Pagpaniid sa Kalibotan
1914—“Makasaysayanhong Pag-uyog”
Ang usa ka editoryal sa Alemang pamantalaang Die Welt mikomento sa makasaysayanhong importansiya sa petsa sa Agosto 1, 1944. Sa pagtubag, usa ka magbabasa mireklamo sa mantalaan nga wala tagda sa editoryal ang hinungdanong petsa—Agosto 1, 1914. Nianang petsaha usa ka “makasaysayanhong pag-uyog sa tibuok nga kalibotan ang sukod nagsugod, wala lamang nakaapektar sa Alemanya kondili nakausab sa Uropa ug sa tibuok nga kalibotan,” sumala sa magbabasa. “Gihatagan kita sa gubat ug hilabihan ka dagkong mga kapildihan ug gitapos uban sa ‘kasabotan’ sa Versailles, nga mao ang putot nga sa ulahi mibuskad sa ikaduhang gubat sa kalibotan. Ang kauswagan sa Soviet Russia, gamhanong U.S.A., ang pagkapukan sa gahom sa Uropa, ang pagkapukaw sa Ikatulong Kalibotan, kining tanan gisugdan sa unang gubat sa kalibotan. Pipila lamang ka petsa ang mas hinungdanon kay sa makalilisang nga Agosto 1, 1914!”
Kasaligang Teksto sa Bibliya
Dugang pamatuod sa pagkakasaligan sa presenteng adlaw nga teksto sa Bibliya gihatag karong bag-o diha sa internasyonal nga komperensiya nga gihimo sa Basel, Switzerland. Si propesor Barbara Aland, sa German Institute for Bible Manuscript Research sa Münster, mipresentar ug sumariya sa pagtuon nga gihimo gikan sa mga manuskrito sa Greek Bible nga nadiskobrehan sa 1975 sa St. Catherine Monastery sa Bukid sa Sinai. “Bililhong bag-ong mga saksi nadugang sa pagdukiduki sa teksto sa Bag-ong Testamento,” maoy iyang gipamulong ngadto sa Alemang mantalaang Westfälische Nachrichten. “Ang pagtuki sa 69 ka wala pa mailhing sinulat sa mga kopya sa Bag-ong Testamento . . . nagpalig-on sa teksto nga gidawat hangtod karong panahona,” mitaho ang artikulo.
Pag-upa sa Bayingbaying
Gituohan hapit 200 ka tuig nga putlan ug ulo sa baye nga bayingbaying ang iyang laki nga kaparis aron mapukaw ang gana sa sekso. Apan, ang bag-ong mga pagtuon sa mga biyologo nagpakita nga dili diay ingon niini ang kahimtang. “Maghimog rituwal nga pagsayaw ang laki nga bayingbaying ug ang baye, imbes atakehon ang iyang kaparis, motubag ug iyang kaugalingon pagsayaw,” mitaho ang magasing Science. “Matapos kini sa dili mahulgaong posisyon nga magpaila sa iyang pagdawat.” Unsay nakaingon sa sayop nga pagsabot? Malisod nga mga kahimtang ug pagkakulang sa pagkaon, miingon ang mga biyologo. Sa unang mga pagtuon, wala hatagi ug igong kalan-on ang mga insekto, ug ang baye nga bayingbaying mas gutom kay sa mabirigon.
Pagsabak sa mga Tin-edyer
Ang Tinipong Bansa adunay taas nga proporsiyon sa pagsabak sa mga tin-edyer kon itandi sa 37 ka ugmad nga kanasoran, miingon si Alan Guttmacher Institute of New York. Ang proporsiyon sa mga pagsabak sa U.S. maoy 96 matag 1,000, kon itandi sa 45 sa Inglaterra ug Wales, 44 sa Canada, 43 sa Pransiya, 35 sa Sweden, ug 14 sa Netherlands. Nag-una usab ang Tinipong Bansa sa mga aborsiyon sa tin-edyer. Nadiskobrehan sa pagtuon nga sa panahon nga modangat sila sa 18 anyos, 60 sa matag 1,000 ka babaye nakahimog aborsiyon. Ikaduha ang Pransiya ug Sweden nga may mga 30 porsiento matag 1,000 kada usa, nga gisundan sa Canada nga mga 24, ang Inglaterra ug Wales nga kapin lang sa 20, ug ang Netherlands adunay 7. Ang proporsiyon sa seksuwal nga kalihokan sa mga tin-edyer sa unom ka nasod halos managsama, apan ang pagkasayong mabatonan sa mga gamit aron dili makaanak ug mga pagpanambag sa Uropanhong kanasoran gikutlo ingong dakong hinungdan sa ilang ubos nga proporsiyon sa pagsabak.
Lumpectomy o Mastectomy?
Karong tuiga ang kanser sa suso mohampak sa gibanabanang 119,000 ka babaye sa Tinipong Bansa. Karong bag-o, ang napiling pagtambal halos sa 90 porsiento kanila mao ang mastectomy—bug-os nga pagkuha sa suso ug usahay sa unod sa ilalom. Apan sa Canada ug sa Tinipong Bansa ang lima-ka-tuig nga pagtuon sa babaye nga adunay kanser sa suso, gipatik sa New England Journal of Medicine, nagpakita nga ang lumpectomy—ang pagkuha sa kanserong bugon ug sa gamayng bahin sa tisyu nga nagalibot—daw mas malamposon o mas maayo kon sundan sa mga pagtambal pinaagi sa radyasyon. Ang panukiduki naglangkit sa mga pasyente nga adunay 1 1/2 pulgada (4 cm) ang diyametro nga mga tumor.
Nagkomento niining kontrobersiyal nga pagtuon, si Dr. Arnold Relman, editor sa basahon, miingon: “Kadtong naglaom nga matubag ang tanang mga pangutana ug mahusay ang isyu mapakyas. . . . Malaomon ako, apan ang kataposang mga tubag wala pa mahibaloi.”
Mga Panon sa Walay Hibangkaagan
Sa Ikatulong Kalibotan mga 200 milyones ka batan-on sa panuigong 12 ug 17 nagadako nga walay pormal nga edukasyon, mitaho ang usa ka editoryal sa Hindustan Times sa New Delhi. Gikahadlokan nga moresulta kini ug panon sa mga walay hibangkaagan. “Kining mga tin-edyera wala gayod makabaton ug bisan unsang edukasyon, o nangundang sa pagtungha nga wala gani makatapos sa igoigong lebel sa edukasyon aron adunay ikasugakod,” miingon ang taho sa International Labor Organization bahin sa suliran. “Walay panlimbasog ang milampos sa pagsulbad niining nagadakong isyu,” miingon ang editoryal, ug midugang nga “tapos sa katloan ug walo ka tuig sa independensiya sa [India], kapin sa 60 por siento sa populasyon [nagpabiling] makamaong mobasa ug mosulat.”
“Timbang sa Kalisang” sa Tunghaan
Ang total nga 3,192 ka armas gikompiskar gikan sa mga estudyante sa mga tunghaan sa New York City sa panahon sa 1983-84 nga tuig sa pagtungha ug kapin sa 1,000—lakip sa mga pusil, mga riple, ug mga kurta—sa unang upat ka bulan karong tuiga. Ang mga estudyante sa ubang mga tunghaan sa hayskol nagbanabana nga mga 40 ngadto sa 70 porsiento sa ilang kaubang mga estudyante nagadalag armas sa usa ka matang, sagad ingong panalipod. “Ang mga opisyal sa tunghaan miingon nga nabalaka sila sa ubay-ubayng mga batan-on kinsa miingon nga gihatagan sila sa ilang mga ginikanan ug mga armas,” mitaho ang The New York Times. Nganong daghan kaayong mga estudyante nagdalag mga armas? “Ang tanan nga nagakahitabo sa katilingban mabati ug ginadula diha sa tunghaan,” miingon si Dr. Evelyn Rich, prinsipal sa Andrew Jackson High School. “Kita nagpuyo sa usa ka katilingban diin ang mga pagbati sa pisikal ug emosyonal nga kasegurohan nameligro ug nagakawala.” Nagtawag niini nga “panimbang sa kalisang” diha sa mga tunghaan, si Bruce Irushalmi, direktor pagkaluwas sa opisina sa tunghaan, midugang: “Sama kini sa pag-ingon, ‘Adunay missile ang Russia busa kinahanglan duna usab ako niini nga missile.’”
Nagkadaghan ang mga Kagiw
Ang numero sa mga kagiw sa tibuok yuta nga nagkinahanglag panalipod ug tabang misaka gikan sa 7.8 milyones sa 1983 ngadto sa 9.1 milyones sa 1984, sumala sa World Refugee Survey of the United States Committee for Refugees. Ug ang kahimtang sa mga kagiw nagkagrabe usab. Nakaagi ang miaging tuig ug “mapintas nga mga buhat sa pirasiya, armadong mga pag-atake diha sa mga kampo sa kagiw, mga buhat sa pinugos nga pagbalik o pagsalikway diha sa utlanan, dili makataronganong pagpriso, ug mga kapasundayagan sa xenophobia [kalisang ug kaligotgot sa mga langyaw] nganha sa mga kagiw,” miingon ang United Nations High Commissioner for Refugees.
Pagbaha sa Bisiklita sa Tokyo_
Ang problema sa trapiko sa Tokyo mao ang bisikleta, dili mga kotse. Ang Japan adunay “55 ka milyong bisikleta—mas daghan kay sa kotse,” miingon ang The Atlanta Journal and Constitution, diin halos “usa sa matag duha ka Hapones, lakip sa mga masuso ug mga tigulang.” Adunay kapin sa 5.6 kanila diha sa Tokyo lamang, ginaparking ang mga bisikleta bisan diin. Usahay ang ilang “talay moabot ug unom ka dupa o kapin pa,” nga nakabara sa mga dalan. Nakadaot kini sa gagmay ug dagkong mga negosyo. “Nawad-an kamig mga kustomer nga moabot pinaagi sa kotse tungod kay ang dalan naalihan,” miingon ang lokal nga opisyal sa bangko. Human sa bag-o pang surbi sa ilegal nga pagkaparking sa bisikleta, 28,000 ang nabira sa kapolisan sa Tokyo. Bisan pa niana, padayong mobalikbalik gihapon ang mga bisikleta.
Gipili ang Pagsunog
“Tipigi ang Yuta Alang sa mga Buhi” mao ang panultihon nga nagtimaan sa unang pormal nga pagsunog sa mga patayng lawas sa Britanya sa Marso 26, 1885. Sukad niadto, duolan sa 11 milyones sa mga pagsunog sa patayng lawas ang nahimo. Ang 67 porsiento nga proporsiyon sa Britanya sa pagsunog sa patayng lawas maoy usa sa labing taas sa kalibotan, mireport ang The Associated Press. Nagtimaan kini sa hilabihan ka dakong pag-uswag sukad niadtong sa 1940 diin 3.8 porsiento lamang ang nahitabong pagsunog sa mga patayng lawas sa Britanya. Ang katarongan niini? “Mahal kaayo ang yuta,” miingon ang sekretaryo sa Cremation Society, si Roger Arber. Kon itandi, mga 13 porsiento sa mga Amerikano ang gipangsunog, samtang sa mga taga New Zealand kini maoy 52 porsiento, sa mga taga Sweden 55 porsiento, ug sa mga taga Denmark 60 porsiento, siya miingon.