebrero 1984, “gituohang mga buang ug naglibodlibod sa kadalanan tungod lamang sa paagi nga nailhang gipagawas sa ospital.”
Diha sa ubang dagkong mga siyudad mas taas ang porsentahi, hangtod sa 60 porsiento. Pananglitan, diha sa usa ka interbiyo uban sa 450 ka walay puloy-anang nagpangitag kadangpan diha sa tulo ka silonganan sa New York, gipadayag nga “54 porsiento sa mga pasyente nakaestar sa mga ospital sa estado ug 75 porsiento nakasulod sa ospital sa pagpatambal sa pagkabuang. Ang taas kaayong porsentahi (53 porsiento) sa mga pasyenteng gisusi nag-antos sa schizophrenia . . . Ang kadaghanan ning mga pasyenteha gipagula ngadto sa komunidad sa pagtigayon sa ilang kaugalingon nga walay igong mga serbisyo sa komunidad o mga sistema sa pagtabang aron mabuligan sila sa pagsagop sa paagi sa kinabuhi gikan sa institusyon ngadto sa komunidad.”—Hospital & Community Psychiatry, Septiyembre 1983.
Mitaho kanang basahona ug samang pagtuon nga gihimo sa London uban sa 123 ka lalaking walay puloy-anan. Gipakita sa nahipos nga impormasyon nga 15 porsiento nga gisusi maoy mga schizophrenic, 8 porsiento nag-antos sa emosyonal nga balatian ug 90 porsiento nakaagi sa pagpatambal sa pagkabuang diha sa ospital.
[Letrato sa panid 14]
‘Nawala ako sulod sa 20 ka tuig, ug walay nangita kanako’