Bildo—Ang Unang mga Magbubuhat Niini Nabuhi sa Kanhiayng Kapanahonan

ANG mga diatomo, usag-selula mikroskopikong mga organismo, naglutawlutaw sa ibabaw sa tubig sa kadagatan ug may unom sa napulo ka bahin sa mga organismo nga naglangkob sa plankton sa kadagatan. Ang pulong “plankton” nagkahulogan ug “kanang gihimo aron maglaaglaag,” ug ang plankton ginaingon nga “gagming kaayo ug luya nga walay mahimo kondili magpaanod-anod sa mga sulog.”

Tinuod nga gagming sila, apan dili gayod sila luya. Sa dihang kutawon sa mga bagyo ang mga sustansiya gikan sa kahiladman sa dagat, kining usag-selula nga mga lumot nga nailhang mga diatomo mopatuyang sa pagpangaon, ug sa duha ka adlaw modoble ang ilang gidaghanon. Ug sa dihang modoble na sila, doblehon usab nila ang ilang paggamag bildo. Ang librong Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? nagpatin-aw bahin niini:

“Ang mga diatomo, usag-selula nga mga organismo, mokuhag silicon ug oksihena gikan sa tubig sa dagat ug maghimog bildo, nga pinaagi niini sila magtukod ug gagmitoyng mga ‘kahonkahon’ aron sudlan sa ilang berdeng chlorophyll. Kini gidayeg sa usa ka siyentipiko tungod sa ilang kahinungdanon ug ilang katahom: ‘Kining berdeng mga dahon nga nasulod sa mga kahita sa alahas maoy pastohan sa nubenta porsientong pagkaon sa tanang nagpuyo sa kadagatan.’ Ang dakong bahin sa ilang sustansiya anaa sa mantika nga himoon sa mga diatomo, nga nagtabang usab kanila sa paglutaw duol sa ibabaw sa tubig diin ang ilang chlorophyll makapabulad sa sidlak sa adlaw.

“Ang ilang nindot nga mga sapin nga bildong-kahon, matod pa sa mao gihapong siyentipiko, adunay ‘makapalibog nga panagkadaiya sa mga korte​—mga lingin, kuwadrado, bawog, triyanggulo, obal, rektanggulo—​kanunayng nadayandayanan ug heyometrikong mga desinyong kinulit. Kini gikulit diha sa lunsayng bildo nga pino kaayong pagkagama nga ang buhok sa tawo kinahanglang pikason ug upat ka gatos ka pikas nga pataas aron mosibo sa tunga sa mga marka.’”​—Panid 143-4.a

Ang laing grupo sa gagmitoyng mga obra maestra nga nagdagsang diha sa plankton sa kadagatan mao ang mga radiolarian. Kining gagmitoyng mga protozoan​—nga 20 o kapin pa nila mahimong makatapok sa ulo sa dagom nga dili magdapatay sa usag usa—​naghimo usab ug bildo gikan sa silicon ug oksihena sa dagat. Ang makuti nga katahom ug makapahinganghang mga desinyo nga gihimo niining mga linalang dili ikahubit, tungod kay nalabwan pa nila bisan ang mga diatomo. Tan-awag maayo ang nagauban nga hulagway nga nagpakita sa usa sa mga radiolarian nga dunay tulo ka bola nga nagpatongay sa usag usa sama sa mga monyekang Ruso, nga ang mga kuyamoy sa protoplasm naniwil sa mga lungag sa bildong balayan niini aron sikopon ug hilison ang matukob niini. Usa ka siyentipiko ang nagkomento: “Ang usa ka tul-id nga pagkadesinyong simboryo dili igo alang niining hawod kaayong arkitekto; kinahanglang kini adunay tulo ka samag-engkahe nga bildong mga simboryo nga may desinyo, nga ang usa nasulod sa usa.”

Adunay mga espongha nga nagtukod ug bildong mga gambalay​—ang labing makapahingangha mao ang Venus’s-flower-basket. Sa unang higayong kini gidala sa Uropa sa sinugdanan sa ika-19ng siglo, hilabihan kaayo ka tahom ang desinyo niini nga maoy hinungdan nga kining maong mga espongha nahimong mahalong mga bahandi nga gitipigan diha sa zoolohikal nga mga koleksiyon​—hangtod nadiskobrehan nga dili diay kini talagsa ra nga makita kondili “nagpormang alpombra sa tugkaran sa dagat sa lugar sa Cebu, sa Pilipinas, ug sa kabaybayonan sa Hapon sa giladmong 200-300 ka metros [700-1,000 ka piye].”

Usa ka siyentipiko nakadayeg kaayo niini, ug nahingangha niini, nga siya nakaingon: “Kon sud-ongon nimo ang makuting gambalay sa espongha sama nianang gama sa silica spicules nga nailhang [Venus’s-flower-basket], malibog ang imong handurawan. Sa unsang paagi ang halos-independenteng mikroskopikong mga selula nagtinabangay sa pagpatunghag minilyong tinipik nga bildo ug naghimog ingon ka kuti ug katahom nga sinalasa? Kami wala masayod.”

Ang espongha wala usab masayod. Kini walay utok. Nahimo niya kini tungod kay kini giprograma sa paghimo niana. Kinsa ang nagprograma? Dili tawo. Wala siya didto.

Ang Papel sa Tawo sa Kasaysayan sa Bildo

Apan ang tawo ania karon, ug dayag nga nanguna sa paggama ug paggamit sa bildo. Ang bildo anaa sa tanang dapit; gilibotan kita niini. Aduna ka niini sa imong mga bintana, sa mga antiyohos, eskrin sa kompiyuter, mga plato, ug linibong ubang mga produkto.

Ang daghag kapadapatan ug ang kaanindot sa bildo nakatabang niini sa pagmentinar sa popularidad niini. Tinuod dali ra kining mabuak, apan kini adunay ubang mga kalig-on. Ginapalabi gihapon kini nga tipiganan ug mga pagkaon. Dili sama sa metal, pananglitan, dili kini mohatag ug laing lami sa pagkaon. Ang ubang bildong sudlanan mahimong lutoan. Dili nimo mahanduraw nga silbihan ka sa imong paboritong restawran ug maayong pagkaitos nga alak diha sa plastik nga mga kopa.

Gipakasama ni Job sa bulawan ang bili sa bildo. (Job 28:17) Sa walay duhaduha dili kaayo kini daghan sa iyang panahon sama karon, apan malagmit nga gigamit na kini sulod sa kapin sa usa ka libo ka tuig.

Ang arte sa paggamag-bildo sa ngadtongadto nakaabot balik sa Ehipto. Gigamit sa mga Ehiptohanon ang paagi nga gitawag ug tunawan-hulmahan. Ang may-korteng hulmahan maoy gama sa yutang-kolonon ug kinalibang sa mananap, ug ang tinunaw nga bildo ibubo sa palibot niini ug kortehan sa dihang ipaligid kini sa anis-is nga ibabaw. Dayon ang mga hilo sa hayag ug kolor nga bildo ibutang sa ibabaw aron makahimog lainlaing mga desinyo. Sa dihang mobugnaw na ang bildo, ang hulmahan nga kolonon lugiton sa hait nga instrumento. Kon hunahunaon ang kinaraang paagi, ang pipila ka katingalahang matahom nga mga bildong butang ang nagama.

Mas ulahi pa nga ang usa ka metodo, ang pagtuyhop-ug-bildo, magpausab sa paggama sa bildo. Kining maong arte tingali nadiskobrehan diha sa sidlakang Baybayon sa Mediteranyo, ug mao gihapon kini ang pangunang paagi sa kinamot nga paghimog bildo karon. Pinaagi sa paghuyop diha sa usa ka tubo, ang eksperyensiyadong tighuyop ug bildo makagama dayon ug makuti ug magkaparehas nga mga porma gikan sa “masa” sa tunawng bildo sa tumoy sa iyang tubo. Sa laing paagi, makahuyop siya ug tunawng bildo diha sa usa ka molde. Sa dihang si Jesus dinhi pa sa yuta, ang pagtayhop-ug-bildo mao pay pagsugod.

Ang kausaban sa pagtayhop-ug-bildo, uban sa tabang sa gamhanang Romanong Empiryo, naghimo sa mga produktong bildo nga mas daling mabatonan sa ordinaryong mga tawo, ug dili lamang mga hamili ug mga dato ang nakapanag-iyag mga butang nga gama sa bildo. Samtang nagdako ang impluwensiya sa Romano, ang arte sa paggamag-bildo mikaylap ngadto sa daghang nasod.

Sa pagka-15ng siglo, ang Venice, nga usa ka hinungdanong sentro sa negosyo sa Uropa, nahimong kinadak-ang tiggama sa bahilyang-kristal sa Uropa. Ang Murano mao ang sentro sa industriya sa bildo sa Venice. Ang mga tiggamag bildo nga taga-Venice tinamod pag-ayo, apan gidid-an sila sa pagbiya sa isla sa Murano, sa katarongan nga basin ilang ipaambit sa uban ang ilang mga sekreto sa pangita.

Ang nindot nga bahilyang-bildo sa Venice dakog nahimo sa pagpauswag sa popularidad sa bildo, apan ang paggamag-bildo dili sayon nga buluhaton. Ang librong A Short History of Glass naghisgot sa usa ka publikasyon niadtong 1713 nga naghubit kon sama kini sa unsa. “Ang mga lalaki nga nasaptag katunga sa lawas kanunayng nagtindog sa bugnaw kaayong panahon sa tingtugnaw duol sa init kaayong mga hudno . . . Nangunot sila tungod kay ang ilang panit . . . nadangdang ug nadaot tungod sa sobrang init.” Sa ulahi nga katuigan pasinawon sa mga tigtabas ug bildo ang mga bildo ginamit ang molyihan ug mga pulbos nga igbabaid.

Ulahing mga Kausaban

Ang Inglaterra ilabinang gihisgotan sa kasaysayan sa bildo. Usa ka Ingles nga magbibildo nakahingpit sa pormula sa bildong tingga niadtong 1676. Ang pagdugang ug tinggang oxide nakapatunghag bildong bug-at nga malig-on, tin-aw, ug sinaw.

Ang Britanikong Empiryo anaa sa kinapungkayan sa gahom niini sa edad Victoria, ug niining panahona ang Britanya mao usab ang kinadak-ang tiggamag bildo. Ang ilabinang talagsaon mao ang dakong pasundayag sa Crystal Palace niadtong 1851, ang unang perya sa tibuok kalibotan, nga nakadanig mga tigpasundayag sa arte sa industriya ug mga produkto sa kamot gikan sa mga 90 ka nasod. Bisan pag ang bildo ang pangunang gihatagag pasiugda sa mga pasundayag, ang Crystal Palace mismo, uban sa bildong fountain niini sa tunga nga may gihabogong 8.2 ka metros, maoy nahimong sentro sa pagtagad. Duolan sa 400 ka toneladang mga pligong bildo ang gigamit alang niining dakong tinukod, nga gilangkoban ug 300,000 ka hinuypan-sa-kamot nga mga kuwadrong bildo.

Apan, sa Tinipong Bansa nahitabo ang sunod nga dakong kausaban sa paggamag-bildo. Mao kini ang paghingpit sa usa ka mechanical pressing machine niadtong katuigang 1820. Ang librong A Short History of Glass mikomento bahin niini: “Sa pressing machine, duha ka lalaki nga dili kaayo hanas makagama ug upat ka pilo nga gidaghanon kay sa magama sa usa ka tem sa tulo o upat ka bansayng mga magbibildo.”

Sa sayong bahin sa ika-20ng siglo, ang awtomatikong makina sa paghuyop ug botelya nahingpit sa Tinipong Bansa. Niadtong 1926 usa ka planta sa Pennsylvania migamit ug awtomatikong instrumento sa paggamag 2,000 ka bombilya sa suga sa usa ka minuto.

Daghang tawo sa arte ug mga tigdesinyo nadani sa artistikong kagamitan sa bildo. Kini nagpatunghag mamugnaong desinyo sa mga produkto sa bildo ug nagmugnag mas daghang obra sa arte sa bildo.

Ang bildo sa walay duhaduha usa ka kahibulongan. Gawas pa sa tanan niining kapuslanan sa sulod sa panimalay, tagda ang pipila sa daghang ubang kapadapatan niini​—diha sa Hubble Space Telescope, sa mga lente sa kamera, sa fiber-optic nga mga sistema sa komunikasyon, ug sa laboratoryo sa kemika. Tinuod, dali kining mabuak, apan daghag kagamitan ug maanindot.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 25]

Itaas ug Ubos: Ang Corning nga Museyo sa Bildo

[Picture Credit Line on page 26]

Ang Corning nga Museyo sa Bildo