Pagsulti ug Pagkakita Pinaagig Bildo
ANG kahayag—kanang karaan, katingad-anang simbolo sa kaalam ug kinaadman—dili na simbolo karon. Sa katuigang dili pa dugay kini tulin ug hilom nga midala sa iyang bahin ug nahimong aktuwal nga tighatod sa tanang matang sa impormasyon. Aron maabot sa kahayag ang iyang tinuod nga potensiyal sa paghatod ug impormasyon ngadto sa halayo kaayong mga distansiya, duha ka kauswagan ang gikinahanglan: (1) usa ka espesyal nga matang sa hayag ug (2) usa ka espesyal nga matang sa giya sa hayag.
Dili pa dugay, pinaagi sa mga seryal sa makapaukyab bag-ong mga imbento, kita karon nagapadalag hilabihan ka dagkong mga masa sa impormasyon sa tanang matang tabok sa halayong mga distansiya ug hilabihang tulina ginamit ang mga sidlak sa hayag. Oo, karon posible na ang pakigsulti, pagkakita, ug pagkadungog sa tagsaong katulin ug kaepisyente, pinaagi sa pinong mga sidlak sa hayag nga nagaagi diha sa samag-buhok ka nipisa nga hilo nga hinimo sa bildo. Samag balayan sa lawa, kining bildong mga hilo sinulod sa mga kable, nakabit na sa mga siyudad sa Tinipong Bansa, Uropa, ug sa Japan. Sila karon nagkamulo sa pagkabit niini tabok sa kadagatan, gikan sa usa ka kontinente ngadto sa laing kontinente.
Sa unsang paagi nahimo kini, sanglit kitang tanan nahibalo nga tul-id man ang dagan sa hayag? Unsay nakapaposible sa pinong bidlisiw sa kahayag nga magpabilin diha sa mga bildong hilo sa dihang mokurba kini sa mga eskina? Sa unsang paagi makapanaw kining mga sidlaka sa hilabihang ka layong mga distansiya ug nagadala pag daghan kaayong impormasyon? Usa ka espesyal nga matang sa hayag ang nakapaposible niining tanan—nagtapot nga kahayag.
Episyenteng Nagtapot nga Kahayag
Ang bentaha niining sidlak sa nagtapot nga hayag kay sa sidlak sa ordinaryong hayag aron ikapasulod ang impormasyon mahimong ikailustrar sa photons sa hayag nga nagaagi sulod sa usa ka bildong hilo kon itandi sa mga tawo nga nanglakaw sa dalan. Hadurawon ta ang usa ka sidlak sa ordinaryong hayag nga daw sa kini grupo sa mga tawo sa nagkalainlaing gidak-on, nga wala magkadungan sa paglakaw ug nakababag sa usag usa samtang sila nanglakaw. Sa laing bahin, ang sidlak sa nagtapot nga hayag ikatandi sa mga sundalo nga samag gidak-on, ang tanan dungang nanglakaw sa tul-id nga mga linya. Ang dungang paglakaw nga walay nakaulang nakapakusog sa mga tawo sa paglakaw sa lagyong mga distansiya sa dakong kasayon ug dili pa hago. Ingon niini ang nagtapot nga hayag.
Niining puntoha tingali moingon ang uban: ‘Nganong kining paggamit sa hayag wala man dayon moabot? Nganong wala kini mahunahunai niadto?’ Sa pagkatinuod, dili kini bag-ong butang. Labing menos usa ka tawo, si Alexander Graham Bell, nakakita sa bentaha sa pakigsulti pinaagi sa hayag ug mipatik ug basahon sa 1880 nga nag-ulohang “Selenium ug ang Photophones.”
Kining ideyaha nagpakita nga may layog panan-aw, apan kay wala may nagtapot nga kahayag ang iyang imbensiyon kini wala milampos. Apan, hangtod na lamang sa katuigan sa 1960 sa dihang naimbento ang LASER (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) nga natagan-an ang unang hinungdanong kinahanglanon. Kulang usab si Bell sa ubang pangunang kinahanglanon, usa ka epesyente kaayong giya sa hayag sa paghatod ug impormasyon.
Kanang Maayong Pagkabuhat nga mga Giya sa Bildong Kahayag—Sa Unsang Paagi Nagaobra?
Samtang padayong gipauswag ang mga lasers, nag-imbento ug gipauswag sa uban ang bildong mga materyales nga tin-aw kaayo ug maayong pagkagama nga nakapasayon sa nagtapot laser nga kahayag sa pag-agi sa halayong mga distansiya. Kining mga materyala gipagamay samag gidak-on sa buhok nga bildong mga hilo.
Daghan kanato ang makahinumdom sa nagsiga nga bildong mga hilo nga gigamit diha sa maanindot, artistikong mga dekorasyon sa lamesa. Aron mahimo kining dekorasyona, ang hugpong sa mga bildo o plastik nga mga hilo gipabukad samag bulak ug gisug-an sa ubos. Niining mga adornoha ordinaryong hayag ang kasagarang gigamit aron mahayagan ang mga hilo. Kini nagpakita, sa labing menos, kon sa unsang paagi makapanaw ang kahayag subay sa bildong mga hilo ug sa mga kurbada imbes sa paglusot sa tul-id nga mga linya sama sa gihimo niini. (Hulagway 1) Niining mga adornoha ang hayag nagpanaw sa mubo kaayong mga distansiya.
Aron makapanaw ang hayag sa lagyo kaayong mga distansiya kay sa gikinahanglan diha sa artistikong mga dekorasyon, naimbento ang espesyal nga putos nga bildo o plastik. Kining espesyal nga mga putos mopabalik diha sa bildo sa nakabulag nga mga sidlak sa hayag ug busa mapugngan ang dugang pagkawala sa hayag. Adunay daghang maayong kapilian sa komposisyon ug pagkagama niining mga putosa. Bisan pa, kining kapilian, ang kada usa adunay iyang kaugalingong paagi ug ilalom sa iyang espesyal nga mga kahimtang, nakatabang sa pagpataas sa distansiya sa pagpanaw sa kahayag. (Hulagway 2)
Bisan tuod nga kining bildong mga hilo, o lanot, nakapauswag kaayo sa atong katakos sa paghatod ug sa pagkontrolar sa hayag, kinahanglan gihapon nga ipasulod ang hayag ngadto sa maong mga hilo sa kritikal nga anggulo o ubos nga anggulo. Atong masabtan ang prinsipyo sa unsang paagi mahimo kini kon atong makita ang hapsay kaayo nga tubig sa linaw nga mahimong sama ug salamin. Gani, ang mga kahoy sa daplin sa linaw makita nga moaninag sa linaw. Kining daw salamin nga epekto nahimong posible tungod kay ang hayag nga misulod sa atong panan-aw nagsukad sa ubos kaayo nga anggulo. Niining partikular nga anggulo, nga gitawag kritikal nga anggulo, ang linaw nagapaaninag sa kahayag samag salamin. Sa mao usab nga paagi, sa dihang ang hayag mapasulod ngadto sa mga bildong hilo sa kritikal nga anggulo o ubos nga anggulo, kini mapaaninag sulod sa hilo, nga sama sa epekto sa salamin, nga gamay lamang kaayong kahayag ang makagawas.
Gilaoman nga kining mga sidlaka molatas ug 25 milyas (40 km) o kapin pa sulod niining pinong mga hilo nga dili na kinahanglag dugang pang puwersa sa hayag. Ang mga palaaboton mas makadasig pa gayod. Sumala sa dili pa dugayng taho, ang ultralow-loss nga mga hilo naimbento na “nga makahatod ug mga impormasyon sa libolibong mga milya nga walay panginahanglan ug mga tigpapuwersa.”
Aron maproteksiyonan kining katingalahang alagianan sa hayag, kinahanglang putson kinig sapaw-sapawng mga materyal sa pagpalig-on. Dugang pa, ang malig-ong mga hilo ug mga alambre, ug elektrikal nga mga alambre, idugang aron mapormag gamayng mga kable. (Hulagway 3) Kon maprotektahan sulod sa mga kable, kining bildong mga hilo episyente kaayong mohatod sa impormasyon nga hilabihan ka daghan nga dili na gayod mahimo nga itandi pa sa elektrikal nga paagi nga ginamit ang ordinaryong mga alambre. Labi pa gayod kini nga matuod sa lagyong mga distansiya. Apan sa unsang paagi ang mga impormasyon, mga hulagway, ug mga tingog sa tawo madala niining espesyal nga matang sa hayag diha nianang pinong bildong mga hilo?
Kon sa Unsang Paagi ang Pinong mga Hilo Nagpadagan sa Ilang Dakong Karga
Bisan tuod nga ang espesyal nga mga matang sa sidlak sa kahayag ug sa mapaagihong bildong mga hilo makapahingangha kanato, ang paagi sa paghatod sa sidlak sa impormasyon nga hilabihan kadako mas labaw pa nga makapahingangha. Ang usa sa pangunang sekreto mao ang hilabihan katulin nga panaw sa kahayag, nga kini mokabat ug mga 186,000 ka milya sa matag segundo (300,000 km/seg.) Ang lain pa mao ang hilabihan ka taas nga frequency sa hayag, nga mokabat kini sa binilyon ka liyok sa matag segundo. Tungod niining taas nga frequency, ug pinaagi sa paghimog kodigo sa kidlap sa hayag niini, ang hilabihan ka daghang impormasyon mahan-ok dinha sa sidlak nga hayag nga nagadagan sulod nianang gamayng mga bildong hilo. Atong konsiderahon ang usa ka pananglitan, ang pagsulti ug pagpamati pinaagi sa hayag.
Pagsulti ug Pagmamati Pinaagi sa Hayag
Ang pagsulti ug pagpamati, maingon man sa pagtan-aw, pinaagi sa hayag nagalangkit ug labing komplikadong teknolohiya sa atong adlaw. Apan, hisgotan ta, ang pipila ka mga butang nga mahitabo diha sa pagsulti ug sa pagpamati pinaagi sa hayag aron masabtan natog diyutay ang paagi niini.
Bisan tuod gigamit ang kahayag sa paghatod, ang aktuwal gayod nga paagi magsugod una pa niana, nga mao kana ang pagsulti sa telepono. Ang sound waves o balod sa tunog sa atong tingog himoon una nga katumbas nga elektrikal nga puwersa diha sa telepono. Ug dayon kini nga puwersa “bahinbahinon” sa matulin kaayong paagi. Kining paagiha ikatandi sa usa ka kamera sa pelikula, nga sa aktuwal nagletrato lamang ug sunodsunod wala maglihok nga letrato, o nabahinbahin nga mga letrato, sa usa ka aksiyon. Dayon kining mga letratoha ipasalida, kuwadro-por-kuwadro, sa tulin nga pagkasunodsunod nga ikapakita sa nagtan-aw nga daw naglihok ang letrato. Sa susama, kining elektrikal nga puwersa nga nabahinbahin kuhaon ug himoag kodigo sa hinut-ong nga paagi ug dayon himoon nga kinidlap nga hayag. Ang kinidlap nga hayag moagi diha sa bildong hilo ngadto sa estasyon o telepono nga modawat. Sa moabot sa pikas tumoy nga modawat, ibalik na usab sila ingon nga balod sa tunog diha sa telepono. Unsa may kaayohan niini karon alang kanato? Unsa may mahimo niana sa umaabot?
Ang Pila ka mga Kaayohan Karon
Sama nga mao pay atong pagdawat ug sa pagsabot sa atong presenteng sistema sa komunikasyon sa tibuok kalibotan, mitungha na usab ang usa ka bag-ong paagi. Kining fiber optics nagasaad nga maoy mopuli sa daghang alambreng mga kable sa telepono, sa sistema sa microwaves, ug bisan gani sa pipila ka mga estasyon sa satelayt, ug uban sa daghan pang mga kaayohan.
◼ Komunikasyon nga Walay Alingasngas. Ang usa ka importenteng bentaha sa komunikasyon pinaagi sa fiber-optics alang sa may telepono mao nga kini halos nagwala sa tanang matang sa alingasngas nga ato nang naandan. Ang kilat, linya sa koryente, mga generitor—nakahasol kanato tungod sa alingasngas ug kalanog. Bisan gani ang maayo kaayong pagkaputos nga mga alambre sa koryente dili makapugong sa pipila niining mga alingasngas nga mosulod.
Kon ang imong pakigsulti sa telepono gihatod pinaagig satelayt, tingali imong namatikdan nga atrasog gamayng segundo sa tingog o nakamatikod kag alingasngas sa atmospera. Sa miagi, madungog pa gani ang kagahob. Mopatim-aw nga daw walaon sa fiber optics kini nga mga kalangan ug nagatagana ug tin-aw, malinaw nga komunikasyon.
◼ Komunikasyon nga May Seguridad. Ang bug-os nga seguridad mao ang usa sa tagsaong mga bentaha sa fiber optics. Busa, ang sapaw nga estorya dili na mahitabo, ug ilabinang imposible usab ang paghimog ilegal nga koneksiyon. Wala pay paagi aron makahimog koneksiyon dinha sa sidlak sa hayag, nga labing menos nagkinahanglang pakunhorag dako ang signal ug busa magsilbing pasidaan.
◼ Episyente Kaayo. Ang katingalahang pagkaepisyente sa pakigkomunikar pinaagi sa hayag masabtan kon atong konsiderahon kanang libolibong mga estorya sa telepono nga gamitan lamag usa ka fiber optics. Ang banabana mao nga ang kompletong diksiyonaryong Webster ikahatod sa kaliboan ka milya sulod lamang sa unom ka segundo sa usa ka bildong hilo.
◼ Gamay nga Luna—Makasukol sa Dili Maayo nga Palibot. Daghang mga dapit ang nakabenepisyo na niining bag-ong imbento. Ang dagkong mga siyudad nakapahimulos na sa bag-o, daghan kaayong mga komunikasyon sa gamay lamang nga gamit. Ang tibuok kuwarto nga puno sa karaang gamit sa suwits mapulihan na karon ug gamit sa fiber optic nga masulod lamang sa gamay nga luna. Lain pa, ang lagyong mga dapit sama sa Florida Keys karon aduna nay tin-aw nga komunikasyon. Ang parat nga palibot sa Keys ug sa samang mga lugar kasagaran maoy hinungdan sa pag-short sa alambre sa komunikasyon ug tungod sa kemikal nga pagtaya sa alambre. Apan, sa fiber optics, gamay ra kaayo ang epekto niana.
Pagtan-aw sa Umaabot
Ang palaabuton sa bag-ong kauswagan nakitang masanagon kaayo. Karon ang pagbag-o sa paagi tulin nga nagpadayon kay sa gilaoman sa uban. Gitaho nga ang usa sa dakong problema mao ang pagpilig sistema nga dili mahimong karaan sa panahon nga kini itaod.
◼ Tingog, Video, mga Kompiyoter Gikan sa Usa ka Terminal. Ang magasing High Technology sa iyang isyu sa Pebrero 1986, mipagulag mga taho ilalom sa “Business Outlook” nga ang “Fiber Optics kalit nga nahimong pinalabing gamit sa paghatod sa komunikasyon sa tingog, impormasyon, ug video diha sa T.B.—ilabina sa halayong mga distansiya.” Ang artikulo nagpadayon niining mga pulonga: “Nagsugod na kami sa paggamit ug sistema sa bildong hilo nga moabot sa balay. Ginamit ang usa ka terminal nga makaatiman sa tingog, video, ug . . . sa pagpangutanag impormasyon sa database.” Nakahatag kinig mga kahigayonan labing menos sa pipila ka tawo sa pagpamalit, sa paghimog mga transaksiyon sa bangko, ug sa pagpalit ug mga tiket sa ayroplano, ug sa pipila ka mga pribilehiyo sa librariya gikan sa ilang balay. Gani makakita sila sa ilang mga higala dihang mosulti sila diha sa telepono—ang tanan pinaagi sa hayag nga nagaagi nianang katingalahang bildong mga hilo.
[Mga Letrato sa panid 13]
Ang bildo o plastik nga putos makakunhod sa gidaghanon sa hayag sa paggawas
Ang lig-ong mga hilo ug mga alambre mohatag ug proteksiyon
Ang kahayag nga nagaagi sa bildong hilo moaninag sa sulod ug dili makalapos sa kilid
[Letrato sa panid 15]
Kining pinong fiber-optic nga kable makahatod ug sama ka daghan o mas daghan pang mga pagsultihay sa telepono kay sa dagkong kombensiyonal nga kable