Tanto sa Interes—Ang Dili Mapugngang Roller Coaster

PATAAS pa, pataas pa, pataas pa ang roller coaster nagpataas. Dayon, mihagiyos, sa nagpaubos kini​—ug misaka na usab. Dili na ba kini mapugngan? Dayon nagpaubos na usab, ug misaka na usab. Daw ang matag bag-ong pagsaka mas tulin kay sa miagi. Nagsakay ka ba niini? Kon ikaw anaa sa roller coaster nga tanto sa interes, nagsakay ka.

Gisugdan ang pagsakay sa libolibo ka tuig kanhi. Ang Deuteronomio 23:​19, 20 nagpunting sa usa ka pagsakay sa tanto sa interes sa 34 ka siglo kanhi. Sa nuybe ka siglo sa ulahi, nagsakay ang mga Grego sa 10 porsiento ngadto sa 12 porsiento. Ang roller coaster sa Romano sa unang siglo midahunog uban sa tanto gikan sa 4 porsiento ngadto sa 50 porsiento, depende kon diing katilingbana nagpuyo ang tawo. Ug, oo, ang pagsakay nagpadayon karon.

Tanto ug Utang—Indibiduwal

Sa tibuok kalibotan, ang tawo nagasakay sa tanto sa interes. Pananglitan, ang aberids nga tanto alang sa bag-ong awto nga gidata-datahan sa komersiyal nga mga bangko sa Tinipong Bansa sa 1973 maoy 10.21 porsiento. Sa pagka 1982, ang tanto miaberids ug 16.83 porsiento, miubos lamang kinig 12.96 nga lebel sa porsiento sa 1985.

Ang pagpalit ug bag-ong balay sa Tinipong Bansa dili usab managsama. Ang aberids nga tanto sa bag-ong kasarangang balay nga inutang misaka gikan sa 7.66 porsiento sa 1971 ngadto sa 16.71 porsiento sa 1981. Sa pagka Disyembre 1984, ang atong pagsakay sa roller coaster sa tantohan sa inutang nga balay miubos sa 13.20 porsiento. Apan sa unsang paagi kining kalit nga kausaban sa pagsakay nakaapekto sa mga tigpangutang? Pananglitan, ang pagbayad sa $50,000 sa inutang nga balay sa 8 porsiento nga tanto mobalor ug $132,080 sulod sa 30 ka tuig. Apan, kining mao gihapong $50,000 sa 15 porsiento mobalor ug makalipong nga $227,602. Mahal kaayo ang atong pagsakay, dili ba?

Ang pagkawalay katinoan sa atong pagsakay miresulta bag pagkunhod sa pagpangutang? Wala. Ang Federal Reserve Bulletin mitaho nga, sa Tinipong Bansa, ang utang nga ginadata-datahan sa mga tawo sa 1970 miabot ug $105.5 bilyones. Sa pagka 1980, kini mitriple sa $313.5 bilyones. Sumala sa The Wall Street Journal, ang utang nga ginadata-datahan misaka sa $418 bilyones sa Mayo 1984. Uban sa utang nga kusog kaayo ang pagtubo, luwas ba ang atong pagsakay sa tanto sa interes?

Usa ka makapabalakang kiling ang mitungha. Sa 1973, ang mga nahapay nga nalista sa Tinipong Bansa miabot ug kapin sa 173,000. Sa 1982, misaka ang mga nahapay hangtod sa 527,811. Makaikag nga tagdon nga niining yugtoa diin daghan ang nahapay, dihay tagsaong pagsaka sa tanto sa interes.

Interes ug Utang—Mga Gobyerno

Ang mga Israelitas gisugo sa dili pagsukot ug tubo sa utang sa ilang kaubang Israelita kon siya nanginahanglag tabang. (Exodo 22:​25) Ang nagakaugmad, o Ikatulong Kalibotang kanasoran nagkinahanglag tabang sa pagtul-id sa ilang ekonomiya. Ang adunahang kanasoran sa tibuok yuta mitabang pinaagi sa pagpahulam.

Apan kini bang kuwartaha gigamit sa paghulip sa mga panginahanglan? Ang magasing Time sa Hulyo 2, 1984, mikutlo sa presidente sa Argentina, si Raúl Alfonsi̇́n, sa iyang gihisgotan ang bilyonbilyong dolyar nga gipahulam ngadto sa iyang nasod. Siya miingon: “Ang labing makapikal nga kinaiyahan sa utang sa gawas alang sa Argentina mao nga ang kuwarta wala gamita sa pagpauswag sa ekonomiya ug ipamuhonan. Apan kini gigamit hinoon sa lain.”

Gitaho usab nga ang mga nasod sa Brazil ug Paraguay nagtinabangay sa pagtukod sa labing dakong dam sa tibuok kalibotan, ang Itaipu.a Ang dam giplano sa pagpatunghag elektrisidad niining duha ka nagakaugmad nga nasod. Milabay na ang nuybe ka tuig sukad sa pagsugod sa konstruksiyon; ug human nagasto ang $18 bilyones diha sa Itaipu, ang Paraguay lamang ang nakagamit sa elektrisidad. Ang Brazil wala pa.

Ang ministro sa industriya ug komersiyo sa Brazil, si Gn. João Camilo Penna, di pa dugay miingon: “Kami nakagastog $50 bilyones nga kantidad sa wala pa matapos nga mga proyekto nga wala mapusli.”

Sa mga Latin Amerika ang pinakadakog utang sa tungatunga sa katuigang 1984 mao ang Brazil nga may $93.1 bilyones ug ang Mexico nga $89.8 bilyones. Dugang pa, ang Argentina, nga adunay dili kapugngang implasyon nga 568 porsiento, nalisdan sa pagbayad sa mga utang. Giatubang sa 29 milyones ka tawo sa Argentina ang internasyonal nga utang sa iyang gobyerno nga $45 bilyones. Ang tanto sa interes nga roller coaster gilaoman nga mokostar sa Argentina ug duolan sa $5.5 bilyones sa 1984.

Sa Hulyo 2, 1984, mipahayag ang magasing Time ug ingon niini nga obserbasyon: “Ginapunting kana sa mga lider sa Latin tungod sa bayranan sa tanto, ang ilang pinansiyal nga kahinguhaan ginasuyop sa mga nasod sa U.S. sa proporsiyon nga mga $30 bilyones sa usa ka tuig. Nahimo kining usa ka matang sa baliskad nga tabang sa langyaw diin ang kabus nagahatag sa adunahan.”

Ang roller coaster nakaapektar usab sa mas adunahang mga nasod sa kalibotan. Sumala sa Statistical Abstract of the United States, 1984, ang kantidad nga gihulaman sa gobyerno sa Tinipong Bansa nagapadayon sa pagtubo. Ang kuwartang hinulaman, o utang sa katilingban, misaka gikan sa $43 bilyones sa 1940 ngadto sa makalipong nga $1.1 trilyong dolyares sa 1982. Ang tanto lamang niining utanga mitubo gikan sa $1 ka bilyon sa 1940 ngadto sa $117 ka bilyon sa 1982.

Tanto ug Utang—Ang Panghunahuna sa Bibliya

Ang nasod sa Israel sa karaang panahon timbang sa pinansiyal, gawas kon ilang sundon ang kasugoan sa Diyos. Kon supakon kining mga kasugoana, ang mga Israelitas tinuod nga nag-antos. Gipunting sa ika-5ng kapitulo sa Nehemias ang tanto nga isukot. Apan, tungod sa situwasyon, dili gayod kadto husto. Ang mga balay, kaparasan, ug mga anak pa gani gigamit ingong tanto sa salaping giutang aron may ikapakaon sa panahon sa kanihit sa kalan-on.

Nagpasabot ba kana nga dili mangutang o manghulam ug kuwarta? Wala! Ang Salmo 37:​21 nagsugilon kanato, “Ang daotan nagapangutang ug dili mobayad.” Wala kini maghukom sa pagpahulam ug kuwarta kondili nagpakita lamang sa katungdanan sa manghuhulam sa pagbayad sa iyang giutang. Makahimo ang Israelita sa pagbaligya sa iyang kaugalingon ingong kabayaran sa utang. (Levitico 25:​39, 40) Sa usa sa iyang mga ilustrasyon, nagpasumbingay si Jesus nga husto ang pagtubo sa salapi nga gideposito sa bangko.​—Mateo 25:​26, 27.

Ang kasugoan sa Diyos nga gisulat ngadto sa nasod sa Israel wala sa tanang panahon maghukom sa pagpaningil sa tanto. ang langyawng mga negosyante kanunay moanha sa Israel. Ang tuyo sa negosyante mao ang ganansiya. Siya angay nga magbayad sa tanto. (Deuteronomio 23:​20) Apan, dili angayng pangayoan ug tanto ang Israelinhong igsoon nga nanginahanglan. Ang kausaban sa ekonomiya tingali maoy hinungdan sa temporaryong panginahanglan sa sapot o pagkaon. Ang Levitico 25:​37 nag-ingon, “Ayaw patantohi ang salapi nga inyong pahulaman kaniya, ug ayaw usab paghatag ug kalan-on nga gikan sa imong pagpatubo.”

Ang roller coaster nga pagsakay karon nakahatag dugang mga kalisdanan. Samtang mosamot kining mga kalisdanan, ang mga tigpatanto ba nagapadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya bahin sa tubo? Naapektohan ka ba sa tanto sa interes? Madaot kaha ang pinansiyal nga mga negosyo sa kalibotan tungod sa usa ka dili makontrolar nga pagsakay sa roller coaster? Ang pahinumdom sa Bibliya mao, “Bisan unsay igapugas sa tawo, mao kini ang iyang pagaanihon.”​—Galacia 6:7.

[Mga footnote]

[Graph/Letrato sa panid 9]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Kasaysayan sa Kantidad sa Inutang nga Balay

1958-83

Porsiento

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

1960’s

1970’s

1980’s

Kantidad sa Inutang nga Balay $50,000 sa 30 ka Tuig

$ Sa linibo

250

200

150

100

50

0

Tanto

Tanto

Utang

Utang

8 porsiento

15 porsiento