Teknolohiya—Kon sa Unsang Paagi Magaapektar Kini Kanato

SA SUGILANON nga enkantohanon ni Geothe nga The Sorcerer’s Apprentice, nga gihimong popular sa musika ni Paul Dukas ug sa pelikula sa Walt Disney nga Fantasia, nakahunahuna ang tinun-an sa paggamit sa katingalahang abilidad sa iyang agalon sa pagpagaan sa iyang trabaho. Iyang gisugo ang silhig sa paghakot ug tubig alang kaniya. Wala mahibalo kon unsaon sa pagkontrolar niana, nakita niya sa ulahi nga ang masugtanon apan walay hunahunang ulipon nakahakot ug daghan kaayong tubig sa balay nga miresulta hinoon ug pagbaha. Ang sugilanon, siempre, adunay malipayong kataposan—miabot ang agalon sa pagtabang.

Sama sa silhig sa tinun-an, ang teknolohiya maoy gamhanong gamit. Magamit kini sa pagpasayon sa atong trabaho, nga mas episyente, ug tingali mas makawiwili. Apan kon dili hustong pagkakontrolar o abusohan paggamit, kini, usab, mahimong puwersa nga adunay malaglagon, makapatay gani nga mga sangpotanan.

Ang dakong pananglitan niini mao ang sakyanan. Tinuod ang sakyanan nakahatag daghang mga bentaha ug mga kaayohan sa katilingban sa katibuk-an. Apan, kinsay makalimod sa makadaot nga mga epekto, sama sa polusyon sa hangin ug kasaba, ug mga kamatayon ug pagkasamdan tungod sa mga aksidente ug sa dinanghag nga pagmaneho? Kining pagbag-o sa teknolohiya sa labing maayo maoy sagol nga panalangin.

Apan labaw pa niana ang epekto sa teknolohiya. Mikaylap kaayo ang teknolohiya sa atong modernong kalibotan diin ginabag-o niini dili lamang ang atong paagi sa pagtrabaho ug pagkinabuhi kondili ang atong mga balor usab, ang atong pagtamod sa atong kaugalingon ug sa katilingban sa katibuk-an. Ang pangutana mobangon: Gigamit ba nato ang teknolohiya sa maalamong paagi alang sa atong kaugalingong panalangin, o giulipon na ba sa teknolohiya ang atong paagi sa kinabuhi sa atong kadaot?

Sa walay duhaduha, sa usa ka paagi ang kadaghanang tawo nga nagakinabuhi karon nakapahimulos sa kauswagan sa siyensiya ug sa teknolohiya. Sa ugmad na ug nagakaugmad pa nga kanasoran, ang teknolohiya nakahatag daghang materyal nga mga bentaha halos sa tanang bahin sa kinabuhi. Una, ang paggamit sa makina, mga abuno, mga pamatay sa dangan, ug ang pinauswag nga binhi nakapadaghan sa tagana sa pagkaon ug nutrisyon sa kadaghanang populasyon sa kalibotan. Ang mga kauswagan sa medikal nga siyensiya miresulta sa mas maayong panglawas ug hataas nga kinabuhi alang sa kadaghanan. Ang sakyanan ug ang ayroplano, lakip sa mga kauswagan sa mga gamit nga elektroniko, mga kompiyoter, ug mga satelayt, nakapasayon sa mga tawo sa pagbiyahi ug sa pagpakigsulti sa tibuok yuta sa masayon nga paagi. Sa personal nga kagamitan, nawala sa teknolohiya ang kalaay ug kahago sa trabahoan ug sa balay.

Bisag adunay pila ka tawo sa kayutaan nga abanse kaayo sa teknolohiya nga mahandomong maghisgot sa ‘maayong panahon nga nangagi,’ diyutay lamang ang mobulag sa mga gamit nga makadaginot ug daghang panahon ug kahago nga ilang ginabale-wala o naanad na niini diha sa ilang kinabuhi. Ang teknolohiya sa pagkatinuod nahimong mapuslanong ulipon, nakapaposible, sumala sa pagkapahayag niana sa usa ka tigpaniid, sa ordinaryong mga tawo karon sa pagkinabuhi “sa paagi nga wala maagii sa mga hari sa karaang panahon.”

Apan, ang hulagway, dili ingon ka masanag. “Bisan tuod nakahatag daghang mga kaayohan ang pagdagsa sa teknolohiya ngadto sa katilingban sa nangaging pila ka dekada,” misulat si Colin Norman, usa ka tigdukiduki sa Worldwatch Institute, “adunay daghang ebidensiya nga ang pila ka teknolohikal nga kauswagan makapasamot, imbes makasulbad, sa daghang malisod nga mga suliran nga katilingbanon ug sa palibot.”

Tagda, una sa tanan, ang epekto sa teknolohiya sa palibot. Nagtawag niana nga “mahilom nga kalisod,” ang miaging Sekretaryo sa Interyor si Stewart Udall nagbatbat sa kahimtang sa Tinipong Bansa:

“Nanguna kining nasora sa kalibotan sa bahandi ug gahom, apan nanguna usab kini sa pagdaot sa tawhanong puloy-anan. Kita ang nakabaton ug labing daghang sakyanan ug ang pinakagrabeng basurahan sa gubang mga sakyanan. Kita ang labing makabiyahing mga tawo sa yuta ug atong giantos ang labing grabeng pagdasok. Kita nagpanggama ug labing daghang enerhiya ug ang may pinakahugawng hangin. Ang atong mga pabrika nakapagulag daghang produkto ug ang atong mga suba ang nagapaagos ug labing bug-at nga karga sa polusyon. Kita ang pinakadaghang butang nga igbabaligya ug ang may labing mangil-ad nga mga karatula sa pagpaanunsiyo sa ilang bili.”

Busa ang mga opisyal ug ang publiko misugod na sa pagkamatikod sa dakong bili nga atong gibayad sa tulin nga pag-uswag sa teknolohiya nga mainandamon natong ginaduso. Apan, ang mga kagamhanan, makahimo sa pagpugong sa dugang kadaot sa palibot pinaagi lamang sa paghimog aksiyon batok sa mga tighugaw, kon buot nila. Ugaling ang mga industriya ug mga negosyo nagtaganag trabaho alang sa katawhan, kauswagan sa mga komunidad, ug mga buhis sa mga kagamhanan. Ilabinang matuod kini sa nagakaugmad nga kanasoran. Busa, kini mangatarongan, ang materyal nga mga kaayohan nga gipatungha sa teknolohiya mas bug-at ug timbang kay sa bili nga ginabayad sa mahinlong hangin, tubig, ug yuta.

Laing depensa sa teknolohiya mao nga sa dili madugay makakab-ot ra kinig mga solusyon sa pag-atiman sa mga problema. Ang kamatuoran mao nga naglungtad na ang teknolohikal nga kahibalo sa paghunong o sa pagbaliskad sa kadaot nga nahimo. Apan ang pagbuhat niini nagkinahanglag kuwarta, ug dako kaayo ang gastos. Pananglitan, ang paghinlo lamang sa 786 ka basurahan sa makahilong mga kemikal nga gimarkahag peligro sa gobyerno sa U.S. nagkinahanglan sa pagpatunghag pundo nga $7.5 bilyones ngadto sa $10 bilyones—dakong kuwarta nga walay bisan usa ang andam sa pagbayad.

Ang epekto sa teknolohiya sa trabaho ug sa pangempliyo gilantugian sukad pa sa sinugdanan. Adunay kahadlok nga ang bag-ong mga makina makapawalay trabaho sa mga tawo. Sayo sa Kabag-ohan sa Industriya, ang mga trabahante sa panapton sa Nottingham, Inglaterra, mibating gihulga nga, gipangunahan ni Ned Ludd, ilang giguba ang ginatos ka bag-ong mga makina sa gibaniog nga lamoklamok sa mga sakop ni Ludd sa 1811-12.

Ang kalamposan sa Kabag-ohan sa Industriya nakahimo sa tanang mga lihok nga daw kataw-anan karon. Apan, ang pagpailaila sa lihok pinaagi sa kompiyoter ug mga robot sa mga opisina ug mga pabrika nakapukawg balik sa mga kahadlok sa pila ka dapit. Apan, ang uban, wala magtagad sa maong mga kahadlok pinaagi sa pagpunting nga ang teknolohiya sa kompiyoter nakamugnag kaugalingong mga trabaho—mga trabaho sa modernong teknolohiya sama sa operitor sa kompiyoter, tigdesinyo, mga tigprograma, ug uban pa—kana maoy mosuhop sa mawad-ag mga trabahong mamumuo tapos sa mga pagbansay pag-usab. Apan ipakita sa uban ang hataas nga kaihapan sa pagkawalay trabaho sa tibuok yuta, mangatarongan nga ang modernong teknolohiya wala makatuman sa iyang mga saad niining bahina.

Nadiskobrehan sa bag-ong surbi sa Standford University nga “dili lamang ang kabag-ohan sa teknolohiya makapawalay trabaho sa mga mamumuo, kondili ang industriya mismo makapatrabahog pila lamang ka tawo.” Gipunting sa mga tigdukiduki nga maikag ang mga tawo kon makadungog sila nga adunay daghang trabaho nga gibuksan sa industriya sa kompiyoter. Apan sa pagkatinuod, kini gamay lamang kaayong bahin sa kinatibuk-ang panginahanglan sa trabaho. Pananglitan, ang Buro sa Kaihapan sa Pamuo nagbanabana nga mga 600,000 ka modernong mga trabaho sa teknolohiya gimugna sa Tinipong Bansa gikan sa 1972 ngadto sa 1982. Apan, gilangkoban lamang kinig mga 5 porsiento sa total nga pagtubo sa trabaho niadtong yugtoa. Sa laing pulong, sa aberids, usa lamang ka tawo sa 20 nga nanginahanglag trabaho ang madawat sa mga industriya sa modernong teknolohiya.

Kon makaluya sa buut ang katakos sa teknolohiya sa pagtaganag bag-ong mga trabaho, gibati sa uban nga ang kapakyasan niini sa pagpataas sa kinaiyahan sa trabaho mas labaw pa. Ginahanduraw sa daghang tawo nga dakong kadungganan kon makatrabaho sa modernong teknolohiya. Apan miingon ang usa ka eksperto sa pamuo nga samtang kining mga trabahoa “makapalapad sa espiritu ug makahagit sa hunahuna,” ang kadaghanan “sa katingalahan makahabol, makapulpol sa hunahuna.” Imbes mawala ang kalaay, ang kadaghanang mga trabaho sa modernong teknolohiya pabalikbalik, sobrang pagkadumala, ug nagkinahanglag diyutayng teknikal nga kahibalo. Dili sama sa karaang mga trabaho nga ilang gipulihan, ang kadaghanan kanila adunay ubos sa kasarangang mga suweldo.

Sa tanang butang nga gikaingon nga nahimo sa teknolohiya, tingali ang nahimo diha kanatong mga tawhanon mao ang labing gikabalak-an. Ang usa ka kasagarang reklamo mao nga ang mga paagi sa paggamag daghan ug ang paggamit sa kompiyoter daw nakapakubos sa balor sa pagkatawo sa mamumuo, sa paghukom, ug kasinatian. Kining hunahunaa gipahayag ni Karen Nussbaum, direktor sa asosasyon sa mga trabahante, nga nangatarongan nga alang sa pagkaepisyente “ang mga trabaho nahimong binantayan ug dugang ug dugang nga napahiangay—nga nagkahulogan nga ginabuhat sa mga trabahante ang gagmayng bahin sa dagkong trabaho. Gigamit ang mga tawo ingong ekstensiyon sa mga makina. Mawala ang imong pagkatawhanon niini.”

Motungha ang pagbating nahilain, o pagkakulang sa katuyoan ug kalamposan. Malisdan ang daghang tawo sa pag-ugmad ug tinuod nga interes sa ilang mga trabaho kon sila magtrabaho, sa adlaw-adlaw sa matang sa trabaho nga pabalikbalik. Tagsa ra silang makakita sa resulta sa produkto sa ilang kahago, ni makabahin sila sa ganansiya, gawas sa ilang mga suweldo. Kini, dugang pa sa opinyon ni Murray Turoff, propesor sa New Jersey Institute of Technology, “mopatunghag kaliwatan sa mga empliyado nga dili maunongon sa kompaniya ug nga, sa kinatibuk-an, walay pagtagad.”

Bisan kadtong wala magtrabaho sa teknolohikal nga palibot wala makalingkawas sa mga impluwensiya niini. Sa daghang dapit, kaylap ang teknolohiya sa adlaw-adlaw nga kinabuhi sa mga tawo—mga kasangkapan, transportasyon, kalingawan, ug uban pa—nga tingali malisdan ang kadaghanan sa pagkinabuhi sa katilingban nga dili kaayo ugmad sa teknolohikal nga paagi. Sa pagkatinuod, si Jacques Ellul, sa iyang librong La Technique, miingon nga ang “hunahuna sa modernong tawo bug-os nga gimandoan sa teknikal nga mga balor ug ang iyang mga tumong gihulagwayan lamang sa ingon nga kauswagan ug kalipay nga makab-ot pinaagi sa mga teknika.” Sumala sa paglantaw ni Propesor Clark nga gihisgotan sa una, “kon magdalidali kita sa pagdawat sa teknolohiya, atong gisagop ang usa ka lumalabay kaayo nga sistema: Usa ka mahigugmaog kalipay nga katilingban nga walay pagtagad sa umaabot.”

Daghan ang gikasulti bahin sa kapeligrohan sa bug-os nga kalaglagan nga ginaatubang sa katawhan karon. Apan dili ikalimod nga daghan niini gipatungha sa teknolohikal nga kauswagan nga nakagamag makalilisang nga mga hinagiban sa gubat—gikan sa pana ngadto sa hinagiban sa wanang nga laser. Ang kinatayoktokan sa maong kauswagan, sa walay duhaduha, mao nga sa mga tulo ka tuig lamang nga milabay, gikan sa Hunyo 1942 ngadto sa Hulyo 1945, ang mga siyentista ug mga teknisyan nakagamag unang bomba atomika.

Apan unsay nakab-ot niining dili-hitupngang kalamposan sa teknolohiya? Gisugdan ug gisugnoran niini ang nagkakusog nga lumba sa armamento, nga nakamugnag situwasyon nga sa bali ginganlag MAD—Mutual Assured Destruction o seguradong kalaglagan sa usag usa. Tingali ang mas dakong kabalaka mao ang kamatuoran nga dugang ug dugang kanasoran nakabaton ug enerhiya sa paghimog nukleyar nga mga kasangkapan.

“Dayag nga may butang nga nasayop sa nangaging pila ka dekada,” miingon ang iladong siyentista ug tigbantay sa palibot si René Dubos. “Ang nagakadugang nga paggahom ibabaw sa kinaiyahan wala maghatag kaluwasan ug kalinaw sa hunahuna; ang kauswagan sa ekonomiya wala makahimo sa mga tawo nga mas mahimsog ug mas malipayon; ang teknolohikal nga mga kausaban nakapatunghag ilang kaugalingong mga suliran, nga maoy nakaaghat sa padayong paggamag bag-ong mga gamit batok sa teknolohiya.” Siya midugang: “Adunay pagbati nga wala pa madiskobrehi sa mga siyentista kon unsaon sa pagtumong sa ilang pagtagad sa makapabalakang bahin sa modernong kalibotan nga ang gigikanan mao ang siyentipikanhong teknolohiya.”

Busa, dili sama sa sugilanon bahin sa tinun-an sa ungo, sa tinuod nga kinabuhi dili kita makasalig sa “agalon”—mga siyentista ug mga teknolohista—nga moabot sa pagtabang kanato. Niining bahina, nagkapakapa usab sila sa mga problema nga gimugna sa mubog-panan-awng pag-abuso sa paggamit sa teknolohiya. Sa matin-aw, dili lamang teknolohiya ang gikinahanglan kondili usa ka ahensiya, usa ka kagamhanan, labaw-tawhanong gahom nga makapapha sa tanang makapabahing mga elemento aron sa pag-abot sa pagtabang sa tawo.

Ang Bibliya naghisgot bahin sa maong kagamhanan: “Ang Diyos sa langit magatukod ug usa ka gingharian nga dili gayod malumpag. Ug kini nga gingharian dili mapanunod sa laing katawhan. Kini magadugmok ug magaut-ot sa tanang mga gingharian [nga naglungtad karon], ug kini molungtad sa walay kataposan.” (Daniel 2:44) Kanang maong Gingharian walay lain kondili ang Mesiyanikong Gingharian sa Diyos sa mga kamot ni Jesu-Kristo.

Ilalom sa malinawong pagmando sa Gingharian sa Diyos, ang ginapangandoy sa teknolohiya nga makab-ot matuman unya. Ang mga disyerto ug ang naughang mga yuta mahimong mabungahon. Aduna unyay bililhon ug makaikag nga mga trabaho alang sa tanan. Ang buta, bakol, bungol, ug amang mangaayo sa ilang mga sakit. Ug ang kamatayon mismo mapukan.—Tan-awa ang Isaias 35:1, 5-7; 65:21-23.

[Blurb sa panid 6]

“Ang mga tawo gigamit ingong mga ekstensiyon sa mga makina. Mawala ang imong pagkatawhanon niini”

[Blurb sa panid 8]

“Dayag nga may butang nga nasayop sa nangaging pila ka dekada

[Mga Letrato sa panid 5]

Ang materyal bang mga kaayohan mas bug-at ug timbang kay sa bili nga ginabayad sa hinlong hangin, tubig, yuta—ug sa imong panglawas?

[Tinubdan]

WHO photos

[Letrato sa panid 7]

Ang mga trabaho sa modernong teknolohiya “sa katingalahan makahabol, makapulpol sa hunahuna”

[Letrato sa panid 8]

Ang mga siyentista napakyas sa pagsulbad sa mga suliran nga gimugna sa ilang teknolohiya. Kinsa lamang ang makasulbad?

[Tinubdan]

U.S. Air Force photo